Chapter 20

viṃśo'dhyāyaḥ - 20
śakraḥ---
namo nikhilanirmāṇatrāṇasaṃhāraśaktaye|
hareḥ svarūpabhūtāyai namaste jñānarūpiṇi || 1 ||
1. - - - - - - - - - - - -
tvatprasādānmayā padme rahasyaṃ paramaṃ śrutam|
varṇādhvānaṃ yathāvanme{1} bhūyastvaṃ vaktumarhasi || 2 ||
2. - - - - - - - - - - - - -
{1. padme A. B. }
śrīḥ{2}---
śṛṇu varṇādhvano rītimādyāṃ tridaśapuṃgava|
prāpnoti yatparijñānātsādhako {3}matsarūpatām || 3 ||
3. - - - - - - - - - - - - - - -
{2. śrīruvāca C. }
{3. matsvarūpatām C. }
vedyavedakanirmuktamacyutaṃ brahma yat param|
anastamitabhārūpaṃ sarvābhinnamahaṃpadam || 4 ||
4. - - - - - - - - - - -
ahaṃtā nāma sā śaktistadabhinnā sadoditā|
anastamitabhārūpā vedyavedakavarjitā || 5 ||
5. - - - - - - - - - -
prakāśānandasārāhaṃ sarvataḥ samatāṃ gatā|
koṭikoṭyayutaikāṃśakoṭyaṃśe kṣubhitā satī || 6 ||
6. - - - - - - - - - - - - -
śabdabrahmasvarūpeṇa svaśaktyā svayameva hi|
muktaye'khilajīvānāmudemi parameśvarāt || 7 ||
7. - - - - - - - - - - -
tadavyaktākṣaraṃ viddhi tantrīśabdo yathā kalaḥ|
pṛthagvarṇātmanā yāti sthitaye naikadhā{4} sa tu || 8 ||
8. - - - - - - - - - - - - - -
{4. anekādhā F. }
sūkṣmavarṇasvarūpo'sau dhārāsaṃtānarūpadhṛt|
pañcādhvakośamuktasya manniṣṭhasya vivekinaḥ{5} || 9 ||
9. bhuvanādhvapadādhvamantrādhvatattvādhvakalādhvānaḥ pañcādhvānaḥ| māyāprasūtiprakṛtibrahmāṇḍajīvadehākhyāḥ pañca kośāḥ|
{5. vivekataḥ B. }
{6}anubhūtipadaṃ yāti prasādāt paramātmanaḥ|
maccāturātmyanicayo vijñeyo hi tadātmanā{7} || 10 ||
10. cāturātmyaṃ vāsudevasaṃkarṣaṇādikam| tadātmanā; varṇātmanā| taccānantarameva vakṣyate|
{6. so'nubhūti A. B. C. D. }
{7. tadātmanām C. }
prabhavāpyayayogena bhārūpadhvanilakṣaṇaḥ|
sakārāntastvakārācca hakārādānta eva ca || 11 ||
11. utpattikrame dhvanilakṣaṇaḥ| apyayakrame parārūpeṇa cillakṣaṇaḥ| akāramārabhya sakāraparyantaṃ gaṇane aṣṭacatvāriṃśat varṇā bhavanti| yathā---svarāḥ ṣoḍaśa, sparśāḥ pañcaviṃśatiḥ, antaḥsthāścatvāraḥ, hakāraṃ vihāyoṣmāṇasraya iti| evaṃ hakāramārabhya dīrghākāraparyantagaṇane'pi|
prabhave dvādaśāntastu hakāraścaturātmanām|
akārastvapyaye caitau dvādaśāntāvubhau samau || 12 ||
12. caturātmanāṃ vāsudevādīnāṃ prabhave hakāro dvādaśānto bhavati| apyaye tu akārastathā| ayaṃ bhāvaḥ---pūrvoktāṣṭacatvāriṃśadvarṇānāṃ dvādaśadhā vibhāge prativibhāgaṃ catvāro varṇāḥ saṃpadyante| ete ca krameṇa vāsudevādibhiścaturbhiradhiṣṭhitā bhavanti| dvādaśabhāgānte prabhave hakāraḥ laye akāraśca bhavata iti|
vārṇe vyūhasamūhe'smin jñeyaṃ jñānasamādhinā|
viśrāma udayo vyāptirvyaktirā vāsudevataḥ || 13 ||
13. prativibhāgamāsthitā vāsudevādayaḥ krameṇa viśrāmodayavyāptivyaktirūpā jñeyāḥ|
atraikaikopari jñeyā mūrtirvai tvevameva hi|
{8}yuktā viśrāmapūrveṇa catuṣkeṇa samāsataḥ || 14 ||
14. - - - - - - - - - - - -
{8. C. omits four lines from here. }
viśrāmaṃ cintayeddevaṃ vāsudevaṃ sanātanam|
akāraṃ puṇḍarīkākṣaṃ pūrvadevaṃ sanātanam || 15 ||
15. tadeva viśadayati---viśrāmamityādinā|
saṃkarṣaṇāditattvāni viśrāmyanti laye'tra hi|
tataḥ saṃkarṣaṇaṃ devamākāramudayaṃ smaret || 16 ||
16. - - - - - - - - - - - -
udito hi sa sarvātmā prathamaṃ sarvakṛt svayam|
vyāptaṃ pradyumnadevaṃ tamikāraṃ paricintayet || 17 ||
17. - - - - - - - - - - - -
vividhaṃ prāpyate tena trayīkarmātmanā jagat|
aniruddhaṃ vyaktirūpamīkāraṃ tamanusmaret || 18 ||
18. - - - - - - - - - - - -
vyajyante śaktayo hyatra jagatsṛṣṭyādayo'khilāḥ|
daṇḍavatsaṃniveśena saṃsthitā hyevameva hi || 19 ||
19. - - - - - - - - - - - -
ā sakārāccatūrūpayuktā me caturātmatā|
smaret prabhavacintāyāṃ hakāraṃ dvādaśāntakam || 20 ||
20. ā sakārāditi| sakāraparyantamityarthaḥ|
hakāraṃ vāsudevaṃ tu viśrāmaṃ paricintayet|
saṃkarṣaṇaṃ sakāraṃ tamudayaṃ tvapyaye smaret || 21 ||
21. layakrame cāturātmyaniveśamāha---hakāramiti|
evamākārato divyāṃ cintayeccaturātmatām|
dviṣaṭ‌kaṃ dhāraṇānāṃ ca dvādaśādhyātmalakṣaṇam{9} || 22 ||
22. ākārata iti| ākāraparyantamityarthaḥ|
{9. cintanam B. }
sopānabhūtaṃ yatkrāntvā dvādaśāntādviśet param{10}|
eṣā sā prathamā rītirvarṇamārgasya darśitā || 23 ||
23. - - - - - - - - - - - -
{10. puram B. D. }
sūkṣmā taccāturātmīyā bhārūpā manmayī parā|
madhyamā pūrvamevoktā viśeṣaṃ tatra me śṛṇu || 24 ||
24. - - - - - - - - - - - -
dhāraṇāḥ pūrvamuktā yāścatasro matsvarūpikāḥ|
vakārākhyāniruddhasya śaktiḥ sā rāgasaṃjñitā{11} || 25 ||
25. - - - - - - - - - - - - - - -
{11. saṃjñikā C. }
māyā nāma mahālakṣmīrlakārāparanāmikā|
vidyā yā rephasaṃjñātā mahāvāṇī tu sā smṛtā || 26 ||
26. - - - - - - - - - - - - -
vātasaṃjñā mahākālī kriyāśaktiryakāriṇī|
brahmādyā mūrtayastisraḥ patnyasrayyādayaśca yāḥ || 27 ||
27. - - - - - - - - - - - - -
tajjñeyaṃ sakalaṃ sūkṣmamakārasyādimeṃ'śake|
madhyame bhoktṛkūṭasthaḥ puruṣoṃ'śe pratiṣṭhitaḥ || 28 ||
28. - - - - - - - - - - - -
saṃsārī puruṣaḥ sarvaścaramāṃśe'vatiṣṭhate|
eṣā te madhyamā rītirvarṇamārgasya darśitā || 29 ||
29. - - - - - - - - - - - -
caramāmatha vakṣyāmi rītiṃ balaniṣūdana|
vaikharī caramā rītiḥ prayatnasthānabhedinī || 30 ||
30. - - - - - - - - - - - -
vyaktavācāṃ samuccāre sā sphuṭībhavati dhravam|
jīvānāṃ dehabaddhānāṃ tattatsanmārgadarśikā || 31 ||
31. - - - - - - - - - - - -
mātṛkā jāyate seyaṃ viṣṇuśaktyupabṛṃhitā|
viṣṇuvattatra pañcāśacchaktayaḥ parikīrtitāḥ || 32 ||
32. - - - - - - - - - - - -
{12}adhitiṣṭhanti ye yāṃ ca mātṛkāṃ varṇamālinīm|
vāsudevādayo vyūhā daśa dvau keśavādayaḥ || 33 ||
33. - - - - - - - - - - - -
{12. C. omits 4 lines from here. }
svarādhiṣṭhāyino devāḥ śaktīsteṣāmimāḥ śṛṇu|
lakṣmīḥ kīrtirjayā māyā vyūhaśaktaya īritāḥ || 34 ||
34. - - - - - - - - - - - - -
śrīśca vāgīśvarī kāntikriyāśāntivibhūtayaḥ|
icchā prītī ratiścaiva māyā dhīrmahimeti ca || 35 ||
35. - - - - - - - - - - - - -
śaktayaḥ keśavādīnāṃ tā etāḥ svaraśaktayaḥ|
kādyadhiṣṭhāyino devān gadantyā me niśāmaya || 36 ||
36. - - - - - - - - - - - - -
padmanābhādināmāno viṣṇavaḥ kādidevātaḥ|
padmanābho dhruvo'nantaḥ śaktīśo madhusūdanaḥ || 37 ||
37. padmanābhādayo vibhavabhedāḥ pūrvamevaikādaśādhyāye paṭhitā jñātavyāḥ|
vidyādhidevaḥ kapilo viśvarūpo vihaṃgamaḥ|
{13}kroḍātmā baḍabāvakttro dharmo vāgīśvarastathā || 38 ||
38. - - - - - - - - - - - - - - -
{13. dharmātmā I. }
ekārṇavaśayo devaḥ kūrmaḥ pātāladhārakaḥ|
varāho nārasiṃhaścāpyamṛtāharaṇastathā || 39 ||
39. - - - - - - - - - - -
śrīpatirdivyadeho'tha kāntātmāmṛtadhārakaḥ|
rāhujit kālanemighnaḥ pārijātaharo mahān || 40 ||
40. - - - - - - - - - - - - -
lokanāthastu śāntātmā dattātreyo mahāprabhuḥ|
nyagrodhaśāyī bhagavānekaśṛṅgatanustataḥ || 41 ||
41. - - - - - - - - - - -
devo vāmanadehastu sarvavyāpī trivikramaḥ|
naro nārāyaṇaścaiva hariḥ kṛṣṇastathaiva ca || 42 ||
42. - - - - - - - - - - - -
jvalatparaśudhṛdrāmo rāmaścānyo dhanurdharaḥ|
vedavidbhagavān kalkī pātālaśayanaḥ prabhuḥ || 43 ||
43. - - - - - - - - - - - -
eteṣvantyeṣu catvāro devā rāmādayo hi ye|
te raṅgayamayorjihvāmūlopadhmānayorapi || 44 ||
44. raṅgaḥ anunāsikaḥ| yamāḥ prātiśākhye prasiddhā varṇaviśeṣāḥ|
dhīstārā vāruṇī śaktiḥ padmā vidyā tathaiva ca|
saṃkhyā viśvā khagā bhūrgaurlakṣmīrvāgīśvarī tathā || 45 ||
45. - - - - - - - - - - - - -
amṛtā dharaṇī chāyā nārasiṃhī sudhā tathā{14}|
śrīḥ kīrtirviśvakāmā mā satyā kāntiḥ saroruhā || 46 ||
46. - - - - - - - - - - - - - - -
{14. tathā sudhā B. C. }
māyā padmāsanā kharvā vikrāntirnarasaṃbhavā|
nārāyaṇī hariprītirgāndhārī kāśyapī tathā || 47 ||
47. - - - - - - - - - - - -
vaidehī {15}vedavidyā ca padminī nāgaśāyinī{16}|
madaṃśakā imā devyo vijñeyāḥ kādiśaktayaḥ || 48 ||
48. - - - - - - - - - - - -
{15. deva B. }
{16. padmavāsinī C. }
bhavopakaraṇaiśceyaṃ mātṛkādhiṣṭhitā suraiḥ|
śrīkaṇṭhānandasūkṣmādyairlambodaryādiśaktibhiḥ || 49 ||
49. - - - - - - - - - - - -
vinanāyakaiśca durgābhiḥ kṣetreśairmātṛbhistathā|
samayasthaistathā bauddhairārhatairapi cāparaiḥ || 50 ||
50. - - - - - - - - - - -
yathā hi kṣudhitā bālā mātaraṃ paryupāsate|
evaṃ sarve surā devīṃ mātṛkāṃ paryupāsate || 51 ||
51. - - - - - - - - - - - -
iyaṃ yonirhi mantrāṇāṃ vidyānāṃ janmabhūriyam|
tattvānāṃ tāttvikānāṃ ca jñānānāṃ prasavasthalī || 52 ||
52. - - - - - - - - - - - - -
iti {17}śrīpāñcarātrasāre lakṣmītantre mātṛkāprakāśo nāma viṃśo'dhyāyaḥ
{17. śrīpañcarātra A.; śrīpa़ñcarātre I. }
********iti viṃśo'dhyāyaḥ********