Satvata-samhita [sanskrit]

78,524 words

The Sanskrit text of the Satvata-samhita, one of the earliest available work from the Pancaratra tradition possibly dating as early as the 5th century A.D. Another text, the Ishvara-samhita, is supposed to be a shorter (simpler) version of this Satvatasamhita. This edition includes the nineteenth-century commentary (bhashya) by Alashinga-bhatta . Alternative titles: Sātvatasaṃhitā (सात्वतसंहिता, Satvatasamhita), Sātvata-saṃhitā (सात्वत-संहिता, Satvata-samhita), Sāttvatasaṃhitā (सात्त्वतसंहिता), Sāttvata-saṃhitā (सात्त्वत-संहिता), Alaśiṅgabhaṭṭaviracitabhāṣyopetā (अलशिङ्गभट्टविरचितभाष्योपेता) or Alaśiṅgabhaṭṭa (अलशिङ्गभट्ट, Alashingabhatta, Alasingabhatta, Alasinga)

pañcadaśaḥ paricchedaḥ
śrībhagavānuvāca[1]

tapodānavratānāṃ ca vihitasyāhnikasya ca |
niśśeṣayāgabhogānāṃ kṛtvā sampūraṇakriyām || 1 ||

apare'hani vai kuryāccaturthe saptame tu |
snapanaṃ pūjyamantrasya tīrthoddeśe[2] ca saṅgame || 2 ||

nadyāṃ samudragāminyāṃ devakhāte hrade[3] tu |
prītaye parameśasya[4] tvātmano duḥkhaśāntaye || 3 ||

āhlādāyāmarāṇāṃ ca pitṝṇāṃ tṛptaye tu vai |
āpyāyanārthaṃ bhūtānāṃ bhuvanānāṃ ca bhūtaye || 4 ||

deśa[5]doṣapraśāntyarthaṃ gobrāhmaṇahitāya ca |
atha pañcadaśaparicchedo vyākhyāsyate| evaṃ sarvacchidrapūrakaṃ pavitrāropaṇākhyaṃ karma kṛtvā tadavaropaṇadine tadanantaraṃ devasyārvabhṛthaṃ kāryamityāha- tapa ityādibhiḥ || 1-5 ||
[1 bhagavānityeva- mu. aṭī. baka. bakha.|]
[2 śe'tha- a.|]
[3 hrade tathā- mu. aṭī., te'thavā taṭe- a., tavātale- u.|]
[4 śāya - baka. bakha. a. u.|]
[5 deśe - bakha.|]

bahuśākhamabhagnāgraṃ samūlaṃ yadapuṣpitam || 5 ||

prāṅmukho darbhamādāya praṇavena purā kṣiteḥ[1] |
tatastenaiva tanmūlaṃ prāgvat kuryādadhiṣṭhitam || 6 ||

tasya madhyamanālaṃ yannyagbhūtamavatiṣṭhate |
ārādhya mantranāthena smared vyāptaṃ mahātmanā || 7 ||

vivartaṃ paramātmī[1]yamadhya[2]kṣākhyaṃ ca viddhi tam |
anekagarbhamuccaṃ yatkāṇḍaṃ kāṇḍeṣu cottamam || 8 ||

aṇimādiguṇairyuktaṃ [3]puṃstattvaṃ tena kalpyate |
vācakaṃ tasya yoktavyaṃ haṃsayuktaṃ dvilakṣaṇam || 9 ||

bahiḥkāṇḍacatuṣkeṇa cittapūrvaṃ[4] catuṣṭayam |
gratha[5]nīyamadhovaktramavyaktāntaṃ svakaiḥ padaiḥ || 10 ||

praṇavādinamo'ntaistu vyāpakaṃ sūkṣmalakṣaṇam |
evaṃ śrotrādikān pañca svanāmnā grathayet tathā || 11 ||

karmendriyāṇi tadanu tatastanmātrapañcakam |
pañcakaṃ tvatha bhūtānāṃ baddhvā vai kṣmā'vasānikam || 12 ||

ava[6]śiṣṭaistu tatkāṇḍairbadhnīyāt tat [7]taraṇḍavat |
vinā śikhāsamūhena samuttā[8]nāvadheratha || 13 ||

kiñcit tadūrdhvadeśācca yathā no yāti vai punaḥ |
bahudhā kāṇḍasaṃghastu[9] kalpitastattvasaṃkhyayā || 14 ||

vibhinnānāṃ ca kāṇḍānāṃ bhaṅgādekatamasya ca |
utpadyate'nyathātvaṃ ca tasmāt tad[10] grathayed dṛḍham || 15 ||
tadarthaṃ kuśakūrcanirmāṇaprakāramāha- bahuśākhamityādibhiḥ| bahuśākham anekakāṇḍānvitamityarthaḥ| tenaiva praṇavena, tanmūlaṃ darbhamañjarīmūlam, adhiṣṭhitaṃ kuryād vyāptaṃ bhāvayedityarthaḥ| paramātmīyaṃ vivartaṃ bhagavadākārāntamityarthaḥ| adhyakṣākhyamiti vivartasya viśeṣaṇam| adhyakṣaṃ nāma bhagavatsūkṣmarūpabhedaḥ| tathā coktaṃ jayākhye-
tanmahā[11]vigrahaṃ sthūlaṃ sarvamantrāspadaṃ dvija |
praviṣṭaṃ bhāvayet sūkṣme hyadhyakṣe[12] hyubhayātmake ||
pare prāguktarūpe tu taṃ sūkṣmamubhayātmakam |
taṃ paraṃ prasphuradrūpaṃ nirādhārapadāśritam ||
[13]siddhimārgeṇa[14] hṛtpadme saṃpraviṣṭaṃ tu bhāvayet | (15/235-237) iti|
prastattvaṃ jīvātmetyartaḥ| tasya vācakaṃ jīvamantramityarthaḥ| haṃsayuktaṃ haṃsākṣarayuktamityarthaḥ| dvilakṣaṇaṃ padadvayātmakamityarthaḥ| tathā ca tanmantroddhāro jayākhye-
aprameyeṇa [15]sūtreṇa vyomākhyenāmṛtena ca |
[16]parameśvarayuktena [17]tritāroktātmanā tu || (7/25) iti|
ayamevārthaḥ suspaṣṭamupabṛṃhito lakṣmītantre- "pratyagātmaparāmarśi[18]śabdaḥ somo'tha sargavān" (33/47) iti| evaṃ ca `ahaṃ saḥ' iti jīvavācakamantro jñeyaḥ| cittapūrvakamavyaktāntaṃ catuṣṭayaṃ manobuddhyahaṅkāraprakṛtyākhyaṃ tattvacatuṣṭayamityarthaḥ| praṇavādinamontaiḥ svakaiḥ padaiḥ oṃkāranamaskārasaṃpuṭitaiścaturthyantaistattannāmabhirityarthaḥ| karmendriyāṇi vākpāṇipādavāyūpasthāni| tanmātrapañcakaṃ śabdatanmātrādipañcakam| bhūtānāṃ pañcakam ākāśādibhūtapañcakam| kṣmāvasāni(?kaṃ)pṛthivyantamiti tadviśeṣaṇam| avaśiṣṭaistatkāṇḍaiḥ pañcaviśatikāṇḍebhyo'tiriktaiḥ kuśakāṇḍairityarthaḥ || 5-15 ||
[1 kṣitaiḥ - baka. bakha., kṣite- a.|]
[2 pāra- mu. aṭī., paramārthī- baka.|]
[3 dhyakṣaṃ cāpi- mu. aṭī.|]
[4 puṃskatvaṃ- mu., pūtatvaṃ- baka.|]
[5 pūrva- mu. aṭī. baka. bakha.|]
[6 katha- mu. aṭī.|]
[7 atha- a. u.|]
[8 tadaṇḍa- mu. baka., tatra daṇḍa- aṭī.|]
[9 tthānā- a. u.|]
[10 saṃghaḥ saṃka- a., saṃghaḥ sa ka- u.|]
[11 taṃ gratha- a. u.|]
[12 viddhi- a.|]
[13 mārgaṇa- mu.|]
[14 sūryeṇa- mu.|]
[15 pāra- a. |]
[16 dhāro- a.|]
[17 marśa- a., marśī- mu.|]

darbhamañjarijaṃ tvevaṃ[1] spādyādau pavitrakam |
anusandhīyate tatra mantradhyānaṃ yathāsthitam || 16 ||

pūjayitvā'rghyapuṣpādyairalaṅkṛtya paṭhedidam |
evaṃvidhaṃ pavitraṃ parikalpya tatra dhyānapūrvakaṃ bhagavantamabhyarcya prārthayedityāha- darbhamañjarijamiti sārdhena| tīrthabimbādyabhāve tvevaṃ darbhapavitrakalpanaṃ kāryam| tatsattve tasyaiva tīrthasnānaṃ bodhyam| tathā ceśvarapārameśvarayoḥ-
yathāvat snapanaṃ kuryāt tīrthabimbe viśeṣataḥ |
nityasnapanabimbe kuryāttattadasannidhau ||
nityotsavapare bimbe hyācarettadasannidhau |
tadabhāve pavitre tu darbhamañjarije śubhe || iti || 16-17 ||
(ī. saṃ. 14/280-281; . saṃ. 12/535-537)
[1 devaṃ- a.|]

tvameva tīrthaṃ bhagavaṃstvamevāyatanaṃ param || 17 ||

tvayyevādhiṣṭhitaṃ sarvamiti jānāmi tattvataḥ |
tatrāpi ca tvayā''diṣṭaṃ kriyākāṇḍaṃ śubhapradam || 18 ||

yattannirvāhayāmyadya tvadanugrahakāmyayā |
prārthanāślokadvayamāha- tvamiti || 17-19 ||

evaṃ [1]vijñāpya bhagavan! mantramūrtiṃ parāvaram || 19 ||

taṃ patrapātragaṃ kṛtvā brahmayānagataṃ tu |
vedageyadhvanīśaṅkhaśabdamaṅgalapūrvakam || 20 ||

nītvā tīrthāntikaṃ tatra tīradeśe nidhāya ca |
pūrvāmukhaṃ ca taṃ yānamathādāya pavitrakam || 21 ||

vāmahastatale[2] kuryāt kṣmāmaṇḍalagataṃ tviva[3] |
vidhṛyānmadhyabhāgācca pāṇinā dakṣiṇena tu || 22 ||

avatīryāmbhaso madhye nimajjet saha tena vai |
evaṃ vijñāpya tatpavitraṃ pātre brahmayāne samāropya vedavādyaghoṣaiḥ saha tīrthasamīpaṃ nītvā tatra prāṅmukhamavaropya pavitramādāya vāmakaratale bhūmaṇḍalagatamiva nidhāya tanmadhyaṃ dakṣiṇapāṇinā gṛhītvā tīrthamadhye'vatīrya tena saha snāyādityāha- evamiti caturbhiḥ || 19-23 ||
[1 vijñāpya eva bhagavān mantramūrtiḥ parāvaraḥ- mu. aṭī.|]
[2 haste- mu. aṭī. baka. bakha.|]
[3 tviha- aṭī.|]

sannidhiṃ tatra tatkālaṃ prakurvantyacirāt tu vai || 23 ||

niśśeṣāṇi ca tīrthāni lokatrayagatāni ca |
mantrātmā yatra rakṣārthaṃ kṣaṇamāste jalāśaye || 24 ||

tatrāyatanatīrthānāṃ sarveṣāṃ syāt samāgamaḥ |
kiṃ punaryatra bhagavān mantramūrtiradhokṣajaḥ || 25 ||

sādhakābhyarthitaḥ snāyāt sarvānugrahayā dhiyā |
tatkāle tattīrthe sarvatīrthasānnidhyaprabhāvamāha- sannidhimiti tribhiḥ || 23-26 ||

vidvān yo'nena vidhinā tīrthamāsādya tattvavit || 26 ||

snāpayed [1]bandhumitrādīn prāpnuvantyacirācca te |
tairthaṃ phalamanāyāsānmantramūrteḥ prasādataḥ || 27 ||
evaṃ kūrcadvārā dūradeśagatānāṃ janānāmapi tīrthasnānaṃ phalādhāyakamityāha- vidvāniti sārdhena| bāndhavādīnāmiti karmaṇi ṣaṣṭhī| te bāndhavādaya ityarthaḥ || 26-27 ||
[1 bāndhavādīnāmiti bhāṣyakārasaṃmataḥ pāṭhaḥ|]

kintu tadyānavāditravarjitastu bhaved vidhiḥ |
imaṃ viddhi mahābuddhe viśeṣaṃ cātra karmaṇi || 28 ||
atra viśeṣamāha- kintviti| yānāropaṇaṃ maṅgalavādyānvitatvaṃ ca bhagavata evārham, nānyasyeti bhāvaḥ || 28 ||

sāmānyamavināśaṃ yaccinmayaṃ rūpamaiśvaram |
viśeṣasaṃjñāsambandhaṃ[1] jīvahaṃsaṃ vibhāvya[2] tam || 29 ||

pavitrakaṃ tadākāraṃ[3] smṛtvā snāpyastato[4]'mbhasā |
evaṃ tenaiva cānyeṣāṃ bahūnāṃ bahubhistu || 30 ||
asya śarīrasya[5] bhagavaccharīrabhūtatvādenamapi bhagavadātmakaṃ smṛtvā pavitradvārā snānaṃ kārayedityāha- sāmānyamiti sārdhena || 29-30 ||
[1 sambandha- a. u.|]
[2 vibhāvyatām- mu. aṭī.|]
[3 tathā- mu. aṭī. baka. bakha.|]
[4 snāpyasta- mu. aṭī. baka. bakha. u.|]
[5 cetanasya- a.|]

sampādyaṃ viṣṭaraiḥ snānaṃ dūrasthānāṃ sadaiva hi |
sampanne snapane tvevaṃ dvitīye'hni mahāmate || 31 ||
tenaikenaiva pavitreṇa bahūnāṃ bāndhavādīnāṃ yadvā pṛthak pavitraiḥ snānaṃ kārayedityāha- evamiti| dūrasthānāṃ grāmāntaragatānāṃ lokāntaragatānāṃ vetyarthaḥ || 31 ||

sampanne snapane tvevaṃ dvitīye'hni mahāmate || 31 ||

rathe kṛtvārcite taṃ vai prapūjya ca yathāvidhi |
yātrākhyamutsavaṃ kuryādannadānapurassaram || 32 ||

sanṛttageyavāditraṃ jāgareṇa samanvitam |
ekarātraṃ dvirātraṃ trirātraṃ bhaktipūrvakam || 33 ||
evamavabhṛthānantaraṃ brahmarathe pavitrasthaṃ devamāropyābhyarcya tadīyārādhanapūrvakaṃ grāmaprādakṣiṇyena yātrotsavaṃ kuryādityāha- sampanna iti sārdhadvābhyām| utsavānantaraṃ tadrātrau jāgaraṇaṃ ca kāryamiti bhāvaḥ| dvirātraṃ tri[1]rātramāvṛttirutsavasyaiva na tu snānasya || 31-33 ||
[1 trirātraṃ trirātra- mu.|]

sakṛt saṃvatsarasyānte utsavaṃ[1] snapanādikam |
kuryād yo mantranāthasya sa siddhiṃ labhate parām || 34 ||
pavitrotsavaprakaraṇe phalamāha- sakṛditi || 34 ||
[1 ṣūtsava- mu., utsava- aṭī., hyutsavaṃ- baka. bakha. u.|]

iti śrīpāñcarātre[1] śrīsātvatasaṃhitāyāṃ pavitrasnānavidhirnāma pañcadasaḥ paricchedaḥ ||
iti śrīmauñjyāyanakulatilakasya yadugirīśacaraṇakamalārcakasya yogānandabhaṭṭācāryasya tanayena alaśiṅgabhaṭṭena viracite sātvatatantrabhāṣye pañcadaśaḥ paricchedaḥ ||
[1 pañca- u.|]

Other editions:

Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Sattvata-samhita Chapter 15

Cover of edition (2009)

Isvarasamhita in Five Volumes
by V. Varadachari and G. C. Tripathi (2009)

1598 pages; [Publisher: Indira Gandhi National Centre for the Arts and Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd.] Sanskrit Text with English Translation

Buy now!
Cover of edition (2009)

Satvata Samhita with the Commentary of Alashinga Bhatta
by (2009)

715 pages; [Volume II] सात्वत संहिता [Publisher: Academy of Sanskrit Research, Melkote]

Buy now!
Cover of edition (2007)

Satvata Samhita: A Pancaratra Agama
by Sudhakar Malaviya (2007)

775 pages; Sanskrit Text with Hindi Translation; सात्वतसंहिता (संस्कृत एवम् हिन्दी अनुवाद) [Publisher: Chowkhamba Sanskrit Series Office]; ISBN: 978817080244x

Buy now!
Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: