Bhagavad-gita with four Commentaries [sanskrit]

140,673 words | ISBN-10: 8189564072 | ISBN-13: 9788189564070

The Sanskrit edition of the Bhagavad Gita with four commentaries: (1) The Subodhini by Shridhara (Sridhara Swami), (2) The Gudharthadipika by Madhusudana (Saraswati), (3) The Sararthavarshini by Vishvanatha (Vishwanath Chakravarti) and (4) The Gitabhushana by Baladeva (Vidyabhushan). Original titles: Bhagavadgītā (भगवद्गीता), Śrīdhara (श्रीधर), Madhusūdana (मधुसूदन), Viśvanātha (विश्वनाथ), Baladeva (बलदेव)

nehābhikramanāśo'sti pratyavāyo na vidyate |
svalpamapyasya dharmasya trāyate mahato bhayāt ||40||

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

nanu kṛṣyādivatkarmaṇāṃ kadācidvighnabāhulyena phale vyabhicārātmantrādyaṅgavaiguṇyena ca pratyavāyasambhavaātkutaḥ karmayogena karmabandhaprahāṇam | tatrāha nehetyādi | iha niṣkāmakarmayoge abhikramasya prārambhasya nāśo niṣphalatvaṃ nāsti | pratyavāyaśca na vidyate | īśvaroddeśenaiva vighnavaiguṇyādyasambhavāt | kiṃ cāsya dharmasya īśvarārādhanārthakarmayogasya svalpamapyupakramamātramapi kṛtaṃ mahato bhayātsaṃsāralakṣaṇāttrāyate rakṣati | na tu kāmyakarmavatkiñcidaṅgavaikguṇyādinā naiṣphalyamasyetyarthaḥ ||40||

The Gūḍhārthadīpikā commentary by Madhusūdana

nanu tametaṃ vedānuvacanena brāhmaṇā vividiṣanti yajñena dānena tapasānāśakena [BAU 4.4.22] iti śrutyā vividiṣāṃ jñānaṃ coddiśya saṃyogapṛthaktvanyāyena sarvakarmaṇāṃ viniyogāttatra cāntaḥkaraṇaśuddherdvāratvānmāṃ prati karmānuṣṭhānaṃ vidhīyate | tatra tadyatheha karmajito lokaḥ kṣīyata evamevāmutra puṇyajito lokaḥ kṣīyate [Chā 8.1.6] iti śrutibodhitasya phalanāśasya sambhāvājjñānaṃ vividiṣāṃ coddiśya kriyamāṇasya yajñādeḥ kāmyatvātsarvāṅgopasaṃhāreṇānuṣṭheyasya yatkiṃcidaṅgāsampattāvapi vaiguṇyāpatteryajñenetyādivākyavihitānāṃ
ca sarveṣāṃ karmaṇāmekena puruṣāyuṣaparyavasāne'pi kartumaśakyatvātkutaḥ karmabandhaṃ prahāsyasītiphalaṃ pratyāśetyata āha bhagavānneheti |

abhikramyate karmaṇā prārabhyate yatphalaṃ so'bhikramastasya nāśastadyathehetyādinā pratipādita iha niṣkāmakarmayoge nāsti | etatphalasya śuddheḥ pāpakṣayarūpatvena lokaśabdavācyabhogyatvābhāvena ca kṣayāsambhavāt | vedanaparyantāyā eva vividiṣāyāḥ karmaphalatvādvedanasya cāvyavadhānenājñānanivṛttiphalajanakasya phalamajanayitvā nāśāsambhavādiha phalanāśo nāstīti sādhūktam | taduktaṃ

tadyatheheti nindā phale na tu karmaṇi |
phalecchāṃ tu parityajya kṛtaṃ karma viśuddhikṛt || iti |

tathā pratyavāyo'ṅgavaiguṇyanibandhanaṃ vaiguṇyamiha na vidyate tamiti vākyena nityānāmevopāttaduritakṣayadvāreṇa vividiṣāyāṃ viniyogāt | tatra ca sarvāṅgopasaṃhāraniyamābhāvāt | kāmyānāmapi saṃyogapṛthaktvanyāyena viniyoga iti pakṣe'pi phalābhisandhirahitatvena teṣāṃ nityatulyatvāt | nahi kāmyanityāgnihotrayoḥ svataḥ kaścidviśeṣo'sti | phalābhisandhitadabhāṣābhyāmeva tu kāmyatvanityatvavyapadeśaḥ | idaṃ ca pakṣadvayamuktaṃ vārtike

vedānuvacanādīnāmaikātmyajñānajanmane |
tametamiti vākyena nityānāṃ vakṣyate vidhiḥ ||
yadvā vividiṣārthatvaṃ kāmyānāmapi karmaṇām |
tametamiti vākyena saṃyogasya pṛthaktvataḥ || iti |

tathā ca phalābhisandhinā kriyamāṇa eva karmaṇi sarvāṅgopasaṃhāraniyamāttadvilakṣaṇe śuddhyarthe karmaṇi pratinidhyādinā samāptisambhavānnāṅgavaiguṇyanimittaḥ pratyavāyo'stītyarthaḥ | tathāsya śuddhyarthasya dharmasya tametamityādivākyavihitasya madhye svalpamapi saṅkhyayetikartavyatayā yathāśaktibhagavadārādhanārthaṃ kiṃcidapyanuṣṭhitaṃ sanmahataḥ saṃsārabhayāttrāyate bhagavatprasādasampādanenānuṣṭhātāraṃ rakṣati |

sarvapāpaprasakto'pi dhyāyannimiṣamacyutam |
bhūyastapasvī bhavati paṅkipāvanapāvanaḥ || ityādi smṛteḥ |

tametamiti vākye samuccayavidhāyakābhāvāccāśuddhitāratamyādevānuṣṭhānatāratamyopapatteryuktamuktaṃ karmabandhaṃ prahāsyasi ||40||

The Sārārthavarṣiṇī commentary by Viśvanātha

atra yogo dvividhaḥ śravaṇakīrtanādibhaktirūpaḥ, śrībhagavadarpitaniṣkāmakarmarūpaśca | tatra karmaṇyevādhikāraḥ ityataḥ prāgbhaktiyoga eva nirūpyate | nistraiguṇyo bhavārjuna ityukterbhaktereve triguṇātītatvāttayaiva puruṣo nistraiguṇyo bhavatītyekādaśaskandhe[*ENDNOTE] prasiddheḥ | jñānakarmaṇostu sāttvikatvarājasatvābhyāṃ nistraiguṇyatvānupapatterbhagavadarpitalakṣaṇā bhaktistu karmaṇo vaiphalyābhāvamātraṃ pratipādayati, na tu svasya bhaktivyapadeśaṃ prādhānyābhāvādeva | yadi ca bhagavadarpitaṃ karmāpi bhaktireveti mataṃ, tadā karma kiṃ syāt? yadbhagavadanarpitakarma, tadeva karmeti cen, na |

naiṣkarmyamapyacyutabhāvavarjitaṃ
na śobhate jñānamalaṃ nirañjanam |
kutaḥ punaḥ śaśvadabhadramīśvare
na cārpitaṃ karma yadapyakāraṇam || [BhP 1.5.12]

iti nāradoktyā tasya vaiyarthyapratipādanāt | tasmādatra bhagvaccaraṇamādhuryaprāptisādhanībhūtā kevalaśravaṇakīrtanādilakṣaṇaiva bhaktirnirūpyate, yathā niṣkāmakarmayoga'pi nirūpayitavyaḥ | ubhāvapyetau buddhiyogaśabdavācyau jñeyau dadāmi buddhiyogaṃ taṃ yena māmupayānti te [10.10], dūreṇa hyavaraṃ karma buddhiyogāddhanañjaya [2.49] iti cokteḥ |

atha nirguṇaśravaṇakīrtanādibhaktiyogasya māhātmyamāha neheti | iha bhaktiyoge'bhikrame ārambhamātre kṛte'pyasya bhaktiyogasya nāśo nāsti | tataḥ pratyavāyaśca na syāt | yathā karmayoge ārambhaṃ kṛtvā karmānuṣṭhitavataḥ karmanāśapratyavāyau syātāmiti bhāvaḥ |

nanu tarhi tasya bhaktyanuṣṭhātukāmasya samucitabhaktyakaraṇātbhaktiphalaṃ tu naiva syāt | tatrāha svalpamiti | asya dharmasya svalpamapyārambhasamaye kiñcinmātrī bhaktirabhūt | sāpītyarthaḥ | mahato bhayātsaṃsārāttrāyata eva | yannāma sakṛcchravaṇātpukkaśo'pi vimucyate saṃsārādity[BhP 6.16.44] ādiśravaṇāt | ajāmilādau tathā darśanācca |

na hyaṅgopakrame dhvaṃso
maddharmasyoddhavāṇvapi |
mayā vyavasitaḥ samyaṅ
nirguṇatvādanāśiṣaḥ || [BhP 11.29.20]

iti bhagavato vākyena sahāsyavākyasyaikārthameva dṛśyate | kintu tatra nirguṇatvānna hi guṇātītaṃ vastu kadāciddhvastaṃ bhavatīti heturupanyastaḥ | sa cehāpi draṣṭavyaḥ | na ca niṣkāmakarmaṇo'pi bhagavadarpaṇamahimnā nirguṇatvameveti vācyam madarpaṇaṃ niṣphalaṃ sāttvikaṃ nijakarma tat[BhP 11.25.23] ||40||

The Gītābhūṣaṇa commentary by Baladeva

vakṣyamāṇayā buddhyā yuktaṃ karmayogaṃ stauti neheti | iha tametamityādi vākyokteḥ niṣkāmakarmayoge'bhikramasyārambhasya phalotpādakatvanāśo nāsti | ārambhasyāsamāptasya vaiphalyaṃ na bhavatītyarthaḥ | mantrādyaṅgavaikalye ca pratyavāyo na vidyate | ātmoddeśamahimnā oṃ tatsatiti bhagavannāmnā ca tasya vināśāt | iha bhagavadarpitasya niṣāmakarmalakṣaṇadharmasya kiñcidapyanuṣṭhitaṃ sanmahato bhayātsaṃsārāttrāyate anuṣṭhātāraṃ rakṣati | vakṣyati caivaṃ pārtha naiveha nāmutra [Gītā 6.40] ityādinā | kāmyakarmāṇi sarvāṅgopasaṃhāreṇānuṣṭhitānyuktaphalāya
kalpante | mantrādyaṅgavaikalye tu pratyavāyaṃ janayantīti | niṣkāmakarmāṇi tu yathāśaktyanuṣṭhitāni jñānaniṣṭhālakṣaṇaṃ phalaṃ janayantyevoktahetutaḥ pratyavāyaṃ noptādayantīti ||40||

__________________________________________________________

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: