Bhagavad-gita with four Commentaries [sanskrit]

140,673 words | ISBN-10: 8189564072 | ISBN-13: 9788189564070

The Sanskrit edition of the Bhagavad Gita with four commentaries: (1) The Subodhini by Shridhara (Sridhara Swami), (2) The Gudharthadipika by Madhusudana (Saraswati), (3) The Sararthavarshini by Vishvanatha (Vishwanath Chakravarti) and (4) The Gitabhushana by Baladeva (Vidyabhushan). Original titles: Bhagavadgītā (भगवद्गीता), Śrīdhara (श्रीधर), Madhusūdana (मधुसूदन), Viśvanātha (विश्वनाथ), Baladeva (बलदेव)

cañcalaṃ hi manaḥ kṛṣṇa pramāthi balavaddṛḍham |
tasyāhaṃ nigrahaṃ manye vāyoriva suduṣkaram ||34||

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

etaṃ sphuṭayati cañcalamiti | cañcalaṃ svabhāvenaiva capalam | kiṃ ca pramāthi pramathanaśīlam | dehendriyakṣobhakaramityarthaḥ | kiṃ ca balavadvicāreṇāpi jetumaśakyam | kiṃ ca dṛḍhaṃ viṣayavāsanānubaddhatayā durbhedam | ato yathākāśe dodhūyamānasya vāyoḥ kumbhādiṣu nirodhanamaśakyaṃ tathāhaṃ tasya manaso nigrahaṃ nirodhaṃ suduṣkaraṃ sarvathā kartumaśakyaṃ manye ||34||

The Gūḍhārthadīpikā commentary by Madhusūdana

sarvalokaprasiddhatvena tadeva cañcalatvamupapādayati cañcalaṃ hīti | cañcalamatyarthaṃ calaṃ sadā calanasvabhāvaṃ manaḥ | hi prasiddhamevaitat | bhaktānāṃ pāpādidoṣān sarvathā nivārayitumaśakyānapi kṛṣati nivārayati teṣāmeva sarvathā prāptumaśayānapi puruṣārthānākarṣati prāpayatīti kṛṣṇaḥ | tena rūpeṇa sambodhayan durnivāramapi cittacāñcalyaṃ nivārya duṣprāpamapi samādhisukhaṃ tvameva prāpayituṃ śaknoṣīti sūcayati | na kevalamatyarthaṃ cañcalaṃ kintu pramāthi śarīramindriyāṇi ca pramathituṃ kṣobhayituṃ śīlaṃ
yasya tat | kṣobhakatayā śarīrendriyasaṃghātasya vivaśatāheturityarthaḥ | kiṃ ca balavat, abhipretādviṣayātkenāpyupāyena nivārayitumaśakyam | kiṃ ca, dṛḍhaṃ viṣayavāsanāsahasrānusyūtatayā bhettumaśakyam, tantunāgavadacchedyamiti bhāṣye | tantunāgo nāgapāśaḥ | tāntanīti gurjarādau prasiddho mahāhradanivāsī jantuviśeṣo | tasyātidṛḍhatayā balavato balavattayā pramāthinaḥ pramāthitayāticañcalasya mahāmattavanagajasya nigrahaṃ nirodhaṃ nirvṛttikatayāvasthānaṃ suduṣkaraṃ sarvathā kartumaśakyamahaṃ manye | vāyoriva | yathākāśe dodhūyamānasya vāyorniścalatvaṃ sampādya nirodhanamaśakyaṃ
tadvadityarthaḥ |

ayaṃ bhāvaḥ |jāte'pi tattvajñāne prārabdhakarmabhogāya jīvataḥ puruṣasya kartṛtvabhoktṛtvasukhaduḥkharāgadveṣādilakṣaṇaścittadharmaḥ kleśahetutvādbādhitānuvṛttyāpi bandho bhavati | cittavṛttinirodharūpeṇa tu yogena tasya nivāraṇaṃ jīvanmuktirityucyate | yasyāḥ sampādanena sa yogī paramo mata ityuktam | tatredamucyate | bandhaḥ kiṃ sākṣiṇo nivāryate kiṃ cittāt | nādyastattvajñānenaiva sākṣiṇo bandhasya nivāritatvāt | na dvitīyaḥ svabhāvaviparyayāyogāt | virodhisadbhāvācca | na hi jalādārdratvamagnervoṣṇatvaṃ nivārayituṃ śakyate pratikṣaṇapariṇamino hi bhāvā ṛte citiśakteḥ
iti nyāyena pratikṣaṇapariṇamasvabhāvatvāccittasya prārabdhabhogena ca karmaṇā kṛtsnāvidyātatkāryanāśane pravṛttasya tattvajñānasyāpi pratibandhaṃ kṛtvā svaphaladānāya dehendriyādikamavasthāpitam | na ca karmaṇā svaphalasukhaduḥkhādibhogaścittavṛttibhirvinā sampādayituṃ śakyate | tasmādyadyapi svābhāvikānāmapi cittapariṇāmānāṃ kathaṃcidyogenābhibhavaḥ śakyeta kartuṃ tathāpi tattvajñānādiva yogādapi prārabdhaphalasya karmaṇaḥ prābalyādavaśyambhāvini cittasya cāñcalye yogena tannivāraṇamaśakyamahaṃ svabodhādeva manye | tasmādanupapannametadātmaupamyena sarvatra samadarśī paramo yogī mata ityarjunasyākṣepaḥ |34||

The Sārārthavarṣiṇī commentary by Viśvanātha

etadevāha cañcalamiti | nanu ātmānaṃ rathinaṃ viddhi śarīraṃ rathameva ca [KaṭhU 1.3.3] ityādi śruteḥ,

āhuḥ śarīraṃ rathamindriyāṇi
hayānabhīṣūnmana indriyeśam |
vartmāni mātrā dhiṣaṇaṃ ca sūtam [BhP 7.15.41] iti smṛteśca

buddhermano niyantṛtvadarśanādvivekavatyā buddhyā mano vaśīkartuṃ śaktyameveti cedata āha balavat | svapraśamakamauṣudhamapi balavān rogo yathā na gaṇayati, tathaiva svabhāvādeva baliṣṭhaṃ mano vivekavatīmapi buddhim | kiṃ ca dṛḍhamatisūkṣmabuddhisūcyāpi lohamiva sahasā bhettumaśakyam | vāyorityākāśe dodhūyamānasya vāyornigrahaṃ kumbhakādinā nirodhamiva yogenāṣṭāṅgena manaso'pi nirodhaṃ duṣkaraṃ manye ||34||

The Gītābhūṣaṇa commentary by Baladeva

tadevāha cañcalaṃ hīti | manaḥ svabhāvena cañcalam | nanu

ātmānaṃ rathinaṃ viddhi śarīraṃ rathameva ca |
buddhiṃ tu sārathiṃ viddhi manaḥ pragrahameva ca ||
indriyāṇi hayānāhurviṣayāṃsteṣu gocarān |
ātmendriyamanoyukto bhoktetyāhurmanīṣiṇaḥ || [KaṭhU 1.3.3]

iti śruterbuddhiniyamyaṃ manaḥ śrūyate tato vivekinyāṃ buddhyāṃ śakyaṃ tadvaśīkartumiti cettatrāha pramāthīti | tādṛśīmapi buddhiṃ pramathati | kutaḥ ? balavatsvapraśamakamapyauṣadhaṃ yathā balavān rogo na gaṇayati, tadvat | kiṃ ca dṛḍhaṃ sūcyā lauhamiva tādṛśyāpi buddhyā bhettumaśakyamato yogenāpi tasya nigrahamahaṃ vāyoriva suduṣkaraṃ manye | na hi vāyormuṣṭinā dhartuṃ śakyate atastatropāyaṃ brūhīti ||34||

__________________________________________________________

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: