Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LXXI
śrīvasiṣṭha uvāca |
yāvatturyaparāmarśastāvatkevalatāpadam |
jīvanmuktasya viṣayo vacasāṃ ca raghūdvaha || 1 ||
[Analyze grammar]
ata ūrdhvamadehānāṃ muktānāṃ vacasā tathā |
viṣayo na mahābāho puruṣāṇāmivāmbaram || 2 ||
[Analyze grammar]
sā hi viśrāntipadavī dūrebhyo'pi davīyasī |
gamyā videhamuktānāṃ khalekheva nabhasvatām || 3 ||
[Analyze grammar]
suṣuptāvasthayā kaṃcitkālaṃ bhuktvā jagatsthitim |
turyatāmeti tadanu paramānandaghūrṇitaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
turyātītadaśāṃ tajjñā yathā yāntyātmakovidāḥ |
tathādhigaccha nirdvandvaṃ padaṃ raghukulodvaha || 5 ||
[Analyze grammar]
suṣuptāvasthayā rāma bhava saṃvyavahāravān |
citrendoriva te na staḥ kṣayodvegāvarindama || 6 ||
[Analyze grammar]
śarīrasaṃniveśasya kṣaye sthairye ca saṃvidaḥ |
mā gṛhāṇa bhramo hyeṣa śarīramiti jṛmbhate || 7 ||
[Analyze grammar]
dehanāśena ko'rthaste ko'rthaste dehasaṃsthayā |
bhava tvaṃ prakṛtārambhastiṣṭhatveṣa yathāsthitam || 8 ||
[Analyze grammar]
jñātavānasi tatsatyaṃ buddhavānasi tatpadam |
prāptavānasi rūpaṃ svaṃ viśoko bhava bhūtaye || 9 ||
[Analyze grammar]
īpsitānīpsitaṃ tyaktvā śītalālokaśobhayā |
andhakārāttathāmbhodānmuktaṃ khamiva śobhate || 10 ||
[Analyze grammar]
manastavātmasaṃpannaṃ nādhaḥ samanudhāvati |
yogamantratapaḥsiddhaḥ puruṣaḥ khādivāvanim || 11 ||
[Analyze grammar]
iha śuddhā cidevāsti pārāvāravivarjitā |
ayaṃ so'hamidaṃ tanma iti te māstu vibhramaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
ātmeti vyavahārārthamabhidhā kalpitā vibhoḥ |
nāmarūpādibhedastu dūramasmādalaṃ gataḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
jalameva yathāmbhodhirna taraṅgādikaṃ pṛthak |
ātmaivedaṃ tathā sarvaṃ na bhūtoyādikaṃ pṛthak || 14 ||
[Analyze grammar]
yathā samastājjaladhau jalādanyanna labhyate |
tathaiva jagataḥ sphārādātmano'nyanna labhyate || 15 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ so'hamiti prājña kva karoṣi vyavasthitim |
kiṃ tattvaṃ kiṃ ca vā te syātkiṃ tattvaṃ kiṃ ca vā na te || 16 ||
[Analyze grammar]
na dvitvamasti no dehāḥ saṃbandho na ca taiḥ sthitaḥ |
saṃbhāvyate kalaṅko vā bhānoriva tamaḥpaṭaiḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
dvitvamabhyupagamyāpi kathayāmi tavārihan |
dehādibhiḥ sadbhirapi na saṃbandho vibhorbhavet || 18 ||
[Analyze grammar]
chāyātapaprasarayoḥ prakāśatamasoryathā |
na saṃbhavati saṃbandhastathā vai dehadehinoḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
yathā śītoṣṇayornityaṃ parasparaviruddhayoḥ |
na saṃbhavati saṃbandho rāma dehātmanostathā || 20 ||
[Analyze grammar]
avinābhāvinoryastu saṃbandhaḥ kathametayoḥ |
jaḍacetanayordehadehinoranubhūyate || 21 ||
[Analyze grammar]
cinmātrasyātmano dehasaṃbandha iti yā kathā |
saiṣā duravabodhārthā dāvāgnau jaladhiryathā || 22 ||
[Analyze grammar]
satyāvalokanenaiṣā mithyādṛṣṭirvinaśyati |
avalokanayā sāmyamātape jaladhiryathā || 23 ||
[Analyze grammar]
cidātmā nirmalo nityaḥ svāvabhāso nirāmayaḥ |
dehastvanityo malavāṃstena saṃbadhyate katham || 24 ||
[Analyze grammar]
spandamāyāti vātena bhūtairvā pīvarīkṛtaḥ |
dehastena na saṃbandho manāgeva sahātmanā || 25 ||
[Analyze grammar]
siddhe dvitve'pi dehasya na saṃbandhasya saṃbhavaḥ |
dvitvāsiddhau tu sumate kalanaivedṛśī kutaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
ityetadeva tatsattve tatraivāntaḥsthitiṃ kuru |
na bandho'sti na mokṣo'sti kadācitkasyacitkvacit || 7 ||
[Analyze grammar]
sarvamātmamayaṃ śāntamityevaṃ pratyayaṃ sphuṭam |
sabāhyābhyantaraṃ rāma sarvatra dṛḍhatāṃ naya || 28 ||
[Analyze grammar]
sukhī duḥkhī vimūḍho'smītyetā durdṛṣṭayaḥ smṛtāḥ |
āsu cedvastubuddhiste tacciraṃ duḥkhamicchasi || 29 ||
[Analyze grammar]
yaḥ kramaḥ śailatṛṇayoḥ kauśeyopalayostathā |
sāmyaṃ prati sa evoktaḥ paramātmaśarīrayoḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
yathā tejastimirayorna saṃbandho na tulyatā |
atyantabhinnayo rāma tathaivātmaśarīrayoḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
yathā śītoṣṇayoraikyaṃ kathāsvapi na dṛśyate |
jaḍaprakāśayoḥ śleṣo na tathātmaśarīrayoḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
dehaścalati vātena tenaivāyāti gacchati |
śabdaṃ karoti vātena dehanāḍīvilāsinā || 33 ||
[Analyze grammar]
śabdaḥ kacaṭataprāyaḥ sphuratyantaḥ samīraṇaiḥ |
yathā prajāyate vaṃśāddeharandhrāttathaiva hi || 34 ||
[Analyze grammar]
kanīnikāparispandaścakṣuḥspandasya mārutāt |
indriyasphuraṇātsaiva saṃvitkevalamātmanaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
ākāśopalakuḍyādau sarvatrātmadaśā sthitā |
pratibimbamivādarśe citta evātra dṛśyate || 36 ||
[Analyze grammar]
śarīrālayamutsṛjya yatra cittavihaṃgamaḥ |
svavāsanāvaśādyāti tatraivātmānubhūyate || 37 ||
[Analyze grammar]
yatra puṣpaṃ tatra gandhasaṃvidaḥ saṃsthitā yathā |
yatra cittaṃ hi tatrātmasaṃvidaḥ saṃsthitāstathā || 38 ||
[Analyze grammar]
sarvatra sthitamākāśamādarśe pratibimbati |
yathā tathātmā sarvatra sthitaścetasi dṛśyate || 39 ||
[Analyze grammar]
apāmavanataṃ sthānamāspadaṃ bhūtale yathā |
antaḥkaraṇamevātmasaṃvidāmāspadaṃ tathā || 40 ||
[Analyze grammar]
satyāsatyaṃ jagadrūpamantaḥkaraṇabimbitā |
ātmasaṃvittanotīdamālokamiva sūryabhā || 41 ||
[Analyze grammar]
antaḥkaraṇamevātaḥ kāraṇaṃ bhūtasaṃsṛtau |
ātmā sarvātigatvāttu kāraṇaṃ sadakāraṇam || 42 ||
[Analyze grammar]
avicāraṇamajñānaṃ maurkhyamāhurmahādhiyaḥ |
saṃsārasaṃsṛtau sāramantaḥkaraṇakāraṇam || 43 ||
[Analyze grammar]
asamyakprekṣaṇānmohāccetaḥsattāṃ gṛhītavat |
saṃmohabījakaṇikāṃ tamo'rkādiva dṛśyate || 44 ||
[Analyze grammar]
yathā bhūtātmatattvaikaparijñānena rāghava |
asattāmetyalaṃ ceto dīpeneva tamaḥ kṣaṇāt || 45 ||
[Analyze grammar]
saṃsārakāraṇamitaḥ svayaṃ ceto vicārayet |
jīvo'ntaḥkaraṇaṃ cittaṃ manaścetyādināmakam || 46 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
etāḥ saṃjñāḥ prabho brahmaṃścetaso rūḍhimāgatāḥ |
kathamityeva kathaya mayi mānada siddhaye || 47 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
sarve bhāvā ime nityamātmatatvaikarūpiṇaḥ |
cittāttaraṅgakagaṇā jalaikakalitā yathā || 48 ||
[Analyze grammar]
ātmā spandaikarūpātmā sthitasteṣu kvacitkvacit |
taraṅgeṣu viloleṣu payodheḥ salilaṃ yathā || 49 ||
[Analyze grammar]
kvacidaspandarūpātmā sthitasteṣu maheśvaraḥ |
taraṅgatvamayāteṣu jalabhāvo jaleṣviva || 50 ||
[Analyze grammar]
tatropalādayo bhāvā alolāḥ svātmani sthitāḥ |
surāphenavadutspandā lolāstu puruṣādayaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
tatra teṣu śarīreṣu sarvaśaktistadātmanaḥ |
kalitā'jñānakalanā tenājñānamasau sthitaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
tadajñānamanantātmabhūṣitaṃ jīva ucyate |
sa saṃsāre mahāmohamāyāpañjarakuñjaraḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
jīvanājjīva ityukto'haṃbhāvaḥ syāttvahaṃtayā |
buddhirniścāyakatvena saṃkalpakalanānmanaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
prakṛtiḥ prakṛtitvena deho digdhatayā sthitaḥ |
jaḍaḥ prakṛtibhāvena cetanaḥ svātmasattayā || 55 ||
[Analyze grammar]
jaḍājaḍadṛśormadhyaṃ yattattvaṃ pāramātmikam |
tadetadeva nānātvaṃ nānāsaṃjñābhirātatam || 56 ||
[Analyze grammar]
evaṃ svarūpaṃ jīvasya bṛhadāraṇyakādiṣu |
bahudhā bahuṣu proktaṃ vedānteṣu kilānagha || 57 ||
[Analyze grammar]
ajñaistvetāsu saṃjñāsu kuvikalpakutārkikaiḥ |
mohāya kevalaṃ mūḍhairvyarthamāsthāḥ prakalpitāḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
evameṣa mahābāho jīvaḥ saṃsārakāraṇam |
mūkenātivarākeṇa dehakeneha kiṃ kṛtam || 59 ||
[Analyze grammar]
ādhārādheyayorekanāśe nānyasya naṣṭatā |
yathā tathā śarīrādināśe nātmani naṣṭatā || 60 ||
[Analyze grammar]
ekaparṇarase kṣīṇe raso naiti yathā kṣayam |
yāti parṇarasaścārkaraśmijālāntare yathā || 61 ||
[Analyze grammar]
śarīrasaṃkṣaye dehī na kṣayaṃ yāti kasyacit |
nirvāsanaścettadvyomni tiṣṭhatyātmapade tathā || 62 ||
[Analyze grammar]
dehanāśe vinaṣṭo'smītyevaṃ yasyā'materbhramaḥ |
mātuḥ stanataṭāttasya manye vetāla utthitaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
yasya hyātyantiko nāśaḥ syādasāvuditaḥ smṛtaḥ |
cittanāśo hi nāśaḥ syātsa mokṣa iti kathyate || 64 ||
[Analyze grammar]
mṛto naṣṭa iti prokto manye tacca mṛṣā hyasat |
sa deśakālāntarito bhūtvā bhūtvānubhūyate || 65 ||
[Analyze grammar]
ihohyante janairevaṃ taraṅgāntastṛṇairiva |
maraṇavyapadeśāsu deśakālatirohitaiḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
vāsanāvasthito jīvo yātyutsṛjya śarīrakam |
kapirvanataruṃ tyaktvā tarvantaramivāsthitaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
punastadapi saṃtyajya gacchatyanyadapi kṣaṇāt |
anyasminvitate deśe kāle'nyasmiṃśca rāghava || 68 ||
[Analyze grammar]
itaścetaśca nīyante jīvā vāsanayā svayā |
ciraṃ tadapijīvinyā dhūrtyā dhātryaiva bālakāḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
vāsanārajjuvalitā jīrṇāḥ parvatakukṣiṣu |
jarayantyatiduḥkhena jīvitaṃ jīvajīvikāḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
jaraṭhajaradupoḍhaduḥkhabhārāḥ pariṇatijarjarajīvitāśca satyaḥ |
hṛdayajanitavāsanānuvṛttyā narakabhare janatāściraṃ patanti || 71 ||
[Analyze grammar]
śrīvālmīkiruvāca |
ityuktavatyatha munau divaso jagāma sāyaṃtanāya vidhaye'stamino jagāma |
snātuṃ sabhā kṛtanamaskaraṇā jagāma śyāmākṣaye ravikaraiśca sahājagāma || 72 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LXXI
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!