Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CXL
vyādha uvāca |
bhagavaṃstvādṛśastāṃ tāmavasthāṃ ca kathaṃ gataḥ |
kathaṃ dhyānaprayogeṇa tadā nopaśamaṃ gataḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
muniruvāca |
kalpānteṣu vinaśyanti nāśairnānāvidhātmabhiḥ |
jaganti bhrāntirūpāṇi nabhasyābhāsarūpibhiḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
kadācitkramaśo nāśaḥ kalpānte saṃpravartate |
aśaṅkitaṃ kadāciddrāgekadhādivikārataḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
tadā drāgityeva yadā vikṛtaṃ vāri tattathā |
tena yāvatsarantyādyaṃ tāvannītā jalaiḥ surāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
anyacca vipinādhīśa kālaḥ sarvaṃkaṣo hyayam |
yatra kāle tatastasmiṃstvavaśyaṃbhāvi tattathā || 5 ||
[Analyze grammar]
balaṃ buddhiśca tejaśca kṣayakāla upasthite |
viparyasyati sarvatra sarvathā mahatāmapi || 6 ||
[Analyze grammar]
anyacca vipinādhīśa mayaitattava varṇitam |
svapnadṛṣṭaṃ kila svapne kiṃ na saṃbhavatīha kam || 7 ||
[Analyze grammar]
vyādha uvāca |
asadetadyadi vibho svapnasaṃbhramamātrakam |
kathitena tadaitena ko'rthaḥ kalyāṇakovida || 8 ||
[Analyze grammar]
muniruvāca |
tvadbodhanātmakaṃ kāryaṃ mahadastyatra buddhiman |
etadbhramātmakaṃ vetti bhavānsatyaṃ tu me śrṛṇu || 9 ||
[Analyze grammar]
anantaramahaṃ tasminmattaikārṇavaraṃhasi |
jantorojaḥ sthitaḥ svapne bhrāntaṃ bhrānto vyalokaya || 10 ||
[Analyze grammar]
yāvatsasakalaṃ vāri kvāpi nirgantumudyatam |
vikṣubdhavajravitrastasapakṣādrīndravṛndavat || 11 ||
[Analyze grammar]
labdhavānuhyamāno'haṃ kaṃciddaivavaśāttaṭam |
avasaṃ tamavaṣṭabhya śikharaprāntasaṃnibham || 15 ||
[Analyze grammar]
atha kṣaṇena salilaṃ tadaśeṣeṇa niryayau |
vīcyagrasphuṭitākārairdevaistārakitāmbaram || 13 ||
[Analyze grammar]
tārāgaṇaiśca pātālagatairmaṇimayodaram |
āvarteṣu parāvṛttaiḥ sphāramadrijarattṛṇaiḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
hemadvīpopamairvyāptaṃ gīrvāṇapuramandiraiḥ |
bhramatsurāṅganālīnanalinījālamālitam || 15 ||
[Analyze grammar]
madhyohyamānakalpābhranīlaśaivālajālakam |
vidyudgorocanāmbhodanīlanīrajanirbharam || 16 ||
[Analyze grammar]
sphuratsīkaranīhārameghādrikṛtadiktaṭam |
ulloladvīcisaṃdigdhavahatkalpadrumavrajam || 17 ||
[Analyze grammar]
athaikārṇavakhāto'sāvabhavacchuṣkakoṭaraḥ |
kvacidgalitasahyādri kvacitsaṃśīkamandaraḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
kvacitkaṅkanimagnenduyamavāsavatakṣakaḥ |
kvacitpaṅkanimagnādhaḥśākhakalpadrumotkaraḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
kvacitkamalavatkīrṇalokapālaśiraḥkaraḥ |
kvacitpaṅkajaviśrāntarudhirahradapāṭalaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
kvacidākaṇṭhanirmagnakvaṇadvidyādharīgaṇaḥ |
kvacitsvapnamṛtebhābhayāmyogramahiṣāvṛtaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
kvacitsannamahākāyagaruḍāmaraparvataḥ |
kvacinmattamahāseturyamadaṇḍena bhūjuṣā || 22 ||
[Analyze grammar]
kvacitpramṛtavairiñcahaṃsasasmitapaṅkabhūḥ |
kvacitpaṅkavinirmagnadehārdhāmaravāraṇaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
etasminnantare tatra sānuṃ prāpyāśrame śramāt |
viśrāntosmi yadā tena bhṛśaṃ nidrājagāma mām || 24 ||
[Analyze grammar]
tataḥ suṣuptanidrāntastayā vāsanayānvitaḥ |
taṃ tādṛgeva kalpāntamapaśyaṃ svaujasi sthitaḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā taddviguṇaṃ duḥkhaṃ cireṇātrāhamākulaḥ |
prabuddho dṛṣṭavānsānuṃ tamevāsya hṛdi sthitam || 26 ||
[Analyze grammar]
atha tatra dvitīye'hni bhāskarodayasundaram |
salokākāśabhūśailaṃ bhuvanaṃ dṛṣṭavānaham || 27 ||
[Analyze grammar]
dyauḥ kṣamā vāyurākāśaṃ parvatāḥ sarito diśaḥ |
iti me cetaso jātaṃ patrādi viṭapādiva || 28 ||
[Analyze grammar]
tatastasmiṃstathā dṛṣṭe bhūtale taiḥ padārthakaiḥ |
vyavahāraṃ pravṛtto'haṃ kiṃcidvismṛtadhīritaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
jātasya me'dya varṣāṇi ṣoḍaśaiṣa pitā mama |
iyaṃ mātāspadaṃ cedamiti me pratimodabhūt || 30 ||
[Analyze grammar]
apaśyaṃ grāmakaṃ kaṃcitkaṃcicca brāhmaṇāśramam |
kiṃcidgehaṃ tathā kaścidvandhuḥ kasmiṃścidāśrame || 31 ||
[Analyze grammar]
atha me tiṣṭhataḥ sārdhaṃ bandhubhirgrāmamandire |
ahorātreṣu gacchatsu jāgradādīṃstadeva sat || 32 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kālavaśāttatra prāktanī bodhadhīrmama |
vismṛtā tādṛśābhyāsādaho tasyeva matsyatā || 33 ||
[Analyze grammar]
ityahaṃ grāmavāstavyaḥ saṃpanno brāhmaṇastadā |
dehamātrakabaddhāstho dūrīkṛtavivekabhūḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
śarīramātrātmavapurdāramātrānurañjitaḥ |
vāsanāmātrasārātmā dhanamātraikatatparaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
jīrṇagomātrakadhanaḥ saṃropitalatāvṛtiḥ |
saṃcitāgnyavaniprāṇirupārjitakamaṇḍaluḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
calavṛkṣakabaddhāstho lokācārarataḥ sadā |
gṛhapārśvagatānīlaśādvalasthalikāsthitiḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
śākaśākāyatārāmaracanānītavāsaraḥ |
saridhradanadītīrthasarasi snānatatparaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
gomayānnajalāmbvagnikāṣṭheṣṭā kaṣṭasaṃcayī |
idaṃ kāryamidaṃ neti pāśābhyāṃ vivaśīkṛtaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
iti me jīvatastatra saṃvatsaraśataṃ gatam |
ekadābhyāgato dūrāttāpaso'tithirātmavān || 40 ||
[Analyze grammar]
pūjito'sau viśaśrāma mṛdgṛhe snānapūrvakam |
bhuktavāñchayane sthitvā rātrau varṇitavānkathām || 41 ||
[Analyze grammar]
nānādigdeśaśailorvīvyavahāramanohare |
kathāprasaṅge kasmiṃścinnānāvidharasāśraye || 42 ||
[Analyze grammar]
sarvaṃ cinmātramevedamanantamavikāri ca |
jagattayeva kacati yathāsthitamapi sthitam || 43 ||
[Analyze grammar]
ityahaṃ bodhitastena bodhaikaghanatāṃ gataḥ |
smṛtavāṃstamaśeṣeṇa vṛttāntaṃ dhāraṇāvaśāt || 44 ||
[Analyze grammar]
smṛtavānātmavṛttāntaṃ yasyāhamudare sthitaḥ |
taṃ virāḍapamāśaṅkya tasmānnirgantumudyataḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
tadāsyaṃ nirgamadvāramatha jānāmi no yadā |
vistīrṇe bhuvane yasminbhūmyabdhyadrisaridvṛte || 46 ||
[Analyze grammar]
tadā tamatyajanneva deśaṃ bandhujanāvṛtam |
tasya prāṇaṃ praviṣṭo'haṃ nirgantuṃ pavanaṃ bahiḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
ihasthasya virājo'sya bāhyamābhyantaraṃ tathā |
anyajaṃ sarvamīkṣe'hamiti nirṇīya tādṛśam || 48 ||
[Analyze grammar]
dhāraṇāṃ saṃvidā baddhvā pradeśaṃ svaṃ tamatyajam |
tatprāṇaiḥ saha niryāta āmodaḥ kusumādiva || 49 ||
[Analyze grammar]
pavanaskandhamāsādya prāpya tanmukhakoṭaram |
bahirvātarathenāhaṃ nirgato dṛṣṭavānpuraḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
yāvattathaiva maddeho baddhapadmāsanaḥ sthitaḥ |
kvāpi munyāśramaḥ śiṣyaiḥ pālito girikandare || 51 ||
[Analyze grammar]
puro me tiṣṭhatāṃ teṣāṃ matsaṃrakṣaṇakarmaṇām |
muhūrtamātraṃ ca gataḥ kālaścānte nivāsinām || 52 ||
[Analyze grammar]
hṛdayaṃ saṃpraviṣṭo'sau yasyāhaṃ sa pumānapi |
pṛṣṭhenotsavalabdhena śete tṛpto'ndhasā sukham || 53 ||
[Analyze grammar]
tadāścaryaṃ mayā dṛṣṭvā noktaṃ kiṃca na kasyacit |
punastasyaiva hṛdayaṃ praviṣṭaḥ kautukādaham || 54 ||
[Analyze grammar]
prāpto'smyojaḥpradeśaṃ taṃ tasya tasminhṛdantare |
avekṣituṃ svabandhūṃstānvyāpto vāsanayā tayā || 55 ||
[Analyze grammar]
yāvattatra yugasyāntaḥ saṃpravṛtto'tidāruṇaḥ |
bhuvanaṃ tadviparyāsamāgataṃ saha saṃsthayā || 56 ||
[Analyze grammar]
anya evācalāstatra vasudhānyā ca saṃsthitā |
anya eva kakubbhedastathānyā bhuvanasthitiḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
te bandhavaḥ sa ca grāmaḥ sa bhūbhāgaḥ sa diktaṭaḥ |
na jāne kva gataṃ sarvaṃ vyūhya nītamivānilaiḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
tadā paśyāmi bhuvanaṃ yāvadanyadavasthitam |
apūrvasaṃniveśaṃ tajjagadanyadivoditam || 59 ||
[Analyze grammar]
tapanti dvādaśādityāḥ prajvalanti diśo daśa |
śītāśyānāmbuvacchailāḥ pravṛttā galituṃ balāt || 60 ||
[Analyze grammar]
adrāvadrau diśidiśi jvalanti vanapaṅktayaḥ |
dagdhāḥ smṛtipadaṃ yātāḥ samastā ratnabhūtayaḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
sarva evābdhayaḥ śuṣkā mahāvātāḥ puraḥsthitāḥ |
aṅgārarāśitāṃ yātaṃ bhūmaṇḍalamaśeṣataḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
pātālato bhūtalato'tha digbhyo jvālā vinirgantumanupravṛttāḥ |
saṃdhyābhravaccāśu babhūva viśvaṃ jvālāmaye maṇḍalamekameva || 63 ||
[Analyze grammar]
jvālāmaye sadmani hemapadmakośe bhramadbhṛṅga iva praviṣṭaḥ |
tato'hamārācchalabhakrameṇa na cāptavāndāhavikāraduḥkham || 64 ||
[Analyze grammar]
jvālāmaye sādhu mahāmbuvāhe bhramāmyahaṃ vidyudivānilātmā |
jvālāparispandavilolavarṣmā sthalābjakhaṇḍabhramaropamaśrīḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CXL
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!