Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]

273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226

The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).

ādau ṣaḍrasamapyannaṃ madhurībhūtamīrayet||57||
phenībhūtaṃ kaphaṃ, yātaṃ vidāhādamlatāṃ tataḥ||57||
pittamāmāśayātkuryācyavamānaṃ, cyutaṃ punaḥ||58||
agninā śoṣitaṃ pakvaṃ piṇḍitaṃ kaṭu mārutam||58||

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

ādau-prathamaṃ, ṣaḍrasamapi, apiśabdādvitrādirasamapi, annaṃ-abhyavahṛtamaśitapītādikaṃ, tatpacyamānaṃ madhurībhutaṃ-amadhuraṃ madhuraṃ sampannaṃ sat, kaphamīrayet| kimbhūtaṃ kapham? phenībhūtam| pānīyāderapi pacyamānasya prathamaṃ phenotpattidarśanādevamuktam| vidāhāditi| tataḥ-prathamāvasthāto mādhuryaprāyāyā anantaraṃ, madhyamāvasthāṃ prāpya jāṭhareṇa vahninā pakvaṃ ṣaḍrasamapyannamabhyavahṛtamamlatāṃ yātaṃ-anamlamamlaṃ sampannaṃ, pittaṃ vidadhyāt| kasmātpunaramlatāṃ yāti? ityāha-vidāhāt| 10 viruddho viṣamo dāho-vidāhaḥ| tato vidāhāddhetoramlatāṃ yātam| kimbhūtamannam? āmāśayāccyavamānaṃ,nāmāśayasthitameva| cyutaṃpunaḥ-tata āmaśayātpakvāśayaṃ prāptaṃ, jāṭharāgninā pakvaṃ śoṣitamannaṃ, tathā piṇḍitaṃ-tadānīm piṇḍaṃ sañjātaṃ saṃhataṃ sampannaṃ, tathā kaṭukaṃ jātaṃ, anyāṃ(ntyāṃ) tṛtīyāmavasthāṃ prāpya mārutaṃ kuryāditi yojyam| etacca sarvaṃ svabhavasiddhaṃ svasaṃvedyaprāyaṃ kāryānumeyaṃ ca| ata eva rasaṣaṭke'pi yaddravyāṇāṃ vipākatraividhyaṃ madhurāmlakaṭukalakṣaṇamuktaṃ, tadanayā rītyopapannataraṃ bhavati| tathā hi-ṣaḍrasasyāpyannasya jāṭharāgninā pacyamānasya rasatrayopalakṣitena madhurāmlakaṭukasvabhāvenāvasthātrayeṇa pariṇāmo bhavati| atha (nanu,) annamityatra kasmāt "ado jagdhirlyaptikiti" iti jagdhyādeśo na bhavati?| brūmaḥ| anna iti nipātanāt "bahulaṃ chandasi" iti bahulavacanādvā jagdhyādeśābhāvaḥ| nanu, vidāhādamlatāṃ gatamiti sāmānyenoktama yuktamivābhāti| yato drākṣekṣuśarkarādīnāmavidāhitvaṃ śrūyate| api ca vidāhādīni ca varjayediti tantrakāraḥ (hṛ.sū.a. 8/32) paṭhati| anayā ca rītyā avadāhidravyābhāva eva syāt| tasmātsāmānyena vidāhitvamabhyupagamyamānamanyāyyamiva manyāmahe| ucyate| vidāhasya dvaividhyādadoṣaḥ| iha hi dvividho vidāhaḥ prathito doṣasthānakṛto dravyakṛtaśca| tatra hi doṣasthānakṛtasya grahaṇam| [nanu,] āmāśayācyutamagninā pakvamiti kathamuktam? yataḥ pakvāśayasthasyāgninā pāko'nupapannaḥ| dūravyavadhāno hyagnirāmāśayasthaḥ| tasmātpakvāśayasthasyānnasya pakvatvamanupapannam| atrocyate| pakvāśaye'pyasti pākaḥ, tantrakāravacanāt| tathā hi prāgbastividhāvabhyadhāt (hṛ.sū.a.19/34)-"yathā snehapaktiḥ syādato'tyulbaṇamārutān| vyāyāmanityān dīptāgnīn" ityādi| tadevaṃ pakvāśayasthasyāpyanuvāsanasya snehapāko'bhihitaḥ| tathā pakvāśaye'pyagninā pakvasya punaḥ pāko yukta eva| tantrāntareṣu māṃsādīnāmapi vikledadarśanādanyatrāpi pāko'nujñāta eva|

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: