Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 15
carakastvāha vīryaṃ tat kriyate yena yā kriyā||13||
nāvīryaṃ kurute kiñcitsarvā vīryakṛtā hi sā||14||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
carakamataṃ darśayati-carakastvāheti| yena kriyate tatvīryam, dravyakartṛke karmāṇi karaṇabhūtamityarthaḥ| katividhaṃ tat? ityapekṣāyāmāha-yā kriyeti| yā kriyā yena kriyate tasyāṃ tadvīryam, yāvatyaḥ kriyāstāvantyeva vīryāṇītyarthaḥ| kutaḥ? ityāha-nāvīryamiti| avīryaṃ dravyaṃ na kiñcitkurute-vīryaṃ vinā kartṛtvaṃ nāstītyarthaḥ| kutaḥ? ityāha-sarvā vīryakṛtā hi sā| hi-yasmāt, sākriyā sarvo'pi vīryakṛtā|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yena-svabhāvena, yā kriyā kriyate-yatkarma niṣpādyate, tadvīryam| tadevaṃ yāvat kiñcidguṇajātaṃ dravye sthitaṃ tatsarvaṃ vīryameva| sarvaṃ karotītyata evāhanāvīryamityādi| yanna vīryaṃ tanna kiñcitkaroti-na kāñcidapyarthakriyāṃ niṣpādayati, pratiniyataśaktipariṣvaktatvāt sarvabhāvānām| ata evāha-sarvetyādi| hiśabdo yasmādarthe| yasmātsarvā kriyā vīryakṛtā-vīryeṇa janitā| tato yanna vīryaṃ tanna kiñcitkurute|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
nanu, evaṃ rasādīnāmapi vīryatvaprasaṅga ityāha-gurvādiṣviti| tena-carakeṇa, gurvādiṣveva vīryākhyā varṇyate| kutaḥ? amvartheti kṛtvā| itiśabdo hetau| yatasteṣu kriyamāṇā vīryasaṃjñā'nvarthā syāt| anvarthatvameva darśayatisamagretyādi| karaṇaṃ hi vīryam| karaṇaṃ ca sādhakatamam| sādhakatamatvaṃ ca gurvādīnāmeva| kutaḥ? samagraguṇasāratvāt| samagreṣu guṇeṣu madhye sthira
(sāra)tvāt-cirasthāyitvāt, śaktyutkarṣavivartanāt-utkṛṣṭaśaktitvāt, vyavahārāya mukhyatvāt-loke śāstre ca mukhyatvena vyavahniyamāṇatvāt, bahnagragrahaṇāt-bahuguṇagaṇanāyāṃ prathamagrahaṇāt| vipāke'pi sthiratvasya, prabhāve'pi śakyutkarṣasya, mṛdukaṭhinādāvapi vyavahāramukhyatvasya, raseṣvapi bahvagragrahaṇasya darśanāt caturṇāmupādānam|