Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter X
śrīvasiṣṭha uvāca |
yathāsthitaṃ brahmatattvaṃ sattāniyatirucyate |
sā vineturvinetṛtvaṃ sā vineyavineyatā || 1 ||
[Analyze grammar]
ataḥ pauruṣamāśritya śreyase nityabāndhavam |
ekāgraṃ kuru taccittaṃ śṛṇu coktamidaṃ mama || 2 ||
[Analyze grammar]
avāntaranipātīni svārūḍhāni manoratham |
pauruṣeṇendriyāṇyāśu saṃyamya samatāṃ naya || 3 ||
[Analyze grammar]
ihāmutra ca siddhyarthaṃ puruṣārthaphalapradām |
mokṣopāyamayīṃ vakṣye saṃhitāṃ sāranirmitām || 4 ||
[Analyze grammar]
apunargrahaṇāyāntastyaktvā saṃsāravāsanām |
saṃpūrṇau śamasaṃtoṣāvādāyodārayā dhiyā || 5 ||
[Analyze grammar]
sapūrvāparavākyārthavicāraviṣayāhatam |
manaḥ samarasaṃ kṛtvā sānusaṃ'dhānamātmani || 6 ||
[Analyze grammar]
sukhaduḥkhakṣayakaraṃ mahānandekakāraṇam |
mokṣopāyamimaṃ rāma vakṣyamāṇaṃ mayā śṛṇu || 7 ||
[Analyze grammar]
imāṃ mokṣakathāṃ śrutvā saha sarvairvivekibhiḥ |
paraṃ yāsyasi nirduḥkhaṃ nāśo yatra na vidyate || 8 ||
[Analyze grammar]
idamuktaṃ purākalpe brahmaṇā parameṣṭhinā |
sarvaduḥkhakṣayakaraṃ paramāśvāsanaṃ śriyaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
kenoktaṃ kāraṇenedaṃ brahmanpūrva svayaṃbhuvā |
kathaṃ ca bhavatā prāptametatkathaya me prabho || 10 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
astyanantavilāsātmā sarvagaḥ sarvasaṃśrayaḥ |
cidākāśo'vināśātmā pradīpaḥ sarvajantuṣu || 11 ||
[Analyze grammar]
spandāspandasamākārāttato viṣṇurajāyata |
syandamānarasāpūrāttaraṅgaḥ sāgarādiva || 12 ||
[Analyze grammar]
sumerukarṇikāttasya digdalāddhṛdayāmbujāt |
tārakākesaravataḥ parameṣṭhī vyajāyata || 13 ||
[Analyze grammar]
vedavedārthaviddevamunimūṇḍalamaṇḍitaḥ |
so'sṛjatsakala saga vikalpaughaṃ yathā manaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
jambūdvūpisya koṇe'khiravarṣe bhāratanāmani |
sasaja janasargaudhaṃ hyādhivyādhipariplutam || 15 ||
[Analyze grammar]
bhāvābhāvaviṣaṇṇāṅgamutpātadhvasatatparam |
sarge'sminbhūtajātīnā nānāvyasanasakulam || 16 ||
[Analyze grammar]
janasyaitasya duḥkhaṃ taddṛṣṭvā sakalalokakṛt |
jagāma karuṇāmīśaḥ putraduḥkhātpitā yathā || 17 ||
[Analyze grammar]
ka eteṣāṃ hatāśānāṃ duḥkhasyānto hatāyuṣām |
syāditi kṣaṇamekāgraṃ cintayāmāsa bhūtaye || 18 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya bhagavānsasarja svayamīśvaraḥ |
tapo dharma ca dānaṃ ca satyaṃ tīrthāni caiva hi || 19 ||
[Analyze grammar]
etatsṛṣṭvā punadavāścantayāmāsa bhūtakṛt |
puṃsāṃ nānena sargasya duḥkhasyānta iti svayam || 20 ||
[Analyze grammar]
nirvāṇaṃ nāma paramaṃ sukhaṃ yena punarjanaḥ |
na jāyate na mriyate tajjñānādeva labhyate || 21 ||
[Analyze grammar]
saṃsārottaraṇe jantorupāyo jñānameva hi |
tapo dānaṃ tathā tīrthamanupāyāḥ prakīrtitāḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
tattāvaduḥkhamokṣārtha janasyāsya hatātmanaḥ |
pratyagraṃ taraṇopāyamāśu prakaṭayāmyaham || 23 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya bhagavānbrahmā kamalasaṃsthitaḥ |
manasā parisaṃkalpya māmutpāditavānimam || 24 ||
[Analyze grammar]
kuto'pyutpanna evāśu tato'haṃ samupasthitaḥ |
pitustasya punaḥ śīghramūrmirūrmerivānagha || 25 ||
[Analyze grammar]
kamaṇḍaludharo nāthaḥ sakamaṇḍalunā mayā |
sākṣamālaḥ sākṣamālaṃ sa praṇamyābhivāditaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
ehi putreti māmuktvā sa svābjasyottare dale |
śuklāśca iva śītāṃśu yojayāmāsa pāṇinā || 27 ||
[Analyze grammar]
mṛgakṛttiparīdhāno mṛgakṛttinijāmbaram |
māmuvāca pitā brahmā suhaṃsaḥ sārasaṃ yathā || 28 ||
[Analyze grammar]
muhūrtamātraṃ te putra ceto vānaracañcalam |
ajñānamabhyāsraśatu śaśaḥ śaśadharaṃ yathā || 29 ||
[Analyze grammar]
iti tenāśu śaptaḥ sanvicārasamanantaram |
ahaṃ vismṛtavānsarve svarūpamamalaṃ kila || 30 ||
[Analyze grammar]
athāhaṃ dīnatā yātaḥ sthito'saṃbuddhayā dhiyā |
duḥkhaśokābhisaṃtapto jāto jana ivādhanaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
kaṣṭaṃ saṃsāranāmāyaṃ doṣaḥ kathamihāgataḥ |
iti cintitavānantastūṣṇīmeva vyavasthitaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
athābhyadhātsa māṃ tātaḥ putra kiṃ duḥkhavānasi |
duḥkhopaghātaṃ māṃ pṛccha sukhī nityaṃ bhaviṣyasi || 33 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pṛṣṭaḥ sa bhagavānmayā sakalalokakṛt |
hemapadmadalasthena saṃsāravyādhibheṣajam || 34 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ nātha mahāduḥkhamayaḥ saṃsāra āgataḥ |
kathaṃ ca kṣīyate jantoriti pṛṣṭena tena me || 35 ||
[Analyze grammar]
tajjñānaṃ subahu proktaṃ yajjñātvā pāvanaṃ param |
ahaṃ piturabhiprāyaḥ kilādhika iva sthitaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
tato viditavedyaṃ māṃ nijāṃ prakṛtimāsthitam |
sa uvāca jagatkartā vaktā sakalakāraṇam || 37 ||
[Analyze grammar]
śāpenājñapadaṃ nītvā pṛcchakastvaṃ mayā kṛtaḥ |
putrāsya jñānasārasya samastajanasiddhaye || 38 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ śāntaśāpastvaṃ paraṃ bodhamupāgataḥ |
saṃsthito'hamivaikānmā'kanaka kanakādivat || 39 ||
[Analyze grammar]
gacchedānīṃ mahīpṛṣṭhe jambūdvīpāntarasthitam |
sādho bharatavarṣa tvaṃ lokānugrahahetunā || 40 ||
[Analyze grammar]
tatra kriyākāṇḍaparāstvayā putra mahādhiyā |
upadeśvāḥ kriyākāṇḍakrameṇa kramaśālinā || 41 ||
[Analyze grammar]
virarktācettāśca tathā mahāprājñā vicāriṇaḥ |
upadeśyāstvayā sādho jñānenānandadāyinā || 42 ||
[Analyze grammar]
iti tena niyukto'haṃ pitrā kamalayoninā |
iha rāghava tiṣṭhāmi yāvadbhūtaparamparā || 43 ||
[Analyze grammar]
kartavyamasti na mameha hi kiṃcideva sthātavyamityatimanā bhuvi saṃsthito'smi |
saṃśāntayā satatasuptadhiyeha vṛtyā kārya karomi na ca kiṃcidahaṃ karomi || 44 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter X
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!