Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]

273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226

The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).

koṣṭhaḥ krūro mṛdurmadhyo madhyaḥ syāttaiḥ samairapi||9||

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

koṣṭāvasthāviśeṣākhyaṃ doṣakāryamāha-koṣṭha iti| tatra vātena krūraḥ koṣṭhaḥ syāt, pittena mṛduḥ, kaphena madhyaḥ, tribhiḥ samairapi madhyaḥ| atrāpi pāriśeṣyaṃ pūrvavavdyākhyeyam| madhyamena śodhanena hīnayogī krūraḥ, atiyogī mṛduḥ samyagyogī madhyaḥ| saṃsargasannipātajāstvavasthāḥ pūrvavat| yogavāhitvaṃ tvatra kaphasya| yadāha khāraṇādiḥ- "vātolbaṇā syādgrahaṇī krūrakoṣṭasya dehinaḥ| pittalā mṛdukoṣṭhasya yogavāhī tayoḥ kaphaḥ||" iti| tena vātakaphābhyāṃ krūraḥ, vātapittābhyāṃ kaphapittābhyāṃ sannipātācca mṛduḥ| nanu "bahuvātaśleṣmabhyāṃ krūraḥ"iti suśrutena (ci.a,33) bahukaphasya krūratvamuktam, iha tu madhyatvam, iti virodhaḥ|maivam, suśrutavākyasya saṃsargaparatvāt|

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

tairvātādibhiḥ, yathākramaṃ krūramṛdumadhyalakṣaṇaḥ koṣṭho bhavati| vātotkarṣeṇa krūraḥ| pittotkarṣeṇa mṛduḥ| kaphotkarṣeṇa madhyaḥ| samaiḥ punaretairhānyutkarṣavarjitairmadhya eva koṣṭhaḥ| krūrādīnāṃ tu lakṣaṇaṃ vamanavirecanavidhau (sū.a.18/34) vakṣyati| nanu samairvātādibhiḥ kathaṃ madhyakoṣṭhatā syāditi| brūmaḥ| samānāṃ vātādīnāṃ madhye dvayorvātapittayoḥ svaṃ svaṃ krūrakoṣṭhatvamṛdukoṣṭhatvalakṣaṇākhyaṃ ca viruddhaṃ karma yugapatkartuṃ na ghaṭate| tṛtīyastu sama eva kaphaḥ| so'nayormadhye madhyamāṃ vṛttimāśritya sthito naikenāpi saha virudhyate| ata eva tatkāryaṃ madhyakoṣṭhatālakṣaṇaṃ te vātapitte niṣeddhuṃ naiva ghaṭete| evaṃ ca tenāvaśyamātmīyaṃ madhyakoṣṭhatālakṣaṇaṃ karma kartavyam, yato vātakarmaṇaḥ krūrakoṣṭhatālakṣaṇasya pittakarmaṇo mṛdukoṣṭhatālakṣaṇasya ca viruddhatvāt| ato madhyakoṣṭhataiva samairvātādibhirnyāyyā| ityāṃstu viśeṣaḥ| pūrvo yo madhyakoṣṭhaḥ so'vaśyaṃ pramāṇādhikena kaphena janyate| madhyaḥ syāttaiḥ samairapīti samagrahaṇaliṅgāt| itarastu madhyakoṣṭhaḥ samadoṣamadhyasthitena samenaiva svapramāṇasthitena śleṣmaṇā bhavatītyanayā rītyā hetubhedādanyatvam| tathā madhyakoṣṭhayorlakṣaṇabhedo'pi dṛśyate| yathā (ca.si.a.1/8)- "śleṣmādhikaśchardayate hyaduḥkhaṃ viricyate mandakaphastu samyak" iti| tadayamatrārthaḥ| śleṣmādhike madhyakoṣṭhe na samyag virecitvaṃ, samakaphe tu madhyakoṣṭhe suvirecitvamiti|

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: