Manusmriti [sanskrit]
by Ganganatha Jha | 1920 | 23,875 words | ISBN-10: 8120811550 | ISBN-13: 9788120811553
This is the Sanskrit text of the Manusmriti, which is a collection of verses dealing with ‘Dharma-Shastra’—the ancient Indian science of Law, Spritual life, Politics and Ethics.. The edition of this text is based on Ganganatha Jha’s translation of the same text.
Chapter 9
puruṣasya striyāścaiva dharme vartmani tiṣṭhatoḥ |
saṃyoge viprayoge ca dharmānvakṣyāmi śāśvatān || 1 ||
[Analyze grammar]
asvatantrāḥ striyaḥ kāryāḥ puruṣaiḥ svairdivāniśam |
viṣayeṣu ca sajjantyaḥ saṃsthāpyā ātmano vaśe || 2 ||
[Analyze grammar]
pitā rakṣati kaumāre bhartā rakṣati yauvane |
rakṣanti sthavire putrā na strī svātantryamarhati || 3 ||
[Analyze grammar]
kāle'dātā pitā vācyo vācyaścānupayanpatiḥ |
mṛte bhartari putrastu vācyo māturarakṣitā || 4 ||
[Analyze grammar]
sūkṣmebhyo'pi prasaṅgebhyaḥ striyo rakṣyā viśeṣataḥ |
dvayorhi kulayoḥ śokamāvaheyurarakṣitāḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
imaṃ hi sarvavarṇānāṃ paśyanto dharmamuttamam |
yatante rakṣituṃ bhāryāṃ bhartāro durbalā api || 6 ||
[Analyze grammar]
svāṃ prasūtiṃ caritraṃ ca kulamātmānameva ca |
svaṃ ca dharmaṃ prayatnena jāyāṃ rakṣan hi rakṣati || 7 ||
[Analyze grammar]
patirbhāryāṃ sampraviśya garbho bhūtvaiha jāyate |
jāyāyāstad hi jāyātvaṃ yadasyāṃ jāyate punaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
yādṛśaṃ bhajate hi strī sutaṃ sūte tathāvidham |
tasmātprajāviśuddhyarthaṃ striyaṃ rakṣetprayatnataḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
na kaścidyoṣitaḥ śaktaḥ prasahya parirakṣitum |
etairupāyayogaistu śakyāstāḥ parirakṣitum || 10 ||
[Analyze grammar]
arthasya saṅgrahe caināṃ vyaye caiva niyojayet |
śauce dharme'nnapaktyāṃ ca pāriṇāhyasya vekṣaṇe || 11 ||
[Analyze grammar]
arakṣitā gṛhe ruddhāḥ puruṣairāptakāribhiḥ |
ātmānamātmanā yāstu rakṣeyustāḥ surakṣitāḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
pānaṃ durjanasaṃsargaḥ patyā ca viraho'ṭanam |
svapno'nyagehavāsaśca nārīsandūṣaṇāni ṣaṭ || 13 ||
[Analyze grammar]
naitā rūpaṃ parīkṣante nāsāṃ vayasi saṃsthitiḥ |
surūpaṃ vā virūpaṃ vā pumānityeva bhuñjate || 14 ||
[Analyze grammar]
pauṃścalyāccalacittācca naisnehyācca svabhāvataḥ |
rakṣitā yatnato'pīha bhartṛṣvetā vikurvate || 15 ||
[Analyze grammar]
evaṃ svabhāvaṃ jñātvā'sāṃ prajāpatinisargajam |
paramaṃ yatnamātiṣṭhetpuruṣo rakṣaṇaṃ prati || 16 ||
[Analyze grammar]
śayyā''sanamalaṅkāraṃ kāmaṃ krodhamanārjavam |
drohabhāvaṃ kucaryāṃ ca strībhyo manurakalpayat || 17 ||
[Analyze grammar]
nāsti strīṇāṃ kriyā mantrairiti dharme vyavasthitiḥ |
nirindriyā hyamantrāśca strībhyo anṛtamiti sthitiḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
tathā ca śrutayo bahvyo nigītā nigameṣvapi |
svālakṣaṇyaparīkṣārthaṃ tāsāṃ śṛṇuta niṣkṛtīḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
yanme mātā pralulubhe vicarantyapativratā |
tanme retaḥ pitā vṛṅktāmityasyaitannidarśanam || 20 ||
[Analyze grammar]
dhyāyatyaniṣṭaṃ yatkiṃ citpāṇigrāhasya cetasā |
tasyaiṣa vyabhicārasya nihnavaḥ samyagucyate || 21 ||
[Analyze grammar]
yādṛgguṇena bhartrā strī saṃyujyeta yathāvidhi |
tādṛgguṇā sā bhavati samudreṇaiva nimnagā || 22 ||
[Analyze grammar]
akṣamālā vasiṣṭhena saṃyuktā'dhamayonijā |
śāraṅgī mandapālena jagāmābhyarhaṇīyatām || 23 ||
[Analyze grammar]
etāścānyāśca loke'sminnapakṛṣṭaprasūtayaḥ |
utkarṣaṃ yoṣitaḥ prāptāḥ svaiḥ svairbhartṛguṇaiḥ śubhaiḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
eṣoditā lokayātrā nityaṃ strīpuṃsayoḥ śubhā |
pretyaiha ca sukhodarkānprajādharmānnibodhata || 25 ||
[Analyze grammar]
prajanārthaṃ mahābhāgāḥ pūjārhā gṛhadīptayaḥ |
striyaḥ śriyaśca geheṣu na viśeṣo'sti kaścana || 26 ||
[Analyze grammar]
utpādanamapatyasya jātasya paripālanam |
pratyahaṃ lokayātrāyāḥ pratyakṣaṃ strī nibandhanam || 27 ||
[Analyze grammar]
apatyaṃ dharmakāryāṇi śuśrūṣā ratiruttamā |
dārā'dhīnastathā svargaḥ pitṝṇāmātmanaśca ha || 28 ||
[Analyze grammar]
patiṃ yā nābhicarati manovāgdehasaṃyatā |
sā bhartṛlokānāpnoti sadbhiḥ sādhvīiti cocyate || 29 ||
[Analyze grammar]
vyabhicārāttu bhartuḥ strī loke prāpnoti nindyatām |
sṛgālayoniṃ cāpnoti pāparogaiśca pīḍyate || 30 ||
[Analyze grammar]
putraṃ pratyuditaṃ sadbhiḥ pūrvajaiśca maharṣibhiḥ |
viśvajanyamimaṃ puṇyamupanyāsaṃ nibodhata || 31 ||
[Analyze grammar]
bhartari putraṃ vijānanti śrutidvaidhaṃ tu kartari |
āhurutpādakaṃ ke cidapare kṣetriṇaṃ viduḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
kṣetrabhūtā smṛtā nārī bījabhūtaḥ smṛtaḥ pumān |
kṣetrabījasamāyogātsambhavaḥ sarvadehinām || 33 ||
[Analyze grammar]
viśiṣṭaṃ kutra cidbījaṃ strīyonistveva kutra cit |
ubhayaṃ tu samaṃ yatra sā prasūtiḥ praśasyate || 34 ||
[Analyze grammar]
bījasya caiva yonyāśca bījamutkṛṣṭamucyate |
sarvabhūtaprasūtirhi bījalakṣaṇalakṣitā || 35 ||
[Analyze grammar]
yādṛśaṃ tūpyate bījaṃ kṣetre kālopapādite |
tādṛg rohati tattasminbījaṃ svairvyañjitaṃ guṇaiḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
iyaṃ bhūmirhi bhūtānāṃ śāśvatī yonirucyate |
na ca yoniguṇān kāṃścidbījaṃ puṣyati puṣṭiṣu || 37 ||
[Analyze grammar]
bhūmāvapyekakedāre kāloptāni kṛṣīvalaiḥ |
nānārūpāṇi jāyante bījānīha svabhāvataḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
vrīhayaḥ śālayo mudgāstilā māṣāstathā yavāḥ |
yathābījaṃ prarohanti laśunānīkṣavastathā || 39 ||
[Analyze grammar]
anyaduptaṃ jātamanyadityetannopapadyate |
upyate yad hi yadbījaṃ tattadeva prarohati || 40 ||
[Analyze grammar]
tatprājñena vinītena jñānavijñānavedinā |
āyuṣkāmena vaptavyaṃ na jātu parayoṣiti || 41 ||
[Analyze grammar]
atra gāthā vāyugītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ |
yathā bījaṃ na vaptavyaṃ puṃsā paraparigrahe || 42 ||
[Analyze grammar]
naśyatīṣuryathā viddhaḥ khe viddhamanuvidhyataḥ |
tathā naśyati vai kṣipraṃ bījaṃ paraparigrahe || 43 ||
[Analyze grammar]
pṛthorapīmāṃ pṛthivīṃ bhāryāṃ pūrvavido viduḥ |
sthāṇucchedasya kedāramāhuḥ śālyavato mṛgam || 44 ||
[Analyze grammar]
etāvāneva puruṣo yatjāyā'tmā prajaiti ha |
viprāḥ prāhustathā caitadyo bhartā sā smṛtāṅganā || 45 ||
[Analyze grammar]
na niṣkrayavisargābhyāṃ bharturbhāryā vimucyate |
evaṃ dharmaṃ vijānīmaḥ prākprajāpatinirmitam || 46 ||
[Analyze grammar]
sakṛdaṃśo nipatati sakṛtkanyā pradīyate |
sakṛdāha dadānīti trīṇyetāni satāṃ sakṛt || 47 ||
[Analyze grammar]
yathā go'śvoṣṭradāsīṣu mahiṣyajāvikāsu ca |
notpādakaḥ prajābhāgī tathaivānyāṅganāsvapi || 48 ||
[Analyze grammar]
ye'kṣetriṇo bījavantaḥ parakṣetrapravāpiṇaḥ |
te vai sasyasya jātasya na labhante phalaṃ kva cit || 49 ||
[Analyze grammar]
yadanyagoṣu vṛṣabho vatsānāṃ janayetśatam |
gomināmeva te vatsā moghaṃ skanditamārṣabham || 50 ||
[Analyze grammar]
tathaivākṣetriṇo bījaṃ parakṣetrapravāpiṇaḥ |
kurvanti kṣetriṇāmarthaṃ na bījī labhate phalam || 51 ||
[Analyze grammar]
phalaṃ tvanabhisandhāya kṣetriṇāṃ bījināṃ tathā |
pratyakṣaṃ kṣetriṇāmartho bījādyonirgalīyasī || 52 ||
[Analyze grammar]
kriyābhyupagamāttvetadbījārthaṃ yatpradīyate |
tasyaiha bhāginau dṛṣṭau bījī kṣetrika eva ca || 53 ||
[Analyze grammar]
oghavātāhṛtaṃ bījaṃ yasya kṣetre prarohati |
kṣetrikasyaiva tadbījaṃ na vaptā labhate phalam || 54 ||
[Analyze grammar]
eṣa dharmo gavāśvasya dāsyuṣṭrājāvikasya ca |
vihaṅgamahiṣīṇāṃ ca vijñeyaḥ prasavaṃ prati || 55 ||
[Analyze grammar]
etadvaḥ sāraphalgutvaṃ bījayonyoḥ prakīrtitam |
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi yoṣitāṃ dharmamāpadi || 56 ||
[Analyze grammar]
bhrāturjyeṣṭhasya bhāryā yā gurupatnyanujasya sā |
yavīyasastu yā bhāryā snuṣā jyeṣṭhasya sā smṛtā || 57 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭho yavīyaso bhāryāṃ yavīyānvā'grajastriyam |
patitau bhavato gatvā niyuktāvapyanāpadi || 58 ||
[Analyze grammar]
devarādvā sapiṇḍādvā striyā samyakniyuktayā |
prajepsitā''dhigantavyā santānasya parikṣaye || 59 ||
[Analyze grammar]
vidhavāyāṃ niyuktastu ghṛtākto vāgyato niśi |
ekamutpādayetputraṃ na dvitīyaṃ kathaṃ cana || 60 ||
[Analyze grammar]
dvitīyameke prajanaṃ manyante strīṣu tadvidaḥ |
anirvṛtaṃ niyogārthaṃ paśyanto dharmatastayoḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
vidhavāyāṃ niyogārthe nirvṛtte tu yathāvidhi |
guruvatca snuṣāvatca varteyātāṃ parasparam || 62 ||
[Analyze grammar]
niyuktau yau vidhiṃ hitvā varteyātāṃ tu kāmataḥ |
tāvubhau patitau syātāṃ snuṣāgagurutalpagau || 63 ||
[Analyze grammar]
nānyasminvidhavā nārī niyoktavyā dvijātibhiḥ |
anyasmin hi niyuñjānā dharmaṃ hanyuḥ sanātanam || 64 ||
[Analyze grammar]
nodvāhikeṣu mantreṣu niyogaḥ kīrtyate kva cit |
na vivāhavidhāvuktaṃ vidhavāvedanaṃ punaḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ dvijairhi vidvadbhiḥ paśudharmo vigarhitaḥ |
manuṣyāṇāmapi prokto vene rājyaṃ praśāsati || 66 ||
[Analyze grammar]
sa mahīmakhilāṃ bhuñjan rājarṣipravaraḥ purā |
varṇānāṃ saṅkaraṃ cakre kāmopahatacetanaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prabhṛti yo mohātpramītapatikāṃ striyam |
niyojayatyapatyārthaṃ taṃ vigarhanti sādhavaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
yasyā mriyeta kanyāyā vācā satye kṛte patiḥ |
tāmanena vidhānena nijo vindeta devaraḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
yathāvidhyadhigamyaināṃ śuklavastrāṃ śucivratām |
mitho bhajetā prasavātsakṛtsakṛdṛtāvṛtau || 70 ||
[Analyze grammar]
na dattvā kasya citkanyāṃ punardadyādvicakṣaṇaḥ |
dattvā punaḥ prayacchan hi prāpnoti puruṣānṛtam || 71 ||
[Analyze grammar]
vidhivatpratigṛhyāpi tyajetkanyāṃ vigarhitām |
vyādhitāṃ vipraduṣṭāṃ vā chadmanā copapāditām || 72 ||
[Analyze grammar]
yastu doṣavatīṃ kanyāmanākhyāyaupapādayet |
tasya tadvitathaṃ kuryātkanyādāturdurātmanaḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
vidhāya vṛttiṃ bhāryāyāḥ pravasetkāryavānnaraḥ |
avṛttikarśitā hi strī praduṣyetsthitimatyapi || 74 ||
[Analyze grammar]
vidhāya proṣite vṛttiṃ jīvenniyamamāsthitā |
proṣite tvavidhāyaiva jīvetśilpairagarhitaiḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
proṣito dharmakāryārthaṃ pratīkṣyo'ṣṭau naraḥ samāḥ |
vidyārthaṃ ṣaḍyaśo'rthaṃ vā kāmārthaṃ trīṃstu vatsarān || 76 ||
[Analyze grammar]
saṃvatsaraṃ pratīkṣeta dviṣantīṃ yoṣitaṃ patiḥ |
ūrdhvaṃ saṃvatsarāttvenāṃ dāyaṃ hṛtvā na saṃvaset || 77 ||
[Analyze grammar]
atikrāmetpramattaṃ yā mattaṃ rogārtameva vā |
sā trīnmāsānparityājyā vibhūṣaṇaparicchadā || 78 ||
[Analyze grammar]
unmattaṃ patitaṃ klībamabījaṃ pāparogiṇam |
na tyāgo'sti dviṣantyāśca na ca dāyāpavartanam || 79 ||
[Analyze grammar]
madyapā'sādhuvṛttā ca pratikūlā ca yā bhavet |
vyādhitā vā'dhivettavyā hiṃsrā'rthaghnī ca sarvadā || 80 ||
[Analyze grammar]
vandhyāṣṭame'dhivedyābde daśame tu mṛtaprajā |
ekādaśe strījananī sadyastvapriyavādinī || 81 ||
[Analyze grammar]
yā rogiṇī syāttu hitā sampannā caiva śīlataḥ |
sā'nujñāpyādhivettavyā nāvamānyā ca karhi cit || 82 ||
[Analyze grammar]
adhivinnā tu yā nārī nirgacched ruṣitā gṛhāt |
sā sadyaḥ saṃniroddhavyā tyājyā vā kulasaṃnidhau || 83 ||
[Analyze grammar]
pratiṣiddhā'pi cedyā tu madyamabhyudayeṣvapi |
prekṣāsamājaṃ gacchedvā sā daṇḍyā kṛṣṇalāni ṣaṭ || 84 ||
[Analyze grammar]
yadi svāścāparāścaiva vinderanyoṣito dvijāḥ |
tāsāṃ varṇakrameṇa syājjyeṣṭhyaṃ pūjā ca veśma ca || 85 ||
[Analyze grammar]
bhartuḥ śarīraśuśrūṣāṃ dharmakāryaṃ ca naityakam |
svā caiva kuryātsarveṣāṃ nāsvajātiḥ kathaṃ cana || 86 ||
[Analyze grammar]
yastu tatkārayenmohātsajātyā sthitayā'nyayā |
yathā brāhmaṇacāṇḍālaḥ pūrvadṛṣṭastathaiva saḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
utkṛṣṭāyābhirūpāya varāya sadṛśāya ca |
aprāptāmapi tāṃ tasmai kanyāṃ dadyādyathāvidhi || 88 ||
[Analyze grammar]
kāmamāmaraṇāttiṣṭhedgṛhe kanyārtumatyapi |
na caivaināṃ prayacchettu guṇahīnāya karhi cit || 89 ||
[Analyze grammar]
trīṇi varṣāṇyudīkṣeta kumāryartumatī satī |
ūrdhvaṃ tu kālādetasmādvindeta sadṛśaṃ patim || 90 ||
[Analyze grammar]
adīyamānā bhartāramadhigacchedyadi svayam |
nainaḥ kiṃ cidavāpnoti na ca yaṃ sā'dhigacchati || 91 ||
[Analyze grammar]
alaṅkāraṃ nādadīta pitryaṃ kanyā svayaṃvarā |
mātṛkaṃ bhrātṛdattaṃ vā stenā syādyadi taṃ haret || 92 ||
[Analyze grammar]
pitre na dadyātśulkaṃ tu kanyāṃ ṛtumatīṃ haran |
sa ca svāmyādatikrāmedṛtūnāṃ pratirodhanāt || 93 ||
[Analyze grammar]
triṃśadvarṣo vahetkanyāṃ hṛdyāṃ dvādaśavārṣikīm |
tryaṣṭavarṣo'ṣṭavarṣāṃ vā dharme sīdati satvaraḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
devadattāṃ patirbhāryāṃ vindate necchayā'tmanaḥ |
tāṃ sādhvīṃ bibhṛyānnityaṃ devānāṃ priyamācaran || 95 ||
[Analyze grammar]
prajanārthaṃ striyaḥ sṛṣṭāḥ santānārthaṃ ca mānavaḥ |
tasmātsādhāraṇo dharmaḥ śrutau patnyā sahoditaḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
kanyāyāṃ dattaśulkāyāṃ mriyeta yadi śulkadaḥ |
devarāya pradātavyā yadi kanyā'numanyate || 97 ||
[Analyze grammar]
ādadīta na śūdro'pi śulkaṃ duhitaraṃ dadan |
śulkaṃ hi gṛhṇan kurute channaṃ duhitṛvikrayam || 98 ||
[Analyze grammar]
etattu na pare cakrurnāpare jātu sādhavaḥ |
yadanyasya pratijñāya punaranyasya dīyate || 99 ||
[Analyze grammar]
nānuśuśruma jātvetatpūrveṣvapi hi janmasu |
śulkasañjñena mūlyena channaṃ duhitṛvikrayam || 100 ||
[Analyze grammar]
anyonyasyāvyabhicāro bhavedāmaraṇāntikaḥ |
eṣa dharmaḥ samāsena jñeyaḥ strīpuṃsayoḥ paraḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
tathā nityaṃ yateyātāṃ strīpuṃsau tu kṛtakriyau |
yathā nābhicaretāṃ tau viyuktāvitaretaram || 102 ||
[Analyze grammar]
eṣa strīpuṃsayorukto dharmo vo ratisaṃhitaḥ |
āpadyapatyaprāptiśca dāyadharmaṃ nibodhata || 103 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvaṃ pituśca mātuśca sametya bhrātaraḥ samam |
bhajeranpaitṛkaṃ rikthamanīśāste hi jīvatoḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭha eva tu gṛhṇīyātpitryaṃ dhanamaśeṣataḥ |
śeṣāstamupajīveyuryathaiva pitaraṃ tathā || 105 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhena jātamātreṇa putrī bhavati mānavaḥ |
pitṝṇāmanṛṇaścaiva sa tasmātsarvamarhati || 106 ||
[Analyze grammar]
yasminṛṇaṃ saṃnayati yena cānantyamaśnute |
sa eva dharmajaḥ putraḥ kāmajānitarānviduḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
piteva pālayetpūtrān jyeṣṭho bhrātṝnyavīyasaḥ |
putravatcāpi varteran jyeṣṭhe bhrātari dharmataḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhaḥ kulaṃ vardhayati vināśayati vā punaḥ |
jyeṣṭhaḥ pūjyatamo loke jyeṣṭhaḥ sadbhiragarhitaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
yo jyeṣṭho jyeṣṭhavṛttiḥ syānmātaiva sa pitaiva saḥ |
ajyeṣṭhavṛttiryastu syātsa sampūjyastu bandhuvat || 110 ||
[Analyze grammar]
evaṃ saha vaseyurvā pṛthagvā dharmakāmyayā |
pṛthagvivardhate dharmastasmāddharmyā pṛthakkriyā || 111 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhasya viṃśa uddhāraḥ sarvadravyācca yadvaram |
tato'rdhaṃ madhyamasya syātturīyaṃ tu yavīyasaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhaścaiva kaniṣṭhaśca saṃharetāṃ yathoditam |
ye'nye jyeṣṭhakaniṣṭhābhyāṃ teṣāṃ syānmadhyamaṃ dhanam || 113 ||
[Analyze grammar]
sarveṣāṃ dhanajātānāmādadītāgryamagrajaḥ |
yacca sātiśayaṃ kiṃ ciddaśataścāpnuyādvaram || 114 ||
[Analyze grammar]
uddhāro na daśasvasti sampannānāṃ svakarmasu |
yatkiṃ cideva deyaṃ tu jyāyase mānavardhanam || 115 ||
[Analyze grammar]
evaṃ samuddhṛtoddhāre samānaṃśānprakalpayet |
uddhāre'nuddhṛte tveṣāmiyaṃ syādaṃśakalpanā || 116 ||
[Analyze grammar]
ekādhikaṃ harejjyeṣṭhaḥ putro'dhyardhaṃ tato'nujaḥ |
aṃśamaṃśaṃ yavīyāṃsa iti dharmo vyavasthitaḥ || 117 ||
[Analyze grammar]
svebhyoṃśebhyastu kanyābhyaḥ pradadyurbhrātaraḥ pṛthak |
svātsvādaṃśāccaturbhāgaṃ patitāḥ syuraditsavaḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
ajāvikaṃ sekaśaphaṃ na jātu viṣamaṃ bhajet |
ajāvikaṃ tu viṣamaṃ jyeṣṭhasyaiva vidhīyate || 119 ||
[Analyze grammar]
yavīyānjyeṣṭhabhāryāyāṃ putramutpādayedyadi |
samastatra vibhāgaḥ syāditi dharmo vyavasthitaḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
upasarjanaṃ pradhānasya dharmato nopapadyate |
pitā pradhānaṃ prajane tasmāddharmeṇa taṃ bhajet || 121 ||
[Analyze grammar]
putraḥ kaniṣṭho jyeṣṭhāyāṃ kaniṣṭhāyāṃ ca pūrvajaḥ |
kathaṃ tatra vibhāgaḥ syāditi cetsaṃśayo bhavet || 122 ||
[Analyze grammar]
ekaṃ vṛṣabhamuddhāraṃ saṃhareta sa pūrvajaḥ |
tato'pare jyeṣṭhavṛṣāstadūnānāṃ svamātṛtaḥ || 123 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhastu jāto jyeṣṭhāyāṃ haredvṛṣabhaṣoḍaśāḥ |
tataḥ svamātṛtaḥ śeṣā bhajeranniti dhāraṇā || 124 ||
[Analyze grammar]
sadṛśastrīṣu jātānāṃ putrāṇāmaviśeṣataḥ |
na mātṛto jyaiṣṭhyamasti janmato jyaiṣṭhyamucyate || 125 ||
[Analyze grammar]
janmajyeṣṭhena cāhvānaṃ subrahmaṇyāsvapi smṛtam |
yamayoścaiva garbheṣu janmato jyeṣṭhatā smṛtā || 126 ||
[Analyze grammar]
aputro'nena vidhinā sutāṃ kurvīta putrikām |
yadapatyaṃ bhavedasyāṃ tanmama syātsvadhākaram || 127 ||
[Analyze grammar]
anena tu vidhānena purā cakre'tha putrikāḥ |
vivṛddhyarthaṃ svavaṃśasya svayaṃ dakṣaḥ prajāpatiḥ || 128 ||
[Analyze grammar]
dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa |
somāya rājñe satkṛtya prītātmā saptaviṃśatim || 129 ||
[Analyze grammar]
yathaivātmā tathā putraḥ putreṇa duhitā samā |
tasyāmātmani tiṣṭhantyāṃ kathamanyo dhanaṃ haret || 130 ||
[Analyze grammar]
mātustu yautakaṃ yatsyātkumārībhāga eva saḥ |
dauhitra eva ca haredaputrasyākhilaṃ dhanam || 131 ||
[Analyze grammar]
dauhitro hyakhilaṃ rikthamaputrasya piturharet |
sa eva dadyāddvau piṇḍau pitre mātāmahāya ca || 132 ||
[Analyze grammar]
pautradauhitrayorloke na viśeṣo'sti dharmataḥ |
tayorhi mātāpitarau sambhūtau tasya dehataḥ || 133 ||
[Analyze grammar]
putrikāyāṃ kṛtāyāṃ tu yadi putro'nujāyate |
samastatra vibhāgaḥ syātjyeṣṭhatā nāsti hi striyāḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
aputrāyāṃ mṛtāyāṃ tu putrikāyāṃ kathaṃ cana |
dhanaṃ tatputrikābhartā haretaivāvicārayan || 135 ||
[Analyze grammar]
akṛtā vā kṛtā vā'pi yaṃ vindetsadṛśātsutam |
pautrī mātāmahastena dadyātpiṇḍaṃ hareddhanam || 136 ||
[Analyze grammar]
putreṇa lokānjayati pautreṇānantyamaśnute |
atha putrasya pautreṇa bradhnasyāpnoti viṣṭapam || 137 ||
[Analyze grammar]
punnāmno narakādyasmāttrāyate pitaraṃ sutaḥ |
tasmātputra iti proktaḥ svayameva svayambhuvā || 138 ||
[Analyze grammar]
pautradauhitrayorloke viśeṣo nopapadyate |
dauhitro'pi hyamutrainaṃ santārayati pautravat || 139 ||
[Analyze grammar]
mātuḥ prathamataḥ piṇḍaṃ nirvapetputrikāsutaḥ |
dvitīyaṃ tu pitustasyāstṛtīyaṃ tatpituḥ pituḥ || 140 ||
[Analyze grammar]
upapanno guṇaiḥ sarvaiḥ putro yasya tu dattrimaḥ |
sa haretaiva tadrikthaṃ samprāpto'pyanyagotrataḥ || 141 ||
[Analyze grammar]
gotrarikthe janayiturna hareddattrimaḥ kva cit |
gotrarikthānugaḥ piṇḍo vyapaiti dadataḥ svadhā || 142 ||
[Analyze grammar]
aniyuktāsutaścaiva putriṇyā'ptaśca devarāt |
ubhau tau nārhato bhāgaṃ jārajātakakāmajau || 143 ||
[Analyze grammar]
niyuktāyāmapi pumānnāryāṃ jāto'vidhānataḥ |
naivārhaḥ paitṛkaṃ rikthaṃ patitotpādito hi saḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
harettatra niyuktāyāṃ jātaḥ putro yathaurasaḥ |
kṣetrikasya tu tadbījaṃ dharmataḥ prasavaśca saḥ || 145 ||
[Analyze grammar]
dhanaṃ yo bibhṛyādbhrāturmṛtasya striyameva ca |
so'patyaṃ bhrāturutpādya dadyāttasyaiva taddhanam || 146 ||
[Analyze grammar]
yā niyuktā'nyataḥ putraṃ devarādvā'pyavāpnuyāt |
taṃ kāmajamarikthīyaṃ vṛthotpannaṃ pracakṣate || 147 ||
[Analyze grammar]
etadvidhānaṃ vijñeyaṃ vibhāgasyaikayoniṣu |
bahvīṣu caikajātānāṃ nānāstrīṣu nibodhata || 148 ||
[Analyze grammar]
brāhmaṇasyānupūrvyeṇa catasrastu yadi striyaḥ |
tāsāṃ putreṣu jāteṣu vibhāge'yaṃ vidhiḥ smṛtaḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
kīnāśo govṛṣo yānamalaṅkāraśca veśma ca |
viprasyauddhārikaṃ deyamekāṃśaśca pradhānataḥ || 150 ||
[Analyze grammar]
tryaṃśaṃ dāyād haredvipro dvāvaṃśau kṣatriyāsutaḥ |
vaiśyājaḥ sārdhamevāṃśamaṃśaṃ śūdrāsuto haret || 151 ||
[Analyze grammar]
sarvaṃ vā rikthajātaṃ taddaśadhā parikalpya ca |
dharmyaṃ vibhāgaṃ kurvīta vidhinā'nena dharmavit || 152 ||
[Analyze grammar]
caturānaṃśān haredviprastrīnaṃśān kṣatriyāsutaḥ |
vaiśyāputro hareddvyaṃśamaṃśaṃ śūdrāsuto haret || 153 ||
[Analyze grammar]
yadyapi syāttu satputro'pyasatputro'pi vā bhavet |
nādhikaṃ daśamāddadyātśūdrāputrāya dharmataḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ śūdrāputro na rikthabhāk |
yadevāsya pitā dadyāttadevāsya dhanaṃ bhavet || 155 ||
[Analyze grammar]
samavarṇāsu vā jātāḥ sarve putrā dvijanmanām |
uddhāraṃ jyāyase dattvā bhajerannitare samam || 156 ||
[Analyze grammar]
śūdrasya tu savarṇaiva nānyā bhāryā vidhīyate |
tasyāṃ jātāḥ samāṃśāḥ syuryadi putraśataṃ bhavet || 157 ||
[Analyze grammar]
putrāndvādaśa yānāha nṝṇāṃ svāyambhuvo manuḥ |
teṣāṃ ṣaḍbandhudāyādāḥ ṣaḍadāyādabāndhavāḥ || 158 ||
[Analyze grammar]
aurasaḥ kṣetrajaścaiva dattaḥ kṛtrima eva ca |
gūḍhotpanno'paviddhaśca dāyādā bāndhavāśca ṣaṭ || 159 ||
[Analyze grammar]
kānīnaśca sahoḍhaśca krītaḥ paunarbhavastathā |
svayandattaśca śaudraśca ṣaḍadāyādabāndhavāḥ || 160 ||
[Analyze grammar]
yādṛśaṃ phalamāpnoti kuplavaiḥ santaranjalam |
tādṛśaṃ phalamāpnoti kuputraiḥ santaraṃstamaḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
yadyekarikthinau syātāmaurasakṣetrajau sutau |
yasya yatpaitṛkaṃ rikthaṃ sa tadgṛhṇīta naitaraḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
eka evaurasaḥ putraḥ pitryasya vasunaḥ prabhuḥ |
śeṣāṇāmānṛśaṃsyārthaṃ pradadyāttu prajīvanam || 163 ||
[Analyze grammar]
ṣaṣṭhaṃ tu kṣetrajasyāṃśaṃ pradadyātpaitṛkāddhanāt |
auraso vibhajandāyaṃ pitryaṃ pañcamameva vā || 164 ||
[Analyze grammar]
aurasakṣetrajau putrau pitṛrikthasya bhāginau |
daśāpare tu kramaśo gotrarikthāṃśabhāginaḥ || 165 ||
[Analyze grammar]
svakṣetre saṃskṛtāyāṃ tu svayamutpādayed hi yam |
tamaurasaṃ vijānīyātputraṃ prāthamakalpikam || 166 ||
[Analyze grammar]
yastalpajaḥ pramītasya klībasya vyādhitasya vā |
svadharmeṇa niyuktāyāṃ sa putraḥ kṣetrajaḥ smṛtaḥ || 167 ||
[Analyze grammar]
mātā pitā vā dadyātāṃ yamadbhiḥ putramāpadi |
sadṛśaṃ prītisaṃyuktaṃ sa jñeyo dattrimaḥ sutaḥ || 168 ||
[Analyze grammar]
sadṛśaṃ tu prakuryādyaṃ guṇadoṣavicakṣaṇam |
putraṃ putraguṇairyuktaṃ sa vijñeyaśca kṛtrimaḥ || 169 ||
[Analyze grammar]
utpadyate gṛhe yastu na ca jñāyeta kasya saḥ |
sa gṛhe gūḍha utpannastasya syādyasya talpajaḥ || 170 ||
[Analyze grammar]
mātāpitṛbhyāmutsṛṣṭaṃ tayoranyatareṇa vā |
yaṃ putraṃ parigṛhṇīyādapaviddhaḥ sa ucyate || 171 ||
[Analyze grammar]
pitṛveśmani kanyā tu yaṃ putraṃ janayed rahaḥ |
taṃ kānīnaṃ vadennāmnā voḍhuḥ kanyāsamudbhavam || 172 ||
[Analyze grammar]
yā garbhiṇī saṃskriyate jñātā'jñātā'pi vā satī |
voḍhuḥ sa garbho bhavati sahoḍha iti cocyate || 173 ||
[Analyze grammar]
krīṇīyādyastvapatyārthaṃ mātāpitroryamantikāt |
sa krītakaḥ sutastasya sadṛśo'sadṛśo'pi vā || 174 ||
[Analyze grammar]
yā patyā vā parityaktā vidhavā vā svayecchayā |
utpādayetpunarbhūtvā sa paunarbhava ucyate || 175 ||
[Analyze grammar]
sā cedakṣatayoniḥ syādgatapratyāgatā'pi vā |
paunarbhavena bhartrā sā punaḥ saṃskāramarhati || 176 ||
[Analyze grammar]
mātāpitṛvihīno yastyakto vā syādakāraṇāt |
ātmānamarpayedyasmai svayandattastu sa smṛtaḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
yaṃ brāhmaṇastu śūdrāyāṃ kāmādutpādayetsutam |
sa pārayanneva śavastasmātpāraśavaḥ smṛtaḥ || 178 ||
[Analyze grammar]
dāsyāṃ vā dāsadāsyāṃ vā yaḥ śūdrasya suto bhavet |
so'nujñāto haredaṃśamiti dharmo vyavasthitaḥ || 179 ||
[Analyze grammar]
kṣetrajādīn sutānetānekādaśa yathoditān |
putrapratinidhīnāhuḥ kriyālopānmanīṣiṇaḥ || 180 ||
[Analyze grammar]
ya ete'bhihitāḥ putrāḥ prasaṅgādanyabījajāḥ |
yasya te bījato jātāstasya te naitarasya tu || 181 ||
[Analyze grammar]
bhrātṝṇāmekajātānāmekaścetputravānbhavet |
sarvāṃstāṃstena putreṇa putriṇo manurabravīt || 182 ||
[Analyze grammar]
sarvāsāmekapatnīnāmekā cetputriṇī bhavet |
sarvāstāstena putreṇa prāha putravatīrmanuḥ || 183 ||
[Analyze grammar]
śreyasaḥ śreyaso'lābhe pāpīyān rikthamarhati |
bahavaścettu sadṛśāḥ sarve rikthasya bhāginaḥ || 184 ||
[Analyze grammar]
na bhrātaro na pitaraḥ putrā rikthaharāḥ pituḥ |
pitā haredaputrasya rikthaṃ bhrātara eva ca || 185 ||
[Analyze grammar]
trayāṇāmudakaṃ kāryaṃ triṣu piṇḍaḥ pravartate |
caturthaḥ sampradātaiṣāṃ pañcamo nopapadyate || 186 ||
[Analyze grammar]
anantaraḥ sapiṇḍādyastasya tasya dhanaṃ bhavet |
ata ūrdhvaṃ sakulyaḥ syādācāryaḥ śiṣya eva vā || 187 ||
[Analyze grammar]
sarveṣāmapyabhāve tu brāhmaṇā rikthabhāginaḥ |
traividyāḥ śucayo dāntāstathā dharmo na hīyate || 188 ||
[Analyze grammar]
ahāryaṃ brāhmaṇadravyaṃ rājñā nityamiti sthitiḥ |
itareṣāṃ tu varṇānāṃ sarvābhāve harennṛpaḥ || 189 ||
[Analyze grammar]
saṃsthitasyānapatyasya sagotrātputramāharet |
tatra yad rikthajātaṃ syāttattasminpratipādayet || 190 ||
[Analyze grammar]
dvau tu yau vivadeyātāṃ dvābhyāṃ jātau striyā dhane |
tayoryadyasya pitryaṃ syāttatsa gṛhṇīta naitaraḥ || 191 ||
[Analyze grammar]
jananyāṃ saṃsthitāyāṃ tu samaṃ sarve sahodarāḥ |
bhajeranmātṛkaṃ rikthaṃ bhaginyaśca sanābhayaḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
yāstāsāṃ syurduhitarastāsāmapi yathārhataḥ |
mātāmahyā dhanātkiṃ citpradeyaṃ prītipūrvakam || 193 ||
[Analyze grammar]
adhyagnyadhyāvāhanikaṃ dattaṃ ca prītikarmaṇi |
bhrātṛmātṛpitṛprāptaṃ ṣaḍvidhaṃ strīdhanaṃ smṛtam || 194 ||
[Analyze grammar]
anvādheyaṃ ca yaddattaṃ patyā prītena caiva yat |
patyau jīvati vṛttāyāḥ prajāyāstaddhanaṃ bhavet || 195 ||
[Analyze grammar]
brāhmadaivārṣagāndharvaprājāpatyeṣu yadvasu |
aprajāyāmatītāyāṃ bhartureva tadiṣyate || 196 ||
[Analyze grammar]
yattvasyāḥ syāddhanaṃ dattaṃ vivāheṣvāsurādiṣu |
aprajāyāmatītāyāṃ mātāpitrostadiṣyate || 197 ||
[Analyze grammar]
striyāṃ tu yadbhavedvittaṃ pitrā dattaṃ kathaṃ cana |
brāhmaṇī tad haretkanyā tadapatyasya vā bhavet || 198 ||
[Analyze grammar]
na nirhāraṃ striyaḥ kuryuḥ kuṭumbādbahumadhyagāt |
svakādapi ca vittād hi svasya bharturanājñayā || 199 ||
[Analyze grammar]
patyau jīvati yaḥ strībhiralaṅkāro dhṛto bhavet |
na taṃ bhajerandāyādā bhajamānāḥ patanti te || 200 ||
[Analyze grammar]
anaṃśau klībapatitau jātyandhabadhirau tathā |
unmattajaḍamūkāśca ye ca ke cinnirindriyāḥ || 201 ||
[Analyze grammar]
sarveṣāmapi tu nyāyyaṃ dātuṃ śaktyā manīṣiṇā |
grāsācchādanamatyantaṃ patito hyadadadbhavet || 202 ||
[Analyze grammar]
yadyarthitā tu dāraiḥ syātklībādīnāṃ kathaṃ cana |
teṣāmutpannatantūnāmapatyaṃ dāyamarhati || 203 ||
[Analyze grammar]
yatkiṃ citpitari prete dhanaṃ jyeṣṭho'dhigacchati |
bhāgo yavīyasāṃ tatra yadi vidyānupālinaḥ || 204 ||
[Analyze grammar]
avidyānāṃ tu sarveṣāmīhātaśceddhanaṃ bhavet |
samastatra vibhāgaḥ syādapitrya iti dhāraṇā || 205 ||
[Analyze grammar]
vidyādhanaṃ tu yadyasya tattasyaiva dhanaṃ bhavet |
maitryamodvāhikaṃ caiva mādhuparkikameva ca || 206 ||
[Analyze grammar]
bhrātṝṇāṃ yastu naiheta dhanaṃ śaktaḥ svakarmaṇā |
sa nirbhājyaḥ svakādaṃśātkiṃ ciddattvopajīvanam || 207 ||
[Analyze grammar]
anupaghnanpitṛdravyaṃ śrameṇa yadupārjitam |
svayamīhitalabdhaṃ tannākāmo dātumarhati || 208 ||
[Analyze grammar]
paitṛkaṃ tu pitā dravyamanavāptaṃ yadāpnuyāt |
na tatputrairbhajetsārdhamakāmaḥ svayamarjitam || 209 ||
[Analyze grammar]
vibhaktāḥ saha jīvanto vibhajeranpunaryadi |
samastatra vibhāgaḥ syājjyaiṣṭhyaṃ tatra na vidyate || 210 ||
[Analyze grammar]
yeṣāṃ jyeṣṭhaḥ kaniṣṭho vā hīyetāṃśapradānataḥ |
mriyetānyataro vā'pi tasya bhāgo na lupyate || 211 ||
[Analyze grammar]
sodaryā vibhajeraṃstaṃ sametya sahitāḥ samam |
bhrātaro ye ca saṃsṛṣṭā bhaginyaśca sanābhayaḥ || 212 ||
[Analyze grammar]
yo jyeṣṭho vinikurvīta lobhādbhrātṝnyavīyasaḥ |
so'jyeṣṭhaḥ syādabhāgaśca niyantavyaśca rājabhiḥ || 213 ||
[Analyze grammar]
sarva eva vikarmasthā nārhanti bhrātaro dhanam |
na cādattvā kaniṣṭhebhyo jyeṣṭhaḥ kurvīta yotakam || 214 ||
[Analyze grammar]
bhrātṝṇāmavibhaktānāṃ yadyutthānaṃ bhavetsaha |
na putrabhāgaṃ viṣamaṃ pitā dadyātkathaṃ cana || 215 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvaṃ vibhāgātjātastu pitryameva hareddhanam |
saṃsṛṣṭāstena vā ye syurvibhajeta sa taiḥ saha || 216 ||
[Analyze grammar]
anapatyasya putrasya mātā dāyamavāpnuyāt |
mātaryapi ca vṛttāyāṃ piturmātā hareddhanam || 217 ||
[Analyze grammar]
ṛṇe dhane ca sarvasminpravibhakte yathāvidhi |
paścāddṛśyeta yatkiṃ cittatsarvaṃ samatāṃ nayet || 218 ||
[Analyze grammar]
vastraṃ patramalaṅkāraṃ kṛtānnamudakaṃ striyaḥ |
yogakṣemaṃ pracāraṃ ca na vibhājyaṃ pracakṣate || 219 ||
[Analyze grammar]
ayamukto vibhāgo vaḥ putrāṇāṃ ca kriyāvidhiḥ |
kramaśaḥ kṣetrajādīnāṃ dyūtadharmaṃ nibodhata || 220 ||
[Analyze grammar]
dyūtaṃ samāhvayaṃ caiva rājā rāṣṭrātnivārayet |
rājāntakaraṇāvetau dvau doṣau pṛthivīkṣitām || 221 ||
[Analyze grammar]
prakāśametattāskaryaṃ yaddevanasamāhvayau |
tayornityaṃ pratīghāte nṛpatiryatnavānbhavet || 222 ||
[Analyze grammar]
aprāṇibhiryatkriyate tatloke dyūtamucyate |
prāṇibhiḥ kriyate yastu sa vijñeyaḥ samāhvayaḥ || 223 ||
[Analyze grammar]
dyūtaṃ samāhvayaṃ caiva yaḥ kuryātkārayeta vā |
tān sarvān ghātayed rājā śūdrāṃśca dvijaliṅginaḥ || 224 ||
[Analyze grammar]
kitavān kuśīlavān krūrānpāṣaṇḍasthāṃśca mānavān |
vikarmasthān śauṇḍikāṃśca kṣipraṃ nirvāsayetpurāt || 225 ||
[Analyze grammar]
ete rāṣṭre vartamānā rājñaḥ pracchannataskarāḥ |
vikarmakriyayā nityaṃ bādhante bhadrikāḥ prajāḥ || 226 ||
[Analyze grammar]
dyūtametatpurā kalpe dṛṣṭaṃ vairakaraṃ mahat |
tasmāddyūtaṃ na seveta hāsyārthamapi buddhimān || 227 ||
[Analyze grammar]
pracchannaṃ vā prakāśaṃ vā tanniṣeveta yo naraḥ |
tasya daṇḍavikalpaḥ syādyatheṣṭaṃ nṛpatestathā || 228 ||
[Analyze grammar]
kṣatravid śūdrayonistu daṇḍaṃ dātumaśaknuvan |
ānṛṇyaṃ karmaṇā gacchedvipro dadyātśanaiḥ śanaiḥ || 229 ||
[Analyze grammar]
strībālonmattavṛddhānāṃ daridrāṇāṃ ca rogiṇām |
śiphāvidalarajjvādyairvidadhyātnṛpatirdamam || 230 ||
[Analyze grammar]
ye niyuktāstu kāryeṣu hanyuḥ kāryāṇi kāryiṇām |
dhanauṣmaṇā pacyamānāstānniḥsvān kārayennṛpaḥ || 231 ||
[Analyze grammar]
kūṭaśāsanakartṝṃśca prakṛtīnāṃ ca dūṣakān |
strībālabrāhmaṇaghnāṃśca hanyāddviṣ sevinastathā || 232 ||
[Analyze grammar]
tīritaṃ cānuśiṣṭaṃ ca yatra kva cana yadbhavet |
kṛtaṃ taddharmato vidyānna tadbhūyo nivartayet || 233 ||
[Analyze grammar]
amātyaḥ prāgvivāko vā yatkuryuḥ kāryamanyathā |
tatsvayaṃ nṛpatiḥ kuryāttān sahasraṃ ca daṇḍayet || 234 ||
[Analyze grammar]
brahmahā ca surāpaśca steyī ca gurutalpagaḥ |
ete sarve pṛthagjñeyā mahāpātakino narāḥ || 235 ||
[Analyze grammar]
caturṇāmapi caiteṣāṃ prāyaścittamakurvatām |
śārīraṃ dhanasaṃyuktaṃ daṇḍaṃ dharmyaṃ prakalpayet || 236 ||
[Analyze grammar]
gurutalpe bhagaḥ kāryaḥ surāpāne surādhvajaḥ |
steye ca śvapadaṃ kāryaṃ brahmahaṇyaśirāḥ pumān || 237 ||
[Analyze grammar]
asambhojyā hyasaṃyājyā asampāṭhyā'vivāhinaḥ |
careyuḥ pṛthivīṃ dīnāḥ sarvadharmabahiṣkṛtāḥ || 238 ||
[Analyze grammar]
jñātisambandhibhistvete tyaktavyāḥ kṛtalakṣaṇāḥ |
nirdayā nirnamaskārāstanmanoranuśāsanam || 239 ||
[Analyze grammar]
prāyaścittaṃ tu kurvāṇāḥ sarvavarṇā yathoditam |
nāṅkyā rājñā lalāṭe syurdāpyāstūttamasāhasam || 240 ||
[Analyze grammar]
āgaḥsu brāhmaṇasyaiva kāryo madhyamasāhasaḥ |
vivāsyo vā bhaved rāṣṭrātsadravyaḥ saparicchadaḥ || 241 ||
[Analyze grammar]
itare kṛtavantastu pāpānyetānyakāmataḥ |
sarvasvahāramarhanti kāmatastu pravāsanam || 242 ||
[Analyze grammar]
nādadīta nṛpaḥ sādhurmahāpātakino dhanam |
ādadānastu tatlobhāttena doṣeṇa lipyate || 243 ||
[Analyze grammar]
apsu praveśya taṃ daṇḍaṃ varuṇāyopapādayet |
śrutavṛttopapanne vā brāhmaṇe pratipādayet || 244 ||
[Analyze grammar]
īśo daṇḍasya varuṇo rājñāṃ daṇḍadharo hi saḥ |
īśaḥ sarvasya jagato brāhmaṇo vedapāragaḥ || 245 ||
[Analyze grammar]
yatra varjayate rājā pāpakṛdbhyo dhanāgamam |
tatra kālena jāyante mānavā dīrghajīvinaḥ || 246 ||
[Analyze grammar]
niṣpadyante ca sasyāni yathoptāni viśāṃ pṛthak |
bālāśca na pramīyante vikṛtaṃ ca na jāyate || 247 ||
[Analyze grammar]
brāhmaṇānbādhamānaṃ tu kāmādavaravarṇajam |
hanyāccitrairvadhopāyairudvejanakarairnṛpaḥ || 248 ||
[Analyze grammar]
yāvānavadhyasya vadhe tāvānvadhyasya mokṣaṇe |
adharmo nṛpaterdṛṣṭo dharmastu viniyacchataḥ || 249 ||
[Analyze grammar]
udito'yaṃ vistaraśo mitho vivadamānayoḥ |
aṣṭādaśasu mārgeṣu vyavahārasya nirṇayaḥ || 250 ||
[Analyze grammar]
evaṃ dharmyāṇi kāryāṇi samyakkurvanmahīpatiḥ |
deśānalabdhānlipseta labdhāṃśca paripālayet || 251 ||
[Analyze grammar]
samyagniviṣṭadeśastu kṛtadurgaśca śāstrataḥ |
kaṇṭakoddharaṇe nityamātiṣṭhedyatnamuttamam || 252 ||
[Analyze grammar]
rakṣanādāryavṛttānāṃ kaṇṭakānāṃ ca śodhanāt |
narendrāstridivaṃ yānti prajāpālanatatparāḥ || 253 ||
[Analyze grammar]
aśāsaṃstaskarānyastu baliṃ gṛhṇāti pārthivaḥ |
tasya prakṣubhyate rāṣṭraṃ svargācca parihīyate || 254 ||
[Analyze grammar]
nirbhayaṃ tu bhavedyasya rāṣṭraṃ bāhubalāśritam |
tasya tadvardhate nityaṃ sicyamāna iva drumaḥ || 255 ||
[Analyze grammar]
dvividhāṃstaskarānvidyātparadravyāpahārakān |
prakāśāṃścāprakāśāṃśca cāracakṣurmahīpatiḥ || 256 ||
[Analyze grammar]
prakāśavañcakāsteṣāṃ nānāpaṇyopajīvinaḥ |
pracchannavañcakāstvete ye stenāṭavikādayaḥ || 257 ||
[Analyze grammar]
utkocakāścopadhikā vañcakāḥ kitavāstathā |
maṅgalādeśavṛttāśca bhadrāścaikṣaṇikaiḥ saha || 258 ||
[Analyze grammar]
asamyakkāriṇaścaiva mahāmātrāścikitsakāḥ |
śilpopacārayuktāśca nipuṇāḥ paṇyayoṣitaḥ || 259 ||
[Analyze grammar]
evamādīnvijānīyātprakāśāṃllokakaṇṭakān |
nigūḍhacāriṇaścānyānanāryānāryaliṅginaḥ || 260 ||
[Analyze grammar]
tānviditvā sucaritairgūḍhaistatkarmakāribhiḥ |
cāraiścānekasaṃsthānaiḥ protsādya vaśamānayet || 261 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ doṣānabhikhyāpya sve sve karmaṇi tattvataḥ |
kurvīta śāsanaṃ rājā samyaksārāparādhataḥ || 262 ||
[Analyze grammar]
na hi daṇḍādṛte śakyaḥ kartuṃ pāpavinigrahaḥ |
stenānāṃ pāpabuddhīnāṃ nibhṛtaṃ caratāṃ kṣitau || 263 ||
[Analyze grammar]
sabhāprapā'pūpaśālāveśamadyānnavikrayāḥ |
catuṣpathāṃścaityavṛkṣāḥ samājāḥ prekṣaṇāni ca || 264 ||
[Analyze grammar]
jīrṇodyānānyaraṇyāni kārukāveśanāni ca |
śūnyāni cāpyagārāṇi vanānyupavanāni ca || 265 ||
[Analyze grammar]
evaṃvidhānnṛpo deśān gulmaiḥ sthāvarajaṅgamaiḥ |
taskarapratiṣedhārthaṃ cāraiścāpyanucārayet || 266 ||
[Analyze grammar]
tatsahāyairanugatairnānākarmapravedibhiḥ |
vidyādutsādayeccaiva nipuṇaiḥ pūrvataskaraiḥ || 267 ||
[Analyze grammar]
bhakṣyabhojyopadeśaiśca brāhmaṇānāṃ ca darśanaiḥ |
śauryakarmāpadeśaiśca kuryusteṣāṃ samāgamam || 268 ||
[Analyze grammar]
ye tatra nopasarpeyurmūlapraṇihitāśca ye |
tānprasahya nṛpo hanyātsamitrajñātibāndhavān || 269 ||
[Analyze grammar]
na hoḍhena vinā cauraṃ ghātayeddhārmiko nṛpaḥ |
sahoḍhaṃ sopakaraṇaṃ ghātayedavicārayan || 270 ||
[Analyze grammar]
grāmeṣvapi ca ye ke ciccaurāṇāṃ bhaktadāyakāḥ |
bhāṇḍāvakāśadāścaiva sarvāṃstānapi ghātayet || 271 ||
[Analyze grammar]
rāṣṭreṣu rakṣādhikṛtān sāmantāṃścaiva coditān |
abhyāghāteṣu madhyasthāñśiṣyāccaurāniva drutam || 272 ||
[Analyze grammar]
yaścāpi dharmasamayātpracyuto dharmajīvanaḥ |
daṇḍenaiva tamapyoṣetsvakāddharmād hi vicyutam || 273 ||
[Analyze grammar]
grāmaghāte hitābhaṅge pathi moṣābhidarśane |
śaktito nābhidhāvanto nirvāsyāḥ saparicchadāḥ || 274 ||
[Analyze grammar]
rājñaḥ kośāpahartṝṃśca pratikūleṣu ca sthitān |
ghātayedvividhairdaṇḍairarīṇāṃ copajāpakān || 275 ||
[Analyze grammar]
sandhiṃ chittvā tu ye cauryaṃ rātrau kurvanti taskarāḥ |
teṣāṃ chittvā nṛpo hastau tīkṣṇe śūle niveśayet || 276 ||
[Analyze grammar]
aṅgulīrgranthibhedasya chedayetprathame grahe |
dvitīye hastacaraṇau tṛtīye vadhamarhati || 277 ||
[Analyze grammar]
agnidānbhaktadāṃścaiva tathā śastrāvakāśadān |
saṃnidhātṝṃśca moṣasya hanyāccauramiveśvaraḥ || 278 ||
[Analyze grammar]
taḍāgabhedakaṃ hanyādapsu śuddhavadhena vā |
yadvā'pi pratisaṃskuryāddāpyastūttamasāhasam || 279 ||
[Analyze grammar]
koṣṭhāgārāyudhāgāradevatāgārabhedakān |
hastyaśvarathahartṝṃśca hanyādevāvicārayan || 280 ||
[Analyze grammar]
yastu pūrvaniviṣṭasya taḍāgasyodakaṃ haret |
āgamaṃ vā'pyapāṃ bhindyātsa dāpyaḥ pūrvasāhasam || 281 ||
[Analyze grammar]
samutsṛjed rājamārge yastvamedhyamanāpadi |
sa dvau kārṣāpaṇau dadyādamedhyaṃ cāśu śodhayet || 282 ||
[Analyze grammar]
āpadgato'tha vā vṛddhā garbhiṇī bāla eva vā |
paribhāṣaṇamarhanti tacca śodhyamiti sthitiḥ || 283 ||
[Analyze grammar]
cikitsakānāṃ sarveṣāṃ mithyāpracaratāṃ damaḥ |
amānuṣeṣu prathamo mānuṣeṣu tu madhyamaḥ || 284 ||
[Analyze grammar]
saṅkramadhvajayaṣṭīnāṃ pratimānāṃ ca bhedakaḥ |
pratikuryācca tatsarvaṃ pañca dadyātśatāni ca || 285 ||
[Analyze grammar]
adūṣitānāṃ dravyāṇāṃ dūṣaṇe bhedane tathā |
maṇīnāmapavedhe ca daṇḍaḥ prathamasāhasaḥ || 286 ||
[Analyze grammar]
samairhi viṣamaṃ yastu caredvai mūlyato'pi vā |
samāpnuyāddamaṃ pūrvaṃ naro madhyamameva vā || 287 ||
[Analyze grammar]
bandhanāni ca sarvāṇi rājā mārge niveśayet |
duḥkhitā yatra dṛśyeranvikṛtāḥ pāpakāriṇaḥ || 288 ||
[Analyze grammar]
prākārasya ca bhettāraṃ parikhāṇāṃ ca pūrakam |
dvārāṇāṃ caiva bhaṅktāraṃ kṣiprameva pravāsayet || 289 ||
[Analyze grammar]
abhicāreṣu sarveṣu kartavyo dviśato damaḥ |
mūlakarmaṇi cānāpteḥ kṛtyāsu vividhāsu ca || 290 ||
[Analyze grammar]
abījavikrayī caiva bījotkṛṣṭā tathaiva ca |
maryādābhedakaścaiva vikṛtaṃ prāpnuyādvadham || 291 ||
[Analyze grammar]
sarvakaṇṭakapāpiṣṭhaṃ hemakāraṃ tu pārthivaḥ |
pravartamānamanyāye chedayetlavaśaḥ kṣuraiḥ || 292 ||
[Analyze grammar]
sītādravyāpaharaṇe śastrāṇāmauṣadhasya ca |
kālamāsādya kāryaṃ ca rājā daṇḍaṃ prakalpayet || 293 ||
[Analyze grammar]
svāmy'mātyau puraṃ rāṣṭraṃ kośadaṇḍau suhṛttathā |
sapta prakṛtayo hyetāḥ saptāṅgaṃ rājyamucyate || 294 ||
[Analyze grammar]
saptānāṃ prakṛtīnāṃ tu rājyasyāsāṃ yathākramam |
pūrvaṃ pūrvaṃ gurutaraṃ jānīyādvyasanaṃ mahat || 295 ||
[Analyze grammar]
saptāṅgasyaiha rājyasya viṣṭabdhasya tridaṇḍavat |
anyonyaguṇavaiśeṣyātna kiṃ cidatiricyate || 296 ||
[Analyze grammar]
teṣu teṣu tu kṛtyeṣu tattadaṅgaṃ viśiṣyate |
yena yatsādhyate kāryaṃ tattasmiṃśreṣṭhamucyate || 297 ||
[Analyze grammar]
cāreṇotsāhayogena kriyayaiva ca karmaṇām |
svaśaktiṃ paraśaktiṃ ca nityaṃ vidyānmahīpatiḥ || 298 ||
[Analyze grammar]
pīḍanāni ca sarvāṇi vyasanāni tathaiva ca |
ārabheta tataḥ kāryaṃ sañcintya gurulāghavam || 299 ||
[Analyze grammar]
ārabhetaiva karmāṇi śrāntaḥ śrāntaḥ punaḥ punaḥ |
karmāṇyārabhamāṇaṃ hi puruṣaṃ śrīrniṣevate || 300 ||
[Analyze grammar]
kṛtaṃ tretāyugaṃ caiva dvāparaṃ kalireva ca |
rājño vṛttāni sarvāṇi rājā hi yugamucyate || 301 ||
[Analyze grammar]
kaliḥ prasupto bhavati sa jāgraddvāparaṃ yugam |
karmasvabhyudyatastretā vicaraṃstu kṛtaṃ yugam || 302 ||
[Analyze grammar]
indrasyārkasya vāyośca yamasya varuṇasya ca |
candrasyāgneḥ pṛthivyāśca tejovṛttaṃ nṛpaścaret || 303 ||
[Analyze grammar]
vārṣikāṃścaturo māsānyathendro'bhipravarṣati |
tathā'bhivarṣetsvaṃ rāṣṭraṃ kāmairindravrataṃ caran || 304 ||
[Analyze grammar]
aṣṭau māsānyathā'dityastoyaṃ harati raśmibhiḥ |
tathā haretkaraṃ rāṣṭrātnityamarkavrataṃ hi tat || 305 ||
[Analyze grammar]
praviśya sarvabhūtāni yathā carati mārutaḥ |
tathā cāraiḥ praveṣṭavyaṃ vratametad hi mārutam || 306 ||
[Analyze grammar]
yathā yamaḥ priyadveṣyau prāpte kāle niyacchati |
tathā rājñā niyantavyāḥ prajāstad hi yamavratam || 307 ||
[Analyze grammar]
varuṇena yathā pāśairbaddha evābhidṛśyate |
tathā pāpānnigṛhṇīyādvratametad hi vāruṇam || 308 ||
[Analyze grammar]
paripūrṇaṃ yathā candraṃ dṛṣṭvā hṛṣyanti mānavāḥ |
tathā prakṛtayo yasmin sa cāndravratiko nṛpaḥ || 309 ||
[Analyze grammar]
pratāpayuktastejasvī nityaṃ syātpāpakarmasu |
duṣṭasāmantahiṃsraśca tadāgneyaṃ vrataṃ smṛtam || 310 ||
[Analyze grammar]
yathā sarvāṇi bhūtāni dharā dhārayate samam |
tathā sarvāṇi bhūtāni bibhrataḥ pārthivaṃ vratam || 311 ||
[Analyze grammar]
etairupāyairanyaiśca yukto nityamatandritaḥ |
stenān rājā nigṛhṇīyātsvarāṣṭre para eva ca || 312 ||
[Analyze grammar]
parāmapyāpadaṃ prāpto brāhmaṇānna prakopayet |
te hyenaṃ kupitā hanyuḥ sadyaḥ sabalavāhanam || 313 ||
[Analyze grammar]
yaiḥ kṛtaḥ sarvabhakṣyo'gnirapeyaśca mahodadhiḥ |
kṣayī cāpyāyitaḥ somaḥ ko na naśyetprakopya tān || 314 ||
[Analyze grammar]
lokānanyān sṛjeyurye lokapālāṃśca kopitāḥ |
devān kuryuradevāṃśca kaḥ kṣiṇvaṃstān samṛdhnuyāt || 315 ||
[Analyze grammar]
yānupāśritya tiṣṭhanti lokā devāśca sarvadā |
brahma caiva dhanaṃ yeṣāṃ ko hiṃsyāttāñjijīviṣuḥ || 316 ||
[Analyze grammar]
avidvāṃścaiva vidvāṃśca brāhmaṇo daivataṃ mahat |
praṇītaścāpraṇītaśca yathā'gnirdaivataṃ mahat || 317 ||
[Analyze grammar]
śmaśāneṣvapi tejasvī pāvako naiva duṣyati |
hūyamānaśca yajñeṣu bhūya evābhivardhate || 318 ||
[Analyze grammar]
evaṃ yadyapyaniṣṭeṣu vartante sarvakarmasu |
sarvathā brāhmaṇāḥ pūjyāḥ paramaṃ daivataṃ hi tat || 319 ||
[Analyze grammar]
kṣatrasyātipravṛddhasya brāhmaṇānprati sarvaśaḥ |
brahmaiva saṃniyantṛ syātkṣatraṃ hi brahmasambhavam || 320 ||
[Analyze grammar]
adbhyo'gnirbrahmataḥ kṣatramaśmano lohamutthitam |
teṣāṃ sarvatragaṃ tejaḥ svāsu yoniṣu śāmyati || 321 ||
[Analyze grammar]
nābrahma kṣatraṃ ṛdhnoti nākṣatraṃ brahma vardhate |
brahma kṣatraṃ ca sampṛktamiha cāmutra vardhate || 322 ||
[Analyze grammar]
dattvā dhanaṃ tu viprebhyaḥ sarvadaṇḍasamutthitam |
putre rājyaṃ samāsṛjya kurvīta prāyaṇaṃ raṇe || 323 ||
[Analyze grammar]
evaṃ caran sadā yukto rājadharmeṣu pārthivaḥ |
hiteṣu caiva lokasya sarvānbhṛtyānniyojayet || 324 ||
[Analyze grammar]
eṣo'khilaḥ karmavidhirukto rājñaḥ sanātanaḥ |
imaṃ karmavidhiṃ vidyātkramaśo vaiśyaśūdrayoḥ || 325 ||
[Analyze grammar]
vaiśyastu kṛtasaṃskāraḥ kṛtvā dāraparigraham |
vārtāyāṃ nityayuktaḥ syātpaśūnāṃ caiva rakṣaṇe || 326 ||
[Analyze grammar]
prajāpatirhi vaiśyāya sṛṣṭvā paridade paśūn |
brāhmaṇāya ca rājñe ca sarvāḥ paridade prajāḥ || 327 ||
[Analyze grammar]
na ca vaiśyasya kāmaḥ syānna rakṣeyaṃ paśūniti |
vaiśye cecchati nānyena rakṣitavyāḥ kathaṃ cana || 328 ||
[Analyze grammar]
maṇimuktāpravālānāṃ lohānāṃ tāntavasya ca |
gandhānāṃ ca rasānāṃ ca vidyādarghabalābalam || 329 ||
[Analyze grammar]
bījānāmuptivid ca syātkṣetradoṣaguṇasya ca |
mānayogaṃ ca jānīyāttulāyogāṃśca sarvaśaḥ || 330 ||
[Analyze grammar]
sārāsāraṃ ca bhāṇḍānāṃ deśānāṃ ca guṇāguṇān |
lābhālābhaṃ ca paṇyānāṃ paśūnāṃ parivardhanam || 331 ||
[Analyze grammar]
bhṛtyānāṃ ca bhṛtiṃ vidyādbhāṣāśca vividhā nṛṇām |
dravyāṇāṃ sthānayogāṃśca krayavikrayameva ca || 332 ||
[Analyze grammar]
dharmeṇa ca dravyavṛddhāvātiṣṭhedyatnamuttamam |
dadyācca sarvabhūtānāmannameva prayatnataḥ || 333 ||
[Analyze grammar]
viprāṇāṃ vedaviduṣāṃ gṛhasthānāṃ yaśasvinām |
śuśrūṣaiva tu śūdrasya dharmo naiśreyasaḥ paraḥ || 334 ||
[Analyze grammar]
śucirutkṛṣṭaśuśrūṣurmṛduvāganahaṅkṛtaḥ |
brāhmaṇādyāśrayo nityamutkṛṣṭāṃ jātimaśnute || 335 ||
[Analyze grammar]
eṣo'nāpadi varṇānāmuktaḥ karmavidhiḥ śubhaḥ |
āpadyapi hi yasteṣāṃ kramaśastannibodhata || 336 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 9
Manusmrti (Sanskrit and English)
by Ganganath Jha (1999)
Publisher: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd.; ISBN-10: 8120811550; ISBN-13: 9788120811553.
Buy now!