Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CXI
śrīvasiṣṭha uvāca |
asya cittamahāvyādheścikitsāyā mahauṣadham |
svāyattaṃ śrṛṇu vakṣyāmi sādhu susvādu niścitam || 1 ||
[Analyze grammar]
svenaiva pauruṣeṇāśu svasaṃvedanarūpiṇā |
yatnena cittavetālastyaktveṣṭaṃ vastu jīyate || 2 ||
[Analyze grammar]
tyajannabhimataṃ vastu yastiṣṭhati nirāmayaḥ |
jitameva manastena kudanta iva dantinā || 3 ||
[Analyze grammar]
svasaṃvedanayatnena pālyate cittabālakaḥ |
avastuto vastuni ca yojyate bodhyate'pi ca || 4 ||
[Analyze grammar]
śāsrasatsaṅgadhīreṇa cintātaptamatāpinā |
chindhi tvamāyasenāyo manasaiva mano mune || 5 ||
[Analyze grammar]
ayatnena yathā bāla itaścetaśca yojyate |
bhāvaistathaiva cetontaḥ kimivātrāsti duṣkaram || 6 ||
[Analyze grammar]
satkarmaṇi samākrāntamudarkodayadāyini |
svapauruṣeṇaiva manaścetanena niyojayet || 7 ||
[Analyze grammar]
svāyattamekāntahitaṃ svepsitatyāgavedanam |
yasya duṣkaratāṃ yātaṃ dhiktaṃ puruṣakīṭakam || 8 ||
[Analyze grammar]
aramyaṃ ramyarūpeṇa bhāvayitvā svasaṃvidā |
malleneva śiśuścittamayatnenaiva jīyate || 9 ||
[Analyze grammar]
pauruṣeṇa prayatnena cittamāśveva jīyate |
acittenāprayatnena padaṃ brahmaṇi dīyate || 10 ||
[Analyze grammar]
svāyattaṃ ca susādhyaṃ ca svacittākrāntimātrakam |
śaknuvanti na ye kartuṃ dhiktānpuruṣajambukān || 11 ||
[Analyze grammar]
svapauruṣaikasādhyena svepsitatyāgarūpiṇā |
manaḥpraśamamātreṇa vinā nāsti śubhā gatiḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
manomāraṇamātreṇa sādhyena svātmasaṃvidā |
niḥsapatnamanādyantamaniṅganamihocyatām || 13 ||
[Analyze grammar]
īpsitāvedanākhyāttu manaḥpraśamanādṛte |
gurūpadeśaśāstrārthamantrādyā yuktayastṛṇam || 14 ||
[Analyze grammar]
sarvaṃ sarvagataṃ śāntaṃ brahma saṃpadyate tadā |
asaṃkalpanaśastreṇa cchinnaṃ cittaṃ gataṃ yadā || 15 ||
[Analyze grammar]
svasaṃvedanasādhye'sminsaṃkalpānarthaśāsane |
śāntāyāmatra vapuṣi puṃsaḥ kaiva kadarthanā || 16 ||
[Analyze grammar]
nūnaṃ daivamanādṛtya mūḍhasaṃkalpakalpitam |
puruṣārthena saṃvittyā naya cittamacittatām || 17 ||
[Analyze grammar]
tāṃ mahāpadavīmekāṃ kāmapyadhigataṃ ciram |
cittaṃ cidbhakṣitaṃ kṛtvā cittādapi paro bhava || 18 ||
[Analyze grammar]
bhava bhāvanayā yukto yuktaḥ paramayā dhiyā |
dhārayātmānamavyagro grastacittaṃ tataḥ param || 19 ||
[Analyze grammar]
paraṃ pauruṣamāśritya nītvā cittamacittatām |
tāṃ mahāpadavīmehi yatra nāśo na vidyate || 20 ||
[Analyze grammar]
saṃvedanaviparyāsarūpiṇī dhīrivācalā |
jetumāśu mano rāma pauruṣeṇaiva śakyate || 21 ||
[Analyze grammar]
anudvegaḥ śriyo mūlamanudvegātpravartate |
jantormanojayo yena trilokīvijayastṛṇam || 22 ||
[Analyze grammar]
na śastradalanotpātapātā yasyāṃ manāgapi |
svabhāvamātravyāvṛttau tasyāṃ kaiva kadarthanā || 23 ||
[Analyze grammar]
api svavedanākrāntau na śaktā ye narādhamāḥ |
kathaṃ vyavahariṣyanti vyavahāradaśāsu te || 24 ||
[Analyze grammar]
pumānmṛto'smi jāto'smi jīvāmīti kudṛṣṭayaḥ |
cetaso vṛttayo bhānti capalasyāsadutthitāḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
na kaścaneha mriyate jāyate na ca kaścana |
svayaṃ vetti mṛtaṃ svasya lokamanyaṃ svakaṃ manaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
ito yāti paraṃ lokaṃ sphuratyanyatayā manaḥ |
tattasyaityetadāmokṣamato mṛtibhayaṃ kutaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
ihalokena vicaratvihaloke paratra ca |
cittamāmokṣamāste'sya rūpamanyanna vidyate || 28 ||
[Analyze grammar]
mṛte bhrātari bhṛtyādau kleśa ākriyate'nṛtaḥ |
tatsvacittaṃ svacaitanyavyāvṛttātmeti me matiḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
sati pathye tate śubhre cittopaśamanādṛte |
tiryagūrdhvamadhastācca bhūyobhūyo vicāritam || 30 ||
[Analyze grammar]
yāvannāsti kilopāyaścittopaśamanādṛte |
ṛte tathye tate śubhre bodhe hṛdyudite sati || 31 ||
[Analyze grammar]
manovilayamātreṇa viśrāntirupajāyate |
vyāyate hṛdayākāśe citi ciccakradhārayā || 32 ||
[Analyze grammar]
mano māraya niḥśaṅkaṃ tvāṃ prabadhnanti nādhayaḥ |
yadi ramyamaramyatve tvayā saṃviditaṃ vidā || 33 ||
[Analyze grammar]
chinnānyeva tadāṅgāni cittasyeti matirmama |
ayaṃ so'hamidaṃ tanma etāvanmātrakaṃ manaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
tadabhāvanamātreṇa dātreṇeva vilūyate |
chinnābhramaṇḍalaṃ vyomni yathā śaradi dhūyate || 35 ||
[Analyze grammar]
vātenākalpanenaivaṃ tathā taddhūyate manaḥ |
bhavanti yatra śastrāgnipavanāstatra bhīrbhavet || 36 ||
[Analyze grammar]
svāyate mṛduni svacche kimasaṃkalpane bhayam |
idaṃ śreya ida neti siddhamābālamakṣatam || 37 ||
[Analyze grammar]
bālaṃ putramivodāre manaḥ śreyasi yojayet |
akṣayaṃ cānavaṃ cetaḥsiṃhaṃ saṃsṛtibṛṃhaṇam |
ghnanti ye te jayantīha nirvāṇapadadāyinaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
bhīmāḥ saṃbhramadāyinyaḥ saṃkalpakadanādimāḥ |
vipadaḥ saṃprasūyante mṛgatṛṣṇā marāviva || 39 ||
[Analyze grammar]
kalpāntapavanā vāntu yāntu caikatvamarṇavāḥ |
tapantu dvādaśādityā nāsti nirmanasaḥ kṣatiḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
manobījātsamudyanti sukhaduḥkhe śubhāśubhe |
saṃsārakhaṇḍakā ete lokasaptakapallavāḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
asaṃkalpanamātraikasādhye sakalasiddhide |
asaṃkalpanasāmrājye tiṣṭhāvaṣṭabdhatatpadaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
prayacchatyuttamānandaṃ kṣīyamāṇaṃ manaḥ kramāt |
kāṣṭhakṣīṇāṅgakāṅgāro yathāṅgārakṣayārthinaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
api brahmakuṭīlakṣaṃ manasaścetsamīhitam |
tadaṇorantare vyaktaṃ vibhaktaṃ paridṛśyate || 44 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpamātravibhavena kṛtātyanarthaṃ saṃkalpamātravibhavena susādhitārtham |
saṃtoṣamātravibhavena mano vijitya nityoditena jayamehi nirīpsitena || 45 ||
[Analyze grammar]
paramapāvanayā vimanastayā samatayā matayātmavidāmapi |
śamitayā mitayāntarahaṃtayā yadavaśiṣṭamajaṃ padamastu tat || 46 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CXI
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!