Manusmriti [sanskrit]
by Ganganatha Jha | 1920 | 23,875 words | ISBN-10: 8120811550 | ISBN-13: 9788120811553
This is the Sanskrit text of the Manusmriti, which is a collection of verses dealing with ‘Dharma-Shastra’—the ancient Indian science of Law, Spritual life, Politics and Ethics.. The edition of this text is based on Ganganatha Jha’s translation of the same text.
Chapter 3
ṣaṭ triṃśadābdikaṃ caryaṃ gurau traivedikaṃ vratam |
tadardhikaṃ pādikaṃ vā grahaṇāntikameva vā || 1 ||
[Analyze grammar]
vedānadhītya vedau vā vedaṃ vā'pi yathākramam |
aviplutabrahmacaryo gṛhasthāśramamāvaset || 2 ||
[Analyze grammar]
taṃ pratītaṃ svadharmeṇa brahmadāyaharaṃ pituḥ |
sragviṇaṃ talpa āsīnamarhayetprathamaṃ gavā || 3 ||
[Analyze grammar]
guruṇānumataḥ snātvā samāvṛtto yathāvidhi |
udvaheta dvijo bhāryāṃ savarṇāṃ lakṣaṇānvitām || 4 ||
[Analyze grammar]
asapiṇḍā ca yā māturasagotrā ca yā pituḥ |
sā praśastā dvijātīnāṃ dārakarmaṇi maithune || 5 ||
[Analyze grammar]
mahāntyapi samṛddhāni go'jāvidhanadhānyataḥ |
strīsambandhe daśaitāni kulāni parivarjayet || 6 ||
[Analyze grammar]
hīnakriyaṃ niśpuruṣaṃ niśchando romaśārśasam |
kṣayāmayāvy'pasmāriśvitrikuṣṭhikulāni ca || 7 ||
[Analyze grammar]
nodvahetkapilāṃ kanyāṃ nādhikāṅgīṃ na rogiṇīm |
nālomikāṃ nātilomāṃ na vācāṭāṃ na piṅgalām || 8 ||
[Analyze grammar]
naṛkṣavṛkṣanadīnāmnīṃ nāntyaparvatanāmikām |
na pakṣyahipreṣyanāmnīṃ na ca bhīṣaṇanāmikām || 9 ||
[Analyze grammar]
avyaṅgāṅgīṃ saumyanāmnīṃ haṃsavāraṇagāminīm |
tanulomakeśadaśanāṃ mṛdvaṅgīmudvahetstriyam || 10 ||
[Analyze grammar]
yasyāstu na bhavedbhrātā na vijñāyeta vā pitā |
naupayaccheta tāṃ prājñaḥ putrikā'dharmaśaṅkayā || 11 ||
[Analyze grammar]
savarṇā'gre dvijātīnāṃ praśastā dārakarmaṇi |
kāmatastu pravṛttānāmimāḥ syuḥ kramaśo'varāḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
śūdraiva bhāryā śūdrasya sā ca svā ca viśaḥ smṛte |
te ca svā caiva rājñaśca tāśca svā cāgrajanmanaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
na brāhmaṇakṣatriyayorāpadyapi hi tiṣṭhatoḥ |
kasmiṃścidapi vṛttānte śūdrā bhāryaupadiśyate || 14 ||
[Analyze grammar]
hīnajātistriyaṃ mohādudvahanto dvijātayaḥ |
kulānyeva nayantyāśu sasantānāni śūdratām || 15 ||
[Analyze grammar]
śūdrāvedī patatyatrerutathyatanayasya ca |
śaunakasya sutotpattyā tadapatyatayā bhṛgoḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
śūdrāṃ śayanamāropya brāhmaṇo yātyadhogatim |
janayitvā sutaṃ tasyāṃ brāhmaṇyādeva hīyate || 17 ||
[Analyze grammar]
daivapitryātitheyāni tatpradhānāni yasya tu |
nāśnanti pitṛdevāstanna ca svargaṃ sa gacchati || 18 ||
[Analyze grammar]
vṛṣalīphenapītasya niḥśvāsopahatasya ca |
tasyāṃ caiva prasūtasya niṣkṛtirna vidhīyate || 19 ||
[Analyze grammar]
caturṇāmapi varṇānaṃ pretya caiha hitāhitān |
aṣṭāvimān samāsena strīvivāhānnibodhata || 20 ||
[Analyze grammar]
brāhmo daivastathaivārṣaḥ prājāpatyastathā'suraḥ |
gāndharvo rākṣasaścaiva paiśācaścāṣṭamo'dhamaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
yo yasya dharmyo varṇasya guṇadoṣau ca yasya yau |
tadvaḥ sarvaṃ pravakṣyāmi prasave ca guṇāguṇān || 22 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍānupūrvyā viprasya kṣatrasya caturo'varān |
viś|śūdrayostu tāneva vidyāddharmyānarākṣasān || 23 ||
[Analyze grammar]
caturo brāhmaṇasyādyānpraśastān kavayo viduḥ |
rākṣasaṃ kṣatriyasyaikamāsuraṃ vaiśyaśūdrayoḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
pañcānāṃ tu trayo dharmyā dvāvadharmyau smṛtāviha |
paiśācaścāsuraścaiva na kartavyau kadā cana || 25 ||
[Analyze grammar]
pṛthakpṛthagvā miśrau vā vivāhau pūrvacoditau |
gāndharvo rākṣasaścaiva dharmyau kṣatrasya tau smṛtau || 26 ||
[Analyze grammar]
ācchādya cārcayitvā ca śrutaśīlavate svayam |
āhūya dānaṃ kanyāyā brāhmo dharmaḥ prakīrtitaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
yajñe tu vitate samyagṛtvije karma kurvate |
alaṅkṛtya sutādānaṃ daivaṃ dharmaṃ pracakṣate || 28 ||
[Analyze grammar]
ekaṃ gomithunaṃ dve vā varādādāya dharmataḥ |
kanyāpradānaṃ vidhivadārṣo dharmaḥ sa ucyate || 29 ||
[Analyze grammar]
sahaubhau caratāṃ dharmamiti vācā'nubhāṣya ca |
kanyāpradānamabhyarcya prājāpatyo vidhiḥ smṛtaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
jñātibhyo draviṇaṃ dattvā kanyāyai caiva śaktitaḥ |
kanyāpradānaṃ svācchandyādāsuro dharma ucyate || 31 ||
[Analyze grammar]
icchayā'nyonyasaṃyogaḥ kanyāyāśca varasya ca |
gāndharvaḥ sa tu vijñeyo maithunyaḥ kāmasambhavaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
hatvā chittvā ca bhittvā ca krośantīṃ rudatīṃ gṛhāt |
prasahya kanyāharaṇaṃ rākṣaso vidhirucyate || 33 ||
[Analyze grammar]
suptāṃ mattāṃ pramattāṃ vā raho yatropagacchati |
sa pāpiṣṭho vivāhānāṃ paiśācaścāṣṭamo'dhamaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
adbhireva dvijāgryāṇāṃ kanyādānaṃ viśiṣyate |
itareṣāṃ tu varṇānāmitaretarakāmyayā || 35 ||
[Analyze grammar]
yo yasyaiṣāṃ vivāhānāṃ manunā kīrtito guṇaḥ |
sarvaṃ śṛṇuta taṃ viprāḥ sarvaṃ kīrtayato mama || 36 ||
[Analyze grammar]
daśa pūrvānparānvaṃśyānātmānaṃ caikaviṃśakam |
brāhmīputraḥ sukṛtakṛtmocayatyenasaḥ pitṝn || 37 ||
[Analyze grammar]
daivauḍhājaḥ sutaścaiva sapta sapta parāvarān |
ārṣauḍhājaḥ sutastrīṃstrīn ṣaṭ ṣaṭ kāyauḍhajaḥ sutaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
brāhmādiṣu vivāheṣu caturṣvevānupūrvaśaḥ |
brahmavarcasvinaḥ putrā jāyante śiṣṭasammatāḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
rūpasattvaguṇopetā dhanavanto yaśasvinaḥ |
paryāptabhogā dharmiṣṭhā jīvanti ca śataṃ samāḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
itareṣu tu śiṣṭeṣu nṛśaṃsā'nṛtavādinaḥ |
jāyante durvivāheṣu brahmadharmadviṣaḥ sutāḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
aninditaiḥ strīvivāhairanindyā bhavati prajā |
ninditairninditā nṝṇāṃ tasmānnindyānvivarjayet || 42 ||
[Analyze grammar]
pāṇigrahaṇasaṃskāraḥ savarṇāsūpadiśyate |
asavarṇāsvayaṃ jñeyo vidhirudvāhakarmaṇi || 43 ||
[Analyze grammar]
śaraḥ kṣatriyayā grāhyaḥ pratodo vaiśyakanyayā |
vasanasya daśā grāhyā śūdrayotkṛṣṭavedane || 44 ||
[Analyze grammar]
ṛtukālābhigāmī syātsvadāranirataḥ sadā |
parvavarjaṃ vrajeccaināṃ tadvrato ratikāmyayā || 45 ||
[Analyze grammar]
ṛtuḥ svābhāvikaḥ strīṇāṃ rātrayaḥ ṣoḍaśa smṛtāḥ |
caturbhiritaraiḥ sārdhamahobhiḥ sadvigarhitaiḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
tāsāmādyāścatasrastu ninditaikādaśī ca yā |
trayodaśī ca śeṣāstu praśastā daśarātrayaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
yugmāsu putrā jāyante striyo'yugmāsu rātriṣu |
tasmādyugmāsu putrārthī saṃviśedārtave striyam || 48 ||
[Analyze grammar]
pumānpuṃso'dhike śukre strī bhavatyadhike striyāḥ |
same'pumānpuṃ|striyau vā kṣīṇe'lpe ca viparyayaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
nindyāsvaṣṭāsu cānyāsu striyo rātriṣu varjayan |
brahmacāryeva bhavati yatra tatrāśrame vasan || 50 ||
[Analyze grammar]
na kanyāyāḥ pitā vidvān gṛhṇīyāt śulkamaṇvapi |
gṛhṇaṃśulkaṃ hi lobhena syānnaro'patyavikrayī || 51 ||
[Analyze grammar]
strīdhanāni tu ye mohādupajīvanti bāndhavāḥ |
nārīyānāni vastraṃ vā te pāpā yāntyadhogatim || 52 ||
[Analyze grammar]
ārṣe gomithunaṃ śulkaṃ ke cidāhurmṛṣaiva tat |
alpo'pyevaṃ mahānvā'pi vikrayastāvadeva saḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
yāsāṃ nādadate śulkaṃ jñātayo na sa vikrayaḥ |
arhaṇaṃ tatkumārīṇāmānṛśaṃsyaṃ ca kevalam || 54 ||
[Analyze grammar]
pitṛbhirbhrātṛbhiścaitāḥ patibhirdevaraistathā |
pūjyā bhūṣayitavyāśca bahukalyāṇamīpsubhiḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
yatra nāryastu pūjyante ramante tatra devatāḥ |
yatraitāstu na pūjyante sarvāstatrāphalāḥ kriyāḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
śocanti jāmayo yatra vinaśyatyāśu tatkulam |
na śocanti tu yatraitā vardhate tad hi sarvadā || 57 ||
[Analyze grammar]
jāmayo yāni gehāni śapantyapratipūjitāḥ |
tāni kṛtyāhatānīva vinaśyanti samantataḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
tasmādetāḥ sadā pūjyā bhūṣaṇācchādanāśanaiḥ |
bhūtikāmairnarairnityaṃ satkāreṣūtsaveṣu ca || 59 ||
[Analyze grammar]
santuṣṭo bhāryayā bhartā bhartrā bhāryā tathaiva ca |
yasminneva kule nityaṃ kalyāṇaṃ tatra vai dhruvam || 60 ||
[Analyze grammar]
yadi hi strī na roceta pumāṃsaṃ na pramodayet |
apramodātpunaḥ puṃsaḥ prajanaṃ na pravartate || 61 ||
[Analyze grammar]
striyāṃ tu rocamānāyāṃ sarvaṃ tad rocate kulam |
tasyāṃ tvarocamānāyāṃ sarvameva na rocate || 62 ||
[Analyze grammar]
kuvivāhaiḥ kriyālopairvedānadhyayanena ca |
kulānyakulatāṃ yānti brāhmaṇātikrameṇa ca || 63 ||
[Analyze grammar]
śilpena vyavahāreṇa śūdrāpatyaiśca kevalaiḥ |
gobhiraśvaiśca yānaiśca kṛṣyā rājopasevayā || 64 ||
[Analyze grammar]
ayājyayājanaiścaiva nāstikyena ca karmaṇām |
kulānyāśu vinaśyanti yāni hīnāni mantrataḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
mantratastu samṛddhāni kulānyalpadhanānyapi |
kulasaṅkhyāṃ ca gacchanti karṣanti ca mahadyaśaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
vaivāhike'gnau kurvīta gṛhyaṃ karma yathāvidhi |
pañcayajñavidhānaṃ ca paktiṃ cānvāhikīṃ gṛhī || 67 ||
[Analyze grammar]
pañca sūnā gṛhasthasya cullī peṣaṇyupaskaraḥ |
kaṇḍanī caudakumbhaśca badhyate yāstu vāhayan || 68 ||
[Analyze grammar]
tāsāṃ krameṇa sarvāsāṃ niṣkṛtyarthaṃ maharṣibhiḥ |
pañca kḷptā mahāyajñāḥ pratyahaṃ gṛhamedhinām || 69 ||
[Analyze grammar]
adhyāpanaṃ brahmayajñaḥ pitṛyajñastu tarpaṇam |
homo daivo balirbhauto nṛyajño'tithipūjanam || 70 ||
[Analyze grammar]
pañcaitānyo mahā'yajñānna hāpayati śaktitaḥ |
sa gṛhe'pi vasannityaṃ sūnādoṣairna lipyate || 71 ||
[Analyze grammar]
devatā'tithibhṛtyānāṃ pitṝṇāmātmanaśca yaḥ |
na nirvapati pañcānāmucchvasanna sa jīvati || 72 ||
[Analyze grammar]
ahutaṃ ca hutaṃ caiva tathā prahutameva ca |
brāhmyaṃ hutaṃ prāśitaṃ ca pañcayajñānpracakṣate || 73 ||
[Analyze grammar]
japo'huto huto homaḥ prahuto bhautiko baliḥ |
brāhmyaṃ hutaṃ dvijāgryārcā prāśitaṃ pitṛtarpaṇam || 74 ||
[Analyze grammar]
svādhyāye nityayuktaḥ syāddaive caivaiha karmaṇi |
daivakarmaṇi yukto hi bibhartīdaṃ carācaram || 75 ||
[Analyze grammar]
agnau prāstā'hutiḥ samyagādityamupatiṣṭhate |
ādityājjāyate vṛṣtirvṛṣṭerannaṃ tataḥ prajāḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
yathā vāyuṃ samāśritya vartante sarvajantavaḥ |
tathā gṛhasthamāśritya vartante sarva āśramāḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
yasmāttrayo'pyāśramiṇo jñānenānnena cānvaham |
gṛhasthenaiva dhāryante tasmājjyeṣṭhāśramo gṛhī || 78 ||
[Analyze grammar]
sa sandhāryaḥ prayatnena svargamakṣayamicchatā |
sukhaṃ cehecchatā'tyantaṃ yo'dhāryo durbalendriyaiḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
ṛṣayaḥ pitaro devā bhūtānyatithayastathā |
āśāsate kuṭumbibhyastebhyaḥ kāryaṃ vijānatā || 80 ||
[Analyze grammar]
svādhyāyenārcayetaṛṣīn homairdevānyathāvidhi |
pitṝṃśrāddhaiśca nṝnannairbhūtāni balikarmaṇā || 81 ||
[Analyze grammar]
kuryādaharahaḥ śrāddhamannādyenodakena vā |
payomūlaphalairvā'pi pitṛbhyaḥ prītimāvahan || 82 ||
[Analyze grammar]
ekamapyāśayedvipraṃ pitryarthe pāñcayajñike |
na caivātrāśayetkiṃ cidvaiśvadevaṃ prati dvijam || 83 ||
[Analyze grammar]
vaiśvadevasya siddhasya gṛhye'gnau vidhipūrvakam |
ābhyaḥ kuryāddevatābhyo brāhmaṇo homamanvaham || 84 ||
[Analyze grammar]
agneḥ somasya caivādau tayoścaiva samastayoḥ |
viśvebhyaścaiva devebhyo dhanvantaraya eva ca || 85 ||
[Analyze grammar]
kuhvai caivānumatyai ca prajāpataya eva ca |
saha dyāvāpṛthivyośca tathā sviṣṭakṛte'ntataḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
evaṃ samyag havirhutvā sarvadikṣu pradakṣiṇam |
indrāntakāppatīndubhyaḥ sānugebhyo baliṃ haret || 87 ||
[Analyze grammar]
marudbhya iti tu dvāri kṣipedapsvadbhya ityapi |
vanaspatibhya ityevaṃ musalolūkhale haret || 88 ||
[Analyze grammar]
ucchīrṣake śriyai kuryādbhadrakālyai ca pādataḥ |
brahmavāstoṣpatibhyāṃ tu vāstumadhye baliṃ haret || 89 ||
[Analyze grammar]
viśvebhyaścaiva devebhyo balimākāśa utkṣipet |
divācarebhyo bhūtebhyo naktañcāribhya eva ca || 90 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭhavāstuni kurvīta baliṃ sarvātmabhūtaye |
pitṛbhyo baliśeṣaṃ tu sarvaṃ dakṣiṇato haret || 91 ||
[Analyze grammar]
śūnāṃ ca patitānāṃ ca śvapacāṃ pāparogiṇām |
vayasānāṃ kṛmīṇāṃ ca śanakairnirvapedbhuvi || 92 ||
[Analyze grammar]
evaṃ yaḥ sarvabhūtāni brāhmaṇo nityamarcati |
sa gacchati paraṃ sthānaṃ tejomūrtiḥ pathārjunā || 93 ||
[Analyze grammar]
kṛtvaitadbalikarmaivamatithiṃ pūrvamāśayet |
bhikṣāṃ ca bhikṣave dadyādvidhivadbrahmacāriṇe || 94 ||
[Analyze grammar]
yatpuṇyaphalamāpnoti gāṃ dattvā vidhivadguroḥ |
tatpuṇyaphalamāpnoti bhikṣāṃ dattvā dvijo gṛhī || 95 ||
[Analyze grammar]
bhikṣāmapyudapātraṃ vā satkṛtya vidhipūrvakam |
vedatattvārthaviduṣe brāhmaṇāyopapādayet || 96 ||
[Analyze grammar]
naśyanti havyakavyāni narāṇāmavijānatām |
bhasmībhūteṣu vipreṣu mohāddattāni dātṛbhiḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
vidyātapassamṛddheṣu hutaṃ vipramukhāgniṣu |
nistārayati durgācca mahataścaiva kilbiṣāt || 98 ||
[Analyze grammar]
samprāptāya tvatithaye pradadyādāsanaudake |
annaṃ caiva yathāśakti satkṛtya vidhipūrvakam || 99 ||
[Analyze grammar]
śilānapyuñchato nityaṃ pañcāgnīnapi juhvataḥ |
sarvaṃ sukṛtamādatte brāhmaṇo'narcito vasan || 100 ||
[Analyze grammar]
tṛṇāni bhūmirudakaṃ vākcaturthī ca sūnṛtā |
etānyapi satāṃ gehe nocchidyante kadā cana || 101 ||
[Analyze grammar]
ekarātraṃ tu nivasannatithirbrāhmaṇaḥ smṛtaḥ |
anityaṃ hi sthito yasmāttasmādatithirucyate || 102 ||
[Analyze grammar]
naikagrāmīṇamatithiṃ vipraṃ sāṅgatikaṃ tathā |
upasthitaṃ gṛhe vidyādbhāryā yatrāgnayo'pi vā || 103 ||
[Analyze grammar]
upāsate ye gṛhasthāḥ parapākamabuddhayaḥ |
tena te pretya paśutāṃ vrajantyannādidāyinaḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
apraṇodyo'tithiḥ sāyaṃ sūryauḍho gṛhamedhinā |
kāle prāptastvakāle vā nāsyānaśnan gṛhe vaset || 105 ||
[Analyze grammar]
na vai svayaṃ tadaśnīyādatithiṃ yanna bhojayet |
dhanyaṃ yaśasyamāyuṣyaṃ svargyaṃ vā'tithipūjanam || 106 ||
[Analyze grammar]
āsanāvasathau śayyāmanuvrajyāmupāsanām |
uttameṣūttamaṃ kuryād hīne hīnaṃ same samam || 107 ||
[Analyze grammar]
vaiśvadeve tu nirvṛtte yadyanyo'tithirāvrajet |
tasyāpyannaṃ yathāśakti pradadyānna baliṃ haret || 108 ||
[Analyze grammar]
na bhojanārthaṃ sve vipraḥ kulagotre nivedayet |
bhojanārthaṃ hi te śaṃsanvāntāśītyucyate budhaiḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
na brāhmaṇasya tvatithirgṛhe rājanya ucyate |
vaiśyaśūdrau sakhā caiva jñātayo gurureva ca || 110 ||
[Analyze grammar]
yadi tvatithidharmeṇa kṣatriyo gṛhamāvrajet |
bhuktavatsu ca vipreṣu kāmaṃ tamapi bhojayet || 111 ||
[Analyze grammar]
vaiśyaśūdrāvapi prāptau kuṭumbe'tithidharmiṇau |
bhojayetsaha bhṛtyaistāvānṛśaṃsyaṃ prayojayan || 112 ||
[Analyze grammar]
itarānapi sakhyādīn samprītyā gṛhamāgatān |
prakṛtyānnaṃ yathāśakti bhojayetsaha bhāryayā || 113 ||
[Analyze grammar]
suvāsinīḥ kumārīśca rogiṇo garbhiṇīḥ striyaḥ |
atithibhyo'gra evaitānbhojayedavicārayan || 114 ||
[Analyze grammar]
adattvā tu ya etebhyaḥ pūrvaṃ bhuṅkte'vicakṣaṇaḥ |
sa bhuñjāno na jānāti śvagṛdhrairjagdhimātmanaḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
bhuktavatsvatha vipreṣu sveṣu bhṛtyeṣu caiva hi |
bhuñjīyātāṃ tataḥ paścādavaśiṣṭaṃ tu dampatī || 116 ||
[Analyze grammar]
devānṛṣīnmanuṣyāṃśca pitṝn gṛhyāśca devatāḥ |
pūjayitvā tataḥ paścādgṛhasthaḥ śeṣabhugbhavet || 117 ||
[Analyze grammar]
aghaṃ sa kevalaṃ bhuṅkte yaḥ pacatyātmakāraṇāt |
yajñaśiṣṭāśanaṃ hyetatsatāmannaṃ vidhīyate || 118 ||
[Analyze grammar]
rājartvigsnātakagurūnpriyaśvaśuramātulān |
arhayenmadhuparkeṇa parisaṃvatsarātpunaḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
rājā ca śrotriyaścaiva yajñakarmaṇyupasthitau |
madhuparkeṇa sampūjyau na tvayajña iti sthitiḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
sāyaṃ tvannasya siddhasya patnyamantraṃ baliṃ haret |
vaiśvadevaṃ hi nāmaitatsāyaṃ prātarvidhīyate || 121 ||
[Analyze grammar]
pitṛyajñaṃ tu nirvartya vipraścandrakṣaye'gnimān |
piṇḍānvāhāryakaṃ śrāddhaṃ kuryānmāsānumāsikam || 122 ||
[Analyze grammar]
pitṝṇāṃ māsikaṃ śrāddhamanvāhāryaṃ vidurbudhāḥ |
taccāmiṣeṇā kartavyaṃ praśastena prayatnataḥ || 123 ||
[Analyze grammar]
tatra ye bhojanīyāḥ syurye ca varjyā dvijottamāḥ |
yāvantaścaiva yaiścānnaistānpravakṣyāmyaśeṣataḥ || 124 ||
[Analyze grammar]
dvau daive pitṛkārye trīnekaikamubhayatra vā |
bhojayetsusamṛddho'pi na prasajjeta vistare || 125 ||
[Analyze grammar]
satkriyāṃ deśakālau ca śaucaṃ brāhmaṇasampadaḥ |
pañcaitānvistaro hanti tasmānnaiheta vistaram || 126 ||
[Analyze grammar]
prathitā pretakṛtyaiṣā pitryaṃ nāma vidhukṣaye |
tasminyuktasyaiti nityaṃ pretakṛtyaiva laukikī || 127 ||
[Analyze grammar]
śrotriyāyaiva deyāni havyakavyāni dātṛbhiḥ |
arhattamāya viprāya tasmai dattaṃ mahāphalam || 128 ||
[Analyze grammar]
ekaikamapi vidvāṃsaṃ daive pitrye ca bhojayet |
puṣkalaṃ phalamāpnoti nāmantrajñānbahūnapi || 129 ||
[Analyze grammar]
dūrādeva parīkṣeta brāhmaṇaṃ vedapāragam |
tīrthaṃ tad havyakavyānāṃ pradāne so'tithiḥ smṛtaḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
sahasraṃ hi sahasrāṇāmanṛcāṃ yatra bhuñjate |
ekastānmantravitprītaḥ sarvānarhati dharmataḥ || 131 ||
[Analyze grammar]
jñānotkṛṣṭāya deyāni kavyāni ca havīṃṣi ca |
na hi hastāvasṛgdigdhau rudhireṇaiva śudhyataḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
yāvato grasate grāsān havyakavyeṣvamantravit |
tāvato grasate preto dīptaśūlarṣṭyayoguḍān || 133 ||
[Analyze grammar]
jñānaniṣṭhā dvijāḥ ke cittaponiṣṭhāstathā'pare |
tapaḥsvādhyāyaniṣṭhāśca karmaniṣṭhāstathā'pare || 134 ||
[Analyze grammar]
jñānaniṣṭheṣu kavyāni pratiṣṭhāpyāni yatnataḥ |
havyāni tu yathānyāyaṃ sarveṣveva caturṣvapi || 135 ||
[Analyze grammar]
aśrotriyaḥ pitā yasya putraḥ syādvedapāragaḥ |
aśrotriyo vā putraḥ syātpitā syādvedapāragaḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
jyāyāṃsamanayorvidyādyasya syātśrotriyaḥ pitā |
mantrasampūjanārthaṃ tu satkāramitaro'rhati || 137 ||
[Analyze grammar]
na śrāddhe bhojayenmitraṃ dhanaiḥ kāryo'sya saṅgrahaḥ |
nāriṃ na mitraṃ yaṃ vidyāttaṃ śrāddhe bhojayeddvijam || 138 ||
[Analyze grammar]
yasya mitrapradhānāni śrāddhāni ca havīṃṣi ca |
tasya pretya phalaṃ nāsti śrāddheṣu ca haviḥṣu ca || 139 ||
[Analyze grammar]
yaḥ saṅgatāni kurute mohātśrāddhena mānavaḥ |
sa svargāccyavate lokātśrāddhamitro dvijādhamaḥ || 140 ||
[Analyze grammar]
sambhojāni sā'bhihitā paiśācī dakṣiṇā dvijaiḥ |
ihaivāste tu sā loke gaurandhevaikaveśmani || 141 ||
[Analyze grammar]
yathairiṇe bījamuptvā na vaptā labhate phalam |
tathā'nṛce havirdattvā na dātā labhate phalam || 142 ||
[Analyze grammar]
dātṝnpratigrahītṝṃśca kurute phalabhāginaḥ |
viduṣe dakṣiṇāṃ dattvā vidhivatpretya caiha ca || 143 ||
[Analyze grammar]
kāmaṃ śrāddhe'rcayenmitraṃ nābhirūpamapi tvarim |
dviṣatā hi havirbhuktaṃ bhavati pretya niṣphalam || 144 ||
[Analyze grammar]
yatnena bhojayetśrāddhe bahvṛcaṃ vedapāragam |
śākhāntagamathādhvaryuṃ chandogaṃ tu samāptikam || 145 ||
[Analyze grammar]
eṣāmanyatamo yasya bhuñjīta śrāddhamarcitaḥ |
pitṝṇāṃ tasya tṛptiḥ syātśāśvatī sāptapauruṣī || 146 ||
[Analyze grammar]
eṣa vai prathamaḥ kalpaḥ pradāne havyakavyayoḥ |
anukalpastvayaṃ jñeyaḥ sadā sadbhiranuṣṭhitaḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
mātāmahaṃ mātulaṃ ca svasrīyaṃ śvaśuraṃ gurum |
dauhitraṃ viṭpatiṃ bandhuṃ ṛtvigyājyau ca bhojayet || 148 ||
[Analyze grammar]
na brāhmaṇaṃ parīkṣeta daive karmaṇi dharmavit |
pitrye karmaṇi tu prāpte parīkṣeta prayatnataḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
ye stenapatitaklībā ye ca nāstikavṛttayaḥ |
tān havyakavyayorviprānanarhānmanurabravīt || 150 ||
[Analyze grammar]
jaṭilaṃ cānadhīyānaṃ durbālaṃ kitavaṃ tathā |
yājayanti ca ye pūgāṃstāṃśca śrāddhe na bhojayet || 151 ||
[Analyze grammar]
cikitsakāndevalakānmāṃsavikrayiṇastathā |
vipaṇena ca jīvanto varjyāḥ syurhavyakavyayoḥ || 152 ||
[Analyze grammar]
preṣyo grāmasya rājñaśca kunakhī śyāvadantakaḥ |
pratiroddhā guroścaiva tyaktāgnirvārdhuṣistathā || 153 ||
[Analyze grammar]
yakṣmī ca paśupālaśca parivettā nirākṛtiḥ |
brahmadviṣparivittiśca gaṇābhyantara eva ca || 154 ||
[Analyze grammar]
kuśīlavo'vakīrṇī ca vṛṣalīpatireva ca |
paunarbhavaśca kāṇaśca yasya caupapatirgṛhe || 155 ||
[Analyze grammar]
bhṛtakādhyāpako yaśca bhṛtakādhyāpitastathā |
śūdraśiṣyo guruścaiva vāgduṣṭaḥ kuṇḍagolakau || 156 ||
[Analyze grammar]
akāraṇe parityaktā mātāpitrorgurostathā |
brāhmairyaunaiśca sambandhaiḥ saṃyogaṃ patitairgataḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
agāradāhī garadaḥ kuṇḍāśī somavikrayī |
samudrayāyī bandī ca tailikaḥ kūṭakārakaḥ || 158 ||
[Analyze grammar]
pitrā vivadamānaśca kitavo madyapastathā |
pāparogyabhiśastaśca dāmbhiko rasavikrayī || 159 ||
[Analyze grammar]
dhanuḥśarāṇāṃ kartā ca yaścāgredidhiṣūpatiḥ |
mitradhrugdyūtavṛttiśca putrācāryastathaiva ca || 160 ||
[Analyze grammar]
bhrāmarī ganḍamālī ca śvitryatho piśunastathā |
unmatto'ndhaśca varjyāḥ syurvedanindaka eva ca || 161 ||
[Analyze grammar]
hastigo'śvauṣṭradamako nakṣatrairyaśca jīvati |
pakṣiṇāṃ poṣako yaśca yuddhācāryastathaiva ca || 162 ||
[Analyze grammar]
srotasāṃ bhedako yaśca teṣāṃ cāvaraṇe rataḥ |
gṛhasaṃveśako dūto vṛkṣāropaka eva ca || 163 ||
[Analyze grammar]
śvakrīḍī śyenajīvī ca kanyādūṣaka eva ca |
hiṃsro vṛṣalavṛttiśca gaṇānāṃ caiva yājakaḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
ācārahīnaḥ klībaśca nityaṃ yācanakastathā |
kṛṣijīvī ślīpadī ca sadbhirnindita eva ca || 165 ||
[Analyze grammar]
aurabhriko māhiṣikaḥ parapūrvāpatistathā |
pretaniryāpakaścaiva varjanīyāḥ prayatnataḥ || 166 ||
[Analyze grammar]
etānvigarhitācārānapāṅkteyāndvijādhamān |
dvijātipravaro vidvānubhayatra vivarjayet || 167 ||
[Analyze grammar]
brāhmaṇo tvanadhīyānastṛṇāgniriva śāmyati |
tasmai havyaṃ na dātavyaṃ na hi bhasmani hūyate || 168 ||
[Analyze grammar]
apāṅktadāne yo dāturbhavatyūrdhvaṃ phalaudayaḥ |
daive haviṣi pitrye vā taṃ pravakṣyāmyaśeṣataḥ || 169 ||
[Analyze grammar]
avratairyaddvijairbhuktaṃ parivetryādibhistathā |
apāṅkteyairyadanyaiśca tadvai rakṣāṃsi bhuñjate || 170 ||
[Analyze grammar]
dārāgnihotrasaṃyogaṃ kurute yo'graje sthite |
parivettā sa vijñeyaḥ parivittistu pūrvajaḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
parivittiḥ parivettā yayā ca parividyate |
sarve te narakaṃ yānti dātṛyājakapañcamāḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
bhrāturmṛtasya bhāryāyāṃ yo'nurajyeta kāmataḥ |
dharmeṇāpi niyuktāyāṃ sa jñeyo didhiṣūpatiḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
paradāreṣu jāyete dvau sutau kuṇḍagolakau |
patyau jīvati kuṇḍaḥ syānmṛte bhartari golakaḥ || 174 ||
[Analyze grammar]
tau tu jātau parakṣetre prāṇinau pretya caiha ca |
dattāni havyakavyāni nāśayanti pradāyinām || 175 ||
[Analyze grammar]
apāṅktyo yāvataḥ paṅktyānbhuñjānānanupaśyati |
tāvatāṃ na phalaṃ tatra dātā prāpnoti bāliśaḥ || 176 ||
[Analyze grammar]
vīkṣyāndho navateḥ kāṇaḥ ṣaṣṭeḥ śvitrī śatasya tu |
pāparogī sahasrasya dāturnāśayate phalam || 177 ||
[Analyze grammar]
yāvataḥ saṃspṛśedaṅgairbrāhmaṇān śūdrayājakaḥ |
tāvatāṃ na bhaveddātuḥ phalaṃ dānasya paurtikam || 178 ||
[Analyze grammar]
vedavidcāpi vipro'sya lobhātkṛtvā pratigraham |
vināśaṃ vrajati kṣipramāmapātramivāmbhasi || 179 ||
[Analyze grammar]
somavikrayiṇe viṣṭhā bhiṣaje pūyaśoṇitam |
naṣṭaṃ devalake dattamapratiṣṭhaṃ tu vārdhuṣau || 180 ||
[Analyze grammar]
yattu vāṇijake dattaṃ naiha nāmutra tadbhavet |
bhasmanīva hutaṃ dravyaṃ tathā paunarbhave dvije || 181 ||
[Analyze grammar]
itareṣu tvapāṅktyeṣu yathoddiṣṭeṣvasādhuṣu |
medo'sṛṅmāṃsamajjā'sthi vadantyannaṃ manīṣiṇaḥ || 182 ||
[Analyze grammar]
apāṅktyopahatā paṅktiḥ pāvyate yairdvijottamaiḥ |
tānnibodhata kārtsnyena dvijāgryānpaṅktipāvanān || 183 ||
[Analyze grammar]
agryāḥ sarveṣu vedeṣu sarvapravacaneṣu ca |
śrotriyānvayajāścaiva vijñeyāḥ paṅktipāvanāḥ || 184 ||
[Analyze grammar]
triṇāciketaḥ pañcāgnistrisuparṇaḥ ṣaḍaṅgavit |
brahmadeyātmasantāno jyeṣṭhasāmaga eva ca || 185 ||
[Analyze grammar]
vedārthavitpravaktā ca brahmacārī sahasradaḥ |
śatāyuścaiva vijñeyā brāhmaṇāḥ paṅktipāvanāḥ || 186 ||
[Analyze grammar]
pūrvedyuraparedyurvā śrāddhakarmaṇyupasthite |
nimantrayeta try'varān samyagviprānyathauditān || 187 ||
[Analyze grammar]
nimantrito dvijaḥ pitrye niyatātmā bhavetsadā |
na ca chandāṃsyadhīyīta yasya śrāddhaṃ ca tadbhavet || 188 ||
[Analyze grammar]
nimantritān hi pitara upatiṣṭhanti tāndvijān |
vāyuvatcānugacchanti tathā'sīnānupāsate || 189 ||
[Analyze grammar]
ketitastu yathānyāyaṃ havye kavye dvijottamaḥ |
kathaṃ cidapyatikrāmanpāpaḥ sūkaratāṃ vrajet || 190 ||
[Analyze grammar]
āmantritastu yaḥ śrāddhe vṛṣalyā saha modate |
dāturyadduṣkṛtaṃ kiṃ cittatsarvaṃ pratipadyate || 191 ||
[Analyze grammar]
akrodhanāḥ śaucaparāḥ satataṃ brahmacāriṇaḥ |
nyastaśastrā mahābhāgāḥ pitaraḥ pūrvadevatāḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
yasmādutpattireteṣāṃ sarveṣāmapyaśeṣataḥ |
ye ca yairupacaryāḥ syurniyamaistānnibodhata || 193 ||
[Analyze grammar]
manorhairaṇyagarbhasya ye marīcyādayaḥ sutāḥ |
teṣāṃ ṛṣīṇāṃ sarveṣāṃ putrāḥ pitṛgaṇāḥ smṛtāḥ || 194 ||
[Analyze grammar]
virājsutāḥ somasadaḥ sādhyānāṃ pitaraḥ smṛtāḥ |
agniṣvāttāśca devānāṃ mārīcā lokaviśrutāḥ || 195 ||
[Analyze grammar]
daityadānavayakṣāṇāṃ gandharvauragarakṣasām |
suparṇakinnarāṇāṃ ca smṛtā barhiṣado'trijāḥ || 196 ||
[Analyze grammar]
somapā nāma viprāṇāṃ kṣatriyāṇāṃ havirbhujaḥ |
vaiśyānāmājyapā nāma śūdrāṇāṃ tu sukālinaḥ || 197 ||
[Analyze grammar]
somapāstu kaveḥ putrā haviṣmanto'ṅgiraḥsutāḥ |
pulastyasyājyapāḥ putrā vasiṣṭhasya sukālinaḥ || 198 ||
[Analyze grammar]
agnidagdhānagnidagdhān kāvyānbarhiṣadastathā |
agniṣvāttāṃśca saumyāṃśca viprāṇāmeva nirdiśet || 199 ||
[Analyze grammar]
ya ete tu gaṇā mukhyāḥ pitṝṇāṃ parikīrtitāḥ |
teṣāmapīha vijñeyaṃ putrapautramanantakam || 200 ||
[Analyze grammar]
ṛṣibhyaḥ pitaro jātāḥ pitṛbhyo devamānavāḥ |
devebhyastu jagatsarvaṃ caraṃ sthāṇvanupūrvaśaḥ || 201 ||
[Analyze grammar]
rājatairbhājanaireṣāmatho vā rajatānvitaiḥ |
vāryapi śraddhayā dattamakṣayāyaupakalpate || 202 ||
[Analyze grammar]
daivakāryāddvijātīnāṃ pitṛkāryaṃ viśiṣyate |
daivaṃ hi pitṛkāryasya pūrvamāpyāyanaṃ smṛtam || 203 ||
[Analyze grammar]
teṣāmārakṣabhūtaṃ tu pūrvaṃ daivaṃ niyojayet |
rakṣāṃsi vipralumpanti śrāddhamārakṣavarjitam || 204 ||
[Analyze grammar]
daivādyantaṃ tadīheta pitryādyantaṃ na tadbhavet |
pitryādyantaṃ tvīhamānaḥ kṣipraṃ naśyati sānvayaḥ || 205 ||
[Analyze grammar]
śuciṃ deśaṃ viviktaṃ ca gomayenopalepayet |
dakṣiṇāpravaṇaṃ caiva prayatnenopapādayet || 206 ||
[Analyze grammar]
avakāśeṣu cokṣeṣu jalatīreṣu caiva hi |
vivikteṣu ca tuṣyanti dattena pitaraḥ sadā || 207 ||
[Analyze grammar]
āsaneṣūpakḷpteṣu barhiṣmatsu pṛthakpṛthak |
upaspṛṣṭaudakān samyagviprāṃstānupaveśayet || 208 ||
[Analyze grammar]
upaveśya tu tānviprānāsaneṣvajugupsitān |
gandhamālyaiḥ surabhibhirarcayeddaivapūrvakam || 209 ||
[Analyze grammar]
teṣāmudakamānīya sapavitrāṃstilānapi |
agnau kuryādanujñāto brāhmaṇo brāhmaṇaiḥ saha || 210 ||
[Analyze grammar]
agneḥ somayamābhyāṃ ca kṛtvā'pyāyanamāditaḥ |
havirdānena vidhivatpaścātsantarpayetpitṝn || 211 ||
[Analyze grammar]
agnyabhāve tu viprasya pāṇāvevopapādayet |
yo hyagniḥ sa dvijo viprairmantradarśibhirucyate || 212 ||
[Analyze grammar]
akrodhanān suprasādānvadantyetānpurātanān |
lokasyāpyāyane yuktān śrāddhadevāndvijottamān || 213 ||
[Analyze grammar]
apasavyamagnau kṛtvā sarvamāvṛtya vikramam |
apasavyena hastena nirvapedudakaṃ bhuvi || 214 ||
[Analyze grammar]
trīṃstu tasmād haviḥśeṣātpiṇḍān kṛtvā samāhitaḥ |
audakenaiva vidhinā nirvapeddakṣiṇāmukhaḥ || 215 ||
[Analyze grammar]
nyupya piṇḍāṃstatastāṃstu prayato vidhipūrvakam |
teṣu darbheṣu taṃ hastaṃ nirmṛjyāllepabhāginām || 216 ||
[Analyze grammar]
ācamyaudakparāvṛtya trirāyamya śanairasūn |
ṣaḍṛtūṃśca namaskuryātpitṝneva ca mantravat || 217 ||
[Analyze grammar]
udakaṃ ninayetśeṣaṃ śanaiḥ piṇḍāntike punaḥ |
avajighrecca tānpiṇḍānyathānyuptān samāhitaḥ || 218 ||
[Analyze grammar]
piṇḍebhyastvalpikāṃ mātrāṃ samādāyānupūrvaśaḥ |
tāneva viprānāsīnānvidhivatpūrvamāśayet || 219 ||
[Analyze grammar]
dhriyamāṇe tu pitari pūrveṣāmeva nirvapet |
vipravadvā'pi taṃ śrāddhe svakaṃ pitaramāśayet || 220 ||
[Analyze grammar]
pitā yasya nivṛttaḥ syājjīveccāpi pitāmahaḥ |
pituḥ sa nāma saṅkīrtya kīrtayetprapitāmaham || 221 ||
[Analyze grammar]
pitāmaho vā tatśrāddhaṃ bhuñjītaityabravīnmanuḥ |
kāmaṃ vā samanujñātaḥ svayameva samācaret || 222 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ dattvā tu hasteṣu sapavitraṃ tilaudakam |
tatpiṇḍāgraṃ prayaccheta svadhaiṣāmastviti bruvan || 223 ||
[Analyze grammar]
pāṇibhyāṃ tūpasaṅgṛhya svayamannasya vardhitam |
viprāntike pitṝndhyāyan śanakairupanikṣipet || 224 ||
[Analyze grammar]
ubhayorhastayormuktaṃ yadannamupanīyate |
tadvipralumpantyasurāḥ sahasā duṣṭacetasaḥ || 225 ||
[Analyze grammar]
guṇāṃśca sūpaśākādyānpayo dadhi ghṛtaṃ madhu |
vinyasetprayataḥ pūrvaṃ bhūmāveva samāhitaḥ || 226 ||
[Analyze grammar]
bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca vividhaṃ mūlāni ca phalāni ca |
hṛdyāni caiva māṃsāni pānāni surabhīṇi ca || 227 ||
[Analyze grammar]
upanīya tu tatsarvaṃ śanakaiḥ susamāhitaḥ |
pariveṣayeta prayato guṇān sarvānpracodayan || 228 ||
[Analyze grammar]
nāsramāpātayejjātu na kupyennānṛtaṃ vadet |
na pādena spṛśedannaṃ na caitadavadhūnayet || 229 ||
[Analyze grammar]
asraṃ gamayati pretān kopo'rīnanṛtaṃ śunaḥ |
pādasparśastu rakṣāṃsi duṣkṛtīnavadhūnanam || 230 ||
[Analyze grammar]
yadyad roceta viprebhyastattaddadyādamatsaraḥ |
brahmodyāśca kathāḥ kuryātpitṝṇāmetadīpsitam || 231 ||
[Analyze grammar]
svādhyāyaṃ śrāvayetpitrye dharmaśāstrāṇi caiva hi |
ākhyānānītihāsāṃśca purāṇāni khilāni ca || 232 ||
[Analyze grammar]
harṣayedbrāhmaṇāṃstuṣṭo bhojayecca śanaiḥśanaiḥ |
annādyenāsakṛccaitān guṇaiśca paricodayet || 233 ||
[Analyze grammar]
vratasthamapi dauhitraṃ śrāddhe yatnena bhojayet |
kutapaṃ cāsanaṃ dadyāttilaiśca vikirenmahīm || 234 ||
[Analyze grammar]
trīṇi śrāddhe pavitrāṇi dauhitraḥ kutapastilāḥ |
trīṇi cātra praśaṃsanti śaucamakrodhamatvarām || 235 ||
[Analyze grammar]
atyuṣṇaṃ sarvamannaṃ syādbhuñjīraṃste ca vāgyatāḥ |
na ca dvijātayo brūyurdātrā pṛṣṭā havirguṇān || 236 ||
[Analyze grammar]
yāvaduṣmā bhavatyannaṃ yāvadaśnanti vāgyatāḥ |
pitarastāvadaśnanti yāvannaoktā havirguṇāḥ || 237 ||
[Analyze grammar]
yadveṣṭitaśirā bhuṅkte yadbhuṅkte dakṣiṇāmukhaḥ |
saupānatkaśca yadbhuṅkte tadvai rakṣāṃsi bhuñjate || 238 ||
[Analyze grammar]
cāṇḍālaśca varāhaśca kukkuṭaḥ śvā tathaiva ca |
rajasvalā ca ṣaṇḍhaśca naikṣerannaśnato dvijān || 239 ||
[Analyze grammar]
home pradāne bhojye ca yadebhirabhivīkṣyate |
daive haviṣi pitrye vā tadgacchatyayathātatham || 240 ||
[Analyze grammar]
ghrāṇena sūkaro hanti pakṣavātena kukkuṭaḥ |
śvā tu dṛṣṭinipātena sparśeṇāvaravarṇajaḥ || 241 ||
[Analyze grammar]
khañjo vā yadi vā kāṇo dātuḥ preṣyo'pi vā bhavet |
hīnātiriktagātro vā tamapyapanayetpunaḥ || 242 ||
[Analyze grammar]
brāhmaṇaṃ bhikṣukaṃ vā'pi bhojanārthamupasthitam |
brāhmaṇairabhyanujñātaḥ śaktitaḥ pratipūjayet || 243 ||
[Analyze grammar]
sārvavarṇikamannādyaṃ saṃnīyāplāvya vāriṇā |
samutsṛjedbhuktavatāmagrato vikiranbhuvi || 244 ||
[Analyze grammar]
asaṃskṛtapramītānāṃ tyāgināṃ kulayoṣitām |
ucchiṣṭaṃ bhāgadheyaṃ syāddarbheṣu vikiraśca yaḥ || 245 ||
[Analyze grammar]
uccheṣaṇāṃ bhūmigatamajihmasyāśaṭhasya ca |
dāsavargasya tatpitrye bhāgadheyaṃ pracakṣate || 246 ||
[Analyze grammar]
āsapiṇḍakriyākarma dvijāteḥ saṃsthitasya tu |
adaivaṃ bhojayetśrāddhaṃ piṇḍamekaṃ ca nirvapet || 247 ||
[Analyze grammar]
sahapiṇḍakriyāyāṃ tu kṛtāyāmasya dharmataḥ |
anayaivāvṛtā kāryaṃ piṇḍanirvapanaṃ sutaiḥ || 248 ||
[Analyze grammar]
śrāddhaṃ bhuktvā ya ucchiṣṭaṃ vṛṣalāya prayacchati |
sa mūḍho narakaṃ yāti kālasūtramavākṣirāḥ || 249 ||
[Analyze grammar]
śrāddhabhugvṛṣalītalpaṃ tadaharyo'dhigacchati |
tasyāḥ purīṣe taṃ māsaṃ pitarastasya śerate || 250 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭvā svaditamityevaṃ tṛptānācāmayettataḥ |
ācāntāṃścānujānīyādabhito ramyatāmiti || 251 ||
[Analyze grammar]
svadhā'stvityeva taṃ brūyurbrāhmaṇāstadanantaram |
svadhākāraḥ parā hyāṣīḥ sarveṣu pitṛkarmasu || 252 ||
[Analyze grammar]
tato bhuktavatāṃ teṣāmannaśeṣaṃ nivedayet |
yathā brūyustathā kuryādanujñātastato dvijaiḥ || 253 ||
[Analyze grammar]
pitrye svaditamityeva vācyaṃ goṣṭhe tu suśṛtam |
sampannamityabhyudaye daive rucitamityapi || 254 ||
[Analyze grammar]
aparāhṇastathā darbhā vāstusampādanaṃ tilāḥ |
sṛṣṭirmṛṣṭirdvijāścāgryāḥ śrāddhakarmasu sampadaḥ || 255 ||
[Analyze grammar]
darbhāḥ pavitraṃ pūrvāhṇo haviṣyāṇi ca sarvaśaḥ |
pavitraṃ yacca pūrvoktaṃ vijñeyā havyasampadaḥ || 256 ||
[Analyze grammar]
munyannāni payaḥ somo māṃsaṃ yaccānupaskṛtam |
aksāralavaṇaṃ caiva prakṛtyā havirucyate || 257 ||
[Analyze grammar]
visṛjya brāhmaṇāṃstāṃstu niyato vāgyataḥ śuciḥ |
dakṣiṇāṃ diśamākāṅkṣanyācetaimānvarānpitṝn || 258 ||
[Analyze grammar]
dātāro no'bhivardhantāṃ vedāḥ santatireva ca |
śraddhā ca no mā vyagamadbahudeyaṃ ca no'stviti || 259 ||
[Analyze grammar]
evaṃ nirvapaṇaṃ kṛtvā piṇḍāṃstāṃstadanantaram |
gāṃ vipramajamagniṃ vā prāśayedapsu vā kṣipet || 260 ||
[Analyze grammar]
piṇḍanirvapaṇaṃ ke citparastādeva kurvate |
vayobhiḥ khādayantyanye prakṣipantyanale'psu vā || 261 ||
[Analyze grammar]
pativratā dharmapatnī pitṛpūjanatatparā |
madhyamaṃ tu tataḥ piṇḍamadyātsamyaksutārthinī || 262 ||
[Analyze grammar]
āyuṣmantaṃ sutaṃ sūte yaśomedhāsamanvitam |
dhanavantaṃ prajāvantaṃ sāttvikaṃ dhārmikaṃ tathā || 263 ||
[Analyze grammar]
prakṣālya hastāvācāmya jñātiprāyaṃ prakalpayet |
jñātibhyaḥ satkṛtaṃ dattvā bāndhavānapi bhojayet || 264 ||
[Analyze grammar]
uccheṣaṇaṃ tu tattiṣṭhedyāvadviprā visarjitāḥ |
tato gṛhabaliṃ kuryāditi dharmo vyavasthitaḥ || 265 ||
[Analyze grammar]
haviryaccirarātrāya yaccānantyāya kalpate |
pitṛbhyo vidhivaddattaṃ tatpravakṣyāmyaśeṣataḥ || 266 ||
[Analyze grammar]
tilairvrīhiyavairmāṣairadbhirmūlaphalena vā |
dattena māsaṃ tṛpyanti vidhivatpitaro nṛṇām || 267 ||
[Analyze grammar]
dvau māsau matsyamāṃsena trīnmāsān hāriṇena tu |
aurabhreṇātha caturaḥ śākunenātha pañca vai || 268 ||
[Analyze grammar]
ṣaṇmāsāṃśchāgamāṃsena pārṣatena ca sapta vai |
aṣṭāvenasya māṃsena rauraveṇa navaiva tu || 269 ||
[Analyze grammar]
daśamāsāṃstu tṛpyanti varāhamahiṣāmiṣaiḥ |
śaśakūrmayostu māṃsena māsānekādaśaiva tu || 270 ||
[Analyze grammar]
saṃvatsaraṃ tu gavyena payasā pāyasena ca |
vārdhrīṇasasya māṃsena tṛptirdvādaśavārṣikī || 271 ||
[Analyze grammar]
kālaśākaṃ mahāśalkāḥ khaṅgalohāmiṣaṃ madhu |
ānantyāyaiva kalpyante munyannāni ca sarvaśaḥ || 272 ||
[Analyze grammar]
yatkiṃ cinmadhunā miśraṃ pradadyāttu trayodaśīm |
tadapyakṣayameva syādvarṣāsu ca maghāsu ca || 273 ||
[Analyze grammar]
api naḥ sa kule bhūyādyo no dadyāttrayodaśīm |
pāyasaṃ madhusarpirbhyāṃ prākchāye kuñjarasya ca || 274 ||
[Analyze grammar]
yadyaddadāti vidhivatsamyak śraddhāsamanvitaḥ |
tattatpitṝṇāṃ bhavati paratrānantamakṣayam || 275 ||
[Analyze grammar]
kṛṣṇapakṣe daśamyādau varjayitvā caturdaśīm |
śrāddhe praśastāstithayo yathaitā na tathaitarāḥ || 276 ||
[Analyze grammar]
yukṣu kurvandinarkṣeṣu sarvān kāmān samaśnute |
ayukṣu tu pitṝn sarvānprajāṃ prāpnoti puṣkalām || 277 ||
[Analyze grammar]
yathā caivāparaḥ pakṣaḥ pūrvapakṣādviśiṣyate |
tathā śrāddhasya pūrvāhṇādaparāhṇo viśiṣyate || 278 ||
[Analyze grammar]
prācīnāvītinā samyagapasavyamatandriṇā |
pitryamānidhanātkāryaṃ vidhivaddarbhapāṇinā || 279 ||
[Analyze grammar]
rātrau śrāddhaṃ na kurvīta rākṣasī kīrtitā hi sā |
sandhyayorubhayoścaiva sūrye caivāciraudite || 280 ||
[Analyze grammar]
anena vidhinā śrāddhaṃ trirabdasyaiha nirvapet |
hemantagrīṣmavarṣāsu pāñcayajñikamanvaham || 281 ||
[Analyze grammar]
na paitṛyajñiyo homo laukike'gnau vidhīyate |
na darśena vinā śrāddhamāhitāgnerdvijanmanaḥ || 282 ||
[Analyze grammar]
yadeva tarpayatyadbhiḥ pitṝn snātvā dvijottamaḥ |
tenaiva kṛtsnamāpnoti pitṛyajñakriyāphalam || 283 ||
[Analyze grammar]
vasūnvadanti tu pitṝn rudrāṃścaiva pitāmahān |
prapitāmahāṃstathā'dityān śrutireṣā sanātanī || 284 ||
[Analyze grammar]
vighasāśī bhavennityaṃ nityaṃ vā'mṛtabhojanaḥ |
vighaso bhuktaśeṣaṃ tu yajñaśeṣaṃ tathā'mṛtam || 285 ||
[Analyze grammar]
etadvo'bhihitaṃ sarvaṃ vidhānaṃ pāñcayajñikam |
dvijātimukhyavṛttīnāṃ vidhānaṃ śrūyatāmiti || 286 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 3
Manusmrti (Sanskrit and English)
by Ganganath Jha (1999)
Publisher: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd.; ISBN-10: 8120811550; ISBN-13: 9788120811553.
Buy now!