Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]

273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226

The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).

yojayenna tu nāvanam||11||
toyamadyagarasnehapītānāṃ pātumicchatām||11||
bhuktabhaktaśiraḥsnātasnātukāmasrutāsṛjām||12||

navapīnasavegārtasūtikāśvāsakāsinām||12||
śuddhānāṃ dattabastīnāṃ tathā'nārtavadurdine||13||
anyatrātyayikādvyādheḥ—————————||13||

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

toyādi pītaṃ yaisteṣām| atra "āhitāgnyāditvāt" paranipātaḥ| tathā pātumicchatāṃ nāvanaṃ-nasyaṃ, naiva yojayet| toyādipītānāṃ pātumicchatāṃ ca yojitaṃ nasyaṃ nāsāsyasyandopadehatimiraśirorogān kuryāt| bhuktabhaktasya ca doṣā ūrdhvasrotāṃsyāvṛtya chardiśvāsakāsapratiśyāyān janayeyuḥ| śirobhyaktasya ca śirokṣikarṇaśūlakaṇṭharogapīnasahanumanyāstambhārditaśiraḥkampān| śiraḥsnātasya snātukāmasya ca mūrdhni stimito doṣo jāḍyārucipīnasān| srutaraktasya ca kṣāmatāmarucimagnisādaṃ ca| navapratiśyāyasya srotorodhāt dṛṣṭapratiśyāyakeśaśātakṛmikaṇḍūvicarcikārogān| mūtritoccāritādivegārtānāṃ bhṛśataraṃ vegavidhāraṇajān vikārān| sūtikāyāḥ srutaraktadoṣān| śvāsakāsinorvyādhivivṛddhim| śuddhānāṃ kṛtavamanavirecanādīnāṃ śvāsakāsasvarendriyahāniśirogauravakaṇḍūkṛmidoṣān| dattabastīnāṃ vivṛtasrotastayā'tivyāptyā śvāsakāsādīneva| tathā, anārtavadurdine sahasaiva śaityācchirorugvepathustaimityatālunetrakaṇḍūpākamanyāstambhakaṇṭharoga pratiśyāyārūṃṣikāḥ| eṣu ca nasyadoṣeṣu jāteṣu yathāsvamāyatanaṃ doṣodrekaṃ cāpekṣya snehasvedaśirovirekavakkralepasekatīkṣṇāvapīḍadhūmagaṇḍūṣādīni yathāsvaṃ kuryāt| saṅgrahe viśeṣaḥ (sū. a. 29)- "garbhiṇyāśca bhaktadveṣajvaramūrcchārddhāvabhedakāḥ syuḥ| apatyaṃ ca vyaṅgaṃ vikalendriyamunmādāpasmārayuktaṃ syāt| viśeṣeṇa tu garbhiṇī rūkṣe nasyakarmaṇi varṣābhūkākolīkapikacchūbhiḥ śṛtaṃ payaḥ pibet| balāvidāryaṃśumatīmedābhirvā| ebhireva ca śrṛtaṃ haviḥ| vātaharasiddhaśca snehaḥ śirobastau karṇapūraṇe ca yojyaḥ| sarvaṃ ca bṛṃhaṇamannapānam|" iti| toyapītādiṣu sadaiva kiṃ nasyaṃ na yojyam? ityāha-anyatretyādi| ātyayike vyādhau nasyaṃ yojyameva|

Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana

pītatoyādīnāṃ nasyaṃ niṣedhati-yojayediti| pātumicchatāṃtoyādīnyeva| bhuktabhakto-bhuktavān| navapīnasaḥ-apakvapīnasaḥ| vegārtaḥ-utpannaviṇmūtrādivegaḥ| anārtavadurdine-avārṣikābhre| ātyayikāvdyādheranyatra niṣedhaḥ| saṅgrahe tu (sū. a. 29) -"tatra bhuktabhaktasya nasyenerito doṣa ūrdhvasrotāṃsyāvṛtya chardiśvāsakāsapratiśyāyān janayet| snehāipītapātukāmānāmakṣināsāsyasyandopadehatimiraśirorogān| śiraḥsnātasya śirokṣikarṇaśūlakaṇṭharogapīnasahanumanyāstambhārditaśiraḥkampān| srātukāmasya mūrddhastaimityajāḍyārucipīnasān| srutaraktasya kṣāmatāmarucimagnisādaṃ ca| mūtritoccāritādivegārtānāṃ bhṛśataraṃ vegavidhāraṇajān vikārāṇ| abhihatasya tīvratarāṃ rujam| kṛtavamanādīnāṃ śvāsakāsasvarendriyahāniśirorogagauravakaṇḍūkṛmidoṣān| [ dattabastīnāṃ vivṛtasrotastayā'tivyāsyā śvāsa kāsādīneva| ] garbhiṇyā bhaktadveṣajvaramūrcchārdhāvabhedakāḥ syuḥ, apatyaṃ ca vyaṅgaṃ vikalendriyamunmādāpasmārayuktaṃ | sūtiyāyāḥ srutaraktoktāṇ doṣān| navapratiśyāyasya srotorodhāt duṣṭapratiśyāyakeśaśātakṛmikaṇḍūvicarcikāḥ| śvāsakāsinorvātavyādhivṛddhiḥ| akāladurdine sahasaiva śaityācchirorugvepathustaimityatālunetrakaṇḍūpākamanyāstambhakaṇṭharogapratiśyāyārūṃṣikāḥ| teṣu yathāsvamāyatanaṃ doṣodrekaṃ cāpekṣya snehasvedaśirovaktralepasekatīkṣṇāvapīḍadhūmagaṇḍūṣādlīnācaret| viśeṣeṇa tu garbhiṇī rūkṣe nasyakarmaṇi varṣābhūkākolīkapikacchūbhiḥ śṛtaṃ payaḥ pibet| balādidāryaṃśamatīmedābhirvā| ābhireva ca śṛtaṃ haviḥ| vātaharasiddhaścha snehaḥ śirobastau karṇapūraṇe ca yojyaḥ| sarvaṃ ca bṛṃhaṇamannapānam| bhuktabhaktādiṣvapi cātyayikavyādhyāturamapekṣeta|" iti|

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: