Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]

273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226

The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).

pibedrasaṃ nātighanaṃ rasālāṃ rāgakhāṇḍavau||30||
pānakaṃ pañcasāraṃ navamṛdbhājane sthitam||31||
mocacocadalairyuktaṃ sāmlaṃ mṛnmayaśuktibhiḥ||31||
pāṭalāvāsitaṃ cāmbhaḥ sakarpūraṃ suśītalam||32||

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

rasaṃ nātighanaṃ pibet| rasaśabdenādilopākhyayā tantrayuktyā māṃsarasa ucyate| tathā, rasālaṃ-mārjikākhyāṃ pibet| tathā, rāgakhāṇḍavau pānakaṃ ca pañcasārākhyam| eteṣāṃ ca lakṣaṇaṃ tantrāntare uktam| yathā- "sitāmadhvādimadhurā rāgāstatrācchakāntayaḥ| 5 te sāmlāḥ khāṇḍavā lehyāḥ peyāścāṃśukagālitāḥ|| svādvamlapaṭukaṭvādyāḥ pralehāstatra khāṇḍavāḥ| guḍadāḍimamāṃsādyā rāgā aṃśukagālitāḥ|| hṛdyā vṛṣyā rucikarā grāhiṇo rāgakhāṇḍavāḥ"iti| tathā- "drākṣāmadhūkakharjūrakāśmaryaiḥ saparūṣakaiḥ| tulyāṃśaiḥ kalpitaṃ pūtaṃ śītaṃ karpūravāsitam|| pānakaṃ pañcasārākhyaṃ dāhatṛṣṇānivartakam|" anyatra coktam| yathā"guḍadāḍimādiyuktā vijñeyā rāgakhāṇḍavāḥ| trijātamaricādyaistu saṃskṛtāḥ pānakāstathā " iti| kīdṛśaṃ pānakaṃ pibet? ityāha-navaṃ yanmṛdbhājanaṃ tatra sthitam| tathā, mocaṃ-kadalīphalaṃ, cocaṃ-panasaphalaṃ, tayordalāni, tairyuktam| tathā, sāmlam, tittiḍīkādiyogāt khāṇḍavarasānugatam| kecittu kṣīraṃ ghṛtapippalīśaśimākṣikaśarkaropetaṃ pañcasāraṃ pānakamityāhuḥ| kena pibet? ityāha-mṛnmayaśuktibhiḥ| pāṭalayā vāsitaṃsurabhīkṛtaṃ, tathā sakarpūraṃ suśītalaṃ cāmbhaḥ pibet| mṛnmayaśuktibhirityatrāpi yojyam| suśrute coktam"paripelavayā tulyā guḍaguggulumustakāḥ| cūrṇitāḥ śaśinopetā navabhājanadhūpanam|| kuṣṭhamustakasaṃyuktaiḥ pelavośīravālakaiḥ| mṛditā mṛtsupiṣṭaistaiḥ khadirāṅgārapācitāḥ|| sahakārarasābhyaktāścampakotpalavālakaiḥ| padmakubjakakundaiśca yathālābhādhivāsitāḥ|| śreṣṭhaḥ salilavāso'yaṃ smṛtaḥ sarvartuko budhaiḥ"| iti| §551

Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana

pānaṃ vidhatte-pibediti| rasaṃ-māṃsarasam| nātighanaṃīṣatsāndram| rasālā-karamathitaṃ maricaśarkarādiyuktaṃ dadhi| madhurāmlalavaṇakṛtaṃ pānakaṃ-rāgaḥ| madhurāmlalavaṇakaṭukaṣāy khāṇḍavaḥ| pañcasāraṃ pānakaṃ-madhvādibhiḥ pañcabhiḥ kṛtam| vakṣyati hi (hṛ. ci. a. 2/13)- "madhukharjūramṛdvīkāparūṣakasitāmbhasā| mantho pañcasāreṇa saghṛtairlājasaktubhiḥ|| iti| tacca nave mṛnmaye pātre sthitam| mocaṃ-kadalīphalaṃ, cocaṃ-nārikelaṃ, tayordalaiḥ-śakalairyuktam| sāmlaṃ-dāḍimādyairamlīkṛtam| mṛnmayībhiḥ śuktibhiḥ pibet| tathā, ambhaḥ pibet| tacca pāṭalāpuṣpairadhivāsitaṃ sakarpūraṃ suśītalaṃ ca|

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: