Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XLIX
śrīvasiṣṭha uvāca |
paripuṣṭavivekānāṃ vāsanāmalamujjhatām |
mahattā mahatāmantaḥ kāpyapūrvaiva jāyate || 1 ||
[Analyze grammar]
audāryodāramaryādāṃ matiṃ gāmbhīryasundarīm |
mahatāṃ nāvagāhante bhuvanāni caturdaśa || 2 ||
[Analyze grammar]
cittabhrāntirjagaditi prarūḍhe pratyaye satām |
bāhyaścāntaścarannakragraho mohaśca śāmyati || 3 ||
[Analyze grammar]
dvīnduvattāpajalavatkeśoṇḍrakavadambare |
visphurantyāṃ jagadbhrāntau vāsanāpratyayaḥ kutaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
vāsanāpratyaye śūnye śūnyaṃ vyomaiva śiṣyate |
sāpyavasthā mano'sattve kutastyājyā vivekinā || 5 ||
[Analyze grammar]
trayametattu yāvasthātrayeṇānena varjitā |
paśyantīvāpyapaśyantī sāvasthā paramocyate || 6 ||
[Analyze grammar]
vicitraratnaraśmyogha iva nānātmakaṃ jagat |
ābhāsamātraṃ na tvātmā na ghanaṃ na ca pārthivam || 7 ||
[Analyze grammar]
rūpālokanamātraṃ hi śūnyameva jagatsthitam |
khe vicitramaṇivyūhakarajālamivotthitam || 8 ||
[Analyze grammar]
neha satyāni bhūtāni na jagattā na śūnyatā |
idaṃ brahmākhyaratneśaprabhājālaṃ vijṛmbhitam || 9 ||
[Analyze grammar]
sṛṣṭayo'sṛṣṭayo brāhmyo nānātā ca na nāśatāḥ |
amūrtā eva bhāsante kalpanārkagaṇā ghanāḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tāvaddhanībhūtaḥ piṇḍagrāho na vidyate |
saṃkalpite ca vyomnīva śūnyataivāvagamyate || 11 ||
[Analyze grammar]
tasyāmavastubhūtāyāṃ kathaṃ bhāvanibandhanam |
bhaviṣyadākāśatarau viśrāntaḥ ko vihaṃgamaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
piṇḍatvaṃ nāsti bhūtānāṃ śūnyatā ca na vidyate |
cittamapyata evāstaṃ śeṣaṃ sattanna cāsthiti || 13 ||
[Analyze grammar]
anānāsamamevāste nānārūpo vibodhavān |
antarālīnanānārtho yathā kanakapiṇḍakaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
yathāsthitasya sāhaṃtvaṃ viśvaṃ cittaṃ vilīyate |
jñasyāvācyamacittvaṃ satsvarūpamavaśiṣyate || 15 ||
[Analyze grammar]
kliśyate kevalaṃ buddhiruttarādharadarśanaiḥ |
stokayābhyastayā yuktyā satyo'rtho hyavagamyate || 16 ||
[Analyze grammar]
virāḍojovirahitaṃ kāryakāraṇatādibhiḥ |
bhūtabhavyabhaviṣyasya jagadaṅgasya saṃbhavam || 17 ||
[Analyze grammar]
yena bodhātmanā buddhaṃ sa jña ityabhidhīyate |
advaitasyopaśāntasya tasya viśvaṃ na vidyate || 18 ||
[Analyze grammar]
pūrvoktāḥ sarva evaite upadeśā viśeṣaṇāḥ |
jñasyānubhavamāyānti svataḥ sādhukathā iva || 19 ||
[Analyze grammar]
piṇḍatvaṃ nāsti bhūtānāṃ śūnyatvaṃ cāpyasaṃbhavāt |
ata eva mano nāsti śeṣaṃ sattattava sthitiḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
cetyonmukhatvamevāntaścetanasyāsya cetanam |
uditaṃ tadanarthāya śreyase'nuditaṃ bhavet || 21 ||
[Analyze grammar]
uditaṃ vāhyatāmeti tatra gacchati piṇḍatām |
svayaṃ saṃvedanādeva jāḍyādambviva śailatām || 22 ||
[Analyze grammar]
svapnādyarthavadādatte bodho'bodhena piṇḍatām |
tadgrāhakatayā cittaṃ bhūtvā badhnāti dehakam || 23 ||
[Analyze grammar]
etāvatīṣvavasthāsu bodhasyodeti nānyatā |
śabdakalpanayā bhedaḥ kevalaṃ parikalpitaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
bahirantaśca bodhasya bhātyātmaivārthadṛṣṭibhiḥ |
antastvena bahiṣṭvena naivāsya manaso yathā || 25 ||
[Analyze grammar]
bodhasyākāśakalpatvātkālākāśādi tadvapuḥ |
padārthāścaiva svātmānaḥ svapnavannārtharūpi kham || 26 ||
[Analyze grammar]
bāhyārthatā nāntaratvaṃ tadvadbodhavaśādvrajet |
nāsādṛśyaṃ hi bodhatvaṃ gantuṃ śaktaṃ jaḍaṃ kvacit || 27 ||
[Analyze grammar]
bodho dṛśyadaśāṃ naiti prāpto vāpi ca tāṃ sthitim |
sa yathāsthitamevāste manāgapyeti nānyatām || 28 ||
[Analyze grammar]
atyarthaṃ śuddhabodhaikapariṇāme kṛtodaye |
bodhābodhārthaśabdānāṃ śrutirapyastameṣyati || 29 ||
[Analyze grammar]
ātivāhikadehānāṃ cittānāmeva jāyate |
ādhibhautikatābodho dṛḍhabhāvanayā svayā || 30 ||
[Analyze grammar]
ākāśaviśadaiścittairbhāvitaiṣātivāhikaiḥ |
ādhibhautikatā mithyā naṭairiva piśācatā || 31 ||
[Analyze grammar]
bhrāntirabhramaṇābhyāsātprajñātaiṣopaśāmyati |
nonmatto'smīti saṃbodhācchāmyatyunmattatā kila || 32 ||
[Analyze grammar]
bhrānteḥ svayaṃ parijñānādvāsanā vinivartate |
svapne svapnatayā buddhe kasya syātkila bhāvanā || 33 ||
[Analyze grammar]
vāsanātānavenaiva saṃsāra upaśāmyati |
vāsanaiva mahāyakṣiṇyetacchedaparā budhāḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
ajñānonmattatā puṃsāṃ yathābhyāsena bhāvitā |
tathaiva bodhātsvabhyāsātsā kālenopaśāmyati || 35 ||
[Analyze grammar]
ātivāhikadeho'yamādhibhautikatāṃ yathā |
nīyate bhāvanāṃ tajjñairbodhasattāprasādataḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
ātivāhikadeho'pi nītvā jīvapadaṃ tathā |
dṛḍhena bodhābhyāsena netavyo brahmatāmapi || 37 ||
[Analyze grammar]
svavastuvaccedutpattirbudhyate bodharūpiṇī |
tadātivāhikī buddhiḥ kathamityapi budhyate || 38 ||
[Analyze grammar]
no cettatprativākyārthāttadgranthirvinivartate |
bhūtotsādanasūtrasya pratipattṛpadaṃ yathā || 39 ||
[Analyze grammar]
jagadbodhaikatāṃ buddhvā boddhavyā tāvadavraṇam |
atyantapariṇāmena yāvatsāpi na budhyate || 40 ||
[Analyze grammar]
sabāhyābhyantare citte śānte bhāti svabhāvatā |
śītalāṃ vyomanirbhāsāṃ tāmevāśritya śāmyatām || 41 ||
[Analyze grammar]
jñānavānjñānayajñastho dhyānayūpaṃ viropayan |
jagadvijitya jayati sarvatyāgaikadakṣiṇaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
patatyaṅgāravarṣe ca vāti vā pralayānile |
bhūtale vrajati vyomni samamāste jña ātmani || 43 ||
[Analyze grammar]
vaitṛṣṇyaśāntamanaso nirodhamalamīyuṣaḥ |
sthitirvajrasamādhānaṃ vinā nānyopapadyate || 44 ||
[Analyze grammar]
yathā bāhyārthavaitṛṣṇye nopaśāmyatyalaṃ manaḥ |
na tathā śāstrasaṃdarbhairnopadeśatapodamaiḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
manastṛṇasya sarvārthavaitṛṣṇyāgnirvibodhitaḥ |
sarvatyāgānilaiḥ saṃpadatyāpaditi bhāvanāt || 46 ||
[Analyze grammar]
bahirantaśca mohaśca piṇḍagrāho'rthavedanam |
jñaptireveti kacati jñātvā maṇirivātmani || 47 ||
[Analyze grammar]
naranāgāsurāgāragirigahvaradṛṣṭibhiḥ |
citireveti visṛtā dhūmo'mbudatayeva khe || 48 ||
[Analyze grammar]
vepante ciddravatvena brahmāṇḍajaḍabhāṇḍagāḥ |
svavivartataraṅgiṇyo jīvaśaktyā''patadrasāḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
jīvakājīrṇaśapharī vyomavārivihāriṇī |
mohajālena valitā na smaratyātmani sthitim || 50 ||
[Analyze grammar]
ghanībhūtā ghanatvena cidghanā gaganāṅgaṇe |
nānāpadārtharūpeṇa sphurati svātmanātmani || 51 ||
[Analyze grammar]
sarva eva samā jīvā vāsanāmantareṇa ca |
śuṣkaparṇavaduḍḍīnā jaḍāḥ śvasanaveṇavaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
āhṛtya pauruṣabalānyavajitya tandrīmutthāya tarjitasamarjitavāsanaugham |
saṃsārapāśaghanapañjaramañjasaiva bhaṅktvābhyudeyamabhito'jñasamena bhāvyam || 53 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XLIX
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!