Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XL
śrīvasiṣṭha uvāca |
evaṃ niśācarācāraciraghore raṇāṅgaṇe |
ahanīva janācāre sthite yāmāvarehite || 1 ||
[Analyze grammar]
hastahāryatamaḥpiṇḍasphuṭakuḍye niśāgṛhe |
lābhocchadoccalacate bhūtasaṅghe pravalgati || 2 ||
[Analyze grammar]
niḥśabde dhvāntasaṃcāre nidrāruddhakakubgaṇe |
līlāpatirudārātmā kiṃcitkhinnamanā iva || 3 ||
[Analyze grammar]
prātaḥkāryaṃ vicāryāśu mantribhirmantrakovidaiḥ |
dīrghacandrasamākāre śayane himaśītale || 4 ||
[Analyze grammar]
candrodaranibhe cārugṛhe śiśirakoṭare |
nidrāṃ muhūrtamagamanmudritekṣaṇapuṣkaraḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
atha te lalane vyoma tatparityajya tadgṛham |
randhrairviviśaturvātalekhe'bjamukulaṃ yathā || 6 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
kiyanmātramidaṃ sthūlaṃ śarīraṃ vāgvidāṃvara |
randhreṇa tantutanunā kathamāśvāviśatprabho || 7 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
ādhibhautikadeho'hamiti yasya matibhramaḥ |
tasyāsāvaṇurandhreṇa gantuṃ śaknoti nānagha || 8 ||
[Analyze grammar]
rodhito'hamaneneti na māmyatreti yasya dhīḥ |
anubhūtānubhavatī bhavatītyanubhūyate || 9 ||
[Analyze grammar]
yenānubhūtaṃ pūrvārdhaṃ gacchāmīti sa tatkriyaḥ |
kathaṃ bhavati paścārdhaṃ gamanonmukhacetanaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
nahi vāryūrdhvamāyāti nādho gacchati pāvakaḥ |
yā yathaiva pravṛttā citsā tathaiva pratiṣṭhitā || 11 ||
[Analyze grammar]
chāyāyāmupaviṣṭasya kutastāpānubhūtayaḥ |
yasya saṃvedane'nyo'rthaḥ kenacinnānubhūyate || 12 ||
[Analyze grammar]
yathā saṃvittathā cittaṃ sā tathāvasthitiṃ gatā |
parameṇa prayatnena nīyate'nyadaśāṃ punaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
sarpaikapratyayo rajjvāmasarpapratyaye balāt |
nivartate'nyathā tveṣa tiṣṭhatyeva yathāsthitaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
yathā saṃvittathā cittaṃ yathā cittaṃ tathehitam |
bālaṃ pratyapi saṃsiddhametatko nānubhūtavān || 15 ||
[Analyze grammar]
yaḥ punaḥ svapnasaṃkalpapuruṣaḥ pratimākṛtiḥ |
ākāśamātrakākāraḥ sa kathaṃ kena rodhyate || 16 ||
[Analyze grammar]
cittamātraṃ śarīraṃ tu sarvasyaiva hi sarvataḥ |
vidyate vedanāccaitatkvacidetīva hṛdgatāt || 17 ||
[Analyze grammar]
yathābhimatamevāsya bhavatyastamayodayam |
ādisarge svabhāvotthaṃ paścāddvaitaikyakāraṇam || 18 ||
[Analyze grammar]
cittākāśaṃ cidākāśamākāśaṃ ca tṛtīyakam |
viddhyetattrayamekaṃ tvamavinābhāvanāvaśāt || 19 ||
[Analyze grammar]
etaccittaśarīratvaṃ viddhi sarvagatodayam |
yathāsaṃvedanecchatvādyathāsaṃvedanodayam || 20 ||
[Analyze grammar]
vasati trasareṇvantardhriyate gaganodare |
līyate'ṅkurakośeṣu rasībhavati pallave || 21 ||
[Analyze grammar]
ullasatyambuvīcitve pranṛtyati śilodare |
pravarṣatyambudo bhūtvā śilībhūyāvatiṣṭhate || 22 ||
[Analyze grammar]
yathecchamambare yāti jaṭhare'pi ca bhūbhṛtām |
anantarākāśavapurdhatte'tha paramāṇutām || 23 ||
[Analyze grammar]
dehasyāntarbahirapi dadhadvanatanūruham || 24 ||
[Analyze grammar]
bhavatyākāśamādhatte koṭīḥ padmajasadmanām |
ananyāḥ svātmano'mbhodhirāvartaracanā iva || 25 ||
[Analyze grammar]
anudvignaprabodho'sau sargādau cittadehakaḥ |
ākāśatmā mahānbhūtvā vetti prakṛtatāṃ tataḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
asatyameva vāritvaṃ buddhyodetīva tattathā |
vandhyāputro'yamastīti yathā svapne bhramo naraḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca kiṃ cittametadbhavati kiṃvā bhavati nau katham |
kathameva na sadrūpaṃ nānyadbhavati vīkṣaṇāt || 28 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca pratyekameva yaccittaṃ tadevaṃrūpaśaktikam |
pṛthakpratyekamuditaḥ praticittaṃ jagadbhramaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇakalpajagatsaṃghā samudyanti galanti ca |
nimeṣātkasyacitkalpātkasyacicca kramaṃ śrṛṇu || 30 ||
[Analyze grammar]
maraṇādimayī mūrcchā pratyekenānubhūyate |
yaiṣā tāṃ viddhi sumate mahāpralayayāminīm || 31 ||
[Analyze grammar]
tadante tanute sargaṃ sarva eva pṛthakpṛthak |
sahajasvapnasaṃkalpānsaṃbhramācalanṛtyavat || 32 ||
[Analyze grammar]
mahāpralayarātryante cirādātmamanovapuḥ |
yathedaṃ tanute tadvatpratyekaṃ mṛtyanantaram || 33 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca mṛteranantaraṃ sargo yathā smṛtyānubhūyate |
cirāttathānubhavati nāto viśvamakāraṇam || 34 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca mahati pralaye rāma sarve hariharādayaḥ |
videhamuktatāṃ yānti smṛteḥ ka iva saṃbhava || 35 ||
[Analyze grammar]
asmadādiḥ prabuddhātmā kilāvaśyaṃ vimucyate |
kathaṃ bhavantu no muktā videhāḥ padmajātayaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
anye tvamiva ye jīvāsteṣāṃ maraṇajanmasu |
smṛtiḥ kāraṇatāmeti mokṣābhāvavaśādiha || 37 ||
[Analyze grammar]
bhavatyadrirdharādhāro baddhapīṭho nabhaḥ śirāḥ |
jīvo hi mṛtimūrcchānte yadantaḥ pronmiṣanniva |
anunmiṣita evāste tatpradhānamudāhṛtam || 38 ||
[Analyze grammar]
tadvyomaprakṛtiḥ proktā tadavyaktaṃ jaḍājaḍam |
saṃsmṛterasmṛteścaiva krama eṣa bhavodaye || 39 ||
[Analyze grammar]
bodhonmukhatve hi mahattatprabuddhaṃ yadā bhavet |
tadā tanmātradikkālakriyā bhūtādyudeti khāt || 40 ||
[Analyze grammar]
tadevocchūnamābuddhaṃ bhavatīndriyapañcakam |
tadeva budhyate dehaḥ sa eṣo'syātivāhikaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
cirakālapratyayataḥ kalpanāparipīvaraḥ |
ādhibhautikatābodhamādhatte caiṣa bālavat || 42 ||
[Analyze grammar]
tato dikkālakalanāstadādhāratayā sthitāḥ |
udyantyanuditā eva vāyoḥ spandakriyā iva || 43 ||
[Analyze grammar]
vṛddhimitthamayaṃ yāto mudhaiva bhuvanabhramaḥ |
svapnāṅganāsaṅgasamastvanubhūto'pyasanmayaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
yatraiva mriyate jantuḥ paśyatyāśu tadeva saḥ |
tatraiva bhuvanābhogamimamitthamiva sthitam || 45 ||
[Analyze grammar]
vyomaivānubhavatyacchamahaṃ jagaditi bhramam |
vyomarūpaṃ vyomarūpī jīvo jāta ivātmavān || 46 ||
[Analyze grammar]
surapattanaśailārkatārānikarasundaram |
jarāmaraṇavaiklavyavyādhisaṃkaṭakoṭaram || 47 ||
[Analyze grammar]
svabhāvābhāvasaṃrambhasthūlasūkṣmacarācaram |
sāvdhyadvyurvīnadīśāhorātrikalpakṣaṇakṣayam || 48 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ jāto'munā pitrā kilātretyāptaniścayam |
iyaṃ mātā dhanamidaṃ mametyuditavāsanam || 49 ||
[Analyze grammar]
sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ cedaṃ mameti kṛtakalpanam |
bālo'bhūvamahaṃ tvadya yuveti vilasaddhṛdi || 5 ||
[Analyze grammar]
pratyekamevamuditaḥ saṃsāravanakhaṇḍakaḥ |
tārākusumito nīlameghacañcalapallavaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
carannaramṛgānīkaḥ surāsuravihaṃgamaḥ |
ālokakausumarajāḥ śyāmāgahanakuñjakaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
abdhipuṣkariṇīpūrṇo mervādyacalaloṣṭakaḥ |
cittapuṣkarabījāntarnilīnānubhavāṅkuraḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
yatraiṣa mriyate jīvastatraivaṃ paśyati kṣaṇāt |
pratyekamuditeṣvevaṃ jagatkhaṇḍeṣu bhūriśaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
koṭayo brahmarudrendramarudviṣṇuvivasvatām |
giryabdhimaṇḍaladvīpalokāntaradṛśāṃ gatāḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
yātā yāsyanti yāntyetā dṛṣṭayo naṣṭarūpiṇīḥ |
yā brahmaṇyupabṛṃhāḍhyāstāḥ ke gaṇayituṃ kṣamāḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kuḍyamayaṃ viśvaṃ nāstyeva mananādṛte |
manane calamevāntastadidānīṃ vicāraya || 57 ||
[Analyze grammar]
yadeva taccidākāśaṃ tadeva mananaṃ smṛtam |
yadeva ca cidākāśaṃ tadeva paramaṃ padam || 58 ||
[Analyze grammar]
yadevāmbu sa āvarto natvasyāvarta vastu san |
draṣṭaivāste dṛśyamiva dṛśyaṃ natvasti vastu sat || 59 ||
[Analyze grammar]
cidvyomno bhūtanabhasi kacanaṃ yanmaṇeriva |
tajjagadbhāvinānāsattattvaṃ śvabhramivāmbare || 60 ||
[Analyze grammar]
madbuddhārtho jagacchabdo vidyate paramāmṛtam |
tvadbuddhārarthastu nāstyeva tvamahaṃśabdakādapi || 61 ||
[Analyze grammar]
tasmāllīlāsarasvatyāvākāśavapuṣau sthite |
sarvage paramātmācche sarvatrāpratighe'naghe || 62 ||
[Analyze grammar]
yatra yatra sadā vyomni yathākāmaṃ yathepsitam |
udayaṃ kurutastena tadgehe'sti gatistayoḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
sarvatra saṃbhavati cidgaganaṃ tadatra sadvedanaṃ kalanamāmananaṃ visāri |
taccātivāhikamihāhurakuḍyameva dehaṃ kathaṃ ka iva taṃ vada kiṃ ruṇaddhi || 64 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XL
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!