Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 8
tataḥ kaliṅgasenāyāḥ smarannanupamaṃ vapuḥ |
ekadā manmathāviṣṭo niśi vatseśvaro 'bhavat || 1 ||
[Analyze grammar]
utthāya khaḍgahastaḥ san gatvaiva praviveśa saḥ |
ekākī mandiraṃ tasyāḥ kṛtātithyādarastayā || 2 ||
[Analyze grammar]
tatra prārthayamānas tāṃ bhāryārthe sa mahīpatiḥ |
parapatnyahamasmīti pratyākhyātastayābravīt || 3 ||
[Analyze grammar]
tṛtīyaṃ puruṣaṃ prāptā yatastvamasi bandhakī |
paradāragato doṣo na me tvadgamane tataḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kaliṅgasenā sā rājñoktā pratyuvāca tam |
tvadartham āgatā rājannahaṃ vidyādhareṇa hi || 5 ||
[Analyze grammar]
vyūḍhā madanavegena svairaṃ tvadrūpadhāriṇā |
sa evaikaś ca bhartā me tatkasmādasmi bandhakī || 6 ||
[Analyze grammar]
kiṃ vātikrāntabandhūnāṃ svecchācārahatātmanām |
imāstā vipadaḥ strīṇāṃ kumārīṇāṃ kathaiva kā || 7 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭāśakunayā sakhyā niṣiddhāpi vyasarjayam |
tvatpārśvaṃ yadahaṃ dūtaṃ tasya cedaṃ phalaṃ mama || 8 ||
[Analyze grammar]
tatspṛśyasi balānmāṃ cet prāṇāṃstyakṣyāmy ahaṃ tataḥ |
kā nāma kulajā hi strī bhartṛdrohaṃ kariṣyati || 9 ||
[Analyze grammar]
tathā ca kathayāmy atra tava rājan kathāṃ śṛṇu |
purābhūd indradattākhyaś cedideśamahīpatiḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
sa pāpaśodhane tīrthe kīrtyai devakulaṃ mahat |
cakre yaśaḥśarīrārthī śarīraṃ vīkṣya bhaṅguram || 11 ||
[Analyze grammar]
tac ca bhaktirasācchaśvadīkṣituṃ sa yayau nṛpaḥ |
sarvaś ca tīrthasnānāya sadā tatrāyayau janaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca dadarśaikāṃ tīrthasnānārtham āgatām |
sa rājātra vaṇigbhāryāṃ pravāsasthitabhartṛkām || 13 ||
[Analyze grammar]
svacchakāntisudhāsiktāṃ citrarūpavibhūṣaṇām |
jaṅgamām iva kaṃdarparājadhānīṃ manoramām || 14 ||
[Analyze grammar]
tvayāhaṃ vijaye viśvamiti prītyeva pādayoḥ |
āśliṣṭāṃ pañcabāṇasya tūṇīradvayaśobhayā || 15 ||
[Analyze grammar]
sā dṛṣṭaiva manas tasya jahāra nṛpatestathā |
yathānviṣya gṛhaṃ tasyāḥ sa yayau vivaśo niśi || 16 ||
[Analyze grammar]
tāṃ ca prārthayamānaḥ sañjagade sa tayā nṛpaḥ |
rakṣitā tvaṃ na yuktaṃ te paradārābhimarśanam || 17 ||
[Analyze grammar]
haṭhāt spṛśasi vā māṃ ced adharmas te mahān bhavet |
mariṣyāmi ca sadyo 'haṃ na sahiṣye ca dūṣaṇam || 18 ||
[Analyze grammar]
ity ukte 'pi tayā tasmin balaṃ rājñi cikīrṣati |
śīlabhraṃśabhayāttasyāḥ sadyo hṛdayamasphuṭat || 19 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā sapadi hrītaḥ sa gatvaiva yathāgatam |
dinaistenānutāpena rājā pañcatvamāyayau || 20 ||
[Analyze grammar]
ity ākhyāya kathāmetāṃ sabhayapraśrayānatā |
bhūyaḥ kaliṅgasenā sā vatseśvaramabhāṣata || 21 ||
[Analyze grammar]
tasmādadharme matprāṇaharaṇe mā matiṃ kṛthāḥ |
ihāśritāyā vastuṃ me dehi yāmyanyato 'nyathā || 22 ||
[Analyze grammar]
etatkaliṅgasenātaḥ śrutvā vatseśvaro 'tha saḥ |
vicārya virato bhūtvā dharmajñastām abhāṣata || 23 ||
[Analyze grammar]
rājaputri vasa svecchaṃ bhartrā samam ihādhunā |
nāhaṃ vakṣyāmi te kiṃcididānīṃ mā bhayaṃ kṛthāḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
ity uktvaiva gate tasmin svairaṃ rājñi svamandiram |
śrutvā madanavegastannabhaso 'vatatāra saḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
priye sādhu kṛtaṃ naivamakariṣyaḥ śubhe yadi |
nābhaviṣyacchubhaṃ yasmānnāsahiṣyata tanmayā || 26 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sāntvayitvā tāṃ niśāṃ nītvā tayā saha |
tatraiva gacchann āgacchann āsīd vidyādharo 'tha saḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenāpi ca sā patyau vidyādhareśvare |
tatrāsta martyabhāve 'pi divyabhogasukhānvitā || 28 ||
[Analyze grammar]
vatsarājo 'pi taccintāṃ muktvā mantrivacaḥ smaran |
nananda labdhaṃ manvāno devīṃ rājyaṃ sutaṃ tathā || 29 ||
[Analyze grammar]
devī vāsavadattā ca mantrī yaugandharāyaṇaḥ |
abhūtāṃ nirvṛtau siddhe nītikalpalatāphale || 30 ||
[Analyze grammar]
atha gacchatsu divaseṣvāpāṇḍumukhapaṅkajā |
dadhre kaliṅgasenā sā garbhamutpannadohadā || 31 ||
[Analyze grammar]
tuṅgau virejatus tasyāḥ stanāvāśyāmacūcukau |
nidhānakumbhau kāmasya madamudrāṅkitāviva || 32 ||
[Analyze grammar]
tato madanavegastāmupetya patirabhyadhāt |
kaliṅgasene divyānāmasmākaṃ samayo 'sty ayam || 33 ||
[Analyze grammar]
jātaṃ mānuṣagarbhaṃ yan muktvā yāmo vidūrataḥ |
kaṇvāśrame na tatyāja menakā kiṃ śakuntalām || 34 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ yadyapyapsarāḥ pūrvaṃ tadapyavinayānnijāt |
śakraśāpena saṃprātā mānuṣyaṃ devi sāṃpratam || 35 ||
[Analyze grammar]
tenaiva bandhakīśabdo jātaḥ sādhvyā apīha te |
tasmādapatyaṃ rakṣestvaṃ sthānaṃ yāsyāmy ahaṃ nijam || 36 ||
[Analyze grammar]
smariṣyasi yadā māṃ ca saṃnidhāsye tadā tava |
evaṃ kaliṅgasenāṃ tāmuktvā sāśruvilocanām || 37 ||
[Analyze grammar]
samāśvāsyātha dattvā ca tasyai tadratnasaṃcayam |
taccittaḥ samayākṛṣṭo yayau vidyādhareśvaraḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenāpy atrāsīd apatyāśāṃ sakhīm iva |
ālambya vatsarājasya bhujacchāyāmapāśritā || 39 ||
[Analyze grammar]
atrāntare kṛtavatīṃ sāṅgabhartrāptaye tapaḥ |
ādideśa ratiṃ bharyāmanaṅgasyāmbikāpatiḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
vatsarājagṛhe jāto dagdhapūrvaḥ sa te patiḥ |
naravāhanadattākhyo 'yonijo madvilaṅghanāt || 41 ||
[Analyze grammar]
madārādhanatastvaṃ tu martyaloke 'py ayonijā |
janiṣyase tatas tena bhartrā sāṅgena yokṣyase || 42 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā ratiṃ śaṃbhuḥ prajāpatimathādiśat |
kaliṅgasenā tanayaṃ soṣyate divyasaṃbhavam || 43 ||
[Analyze grammar]
taṃ hṛtvā māyayā tasyāstatsthāne tvamimāṃ ratim |
nirmāya mānuṣīṃ kanyāṃ tyaktadivyatanuṃ kṣipeḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
itīśvarājñām ādāya mūrdhni vedhasyatho gate |
kaliṅgasenā prasavaṃ prāpte kāle cakāra sā || 45 ||
[Analyze grammar]
jātamātraṃ sutaṃ tasyā hṛtvaivātra svamāyayā |
ratiṃ tāṃ kanyakāṃ kṛtvā nyadhādvidhiralakṣitam || 46 ||
[Analyze grammar]
sarvaś ca tatra tām eva kanyāṃ jātām alakṣata |
divāpyakāṇḍapratipaccandralekhāmivoditām || 47 ||
[Analyze grammar]
kāntidyotitatadvāsagṛhāṃ nirjitya kurvatīm |
ratnadīpaśikhāśreṇīrlajjitā iva niṣprabhāḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā tāṃ dṛṣṭvā jātām asadṛśīṃ sutām |
putrajanmādhikaṃ toṣādutsavaṃ vitatāna sā || 49 ||
[Analyze grammar]
atha vatseśvaro rājā sadevīkaḥ samantrikaḥ |
kanyāṃ kaliṅgasenāyā jātāṃ śuśrāva tādṛśīm || 50 ||
[Analyze grammar]
śrutvā ca sa nṛpo 'kasmāduvāceśvaracoditaḥ |
devīṃ vāsavadattāṃ tāṃ stite yaugandharāyaṇe || 51 ||
[Analyze grammar]
jāne kaliṅgasenaiṣā divyā strī śāpataścyutā |
asyāṃ jātā ca kanyevaṃ divyaivāścaryarūpadhṛk || 52 ||
[Analyze grammar]
tadasau kanyakā tulyā rūpeṇa tanayasya me |
naravāhanadattasya mahādevītvamarhati || 53 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā jagade rājā devyā vāsavadattayā |
mahārāja kim evaṃ tvamakasmādadya bhāṣase || 54 ||
[Analyze grammar]
kuladvayaviśuddho 'yaṃ kva putraste bata kva sā |
kaliṅgasenātanayā bandhakīgarbhasaṃbhavaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitad vimṛśan rājā so 'bravīn na hy ahaṃ svataḥ |
vadāmy etat praviśyāntaḥ ko'pi jalpayatīva mām || 56 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattasya kanyeyaṃ pūrvanirmitā |
bhāryety evaṃ vadantīṃ ca śṛṇomīva giraṃ divaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā kiṃ cāsāv ekapatnī kulodgatā |
pūrvakarmavaśāt tv asyā bandhakīśabdasaṃbhavaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
iti rājñodite prāha mantrī yaugandharāyaṇaḥ |
śrūyate deva yaccakre ratirdagdhe smare tapaḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
martyalokāvatīrṇena saśarīreṇa saṃgamaḥ |
martyabhāvagatāyāste svena bhartrā bhaviṣyati || 60 ||
[Analyze grammar]
iti cādādvaraṃ śarvo ratyai svapatimīpsave |
kāmāvatāraś coktaḥ prāgdivyavācā sutas tava || 61 ||
[Analyze grammar]
ratyāvataraṇīyaṃ ca martyabhāve harājñayā |
garbhagrāhikayā cādya mam aivaṃ varṇitaṃ rahaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
mayā kaliṅgasenāyā garbhaḥ prāggarbhaśayyayā |
yukto dṛṣṭastadaivānyadapaśyaṃ tadvivarjitam || 63 ||
[Analyze grammar]
tadāścaryaṃ vilokyāhaṃ tavākhyātum ihāgatā |
iti striyā tayoktaṃ me jātaiṣā pratibhāpi te || 64 ||
[Analyze grammar]
tajjāne māyayā devaiḥ saiṣā ratirayonijā |
kaliṅgasenātanayā garbhacauryeṇa nirmitā || 65 ||
[Analyze grammar]
bhāryā kāmāvatārasya putrasya tava bhūpate |
tathā cātra kathāmetāṃ yakṣasaṃbandhinīṃ śṛṇu || 66 ||
[Analyze grammar]
bhṛtyo vaiśravaṇasyābhūd virūpākṣa iti śrutaḥ |
yakṣo nidhānalakṣāṇāṃ pradhānādhyakṣatāṃ gataḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
mathurāyāṃ bahiḥsaṃsthaṃ nidhānaṃ sa ca rakṣitum |
yakṣaṃ niyuktavānekaṃ śilāstambhamivācalam || 68 ||
[Analyze grammar]
tatra taṃ nagarīvāsī kaścitpāśupato dvijaḥ |
nidhānānveṣaṇāyāgāt khanyavādī kadācana || 69 ||
[Analyze grammar]
sa mānuṣavasādīpahasto yāvatparīkṣate |
sthānaṃ tattāvadasyātra karāddīpaḥ papāta saḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
lakṣaṇena ca tenātra sthitaṃ nidhimavetya saḥ |
udghāṭayitumārebhe sahānyaiḥ sakhibhirdvijaiḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
atha yo 'sau niyukto 'bhūd yakṣo rakṣāvidhau sa tat |
dṛṣṭvā gatvā yathāvastu virūpākṣaṃ vyajijñapat || 72 ||
[Analyze grammar]
gaccha vyāpādaya kṣipraṃ kṣudrāṃs tān khanyavādinaḥ |
ity ādideśa taṃ yakṣaṃ virūpākṣaḥ sa kopanaḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa yakṣo gatvaiva svayuktyā nijaghāna tān |
nidhānavādino viprānasaṃprāptamanorathān || 74 ||
[Analyze grammar]
tad buddhvā dhanadaḥ kruddho virūpākṣam uvāca tam |
brahmahatyā kathaṃ pāpa kāritā sahasā tvayā || 75 ||
[Analyze grammar]
durgato vārtikajano lobhāt kiṃ nāma nācaret |
nivāryate sa vitrāsya vighnaistaistair na hanyate || 76 ||
[Analyze grammar]
ity uktvātha śaśāpainaṃ virūpākṣaṃ dhanādhipaḥ |
martyayonau prajāyasva duṣkṛtācaraṇād iti || 77 ||
[Analyze grammar]
prāptaśāpo 'tha kasyāpi bhūtale brāhmaṇasya saḥ |
virūpākṣaḥ suto jāto brāhmaṇasyāgrahāriṇaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
tato 'sya yakṣiṇī patnī dhanādhyakṣaṃ vyajijñapat |
deva yatra sa bhartā me kṣiptas tatraiva māṃ kṣipa || 79 ||
[Analyze grammar]
prasīda na hi śaknomi viyuktā tena jīvitum |
evaṃ tayā sa vijñaptaḥ sādhvyā vaiśravaṇo 'bhyadhāt || 80 ||
[Analyze grammar]
tasya viprasya sadane jāto bhartā sa te 'naghe |
tasyaiva dāsyā gehe tvaṃ nipatiṣyasyayonijā || 81 ||
[Analyze grammar]
tatra tena samaṃ bhartrā saṃgamaste bhaviṣyati |
tvatprasādātsa śāpaṃ ca tīrtvā matpārśvameṣyati || 82 ||
[Analyze grammar]
iti vaiśravaṇādeśāt sādhvī sā patitā tataḥ |
dāsyās tasyā gṛhadvāri kanyā bhūtvaiva mānuṣī || 83 ||
[Analyze grammar]
akasmāc ca tayā dāsyā kanyā dṛṣṭādbhutākṛtiḥ |
gṛhītvā darśitā cāsya svāmino 'tra dvijanmanaḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
divyeyaṃ kanyakā kāpi niḥsaṃdehamayonijā |
ity ātmā mama vaktīhānaya tāṃ tvamaśaṅkitam || 85 ||
[Analyze grammar]
iyaṃ hi mama putrasya manye bhāryātvamarhati |
iti so 'pi dvijo dāsīṃ tāmuvāca nananda ca || 86 ||
[Analyze grammar]
kramādatra vivṛddhā sā kanyā viprātmajaś ca saḥ |
anyonyadarśanābaddhagāḍhasnehau babhūvatuḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kṛtavivāhau tau tena vipreṇa daṃpatī |
ajātismaraṇe 'py āstāmuttīrṇavirahāviva || 88 ||
[Analyze grammar]
atha kālena dehānte tayā so 'nugataḥ patiḥ |
tattapaḥkṣatapāpaḥ sanyakṣaḥ svaṃ prāptavān padam || 89 ||
[Analyze grammar]
itīhāvatarantyeva nirāgastvādayonijāḥ |
bhūtale kāraṇavaśāddivyā daivatanirmitāḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
kulaṃ kiṃ nṛpate te 'syās tasmād bhārya sutasya te |
kaliṅgasenāputrīyaṃ yathoktaṃ d aivanirmitā || 91 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇenaivam ukte vatseśvaraś ca tat |
devī vāsavadattā ca tatheti hṛdi cakratuḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
tatas tasmin gṛhaṃ yāte mantrimukhye sa bhūpatiḥ |
pānādikrīḍayā ninye sabhāryastaddinaṃ sukhī || 93 ||
[Analyze grammar]
tato dineṣu gacchatsu mohabhraṣṭasvakasmṛtiḥ |
kaliṅgasenātanayā sā samaṃ rūpasaṃpadā || 94 ||
[Analyze grammar]
krameṇa vavṛdhe nāmnā kṛtā madanamañcukā |
sutā madanavegasyetyato mātrā janena ca || 95 ||
[Analyze grammar]
nūnaṃ sā śiśriye rūpaṃ sarvānyavarayoṣitām |
anyathā tāḥ puras tasyā virūpā jajñire katham || 96 ||
[Analyze grammar]
śrutvā rūpavatīṃ tāṃ ca kautukātsvayam ekadā |
devi vāsavadattā tāmānināyātmano 'ntikam || 97 ||
[Analyze grammar]
tatra dhātryā mukhāsaktāṃ vatsarājo dadarśa tām |
yaugandharāyaṇādyāś ca varterdīpaśikhām iva || 98 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā cādṛṣṭapūrvaṃ tat tasyā netrāmṛtaṃ vapuḥ |
ratir evāvatīrṇeyam iti mene na tatra kaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
tataś cānāyayāṃcakre devyā vāsavadattayā |
naravāhanadatto 'tra jagannetrotsavaḥ sutaḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
so 'tra phullamukhāmbhoje dīprāṃ madanamañcukām |
tām apaśyannavāṃ saurīm iva padmākaraḥ prabhām || 101 ||
[Analyze grammar]
sāpi taṃ locanānandaṃ paśyantī vikacānanā |
na tṛptimāyayau bālā cakorīvāmṛtatviṣam || 102 ||
[Analyze grammar]
tataḥprabhṛti tau bālāvapi sthātuṃ na śekatuḥ |
dṛṣṭipāśairivābaddhau pṛthagbhūtāvapi kṣaṇam || 103 ||
[Analyze grammar]
dinairniścitya saṃbandhaṃ devanirmitam eva tu |
vivāhavidhaye buddhiṃ vyadhād vatseśvarastayoḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā tad buddhvā nananda ca babandha ca |
naravāhanadatte 'smiñ jāmātṛprītito dhṛtim || 105 ||
[Analyze grammar]
saṃmantrya mantribhiḥ sārdhaṃ tataś cākārayatpṛthak |
vatsarājaḥ svaputrasya tasya svam iva mandiram || 106 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃbhṛtya saṃbhārān putraṃ rājā sa kālavit |
yauvarājye 'bhyaṣiñcat taṃ dṛṣṭaślāghyaguṇagraham || 107 ||
[Analyze grammar]
pūrvaṃ tasyāpatanmūrdhni pitrorānandabāṣpajam |
tataḥ śrautamahāmantrapūtaṃ sattīrthajaṃ payaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
abhiṣekāmbubhis tasya dhaute vadanapaṅkaje |
citraṃ nirmalatāṃ prāpurmukhāni kukuhām api || 109 ||
[Analyze grammar]
maṅgalyāmālyapuṣpeṣu tasya kṣipteṣu mātṛbhiḥ |
mumoca divyamālyaughavarṣaṃ dyaur api tatkṣanam || 110 ||
[Analyze grammar]
devadundubhinirhrādaspardhayeva jajṛmbhire |
ānandatūryanirghoṣapratiśabdā nabhastale || 111 ||
[Analyze grammar]
praṇanāmābhiṣiktaṃ taṃ yuvarājaṃ na tatra kaḥ |
svaprabhāvād ṛte tenaivonnanāma tadā hi saḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
tato vatseśvaras tasya sūnorbālasakhīnsataḥ |
svamantriputrān āhūya sacivatve samādiśat || 113 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇasutaṃ mantritve marubhūtikam |
senāpatye hariśikhaṃ rumaṇvattanayaṃ tataḥ || 114 ||
[Analyze grammar]
vasantakasutaṃ krīḍāsakhitve tu tapantakam |
gomukhaṃ ca pratīhāradhurāyāmityakātmajam || 115 ||
[Analyze grammar]
paurohitye ca pūrvoktāvubhau piṅgalikāsutau |
vaiśvānaraṃ śāntisomaṃ bhrātuḥ putrau purodhasaḥ || 116 ||
[Analyze grammar]
ity ājñapteṣu putrasya sācivye teṣu bhūbhṛtā |
gamanādudabhūd vāṇī puṣpavṛṣṭipuraḥsara || 117 ||
[Analyze grammar]
sarvārthasādhakā ete bhaviṣyantyasya mantriṇaḥ |
śarīrād avibhinno 'sya gomukhastu bhaviṣyati || 118 ||
[Analyze grammar]
ity ukto divyayā vācā hṛṣṭo vatseśvaraś ca saḥ |
sarvān saṃmānayām āsa vastrair ābharaṇaiś ca tān || 119 ||
[Analyze grammar]
anujīviṣu tasmiṃś ca vasu varṣati rājani |
daridraśabdasyaikasya nāsīt tatrārthasaṃgatiḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
pavanollāsitākṣiptapatākāpaṭapaṅktibhiḥ |
āhūtair iva sāpūri nartakīcāraṇaiḥ purī || 121 ||
[Analyze grammar]
āgādvaidyādharī sākṣāllakṣmīs tasyaiva bhāvinī |
kaliṅgasenājāmātur utsave 'tra bhaviṣyataḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
tato vāsavadattā ca sā ca padmāvatī tathā |
harṣeṇa nanṛtustisro militā iva śaktayaḥ || 123 ||
[Analyze grammar]
mārutāndolitalatāḥ pranṛtyanniva sarvataḥ |
udānataravo 'py atra cetaneṣu kathaiva kā || 124 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kṛtābhiṣekaḥ sannāruhya jayakuñjaram |
naravāhanadattaḥ sa yuvarājo viniryayau || 125 ||
[Analyze grammar]
avākīryata cotkṣiptairnetrairnīlasitāruṇaiḥ |
paurastrībhiḥ sa nīlābjalājapadmāñjaliprabhaiḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā ca tatpurīpūjyadevatā bandimāgadhaiḥ |
stūyamānaḥ sasacivaḥ sa viveśa svamandiram || 127 ||
[Analyze grammar]
tatra divyāni bhojyāni tathā pānānyupāharat |
kaliṅgasenā tasyādau svavibhūtyadhikāni sā || 128 ||
[Analyze grammar]
dadau tasmai suvastrāṇi divyānyābharaṇāni ca |
samantrisakhibhṛtyāya jāmātṛsnehakātarā || 129 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mahotsavenāsāvamṛtāsvādasundaraḥ |
eṣāṃ vatseśvarādīnāṃ sarveṣāṃ vāsaro yayau || 130 ||
[Analyze grammar]
tato niśāyāṃ prāptāyāṃ sutodvāhavimarśinī |
kaliṅgasenā sasmāra tāṃ sā somaprabhāṃ sakhim || 131 ||
[Analyze grammar]
etayā smṛtamātrāṃ tāṃ mayāsurasutāṃ tadā |
bhavyāṃ bhartā mahājñānī jagāda nalakūbaraḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā tvāmadya sotsukā smarati priye |
tadgaccha divyamudyānaṃ kuru caitatsutākṛte || 133 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā bhāvi bhūtaṃ ca kathayitvā catadgatam |
tadaiva preṣayām āsa patnīṃ somaprabhāṃ patiḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
sā cāgatya cirotkaṇṭhākṛtakaṇṭhagrahāṃ sakhīm |
kaliṅgasenāṃ kuśalaṃ pṛṣṭvā somaprabhābravīt || 135 ||
[Analyze grammar]
vidyādhareṇa tāvattvaṃ pariṇītā maharddhinā |
avatīrṇā ratiste ca sutā śārvādanugrahāt || 136 ||
[Analyze grammar]
kāmāvatārasyaiṣā ca vatseśāl labdhajanmanaḥ |
naravāhanadattasya pūrvabhāryā vinirmitā || 137 ||
[Analyze grammar]
vidyādharādhirājyaṃ sa divyaṃ kalpaṃ kariṣyati |
tasyaiṣānyāvarodhānāṃ mūrdhni mānyā bhaviṣyati || 138 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ cāvatīrṇā bhūloke śakraśāpacyutāpsaraḥ |
niṣpannakāryaśeṣā ca śāpamuktimavāpsyasi || 139 ||
[Analyze grammar]
etan me sarvamākhyātaṃ bhartrā jñānavatā sakhi |
tasyāccintā na te kāryā bhāvi sarvaṃ śubhaṃ tava || 140 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ceha karomyeṣā divyaṃ tvattanayākṛte |
udyānaṃ nāsti pātāle na bhūmau yanna vā divi || 141 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā divyamudyānaṃ sā nirāya svamāyayā |
kaliṅgasenām āmantrya sotkāṃ somaprabhā yayau || 142 ||
[Analyze grammar]
tato niśi prabhātāyāmakasmānnandanaṃ divaḥ |
bhūmāviva cyutaṃ loko dadarśodyānamatra tat || 143 ||
[Analyze grammar]
buddhvāta rājā vatseśaḥ sabhāryaḥ sacivaiḥ saha |
naravāhanadattaś ca sānugo 'tra samāyayau || 144 ||
[Analyze grammar]
dadṛśuste tamudyānaṃ sadā puṣpaphaladrumam |
nānāmaṇimayastambhabhittibhūbhāgavāpikam || 145 ||
[Analyze grammar]
suvarṇavarṇavihagaṃ divyasaurabhamārutam |
devādeśāvatīrṇaṃ tatsvargāntaram iva kṣitau || 146 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā tadadbhutaṃ rājā kimetad iti pṛṣṭavān |
kaliṅgasenām ātithyavyagrāṃ vatseśvarastadā || 147 ||
[Analyze grammar]
sā pratyuvāca sarveṣu śṛnvatsu nṛpatiṃ ca tam |
viśvakarmāvatāro 'sti mayo nāma mahāsuraḥ || 148 ||
[Analyze grammar]
yudhiṣṭhirasya yaś cakre puraṃ ramyaṃ ca vajriṇaḥ |
tasya somaprabhā nāma tanayāsti sakhī mama || 149 ||
[Analyze grammar]
tayā rātrāvihāgatya matsamīpaṃ svamāyayā |
prītyā kṛtamidaṃ divyamudyānaṃ matsutākṛte || 150 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā yac ca saskhyāsyā bhūtaṃ bhāvyuditaṃ tayā |
tattayaivoktamity uktvā tadā sarvaṃ śaśaṃsa sā || 151 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kaliṅgasenoktiṃ sasaṃvādāmavekṣya tām |
nirastasaṃśayāḥ sarve toṣaṃ tatrātulaṃ yayuḥ || 152 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenāthithyena nināya divasaṃ ca tam |
udyāne 'traiva vatseśo bhāryāputrādibhiḥ saha || 153 ||
[Analyze grammar]
anyedyurnirgato draṣṭuṃ devaṃ devakule ca saḥ |
dadarśa nṛpatirbahnīḥ suvastrābharaṇāḥ striyaḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
kā yūyamiti pṛṣṭāś ca tena tāstaṃ babhāṣire |
vayaṃ vidyāḥ kalāścaitāstvatputrārtham ihāgatāḥ || 155 ||
[Analyze grammar]
gatvā viśāma khastāntarity uktvā tāstiro 'bhavan |
savismayaḥ sa rājāpi vatseśo 'bhyantaraṃ yayau || 156 ||
[Analyze grammar]
tatra vāsavadattāyai devyai mantrigaṇāya ca |
tacchaśaṃsābhyanandaṃste devatānugrahaṃ ca tam || 157 ||
[Analyze grammar]
tato rājanideśena viṇā vāsavadattayā |
naravāhanadatte 'tra praviṣṭe jagṛhe kṣaṇāt || 158 ||
[Analyze grammar]
vādayantīṃ tatas tāṃ ca mātaraṃ vinayena saḥ |
rājaputro 'bravīdvīṇā cyutā sthānādasāviti || 159 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ vādaya gṛhāṇaitām iti pitrodite 'tha saḥ |
vīṇām avādayat kurvan gandharvān api vismitān || 160 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sarvāsu vidyāsu kalāsu ca parīkṣitaḥ |
pitrā yāvadvṛtastābhiḥ svayaṃ sarvaṃ viveda saḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
vīkṣya taṃ saguṇaṃ putraṃ vatseśastām aśikṣayat |
kaliṅgasenātanayāṃ nṛttaṃ madanamañcukām || 162 ||
[Analyze grammar]
yathā yathā pūrṇakalā sābhūttanurivandavī |
naravāhanadattābdhiścakṣubhe sa tathā tathā || 163 ||
[Analyze grammar]
araṃsta tāṃ ca gāyantīṃ nṛtyantīṃ ca vilokayan |
paṭhantīm iva kāmājñāmaṅgādyabhinayair vṛtām || 164 ||
[Analyze grammar]
sāpi kṣaṇamapaśyantī tamudaśruḥ sudhāmayam |
kāntamāsīduṣaḥkāle jalārdr eva kumudvatī || 165 ||
[Analyze grammar]
satataṃ cāsahaḥ sthātuṃ tanmukhālokanaṃ vinā |
naravāhanadatto 'sau tattadudyānamāyayau || 166 ||
[Analyze grammar]
tatra pārśvaṃ tayānīya sutāṃ madanamañcukām |
kaliṅgasenayā prītyā rajyamānaḥ sa tasthivān || 167 ||
[Analyze grammar]
gomukhaś cāsya cittajñaḥ svāmino 'tra cirasthitim |
icchan kaliṅgasenāyai tāṃ tām akathayat kathām || 168 ||
[Analyze grammar]
cittagraṇeṇa tenāsyā rājaputrastutoṣa saḥ |
hṛdayānupraveśo hi prabhoḥ saṃvananaṃ param || 169 ||
[Analyze grammar]
nṛttādiyogyāṃ kurute tasmin madanamañcukām |
tatra svayaṃ ca saṃgītaveśmanyudyānavartini || 170 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaḥ sa hrepayanvaracāraṇān |
tasyāṃ priyāyāṃ nṛtyantyāṃ sarvātodyānyavādayat || 171 ||
[Analyze grammar]
jigāya cāgatān digbhyo vividhān paṇḍitāṃs tathā |
gajāśvarathaśastrāstracitrapustādikovidaḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
evaṃ viharato vidyāsvayaṃvaravṛtasya te |
naravāhanadattasya śaiśave vāsarā yayuḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
ekadā cātra yātrāyām udyānaṃ sa priyāsakhaḥ |
yayau nāgavanaṃ nāma rājaputraḥ samantrikaḥ || 174 ||
[Analyze grammar]
tatrābhilāṣiṇī kācidvaṇigbhāryā nirākṛtā |
iyeṣa gomukhaṃ hantuṃ saviṣāhṛtapānakā || 175 ||
[Analyze grammar]
tadviveda ca tatsakhyā mukhādatra sa gomukhaḥ |
nādade pānakaṃ tac ca striya evaṃ nininda ca || 176 ||
[Analyze grammar]
aho dhātrā purā sṛṣṭaṃ sāhasaṃ tadanu striyaḥ |
naitāsāṃ duṣkaraṃ kiṃcin nisargād iha vidyate || 177 ||
[Analyze grammar]
nūnaṃ strī nāma sṛṣṭeyamamṛtena viṣeṇa ca |
anuraktāmṛtaṃ sā hi viraktā viṣam eva ca || 178 ||
[Analyze grammar]
jñāyate kāntavadanā kena pracchannapātakā |
kustrī praphullakamalā gūḍhanakr eva padminī || 179 ||
[Analyze grammar]
divaḥ patati kācittu guṇacakrapracodinī |
bhartṛślāhāsahā sustrī prabhā bhānorivāmalā || 180 ||
[Analyze grammar]
hantyevāśu gṛhītānyā pararaktā gataspṛhā |
pāpā virāgaviṣabhṛdbhartāraṃ bhujagīva sā || 181 ||
[Analyze grammar]
tathā hi kutracidgrāme śatrughna iti ko 'py abhūt |
puruṣas tasya bhāryā ca babhūva vyabhicāriṇī || 182 ||
[Analyze grammar]
sa dadarśaikadā sāyaṃ bhāryāṃ tāṃ jārasaṃgatām |
jaghāna taṃ ca tajjāraṃ khaḍgenāntargṛhasthitam || 183 ||
[Analyze grammar]
rātryapekṣī ca tasthau sa dvāri bhāryāṃ nirudhya tām |
tatkālaṃ ca nivāsārthī tamatra pathiko 'bhyagāt || 184 ||
[Analyze grammar]
dattvā tasyāśrayaṃ yuktyā tenaiva saha taṃ hatam |
pāradārikamādāya rātrau tatrāṭavīṃ yayau || 185 ||
[Analyze grammar]
tatrāndhakūpe yāvatsa śavaṃ kṣipati taṃ tayā |
tāvadāgatayā paścātkṣiptaḥ so 'py atra bhāryayā || 186 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kuyoṣitkurute kiṃ kiṃ nāma na sāhasam |
iti strīcaritaṃ bālo 'py anindatso 'tra gomukhaḥ || 187 ||
[Analyze grammar]
tato nāgavane tatra nāgānabhyarcya sa svayam |
naravāhanadatto 'gāt svāvāsaṃ saparicchadaḥ || 188 ||
[Analyze grammar]
tatra jijñāsur anyedyuḥ sacivān gomukhādikān |
jānann api sa papraccha rājanīteḥ samuccayam || 189 ||
[Analyze grammar]
sarvajñastvaṃ tathāpyetadbrūmaḥ pṛṣṭā vayaṃ tvayā |
ity uktvā sāramanyonyaṃ te niścityaivamabruvan || 190 ||
[Analyze grammar]
āruhya nṛpatiḥ pūrvamindriyāśvānvaśīkṛtān |
kāmakrodhādikāñjitvā ripūnābhyantarāṃś ca tān || 191 ||
[Analyze grammar]
jayedātmānamevādau vijayāyānyavidviṣām |
ajitātmā hi vivaśī vaśīkuryātkathaṃ param || 192 ||
[Analyze grammar]
tato jānapadatvādiguṇayuktāṃś ca mantriṇaḥ |
purohitaṃ cātharvajñaṃ kuryād dakṣaṃ taponvitam || 193 ||
[Analyze grammar]
upādhibhirbhaye lobhe dharme kāme parīkṣitān |
yogyeṣv amātyān kāryeṣu yuñjītāntaravittamaḥ || 194 ||
[Analyze grammar]
satyaṃ dveṣaprayuktaṃ vā snehoktaṃ svarthasaṃhatam |
vacasteṣāṃ parīkṣeta mithaḥ kāryeṣu jalpatām || 195 ||
[Analyze grammar]
satye tuṣyed asatye tu yathārhaṃ daṇḍam ācaret |
jijñāseta pṛthak caiṣāṃ cārair ācaritaṃ sadā || 196 ||
[Analyze grammar]
ity anāvṛtadṛk paśyan kāryāṇy utkhāya kaṇṭakān |
upārjya koṣadaṇḍādi sādhayed baddhamūlatām || 197 ||
[Analyze grammar]
utsāhaprabhutāmantraśaktitrayayutas tataḥ |
paradeśajigīṣuḥ syādvicārya svaparāntaram || 198 ||
[Analyze grammar]
āptaiḥ śrutānvitaiḥ prājñairmantraṃ kuryādanāyatam |
tairniścitaṃ svabuddhyā tatsarvāṅgaṃ pariśodhayet || 199 ||
[Analyze grammar]
sāmadānādyupāyajño yogakṣemaṃ prasādhayet |
prayuñjīta tataḥ saṃdhivigrahādīn guṇāṃś ca ṣaṭ || 200 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vitandro vidadhatsvadeśaparadeśayoḥ |
cintāṃ rājā jayatyeva na punarjātu jīyate || 201 ||
[Analyze grammar]
ajñastu kāmalobhāndho vṛthā mārgapradarśibhiḥ |
nītvā śvabhreṣu nikṣipya muṣyate dhūrtaceṭakaiḥ || 202 ||
[Analyze grammar]
naivāvakāśaṃ labhate rājñas tasyāntike 'paraḥ |
dhūrtair nibaddhavāṭasya śāler iva kṛṣīvalaiḥ || 203 ||
[Analyze grammar]
antarbhūya rahasyeṣu tair vaśīkriyate hi saḥ |
tataḥ śrīraviśeṣajñātkhinnā tasmātpalāyate || 204 ||
[Analyze grammar]
tasmājjitātmā rājā syādyuktadaṇḍo viśeṣavit |
prajānur āgād evaṃ hi sa bhavedbhājanaṃ śriyaḥ || 205 ||
[Analyze grammar]
pūrvaṃ ca śūrasenākhyo bhṛtyaikapratyayo nṛpaḥ |
sacivaiḥ peṭakaṃ kṛtvā bhujyate sma vaśīkṛtaḥ || 206 ||
[Analyze grammar]
yas tasya sevako rājñastasmai tanmantriṇo 'tra te |
dātuṃ naicchaṃstṛṇam api ditsatyapi ca bhūpatau || 207 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ tu sevako yo 'tra dadustasmai svayaṃ ca te |
te ca vijñapya rājānamanarhāyāpyadāpayan || 208 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā sa nṛpo buddhvā śanaistaddhūrtapeṭakam |
anyonyaṃ prajñayā yuktyā sacivāṃstānabhedayat || 209 ||
[Analyze grammar]
bhinneṣu teṣu naṣṭeṣu mithaḥ paiśunyakāriṣu |
samyak chaśāsa rājyaṃ tat sa rājānyair avañcitaḥ || 210 ||
[Analyze grammar]
harisiṃhaś ca rājābhūtsāmātyo nītitattvavit |
kṛtabhaktabudhāmātyaḥ sadurgaḥ sārthasaṃcayaḥ || 211 ||
[Analyze grammar]
anuraktāḥ prajāḥ kṛtvā ceṣṭate sma yathā tathā |
cakravartyabhiyukto 'pi na jagāma parābhavam || 212 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vicāraś cintā ca sāraṃ rājye 'dhikaṃ nu kim |
ity ādyuktvā yathāsvaṃ te viremurgomukhādayaḥ || 213 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaśca teṣāṃ śraddhāya tadvacaḥ |
cintye puruṣakartavye 'py acintyaṃ d aivamabhyadhāt || 214 ||
[Analyze grammar]
tataś cotthāya tair eva sākaṃ tāṃ prekṣituṃ yayau |
sa vilambakṛtotkaṇṭhāṃ priyāṃ madanamañcukām || 215 ||
[Analyze grammar]
prāpte tanmandiraṃ tasminn āsanasthe kṛtādarā |
kṣaṇaṃ kaliṅgasenātra gomukhaṃ vismitābravīt || 216 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatte 'tra rājasūtāvanāgate |
utsukā padavīmasya draṣṭuṃ madanamañcukā || 217 ||
[Analyze grammar]
harmyāgrabhūmim ārūḍhā gomukhānugatā mayā |
yāvattāvatpumāneko nabhaso 'trāvatīrṇavān || 218 ||
[Analyze grammar]
sa kirīṭī ca khaḍgī ca māṃ divyākṛtirabravīt |
ahaṃ mānasavegākhyo rājā vidyāhareśvaraḥ || 219 ||
[Analyze grammar]
svaḥstrī surabhidattākhyā tvaṃ ca śāpacyutā bhuvi |
sutā ca tava divyeyametan me viditaṃ kila || 220 ||
[Analyze grammar]
taddehi me sutāmetāṃ saṃbandhaḥ sadṛśo hy ayam |
ity ukte tena sahasā vihasyāhaṃ tam abravam || 221 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'syā bhartā devair vinirmitaḥ |
sarveṣāṃ yo 'tra yuṣmākaṃ cakravartī bhaviṣyati || 222 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa mayotpatya vyoma vidyādharo gataḥ |
matputrīnayanodvegākāṇḍavidyullatopamaḥ || 223 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā gomukho 'vādījjāte 'smin svāminīha naḥ |
rājaputre 'ntarikṣokterbuddhvāmuṃ bhāvinaṃ prabhum || 224 ||
[Analyze grammar]
pāpaṃ vidhātum apy aicchansadyo vidyādharā hi te |
ucchṛṅkhalo niyantāraṃ ka icchedbalinaṃ prabhum || 225 ||
[Analyze grammar]
tato 'yaṃ rakṣitaḥ sākṣādgaṇānādiśya śaṃbhunā |
nāradoktiriyaṃ tātenocyamānā śrutā mayā || 226 ||
[Analyze grammar]
ato vidyādharāḥ saṃpratyete 'smākaṃ virodhinaḥ |
śrutvā kaliṅgasenaitatsvavṛttāntabhiyābravīt || 227 ||
[Analyze grammar]
māyayā tarhi no yāvanmadvanmadanamañcukā |
vañcyate rājaputreṇa kiṃ na tāvadvivāhyate || 228 ||
[Analyze grammar]
etatkaliṅgasenātaḥ śrutvā tāṃ gomukhādayaḥ |
ūcustvay aiva kārye 'smin vatseśaḥ preryatāmiti || 229 ||
[Analyze grammar]
tatas tadgatadhīstasminn udyāne vyāharaddinam |
naravāhanadattastāṃ paśyanmadanamañcukām || 230 ||
[Analyze grammar]
utphullapadmavadanāṃ dalatkuvalayekṣaṇām |
bandhūkakamanīyauṣṭhīṃ mandārastabakastanīm || 231 ||
[Analyze grammar]
śirīṣasukumārāṅgīṃ pañcapuṣpamayīm iva |
ekām eva jagajjetrīṃ smareṇa vihitāmiṣum || 232 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenāpy anyedyur gatvā vatseśvaraṃ svayam |
sutāvivāhahetostadyathābhīṣṭaṃ vyajijñapat || 233 ||
[Analyze grammar]
vatseśo 'pi visṛjyaitāmāhūya nijamantriṇaḥ |
devyāṃ vāsavadattāyāṃ sthitāyāṃ nijagāda tān || 234 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā tvarate sutodvāhāya tatkatham |
kurmo yadbandhakītyetāṃ loko vaktyuttamāmiti || 235 ||
[Analyze grammar]
lokaś ca sarvadā rakṣyastatpravādena kiṃ purā |
rāmabhadreṇa śuddhāpi tyaktā devī na jānakī || 236 ||
[Analyze grammar]
ambā hṛtāpi bhīṣmeṇa yatnādbhrātuḥ kṛte tathā |
pratīpaṃ kiṃ na vā tyaktā vṛtapūrvānyabhartṛkā || 237 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kaliṅgasenaiṣā svayaṃvaravṛte mayi |
vyūḍhā madanavegena tenaitāṃ garhate janaḥ || 238 ||
[Analyze grammar]
ato 'syāstanayāmetāṃ gāndharvavidhinā svayam |
naravāhanadatto 'sāv udvahatv anurūpikām || 239 ||
[Analyze grammar]
ity ukte vatsarājena smāha yaugandharāyaṇaḥ |
icchetkaliṅgasenaitadanaucityaṃ kathaṃ prabho || 240 ||
[Analyze grammar]
divyaiṣā hi na sāmānyā sasutetyasakṛdgatam |
mittreṇa caitaduktaṃ me jñāninā brahmarakṣasā || 241 ||
[Analyze grammar]
ity ādi tatra te yāvadvimṛśanti parasparam |
evaṃ māheśvarī tāvadvāṇī prādurabhūd divaḥ || 242 ||
[Analyze grammar]
mannetrānaladagdhasya sṛṣṭasyāta manobhuvaḥ |
naravāhanadattasya may aivaiṣā vinirmitā || 243 ||
[Analyze grammar]
tapastuṣṭena bhāryāsya ratirmadanamañcukā |
etayā sahitaścāyaṃ sarvāntaḥpuramukhyayā || 244 ||
[Analyze grammar]
vidyādharādhirājyaṃ sa divyaṃ kalpaṃ kariṣyati |
matprasādādvijityārīnity uktvā virarāma vāk || 245 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitāṃ bhagavadvāṇīṃ vatseśaḥ saparicchadaḥ |
taṃ praṇamya sudodvāhe sanando niścayaṃ vyadhāt || 246 ||
[Analyze grammar]
atha sa sacivamukhyaṃ pūrvavijñātatattvaṃ narapatirabhinandyāhūya mauhūrtikāṃśca |
śubhaphaladamapṛcchallagnamūcustu te taṃ katipayadinamadhye bhāvinaṃ prāptapūjāḥ || 247 ||
[Analyze grammar]
kālaṃ manāganubhaviṣyati kaṃcidatra putro viyogamanayā saha bhāryayā te |
jānīmahe vayamidaṃ nijaśāstradṛṣṭyā vatseśvareti jagadurgaṇakāḥ punaste || 248 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa sūnor nijavaibhavocitaṃ vivāhasaṃbhāravidhiṃ vyadhān nṛpaḥ |
tathā yathāsya svapurī na kevalaṃ pṛthivyapi kṣobhamagāt tadudyamāt || 249 ||
[Analyze grammar]
prāpte vivāhadivase 'tha kaliṅgasenā pitrā nisṛṣṭanijadivyavibhūṣaṇāyāḥ |
tasyāḥ prasādhanavidhiṃ duhituścakāra somaprabhā patinideśavaśāgatā ca || 250 ||
[Analyze grammar]
kṛtadivyakautukā sā sutarāmatha madanamañcukā vibabhau |
nanvevam eva kāntā candratanuḥ kārtikānugatā || 251 ||
[Analyze grammar]
divyāṅganāś ca tasyā harājñayā śrūyamāṇagītaravāḥ |
tadrūpajitācchannā hrītā iva maṅgalaṃ vidadhuḥ || 252 ||
[Analyze grammar]
bhaktānukampini jayādrisute tvayādya ratyās tapaḥ svayamupetya kṛtaṃ kṛtārtham |
ity ādi divyavaracāraṇavādyamiśra vākyānumeyam api saṃdadhate 'tra gauryāḥ || 253 ||
[Analyze grammar]
atha naravāhanadattaḥ praviveśa sa madanamañcukādhyuṣitam |
kṛtavarakautukaśobhī vividhamahātodyabhṛdvivāhagṛham || 254 ||
[Analyze grammar]
nirvartya tatra bahalodyatavipramattavīvāhamaṅgalavidhiṃ ca vadhūvarau tau |
vedīṃ samāruruhaturjvalitāgnimuccai rājñāṃ śirobhuvamivāmalaratnadīpām || 255 ||
[Analyze grammar]
yadi yugapad ihendumūrtibhānū kanakagiriṃ bhramato 'bhitaḥ kadācit |
bhavati tadupamā tayostadānīṃ jagati vadhūvarayoḥ pradakṣiṇe 'gneḥ || 256 ||
[Analyze grammar]
yathā vivāhotsavatūryanādān apothayan dundubhayo 'ntarikṣe |
tathā vadhūtsāritahomalājāḥ surojjhitāḥ kausumavṛṣṭayo 'tra || 257 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kanakarāśibhirmaṇimayaiś ca jāmātaraṃ samarcayadudāradhīḥ kila kaliṅgasenā tathā |
yathātra bubudhe janair api sudurgato 'syāḥ puraḥ sa kāmamalakāpatiḥ kṛpaṇabhūbhṛto 'nye tu ke || 258 ||
[Analyze grammar]
niṣpannatādṛśacirābhimatānurūpapāṇigrahotsavavidhī ca vadhūvarau tau |
abhyantaraṃ viviśatuḥ pramadoparuddhaṃ lokasya mānasamivāmalacitrabhakti || 259 ||
[Analyze grammar]
sadvāhinīparigatair api viśvavandya śauryāś citair api jitāvanatairnarendraiḥ |
sā vārirāśibhirivāśu purī pupūre vatseśvarasya sadupāyanaratnahastaiḥ || 260 ||
[Analyze grammar]
anujīvijanāya so 'pi rājā vyakiraddhema tathā mahotsave 'smin |
yadi paramabhavanna jātarūpā jananīgarbhagatā yathāsya rāṣṭre || 261 ||
[Analyze grammar]
varacāraṇanartakīsamūhair vividhadigantasamāgatais tadātra |
paritaḥ stavanṛttagītavādyair bubudhe tanmaya eva jīvalokaḥ || 262 ||
[Analyze grammar]
vātoddhūtapatākābāhulatā cotsave 'tra kauśāmbī |
sāpi nanarteva purī paurastrīracitamaṇḍanābharaṇā || 263 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ca sa pratidinaṃ parivardhamāno nirvartyate sma sucireṇa mahotsavo 'tra |
sarvaḥ sad aiva ca suhṛtsvajano janaś ca hṛṣṭas tataḥ kim api pūrṇamanoratho 'bhūt || 264 ||
[Analyze grammar]
sa ca naravāhanadatto yuvarājo madanamañcukāsahitaḥ |
bhajate sma sucirakāṅkṣitamudayaiṣī jīvalokasukham || 265 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 8
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!