Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 46
ityaśeṣamayavyāpi yaduktaṃ doṣalakṣaṇam||54||
darśanādyairavahitastatsamyagupalakṣayet||55||
vyādhyavasthāvibhāgajñaḥ paśyannārtān pratikṣaṇam||55||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
iti-prakāre| doṣāṇāṃ lakṣaṇaṃ doṣalakṣaṇaṃ,-yathāyathaṃ liṅgam| iti-pūrvoktena prakāreṇa, yaddoṣalakṣaṇamuktam, taddarśanādyaiḥ samyagupalakṣayet-jānīyāt| vaidya iti śeṣaḥ| darśanādyairityādi(dya)śabdena sparśanapraśnau gṛhyete| kimbhūtaṃ doṣalakṣaṇaṃ tat? 5
aśeṣāmayavyāpi,-aśeṣāśca ta āmayāścāśeṣāmayāstān,-sarvāmayān, sādhu vyāpnotīti| kimbhūto vaidyaḥ? avahito,-dattāvadhānaḥ| tathā, vyādhyavasthāvibhāgajñaḥ,-vyādheravasthāḥ-kālakṛtā daśāḥ, tāsāṃ vibhāgaḥ-pṛthaktvam, yathā,-iyamasya vyādheravastheyamanyāvastheti| avasthābhedāccopakramabhedaḥ| tathā hi,-ekasyaiva jvarasya navasyānya upakramo jīrṇasyānyaḥ| tadevaṃ vibhāgaṃ yo jānāti sa vyādhyavasthāvibhāgajñaḥ| tathā, ārtān-vyādhitān, pratikṣaṇaṃmuhūrte muhūrte, paśyan-ālokayan|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
lakṣaṇajñāne sāvadhānena bhavitavyamityāha-ityaśeṣāmayavyāpīti| darśanādyaiḥ-darśanasparśanapraśnaiḥ| avasthāvibhāgo yathā,-āmajvaro jīrṇajvaraḥ pacyamānajvara iti|