Yoga-sutra with Bhoja Vritti [sanskrit]
9,596 words
The Sanskrit edition of the Rājamārtaṇḍa or Bhojavṛtti by Bhojarāja.—This represents the commentary on the yoga aphorisms of Patañjali by King Bhoja who ruled in the 11th century. The material was typed by Suryansu Ray from a traditional old manuscript belonging to the family Guru.
Sūtra 3.22
sopakramaṃ nirupakramaṃ ca karma tatsaṃyamādaparāntajñānamariṣṭebhyo vā || vibhūti 22 ||
vṛttiḥ — āyurvipākaṃ yat pūrvakṛtaṃ karma taddviprakāraṃ sopakramaṃ nirupakramaṃ ca | tatra sopakramaṃ yat phalajananāya sahopakrameṇa kāryakaraṇābhimukhyena vartate yathoṣṇapradeśe prasāritārdravāsaḥ śīghrameva śuṣyati | uktaviparītaṃ nirupakramaṃ yathā tadevārdravāsaḥ saṃvartitamanuṣṇapradeśe cireṇa śuṣyati | tasmin dvividhe karmaṇi yaḥ saṃyamaṃ karoti — kiṃ mama karma śīghravipākaṃ ciravipākaṃ vā — evaṃ dhyānadārḍhyādaparāntajñānamasyotpadyate | aparāntaḥ śarīraviyogastasmiñjñānamamuṣmin kāle'muṣmin deśe mama śarīraviyogo bhaviṣyatīti niḥsaṃśayaṃ jānāti | ariṣṭebhyo vā | ariṣṭāni trividhāni | ādhyātmikādhibhautikādhidaivikāni | tatrādhyātmikāni — pihitakaraṇaḥ koṣṭhyasya vāyorghoṣaṃ na śṛṇotītyevamādīni | ādhibhautikāni — akasmādvikṛtapuruṣadarśanādīni | ādhidaivikāni — akāṇḍa eva draṣṭumaśakyāni svargādipadārthadarśanādīni | tebhyaḥ śarīraviyogakālaṃ jānāti | yadyapyayogināmapyariṣṭebhyaḥ prāyeṇa tajjñānamutpadyate tathāpi teṣāṃ sāmānyākāreṇa tat saṃśayarūpaṃ yogināṃ punarniyatadeśakālatayā pratyakṣavadavyabhicāri || 22 ||