Syainika Sastra [sanskrit]
3,001 words
The Sanskrit text of the Syainika-Sastra attributed to king Rudradeva (or Candradeva) from the 13th century. This book deals with Hunting and Hawking and is written as a traditional type of Sanskrit educational treatise (Shastra). It contains 368 Sanskrit verses and contains many overlapping topics, such as the treatment and diet of birds.
Chapter 6
athaivamagadādyaiśca pūrvoktairbṛṃhaṇīyakaiḥ |
hṛṣṭānpuṣṭān samālakṣya nūtanacchadaśobhitān || 1 ||
[Analyze grammar]
nīlendramaṇisaṃkāśapakṣatibhyāṃ virājitān |
muktājālairivorusthapakṣarājibhirañjitān || 2 ||
[Analyze grammar]
nirmuktoragasaṃkāśānpaṭṭapāśopayojitān |
grīvikāratnapadikāmañjarīpiñjarīkṛtān || 3 ||
[Analyze grammar]
kiṅkiṇīrāvamukharān kṛtvā tu sudine punaḥ |
pūrvoktavidhinā raktānvidhāyāhvāyayetpunaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
pūrvasaṃskārabodhāya rajjuyantritapatriṣu |
paripātaṃ śikṣayīta pakṣarakṣāviśāradaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
ye śyenā nīḍanilayā labdhāḥ prāgbandhapoṣitāḥ |
tānanabhyastasaṃskārānpatatriparipātane || 6 ||
[Analyze grammar]
bahudhā śikṣayetprājñaḥ pāṭavakramavardhanaiḥ |
suśiṣyā iva te śyenāḥ śikṣāṃ gṛhṇanti satvaram || 7 ||
[Analyze grammar]
samyaksuśikṣitānāṃ tu śyenānāṃ marutāmiva |
nākāryaṃ vidyate kiṃcit nāsādhyaṃ yogyavastuṣu || 8 ||
[Analyze grammar]
saṃdhārayeyustān hastairyuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ |
suveśāścāruvasanāḥ śikṣitā bahudhānvaham || 9 ||
[Analyze grammar]
śikṣāvaiśadyamālakṣya tadaiṣāṃ svayamīśvaraḥ |
draṣṭuṃ vinodaṃ nirgacchet ākheṭoditavāsare || 10 ||
[Analyze grammar]
yāminyāḥ prathamādeva yāmādudayaśālibhiḥ |
prātareva śaranmeghairyāyādruddhe divākare || 11 ||
[Analyze grammar]
dūrasaṃcāritānekaseno ruddhānyasaṃcaraḥ |
svayaṃ viralavikhyātavīrāptaprāyasaṃvṛtaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
kavikārajjuvinyastasamastagatipāṭavaiḥ |
surajadhvānavinyāsacaraṇanyāsaśālibhiḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
vāhyamānaḥ svayaṃ svaśvaiḥ śyenavāhaiśca saṃyutaḥ |
pracchāye bhūdharendrāṇāṃ yathākālamatandritaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
athavā yāmaśeṣe tu vāsare mṛgayāmiyāt |
śaratkāle pṛṣṭhato'rkaṃ kṛtvā dūre tu no hitam || 15 ||
[Analyze grammar]
upatyakāyāṃ mṛgayāṃ yadyupeyāstadābhitaḥ |
pracārayetpadātīṃśca giridroṇyantarādiṣu || 16 ||
[Analyze grammar]
tatrasthāste ca paśyeranpakṣiṇāmapi sarvataḥ |
uḍḍīyānyatra patanaṃ nilīyānantarāḥ sthalīḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
samāyāṃ bhuvi vistāro mārgaṇe sādināṃ bhavet |
viṣamāyāṃ tu pattīnāṃ girikūṭe śunāṃ punaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
madhye śyenadharo netā pārśvayordvau ca sainikau |
ekaviṃśatyaśvavārairmaṇḍalaṃ parikīrtitam || 19 ||
[Analyze grammar]
netṛdattekṣaṇaḥ savyo vyāmamātrāvakāśataḥ |
pārśvayoḥ samabhāgena maṇḍalasthaścarejjanaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
ā pūrvādaiśvarīmāśāmadhimoktumathārhati |
śyainiko yena no lakṣyakṛtodvego bhaveddvayoḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
śyenā yasyātha bahavastathaiva hayasādinaḥ |
saṃcārayetsa parito maṇḍalāni pṛthakpṛthak || 22 ||
[Analyze grammar]
īśamaṇḍalamadhyasthaḥ sainiko hi vinājñayā |
moktuṃ nārhati nediṣṭhe lakṣye'pyaskhalitasthitiḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
maṇḍale baharī tvekā kuhyapyekā trivājikā |
vāsādyāḥ pañcaṣāḥ śastāḥ kramo moke puroditaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
krośārddhāddhārayetsvīyānmaṇḍalānmaṇḍalaṃ pṛthak |
yathā bhavenna kuhyādervāsādermiśraṇādbhayam || 25 ||
[Analyze grammar]
vanyānāṃ tu śaśādīnāṃ trāsanāya puraiva hi |
vikoṣāścāsayaḥ kāryā dhāryā vā śaktayo'bhitaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
bahavaḥ patriṇo dhāryā vinītaiḥ kālavedibhiḥ |
śyainikasya prabhavataḥ paritaḥ paricārakaiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
mārgaṇe mandasañcāro maṇḍalasya sadeṣyate |
nipātānantarānveṣe sutarāṃ manda iṣyate || 28 ||
[Analyze grammar]
sādināmagragā ye ca vetriṇaste'pi dhūtikāḥ |
ṭonādīnmuṣṭimokena kṣiperanvarttikādiṣu || 29 ||
[Analyze grammar]
śaighryādalakṣyayātayaste'pi tiryaṅnipātiṣu |
cīcīkucīravonneyagrahaṇād rasapuṣṭidā || 30 ||
[Analyze grammar]
tadrasākṣiptahṛdayastāneva yadi ceśvaraḥ |
prakrīḍayettadā tajjñairbhāvyaṃ vetribhirādarāt || 31 ||
[Analyze grammar]
vetraprahārānabhitaḥ kurvadbhirmandacāriṇaḥ |
utthāpayeyurlāvādīn ḍhokayeyuśca tadgatīḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
yatraikavāraṃ patitaḥ pakṣī kuryānna cotplutim |
sarajjunā śunā tatra mārgayitvā visarjayet || 33 ||
[Analyze grammar]
sāvadhānena devena bhāvyamutpatate hyasau |
ityādi madhurālāpairbodhayeyustatheśvaram || 34 ||
[Analyze grammar]
kuhyā mokaḥ sārase'tha krauñce raudrarasāvahaḥ |
sapakṣayoḥ parvatayoriva yatrānudhāvanam || 35 ||
[Analyze grammar]
nipatya nakharākṣepakrūrakreṅkārakūjitam |
parāvṛttyogracañcvā ca prahāro raudrasaṃgaraḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
atidūragatānāṃ tu kaṅkadātyūhapakṣiṇām |
lakṣye moko baharyā hi janayatyadbhutaṃ rasam || 37 ||
[Analyze grammar]
yatra vegānilasvānabhīṣitāḥ khātpatanti ca |
chinnapakṣanagākārāḥ khagāstasmātkimadbhutam || 38 ||
[Analyze grammar]
hāriṇaṃ śiśumādāya sāntrāṇyaṅgāni bhakṣayan |
anivāryo hi bībhatsaṃ carakho janayatyalam || 39 ||
[Analyze grammar]
ṭonādīnāṃ pakṣavegāt nilīnāḥ kecukādayaḥ |
nirudyamāḥ kuñjamadhye darśayanti bhayānakam || 40 ||
[Analyze grammar]
atilīno bharadvājaḥ punaruccāvacaṃ bahu |
pralapaṃllakṣyatāmeṣyan svairaṃ hāsarasāyate || 41 ||
[Analyze grammar]
bhayārteṣu pralīneṣu vācā lakṣyeṣu teṣvatha |
gulikāstraprayogo hi kartavyaḥ kautukārthinā || 42 ||
[Analyze grammar]
dūrāllakṣyeṣu nipatan sthāne grahaṇamācaran |
parāsukaraṇe dakṣo vājī vīrarasāyate || 43 ||
[Analyze grammar]
ūrddhvākrāntiḥ samākrāntirnīcākrāntiriti tridhā |
varajagrahaṇe proktā vājānāṃ rasabhūmayaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
chāyākāraḥ nilīyādho haṭhāllakṣye tathorddhvage |
utplutya śaravatpātamūrddhvākrāntī rasāvahā || 45 ||
[Analyze grammar]
samamevānusaraṇāt lakṣyālakṣyeṇa vā punaḥ |
daṇḍavatpatanaṃ lakṣye samākrāntiḥ samā matā || 46 ||
[Analyze grammar]
nīcānusāriṇi bhayādupariṣṭācca vajravat |
saṃrambhātpatanaṃ lakṣye nīcākrāntiḥ suduṣkarā || 47 ||
[Analyze grammar]
evaṃ lakṣyānusaraṇātbahuśaḥ paridhāvanāt |
ativiśrambhaṇāt vājā gatāḥ śraiṣṭhyaṃ patatriṣu || 48 ||
[Analyze grammar]
utplutyotplutya patanaiḥ parigṛhyāvapātanaiḥ |
mallā iva vidagdhānāṃ haranti prasabhaṃ manaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
dvandvasaṃcāriṇāmekanigrahe'nyasya kūjitam |
yatrābhitastatra rasaḥ karuṇastaruṇāyate || 50 ||
[Analyze grammar]
śṛṅgāraḥ puṣkalastatra dṛśyate nāyake dvidhā |
lakṣyaprāptau bhogarūpastadaprāptau tathetaraḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
yathāvakāśaromāñcaharṣāśrustambhagadgadaiḥ |
cintāpralāpavaivarṇyabhāvaiḥ sattvaṃ vyanakti ca || 52 ||
[Analyze grammar]
strīsambhogādapi raso mṛgavyāyāṃ viśiṣyate |
yena trasyatkuraṅgākṣyāḥ patiṃ sā vaśayatyalam || 53 ||
[Analyze grammar]
kaṇṭhalagnāṃ priyāṃ hitvā haimanīṣu niśāsvapi |
nābhisāraṃ narāḥ kuryuryadi neṣṭā ca sā bhavet || 54 ||
[Analyze grammar]
atha vāsādimoko'pi śritāpaśritakādibhiḥ |
rabhasā vihitāśleṣaḥ śṛṅgāramanusajati || 55 ||
[Analyze grammar]
tanūruhāṇi grahaṇe khātpatanti patatriṇām |
janayanti prasannendramuktapuṣpotkarabhramam || 56 ||
[Analyze grammar]
ye vimuktā nije lakṣye dūre dūre skhalanti na |
te sādhuvādapātrāṇi śikārā netare punaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
śīghratā pratisandhānaṃ śikārāṇāṃ dviśastriśaḥ |
grahaṇe tittirādīnāṃ tatkena pratidiśyatām || 58 ||
[Analyze grammar]
jālapādeṣvapi tathā sarasīṣu saraḥsu ca |
pūrvacārairanugataḥ kuhyādīnparimocayet || 59 ||
[Analyze grammar]
tatra sambhūya mokṣo'pi viśrambhaṃ ye gatā mithaḥ |
teṣāṃ praśasyate dikṣu kavīnāṃ viplavāya tu || 60 ||
[Analyze grammar]
dundubhyāstāḍanaṃ kāryaṃ vārityāgāya patriṇām |
yathā sukhena gṛhṇīyuḥ śyenāḥ svasthānavicyutān || 61 ||
[Analyze grammar]
ye nāṭyabandhakuśalairvitataprapañcaiḥ saṃdarśitāḥ kila rasāḥ samayaṃ vibhajya |
ekatra te samakameva rasā anūnā dṛśyanta eva kṛtibhirmṛgayāvihāre || 62 ||
[Analyze grammar]
iti śrīrudradevaviracite śyainike śāstre śyenapāteti kartavyatā paricchedaḥ ṣaṣṭhaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 6
Syainika-Sastra (Ancient Text on Hawking)
by Mahamahopadhyaya Haraprasad Shastri (2005)
Publisher: Sadesh; Introdfuction by Smt. Mina Hati; Edited by: Manabendu Banerjee
Buy now!