Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 9
tataḥ prātaḥ sarastīrāttasmādutthāya mantriṇam |
naravāhanadattastaṃ gomukhaṃ prasthito 'bravīt || 1 ||
[Analyze grammar]
vayasya jāne kāpyadya rātryante dhavalāmbarā |
kumārī divyarūpā māmetya svapne 'bhyadhādidam || 2 ||
[Analyze grammar]
niścinto bhava vatsa tvamitaḥ śīghramavāpsyasi |
abdhestīre vanāntaḥsthamāścaryaṃ nagaraṃ mahat || 3 ||
[Analyze grammar]
viśrāntas tatra cākleśātprāpya karpūrasaṃbhavam |
puraṃ karpūrikāṃ prāpsyasyatra tāṃ rājakanyakām || 4 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā māṃ tiro 'bhūtsā prabuddhaścāsmi tatkṣaṇam |
evaṃ tamuktavantaṃ ca prītaḥ provāca gomukhaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
devairanugṛhītastvaṃ deva kiṃ te 'sti duṣkaram |
tanniścitamakṛcchreṇa tava setsyatyabhīpsitam || 6 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatā tena gomukhena samaṃ pathi |
naravāhanadatto 'tra sa prāyātsatvaras tataḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
kramātprāpac ca jaladherupakaṇṭhagataṃ sa tat |
adrikūṭanibhāṭṭālapratolīgopurānvitam || 8 ||
[Analyze grammar]
mervābhasarvasauvarṇarājamandirarājitam |
nagaraṃ vipulābhogaṃ bhūmaṇḍalamivāparam || 9 ||
[Analyze grammar]
praviśya tatra vipaṇīmārgeṇa sa dadarśa ca |
kāṣṭhayantramayaṃ sarvaṃ ceṣṭamānaṃ sajīvavat || 10 ||
[Analyze grammar]
vaṇigvilāsinīpaurajanaṃ janitavismayam |
vijñāyamānaṃ nirjīva iti vāgvirahātparam || 11 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca gomukhasakhaḥ so 'ntikaṃ rājaveśmanaḥ |
prāpa tādṛśamevātra hastyaśvādi vilokayan || 12 ||
[Analyze grammar]
viveśa cāsya sauvarṇapuramastakaśobhinaḥ |
abhyantaraṃ sasacivaḥ sāścaryo rājasadmanaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
tatra yantrapratīhāravāranārīpariśritam |
jaḍānāṃ spandane hetuṃ teṣāṃ cetanam ekakam || 14 ||
[Analyze grammar]
indriyāṇāmivāmānamadhiṣṭhātṛtayā sthitam |
ratnasiṃhāsanāsīnaṃ bhavyaṃ puruṣamaikṣata || 15 ||
[Analyze grammar]
so 'pi taṃ puruṣo dṛṣṭvā cottamākṛtimutthitaḥ |
vidhāya svāgataṃ svasminnupāveśayadāsane || 16 ||
[Analyze grammar]
papraccha copaviśyāgre kaḥ kathaṃ kimamānuṣām |
kṣmāmātmanā dvitīyaḥ sannimāṃ prāpto bhavāniti || 17 ||
[Analyze grammar]
tataḥ so 'pi svavṛttāntaṃ nivedya tamaśeṣataḥ |
naravāhanadattastaṃ prahvaṃ papraccha pūruṣam || 18 ||
[Analyze grammar]
kastvaṃ kiṃ cedamāścaryaṃ puraṃ te bhadra kahyatām |
tac chrutvā sa pumānvaktuṃ svodantamupacakrame || 19 ||
[Analyze grammar]
asti kāñcīti nagarī garīyoguṇagumphitā |
kāñcīva vasudhāvadhvāḥ sadalaṃkṛtitāṃ gatā || 20 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ bāhubalākhyo 'sti kāñcyāṃ khyāto mahīpatiḥ |
koṣe baddhvā kṛtā yena calāpi śrīrbhujārjitā || 21 ||
[Analyze grammar]
tasya rāṣṭre nṛpasyāvāṃ takṣāṇau bhrātarāvubhau |
mayapraṇītadārvādimāyāyantravicakṣaṇau || 22 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhaḥ prāṇadharo nāma veśyāvyasanaviplutaḥ |
ahaṃ kaniṣṭhas tadbhakto nāmnā rājyadharaḥ prabho || 23 ||
[Analyze grammar]
tena bhuktvā dhanaṃ pitryaṃ madbhartrā svaṃ ca kiṃcana |
bhuktaṃ madarjitam api snehārdreṇārpitaṃ mayā || 24 ||
[Analyze grammar]
tato 'pi so 'tivyasanī veśyārthārthajihīrṣayā |
rajjuyantravahaṃ dārumayaṃ haṃsayugaṃ vyadhāt || 25 ||
[Analyze grammar]
taddhaṃsayugalaṃ rajjughaṭṭanapreritaṃ niśi |
rājño bāhuvalasyātra kośādyantraprayogataḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
gavākṣeṇa praviśyāntaś cañcvā paṭalake sthitam |
ādāyābharaṇaṃ tasya madbhrātur gṛham āgamat || 27 ||
[Analyze grammar]
tac ca vikrīya so 'bhuṅkta majjyeṣṭhaḥ saha veśyayā |
tathaivāharniśaṃ koṣamamuṣṇātsa ca bhūpateḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
vāryamāṇo 'pi ca mayā nākāryādvyaramat tataḥ |
ko hi mārgamamārgaṃ vā vyasanāndho nirīkṣate || 29 ||
[Analyze grammar]
tathā ca muṣyamāṇe 'pi rātriṣvacalitārgale |
nirmūṣake rājagañje dināni katicidbhayāt || 30 ||
[Analyze grammar]
vicinvan pratyahaṃ tūṣṇīṃ paritapto 'dhikādhikam |
tadbhāṇḍagāriko gatvā sphuṭaṃ rājñe nyavedayat || 31 ||
[Analyze grammar]
rājāpi taṃ tathānyāṃś ca rakṣakāñjāgrato niśi |
koṣāntaḥ sthāpayām āsa tatra tatvamavekṣitum || 32 ||
[Analyze grammar]
te niśīthe praviṣṭau tau gavākṣeṇātra rakṣakāḥ |
madbhrātṛyantrahaṃsau dvāv apaśyan rajjughaṭṭitau || 33 ||
[Analyze grammar]
yantrayuktiparibhrāntau cañcūpāttavibhūṣaṇau |
chinnarajjū agṛhṇaṃś ca rājñe darśayituṃ prage || 34 ||
[Analyze grammar]
tatkālaṃ ca sa madbhrātā jyeṣṭho 'vādītsasaṃbhramaḥ |
bhrātargṛhītau haṃsau dvau madīyau gañjarakṣibhiḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
rajjur hi śithilībhūtā yantre srastā ca kīlikā |
tasmādito 'pasartavyamadhunaivāvayordvayoḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
caurāviti nigṛhṇīyātprātarbuddhvā nṛpo hi nau |
āvām eva hi vikhyātau māyāyantravidāvubhau || 37 ||
[Analyze grammar]
vātayantravimānaṃ ca tanmamāstīha maṅkṣu yat |
yojanāṣṭaśatī yāti sakṛtprahatakīlikam || 38 ||
[Analyze grammar]
tena dūraṃ vrajāvo 'dya videśam api duḥkhadam |
pāpe karmaṇyavajñātahitavākye kutaḥ sukham || 39 ||
[Analyze grammar]
yanmayā na kṛtaṃ vākyaṃ tava duṣkṛtabuddhinā |
tasyaiṣa pākaḥ prasṛto yo 'yaṃ tvayyapyapāpini || 40 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā samārohadvimānaṃ vyomagāmi tat |
sa me prāṇadharo bhrātā tadaiva sakuṭumbakaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ tūkto 'pi tenātra nārohaṃ bahubhirvṛte |
tatas tena khamutpatya sa prāyātkvāpi dūrataḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
gate prāṇadhare tasminn ahamanvarthanāmani |
prabhāte bhāvi saṃbhāvya rājato bhayam ekakaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
āruhya svakṛte 'nyasminvātayantravimānake |
drutaṃ tato gato 'bhūvaṃ yojanānāṃ śatadvayam || 44 ||
[Analyze grammar]
preritena punas tena vimānena khagāminā |
tato 'pi yojanaśatadvayamanyadagāmaham || 45 ||
[Analyze grammar]
tataḥ samudranaikaṭyaśaṅkātyaktavimānakaḥ |
padbhyāṃ vrajanniha prāptaḥ śūnyaṃ puramidaṃ kramāt || 46 ||
[Analyze grammar]
kautukāc ca praviṣṭo 'haṃ devedaṃ rājamandiram |
vastrābharaṇaśayyādirājopakaraṇānvitam || 47 ||
[Analyze grammar]
sāyaṃ codyānavāpyambhaḥ snāto bhuktvā phalānyaham |
rājaśayyāgato rātrāv ekākī samacintayam || 48 ||
[Analyze grammar]
nirjane kiṃ karomīha tatprātaryatra kutracit |
vrajāmīto gataṃ me hi bhayaṃ bāhubalānnṛpāt || 49 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya saṃsuptaṃ niśānte divyarūpadhṛt |
puruṣo barhiṇārūḍhaḥ svapne mām evam abhyadhāt || 50 ||
[Analyze grammar]
ihaiva bhadra vastavyaṃ gantavyaṃ nānyatastvayā |
āhārakāle cāruhya sthātavyaṃ madhyame pure || 51 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāntarhite tasmin prabuddho 'hamacintayam |
kumāranirmitamidaṃ divyasthānaṃ suniścitam || 52 ||
[Analyze grammar]
kṛtaś ca tena me svapne pūrvapuṇyairanugrahaḥ |
utthito 'smīha nūnaṃ hi śreyo 'sti vasato 'tra me || 53 ||
[Analyze grammar]
iti baddhāsthamutthāya kṛtvāhnikamahaṃ sthitaḥ |
āruhya yāvadāhārakāle 'smin madhyame pure || 54 ||
[Analyze grammar]
tāvaddhiraṇmayeṣv agre pātreṣūpanateṣu me |
apatatkhāddhṛtakṣīraśālibhaktādibhojanam || 55 ||
[Analyze grammar]
cintitaṃ cintitaṃ cānyanmama bhojyamupānamat |
tadbhuktvā cāhamabhavaṃ devātīveha nirvṛtaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
tato gṛhītaiva mayā sthitir asmin pure prabho |
cintitopanamadrājabhogena prativāsaram || 57 ||
[Analyze grammar]
bhāryā paricchado vā me cintitastu na tiṣṭhati |
tena yantramayo 'trāyaṃ janaḥ sarvaḥ kṛto mayā || 58 ||
[Analyze grammar]
itīhāgatya takṣāpi devaikākī karomy aham |
rājño līlāyituṃ rājyadharo nāma vidhervaśāt || 59 ||
[Analyze grammar]
tad devanirmite 'muṣmin bhavanto 'dya pure dinam |
viśrāmyantu yathāśakti paricaryapare mayi || 60 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tatpurodyānaṃ tena rājyadhareṇa saḥ |
naravāhanadatto 'tra nīyate sma sagomukhaḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
tatra vāpījalasnāto vārijārcitadhūrjaṭiḥ |
tāṃ madhyamapurāhārabhūmiṃ ca prāpito 'bhavat || 62 ||
[Analyze grammar]
bubhuje tatra cāhārān dhyātopasthāpitāñ śubhān |
tena rājyadhareṇāgrasthitena sa samantrikaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kenāpyadṛṣṭena pramṛṣṭāhārabhūmikaḥ |
anu tāmbūlabhogaṃ sa tasthau pītāsavaḥ sukham || 64 ||
[Analyze grammar]
atha cintāmaṇiprakhyapuramāhātmyavismitaḥ |
bhukte rājyadhare naktaṃ sa bheje śayanottamam || 65 ||
[Analyze grammar]
karpūrikānavautsukyavinidraṃ cātra tatkathām |
pṛcchantam abravīdrājyadharo 'tha śayanasthitaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
kiṃ na nidrāsi kalyāṇin prāpsyasy evepsitāṃ priyām |
udārasattvaṃ vṛṇute svayaṃ hi śrīr ivāṅgana || 67 ||
[Analyze grammar]
pratyakṣadṛṣṭamatredaṃ tathā ca śṛṇu vacmi te |
yaḥ sa kāñcīpatirbāhubalo rājā mayoditaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
tasyānvartho 'rthalobhākhyaḥ pratīhāro 'rthavānabhūt |
tasya mānaparā nāma bhāryābhūd rūpaśālinī || 69 ||
[Analyze grammar]
so 'rthalobho vaṇigdharmāllobhādbhṛtyeṣv aviśvasan |
vaṇijyāvyavahāreṣu madhye bhāryāṃ nyayuṅkta tām || 70 ||
[Analyze grammar]
sānicchantyapi tadvaśya vaṇigbhiḥ saṃvyavāharat |
madhureṇāhṛtajanā rūpeṇa vacanena ca || 71 ||
[Analyze grammar]
gajāśvaratnavastrādivikrayaṃ yaṃ vyadhatta sā |
taṃ taṃ sopacayaṃ dṛṣṭvā so 'rthalobho 'nvamodata || 72 ||
[Analyze grammar]
ekadā cātra ko 'py āgāddūrāddeśāntarādvaṇik |
mahānsukhadhano nāma prabhūtāśvadibhāṇḍadhṛt || 73 ||
[Analyze grammar]
taṃ buddhvaivāgataṃ bhāryāmarthalobho 'bravītsa tām |
vaṇiksukhadhano nāma prāpto deśāntarādiha || 74 ||
[Analyze grammar]
priye vājisahasrāṇi tenānītāni viṃśatiḥ |
cīnadeśajasadvastrayugmānyagaṇanāni ca || 75 ||
[Analyze grammar]
tadgatvaśvasahasrāṇi pañca tasmāttvamānaya |
krītvā sadvastrayugmānāṃ sahasrāṇi tathā daśa || 76 ||
[Analyze grammar]
yāvadaśvasahasraiḥ svaistathā taiścāpi pañcabhiḥ |
karomi darśanaṃ rājño vaṇijyāṃ vidadhāmi ca || 77 ||
[Analyze grammar]
evam uktvārthalobhena preṣitā tena pāpmana |
āgānmānaparā tasya pārśvaṃ sukhadhanasya sā || 78 ||
[Analyze grammar]
mārgati sma ca mūlyena tān vastrasahitān hayān |
racitasvāgatāt tasmāt tadrūpāhṛtacakṣuṣaḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
sa ca tāṃ kāmavivaśo nītvaikānte 'bravīdvaṇik |
mūlyena vastram ekaṃ te hayaṃ vā na dadāmy aham || 80 ||
[Analyze grammar]
vatsyasyekāṃ niśāṃ sākaṃ mayā cettaddadāmi te |
śatāni vājināṃ pañcasahasrāṇi ca vāsasām || 81 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā so 'dhikenāpi tāṃ prārthayata sundarīm |
strīṣvanargalaceṣṭāsu kasyecchā nopajāyate || 82 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sā pratyavocattam evaṃ pṛcchāmy ahaṃ patim |
atrāpi hi sa jāne māṃ prerayedatilobhataḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā svagṛhaṃ gatvā patye tasmai tad abravīt |
yaduktā tena vaṇijā rahaḥ sukhadhanena sā || 84 ||
[Analyze grammar]
so 'tha pāpo 'rthalobhastaṃ kīnāśaḥ patirabravīt |
priye vastrasahasrāṇi pañca vājiśatāni ca || 85 ||
[Analyze grammar]
ekayā yadi labhyante rātryā doṣastadatra kaḥ |
tadgaccha pārśvaṃ tasyādya prabhāte drutameṣyasi || 86 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā vacas tasya bhartuḥ kāpuruṣasya sā |
hṛdi mānaparā jātavicikitsā vyacintayat || 87 ||
[Analyze grammar]
dāravikrayiṇaṃ pāpaṃ hīnasattvaṃ dhig astv imam |
lobhabhāvanayā nityaṃ bata tan mayatāṃ gatam || 88 ||
[Analyze grammar]
varaṃ sa eva bhartā me yo māmaśvaśatairniśām |
cīnapaṭṭasahasraiś ca krīṇātyekāmudāradhīḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
ity ālocya na me doṣa ityanujñāpya taṃ tataḥ |
kubhartāramagāt tasya gṛhaṃ sukhadhanasya sā || 90 ||
[Analyze grammar]
sa ca tām āgatāṃ dṛṣṭvā pṛṣṭvā buddhvā ca tattathā |
citrīyamāṇas tatprāpteramaṃstātmani dhanyatām || 91 ||
[Analyze grammar]
prāhiṇoccārthalobhāya tasmai tatpataye drutam |
tacchulkabhūtān aśvāṃś ca vastrāṇi ca yathoditam || 92 ||
[Analyze grammar]
uvāsa ca tayā sākaṃ pūrṇakāmaḥ sa tāṃ niśām |
mūrtayeva ciraprāptanijasaṃpatphalaśriyā || 93 ||
[Analyze grammar]
prātaś cāhvayakān bhṛtyān arthalobhena nisrapam |
klībena tena prahitān sātha mānaparābravīt || 94 ||
[Analyze grammar]
vikrītā saṃgatānyena bhūtvā tasya kathaṃ punaḥ |
bhāryā bhavāmi nirlajjaḥ sa yahā kimahaṃ tathā || 95 ||
[Analyze grammar]
yūyam eva mama brūta yadyetacchobhate 'dhunā |
tadyāta yena krītāsmi sa eva hi patirmama || 96 ||
[Analyze grammar]
ity uktāste tayā bhṛtyāstato gatvā tathaiva tat |
abruvannarthalobhāya vākyaṃ tasyā adhomukhāḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
sa tac chrutvā balādaicchadānetuṃ tāṃ narādhamaḥ |
tato harabalo nāma vayasyastam abhāṣata || 98 ||
[Analyze grammar]
na sā sukhadhanāt tasmād ānetuṃ śakyate tvayā |
pravīrasya na tasyāgre tava paśyāmi dhīratām || 99 ||
[Analyze grammar]
sa hi tyāgānurāgiṇyā nāryā śūrīkṛtas tayā |
balī ca balibhiścānyairyukto mittraiḥ sahāgataḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ tu kārpaṇyavikrītaviviktadayitojjhitaḥ |
avamānanirutsāho garhitaḥ klībatāṃ gataḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
na ca svato balī tādṛṅ na ca mittrabalānvitaḥ |
tatkathaṃ tvaṃ samarthaḥ syās tasya pratyarthino jaye || 102 ||
[Analyze grammar]
rājā ca kupyed buddhvā te dāravikrayaduṣkṛtam |
tattūṣṇīṃ bhava bhūyo 'pi mā kṛthā hāsyavibhramam || 103 ||
[Analyze grammar]
iti sakhyā niṣiddho 'pi krodhāgatvā sasainikaḥ |
yāvad ruṇaddhy arthalobho gṛhaṃ sukhadhanasya saḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
tāvattasya samittrasya sainyaiḥ sukhadhanasya tat |
sainyaṃ tadīyaṃ nirgatya kṛtsnaṃ bhagnamabhūtkṣaṇāt || 105 ||
[Analyze grammar]
tataḥ palāyitaḥ prāyātso 'rthalobho nṛpāntikam |
dārāḥ sukhadhanākhyena vaṇijā deva me hṛtāḥ || 106 ||
[Analyze grammar]
iti vyajijñapaccātra nṛpaṃ nihnutadurnayaḥ |
nṛpo 'py aicchadavaṣṭabdhuṃ sa taṃ sukhadhanaṃ ruṣā || 107 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃdhānanāmā taṃ mantrī rājānam abravīt |
yathātathā na śakyo 'sav avaṣṭabdhuṃ vaṇikprabho || 108 ||
[Analyze grammar]
tasyaikādaśabhirmittraiḥ sahāyātairyutasya hi |
lakṣamabhyadhikaṃ deva vartate varavājinām || 109 ||
[Analyze grammar]
tattvaṃ ca nātra vijñātaṃ nahyetatsyādakāraṇam |
tatpreṣya dūtaṃ praṣṭavyaḥ kiṃ tāvatso 'tra jalpati || 110 ||
[Analyze grammar]
iti mantrivacaḥ śrutvā rājā bāhubalas tataḥ |
praṣṭuṃ tatprāhiṇoddūtaṃ tasmai sukhadhanāya saḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
sa dūtastaṃ tadādeśād gatvā yāvac ca pṛcchati |
tāvanmānaparā sāsmai svavṛttāntaṃ tam abhyadhāt || 112 ||
[Analyze grammar]
śrutvaiva ca tadāścaryaṃ rūpaṃ tasyāś ca vīkṣitum |
gṛhaṃ sukhadhanasyāgāt sārthalobho mahīpatiḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyatsukhadhane prahve mānaparāṃ sa tām |
vidhātur api lāvaṇyalakṣmya vismayadāyinīm || 114 ||
[Analyze grammar]
pādānatāyāḥ so 'syāś ca pṛṣṭāyāś ca svayaṃ mukhāt |
aśṛṇottadyathāvṛttamarthalobhasya śṛṇvataḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
śrutvā ca matvā satyaṃ tadarthalobhe niruttare |
tām apṛcchatsa sumukhīṃ kimidānīṃ bhavatviti || 116 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sā niścitāvādīddeva yenāsmyanāpadi |
vikrītānyasya niḥsattvaṃ lubdhaṃ kathamupaimi tam || 117 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā nṛpe tasmin sādhūktamiti vādini |
avocatso 'rthalobho 'tra kāmakrodhatrapākulaḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ sukhadhano rājannahaṃ cānubalaṃ vinā |
yudhyāvahe svasainyābhyāṃ sattvāsattvamavekṣyatām || 119 ||
[Analyze grammar]
ity arthalobhasya vacaḥ śrutvā sukhadhano 'bhyadhāt |
tarhi yudhyāvahe hy āvāṃ dvāveva kimu sainikaiḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
yaḥ prāpsyati jayaṃ mānaparā tasya bhaviṣyati |
śrutvaitadbāḍhamastvevamiti rājāpyabhāṣata || 121 ||
[Analyze grammar]
tato mānaparāyāṃ ca rājñi cāvekṣamāṇayoḥ |
yuddhabhūmiṃ hayārūḍhau tāvavātaratāmubhau || 122 ||
[Analyze grammar]
pravṛtte cāhave tatra kuntāghātotpataddhayam |
arthalobhaṃ sukhadhanaḥ paryāsthadvasudhātale || 123 ||
[Analyze grammar]
tathaiva vārāṃ strīn anyān hatāśvaṃ patitaṃ kṣitau |
dhīrayandharmayodhī sa na taṃ sukhadhano 'vadhīt || 124 ||
[Analyze grammar]
vāre tu pañcame 'śvena patitvopari tāḍitaḥ |
arthalobhaḥ sa niśceṣṭastato bhṛtyairanīyata || 125 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sukhadhanaṃ sarvaiḥ sādhuvādābhipūjitam |
sa taṃ bāhubalo rājā yathocitamamānayat || 126 ||
[Analyze grammar]
prābhṛtaṃ ca tadānītaṃ tasma eva samarpayat |
aharaccārthalobhasya sarvasvamaśubhārjitam || 127 ||
[Analyze grammar]
tatpade cāparaṃ kṛtvā tuṣṭaḥ prāyātsvamandiram |
nivṛttapāpasaṃparkāḥ santo yānti hi nirvṛtim || 128 ||
[Analyze grammar]
so 'pi prasahya viharann āsīt sukhadhanaḥ sukham |
sahito mānaparayā bhāryayā cānuraktayā || 129 ||
[Analyze grammar]
evaṃ dārāḥ palāyante hīnasattvāddhanāni ca |
susattvasyopatiṣṭhante svayametya yatas tataḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
tadalaṃ cintayā nidrāṃ bhajasva nacireṇa hi |
rājaputrīmavāptāsi tvaṃ tāṃ karpūrikāṃ prabho || 131 ||
[Analyze grammar]
iti rājyadharāc chrutvā rātrau tatrārthavadvacaḥ |
naravāhanadattaḥ sa bheje nidrāṃ sagomukhaḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
prātaś cātra kṛtāhāraḥ kṣaṇaṃ yāvatsa tiṣṭhati |
tāvatsa gomukho dhīmāṃstaṃ rājyadharamabhyadhāt || 133 ||
[Analyze grammar]
kuru yantravimānaṃ tanmatprabhorasya yena tat |
karpūrasaṃbhavapuraṃ prāpya prāpnoty asau priyām || 134 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sa takṣāsmai vātayantravimānakam |
naravāhanadattāya pūrvakḷptamaḍhaukayat || 135 ||
[Analyze grammar]
tatrāruhya manaḥśīghre khagāmini sagomukhaḥ |
taddhairyālokasollāsamivocchalitavīcikam || 136 ||
[Analyze grammar]
makarākaramullaṅghya prāpa tattīravarti saḥ |
naravāhanadattastatpuraṃ karpūrasaṃbhavam || 137 ||
[Analyze grammar]
tatrāvatīrṇānnabhaso vimānādavaruhya saḥ |
purāntaḥ paribabhrāma kautukena sagomukhaḥ || 138 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭāc ca lokato buddhvā tadevābhīpsitaṃ puram |
prāptaṃ niḥsaṃśayaṃ hṛṣṭo yayau rājakulāntikam || 139 ||
[Analyze grammar]
tatraikaṃ ruciraṃ veśma vṛddhayādhiṣṭhitaṃ striyā |
sa viveśa nivāsāya namrayānumatastayā || 140 ||
[Analyze grammar]
yuktiṃ jijñāsamānaś ca kṣaṇāt papraccha tāṃ striyam |
ārye kimabhidhāno 'tra rājāpatyaṃ ca tasya kim || 141 ||
[Analyze grammar]
rūpaṃ ca tasya naḥ śaṃsa yato vaideśikā vayam |
ity uktā tena vṛddhā sā taṃ vilokyottamākṛtim || 142 ||
[Analyze grammar]
pratyuvāca mahābhāga śṛṇu sarvaṃ vadāmi te |
iha karpūrako nāma rājā karpūrasaṃbhave || 143 ||
[Analyze grammar]
sa cānapatyaḥ saṃtānahetoruddiśya śaṃkaram |
buddhikāryā samaṃ devyā nirāhāro 'karottapaḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
trirātropoṣitaṃ devo haraḥ svapne tamādiśat |
uttiṣṭha putrābhyadhikā sā te kanyā janiṣyate || 145 ||
[Analyze grammar]
vidyādharāṇāṃ sāmrājyaṃ yasyāḥ patiravāpsyati |
ity ādiṣṭo hareṇāsau prataḥ prābuddha bhūpatiḥ || 146 ||
[Analyze grammar]
nivedya buddhikāryai ca devyai svapnaṃ tamutthitaḥ |
prahṛṣṭo 'tha tayā sākaṃ cakāra vratapāraṇam || 147 ||
[Analyze grammar]
tatas tasyācirādrājño rājñī garbhamadhatta sā |
kāle cāsūta saṃpūrṇe kanyāṃ sarvāṅgasundarīm || 148 ||
[Analyze grammar]
yayā prabhājitās tatra jātaveśmani dīpakāḥ |
kajjalodgāramiṣato niḥśvāsanamucann iva || 149 ||
[Analyze grammar]
karpūriketi tasyāś ca nijaṃ nāma tataḥ pitā |
eṣa karpūriko rājā vyadhatta vihitotsavaḥ || 150 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca vṛddhiṃ prāptā sā lokalocanacandrikā |
karpūrikā rājaputrī yauvanasthādya vartate || 151 ||
[Analyze grammar]
pitā ceha nṛpas tasyā vivāhamabhikāṅkṣati |
puruṣadveṣiṇī sā tu taṃ necchati manasvinī || 152 ||
[Analyze grammar]
kanyājanmaphalaṃ kasmādvivāhaṃ sakhi necchasi |
iti matsutayā sā ca sakhyā pṛṣṭedam abravīt || 153 ||
[Analyze grammar]
sakhi jātismarāyā me prāgvṛttaṃ śṛṇu kāraṇam |
asti tīre mahāmbhodhermahāṃścandanapādapaḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
tasyāsti nikaṭe phullanalinālaṃkṛtaṃ saraḥ |
tatrāhamabhavaṃ haṃsī pūrvajanmani karmataḥ || 155 ||
[Analyze grammar]
sāhamabdhitaṭājjātu tasmiṃścandanapādape |
akārṣaṃ rājahaṃsena svena bhartrā sahālayam || 156 ||
[Analyze grammar]
tatrālaye vasantyā me prajātān potakān sutān |
akasmād etya balavān samudrormir apāharat || 157 ||
[Analyze grammar]
hṛteṣv apatyeṣv oghena krandanty aham anaśnatī |
āsaṃ śucābdhitīrasthaśivaliṅgāgravartinī || 158 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājahaṃso māmupetya patirabhyadhāt |
uttiṣṭha kimapatyāni vyatītānyanuśocasi || 159 ||
[Analyze grammar]
anyāni nau bhaviṣyanti sarvaṃ jīvadbhir āpyate |
iti tadvākśareṇāhaṃ hṛdi viddhā vyacintayam || 160 ||
[Analyze grammar]
dhig aho puruṣāḥ pāpā bālāpatyeṣv apīdṛśāḥ |
niḥsnehā niṣkṛpāścaiva strīṣu bhaktimatīṣvapi || 161 ||
[Analyze grammar]
tanme kimamunā patyā kiṃ vā dehena duḥkhinā |
ity ālocya haraṃ natvā kṛtvā bhaktyā ca taṃ hṛdi || 162 ||
[Analyze grammar]
tatraiva puratas tasya patyur haṃsasya paśyataḥ |
jātismarā rājaputrī bhūyāsaṃ jananāntare || 163 ||
[Analyze grammar]
iti saṃkalpya tatkṣiptaṃ śarīraṃ jaladhau mayā |
tato 'haṃ sakhi jātādya tathābhūteha janmani || 164 ||
[Analyze grammar]
pūrvajātau ca tasyāṃ tāṃ bhartus tasya nṛśaṃsatām |
saṃsmarantyā na kasmiṃścidvare rajyati me manaḥ || 165 ||
[Analyze grammar]
ato vivāhaṃ necchāmi daivāyattamataḥ param |
ity uktaṃ rājasutayā matsutāyai tayā rahaḥ || 166 ||
[Analyze grammar]
tayā matsutayāpyetan mahyam āgatya varṇitam |
tadevaṃ te mayā khyātaṃ putra yatpṛṣṭavānasi || 167 ||
[Analyze grammar]
tav aiva bhāvinī bhāryā nūnaṃ caiṣā nṛpātmajā |
sarvavidyādharāṇāṃ hi bhaviṣyaccakravartinaḥ || 168 ||
[Analyze grammar]
mahiṣīyaṃ samādiṣṭā pūrvaṃ devena śaṃbhunā |
tallakṣaṇaiś ca yuktaṃ tvāṃ paśyāmi tilakādibhiḥ || 169 ||
[Analyze grammar]
kiṃsvittadarthamānītaḥ ko'pi tvam iha vedhasā |
uttiṣṭha tāvan madgehe drakṣyāmaḥ kiṃ bhaviṣyati || 170 ||
[Analyze grammar]
ity uktvopahṛtāhāro vṛddhayātra tayā niśām |
naravāhanadattastām anaiṣīdgomukhānvitaḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
prātaḥ saṃmantrya kāryaṃ ca gomukhena samaṃ rahaḥ |
mahāvratikaveṣaṃ ca kṛtvā vatseśvarātmajaḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
taddvitīyo 'tra hā haṃsi hā haṃsīti vadanmuhuḥ |
gatvā rājakuladvāri babhrāma janatekṣitaḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
tathābhūtaṃ ca taṃ dṛṣṭvā tatra gatvaiva ceṭikāḥ |
karpūrikāṃ rājasutāṃ tamavocansavismayāḥ || 174 ||
[Analyze grammar]
siṃhadvāre yuvā devi dṛṣṭo 'smābhir mahāvratī |
sadvitīyo 'pi yo dhatte saundaryeṇādvitīyatām || 175 ||
[Analyze grammar]
nārījanamahāmohadāyinaṃ mantramadbhutam |
uccārayati hā haṃsi hā haṃsīti divāniśam || 176 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā pūrvahaṃsī sā rājaputrī sakautukā |
ānāyayattametābhistadrūpaṃ pārśvamātmanaḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
dadarśa caitamuddāmarūpālaṃkṛtabhūmikam |
śaṃkarārādhanopāttavrataṃ navam iva smaram || 178 ||
[Analyze grammar]
nijagāda ca paśyantī vismayotphullayā dṛśā |
kimetadeva hā haṃsi hā haṃsītyucyate tvayā || 179 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayokte 'pi tadā hā haṃsītyeva so 'bravīt |
tataḥ sahasthitas tasya gomukhaḥ pratyuvāca tam || 180 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ te kathayāmyetac chṛṇu devi samāsataḥ |
pūrvajanmani haṃso 'yamabhavatkarmayogataḥ || 181 ||
[Analyze grammar]
tatraiṣa jaladhestīre mahataḥ sarasastaṭe |
kṛtālayaḥ samaṃ haṃsyā tasthau candanapādape || 182 ||
[Analyze grammar]
tasmin daivādapatyeṣu samudrorm ihṛteṣu sā |
etasya haṃsī śokārtā tatraivātmānamakṣipat || 183 ||
[Analyze grammar]
tato 'sau tadviyogārtaḥ pakṣijātau viraktimān |
tyaktukāmaḥ śarīraṃ tatsaṃkalpamakaroddhṛdi || 184 ||
[Analyze grammar]
jātismaro 'haṃ bhūyāsaṃ rājaputro 'nyajanmani |
eṣā ca tatra me bhāryā bhūyājjātismarā satī || 185 ||
[Analyze grammar]
iti saṃkalpya taṃ dehaṃ tadā saṃsmṛtya śaṃkaram |
virahānalasaṃtaptaḥ samudrāmbhasyapātayat || 186 ||
[Analyze grammar]
tato 'yaṃ vatsarājasya kauśāmbyāṃ tanayo 'dhunā |
naravāhanadattākhyo jāto jātismaraḥśubhe || 187 ||
[Analyze grammar]
asau vidyādharendrāṇāṃ cakravartī bhaviṣyati |
iti vāgudabhūd divyā jātasyāsya sphuṭaṃ tadā || 188 ||
[Analyze grammar]
krameṇa yauvarājyasthaḥ pitrāyaṃ pariṇāyitaḥ |
divyāṃ kāraṇasaṃbhūtāṃ devīṃ madanamañcukām || 189 ||
[Analyze grammar]
tato hemaprabhākyasya vidyādharapateḥ sutā |
etya svayaṃ vṛtavatī kanyā ratnaprabhetyamum || 190 ||
[Analyze grammar]
tathāpi tāṃ smaran haṃsīṃ nāyaṃ bhajati nirvṛtim |
etac ca bālabhṛtyāya mahyam etena varṇitam || 191 ||
[Analyze grammar]
athāsya mṛgayāyātasyāsītsaṃdarśanaṃ vane |
kayāpi siddhatāpasyā maddvitīyasya daivataḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
kathāprasaṅgāt sā caitam evaṃ sānugrahābravīt |
karmayogāt purā putra kāmo haṃsatvam āgataḥ || 193 ||
[Analyze grammar]
tasya cāmbudhitīrasthacandanadrumavāsinaḥ |
priyā bhāryābhavaddhaṃsī divyastrī śāpataścyutā || 194 ||
[Analyze grammar]
velājalahṛtāpatyaśokāttasyāṃ ca vāridhau |
kṣiptātmani sa haṃso 'pi tatraivātmānamakṣipat || 195 ||
[Analyze grammar]
so 'dya śaṃbhoḥ prasādāttvaṃ jāto vatseśvarātmajaḥ |
pūrvajātiṃ ca tāṃ vatsa vetsi jātismaro hy asi || 196 ||
[Analyze grammar]
sā haṃsyapyevamevābdheḥ pāre karpūrasaṃbhave |
pure karpūrikā nāma jātā rājasutādhunā || 197 ||
[Analyze grammar]
tadgaccha tatra putra tvaṃ priyāṃ bhāryāmavāpsyasi |
ity uktvā sā khamutpatya tiro 'bhūtsiddhatāpasī || 198 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ cāsmatprabhurjñātapravṛttistatkṣaṇaṃ tataḥ |
ito 'bhimukhamāgantuṃ prāvartata mayā saha || 199 ||
[Analyze grammar]
tvatsnehāskṛṣyamāṇaś ca paṇīkṛtya svajīvitam |
uttīrya kāntāraśataṃ prāpa deśo 'mbudhestaṭam || 200 ||
[Analyze grammar]
tatra hemapurastho 'smai takṣā rājyadharābhidhaḥ |
maddvitīyāya militaḥ pradādyantravimānakam || 201 ||
[Analyze grammar]
tasminn āruhya bhayade hā mūrta iva sāhase |
abdhikāntāramullaṅghya prāptāvāvāmidaṃ puram || 202 ||
[Analyze grammar]
etadarthamasāvevaṃ hā haṃsīti vadanniha |
bhrānto devi mama svāmī yāvatprāptastvadantike || 203 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ tvanmukhodārarākāramaṇadarśanāt |
asaṃkhyaduḥkhasāṃnidhyatamopahnutim aśnute || 204 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vaco viracitaṃ gomukhasya niśamya sā |
saṃvādapratyayātsatyaṃ mene karpūrikā tadā || 205 ||
[Analyze grammar]
aho mayyāryaputrasya sneho 'muṣya mudhaiva me |
viraktatābhūd ity antaḥ premārdrā vimamarśa ca || 206 ||
[Analyze grammar]
uvāca cāhaṃ satyaṃ sā haṃsī dhanyā ca yatkṛte |
evaṃ janmadvaye kleśamāryaputro 'nubhūtavān || 207 ||
[Analyze grammar]
tadahaṃ vo 'dhunā dāsī premakrīteti vādinī |
naravāhanadattaṃ taṃ snānādyaiḥ samamānayat || 208 ||
[Analyze grammar]
tataḥ parīvāramukhenaitat sarvam abodhayat |
pitaraṃ svaṃ sa copāgat tadbudhaiva tadantikam || 209 ||
[Analyze grammar]
tatrotpannavivāhecchāṃ sutām tāṃ tadvaraṃ tathā |
naravāhanadattaṃ taṃ saṃprāptam ucitaṃ cirāt || 210 ||
[Analyze grammar]
vidyādharamahācakravartilakṣaṇalāñchitam |
dṛṣṭvā kṛtārthamātmānaṃ so 'manyata tadā nṛpaḥ || 211 ||
[Analyze grammar]
pradadau cāmajāmetāṃ tasmai karpūrikāṃ tataḥ |
naravāhanadattāya yathāvidhi sa sādaram || 212 ||
[Analyze grammar]
adādasmai ca jāmātre prativahnipradakṣiṇam |
koṭīstisraḥ suvarṇasya karpūrasya ca tāvatīḥ || 213 ||
[Analyze grammar]
yadrāśayo babhūs tatra śobhāṃ draṣṭum ivāgatāḥ |
girijodvāhadṛśvāno merukailāsasānavaḥ || 214 ||
[Analyze grammar]
punastadvastrakoṭīś ca daśa dāsīśatatrayam |
svalaṃkṛtaṃ dadau so 'smai kṛtī karpūrako nṛpaḥ || 215 ||
[Analyze grammar]
tatas tasthau kṛtodvāhaḥ sa karpūrikayā tayā |
naravāhanadatto 'tra samaṃ prītyeva mūrtayā || 216 ||
[Analyze grammar]
kasya nābhūn manaḥprītyai sa vadhūvarayostayoḥ |
saṃgamo mādhavīvallīvasantotsavayor iva || 217 ||
[Analyze grammar]
ehi vrajāvaḥ kauśāmbīmityanyedyuś ca so 'bravīt |
naravāhanadattastāṃ kṛtī karpūrikāṃ priyām || 218 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pratyabravītsā taṃ yadyevaṃ tatkhagāminā |
tenaiva tvadvimānena vrajāmastvaritaṃ na kim || 219 ||
[Analyze grammar]
taccetsvalpaṃ tadaparaṃ vistīrṇaṃ ḍhaukayāmy aham |
iha prāṇadharākhyo hi takṣā yantravimānakṛt || 220 ||
[Analyze grammar]
āste deśāntarāyātastacchīghraṃ kārayāmyadaḥ |
ity uktvā sā pratīhāramānāyya kṣatturādiśat || 221 ||
[Analyze grammar]
gatvā taṃ yantratakṣāṇaṃ vada prāṇadharaṃ mahat |
vyomagāmi vimānaṃ naḥ prasthānāyopakalpaya || 222 ||
[Analyze grammar]
evaṃ visṛjya kṣattāraṃ rājñe karpūrikātha sā |
ceṭīmukhena pitre tāṃ prasthānecchāṃ nyavedayat || 223 ||
[Analyze grammar]
sa ca buddhv aiva tadyāvadāyātyatraiva bhūpatiḥ |
naravāhanadatto 'ntastāvadevam acintayat || 224 ||
[Analyze grammar]
takṣā rājyadharabhrātā so 'yaṃ prānadharo dhruvam |
rājabhītyā svadeśādyo vidrutas tena varṇitaḥ || 225 ||
[Analyze grammar]
ity asmiṃścintayatyeva rājñi ca kṣipram āgate |
āgāt pratīhārayutastakṣā prāṇadharo 'tra saḥ || 226 ||
[Analyze grammar]
vyajijñapac ca sumahadvimānaṃ kṛtamasti me |
yanmānuṣasahasrāṇi vahayadyāvahelayā || 227 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ takṣāṇaṃ sādhvity uktvābhipūjya ca |
naravāhanadatto 'tha taṃ papraccha sa sādaram || 228 ||
[Analyze grammar]
kaccidrājyadharasya tvaṃ bhrātā prāṇadharo 'grajaḥ |
nānāyantraprayogāṇāṃ vettā sumahatām api || 229 ||
[Analyze grammar]
sa eva tasya bhrātāhaṃ devo vetti tu nau kutaḥ |
iti prāṇadharaḥ so 'pi praṇataḥ pratyuvāca tam || 230 ||
[Analyze grammar]
tato yathā rājyadhareṇoktaṃ dṛṣto yathā ca saḥ |
naravāhanadattas tat tathā tasmai śaśaṃsa saḥ || 231 ||
[Analyze grammar]
atha tena mudā prāṇadhareṇa samupāhṛte |
mahāvimāne 'numataḥ śvaśureṇātra bhūbhujā || 232 ||
[Analyze grammar]
tam āmantrya samāropya dāsīkarpūrakāñcanam |
tena rājavisṛṣṭena saha prāṇadhareṇa saḥ || 233 ||
[Analyze grammar]
tena ca kṣattṛmukhyena śvaśrūracitamaṅgalaḥ |
karpūrikāṃ rājaputrīṃ navāmādāya tāṃ vadhūm || 234 ||
[Analyze grammar]
dattadāno dvijātibhyaḥ sadvastranicayaiśca taiḥ |
naravāhanadatto 'sāvāruroha sagomukhaḥ || 235 ||
[Analyze grammar]
pūrvamabdhestaṭaṃ tāvadyāmo rājyadharāntikam |
tato hṛhamiti prāṇadharaṃ taṃ nijagāda saḥ || 236 ||
[Analyze grammar]
tatas tenāhatenāśu vimānenotpapāta saḥ |
nabho manoratheneva pūrṇena saparigrahaḥ || 237 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇādutīrya jaladhiṃ punastattīravarti ca |
prāpa hemapuraṃ dhāma tasya rājyadharasya at || 238 ||
[Analyze grammar]
tatra rājyadharaṃ prahvaṃ prahṛṣṭaṃ bhrātṛdarśanāt |
dāsībhistamadāsīkaṃ saṃvibheje ca sotsavam || 239 ||
[Analyze grammar]
āpṛcchya ca tamudbāṣpaṃ katham apy ujjhitāgrajam |
yayau tenaiva kauśāmbīṃ vimānena tadaiva saḥ || 240 ||
[Analyze grammar]
tatrāmbarādaśaṅkitamavatīrṇaṃ varavimānavahanaṃ tam |
sānucaraṃ navavadhvā yuktaṃ dṛṣṭvā visismiye janata || 241 ||
[Analyze grammar]
paurotsāhaiḥ prakaṭaṃ putraṃ buddhvā pitāsya vatseśaḥ |
prīto niragādagre devīsacivasnuṣādibhiḥ sahitaḥ || 242 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā vimānavāhanasūcitabhavitavyakhacarasāmrājyam |
taṃ so 'bhinandata sutaṃ rājā caraṇānataṃ vadhūsahitam || 243 ||
[Analyze grammar]
mātā vāsavadattā padmāvatyā samaṃ tamāśliṣya |
vigalitam iva tadadarśanaduḥkhagranthiṃ jahau bāṣpam || 244 ||
[Analyze grammar]
ratnaprabhā ca bhāryā sānandā madanamañcukā ca tadā |
tasya premahaterṣye caraṇau hṛdayaṃ ca jagṛhatustulyam || 245 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇādīn pitṛsacivānsvāṃś ca so 'tha nṛpasūnuḥ |
marubhūtisukhān praṇatān anandayat kṛtayathārthasatkāraḥ || 246 ||
[Analyze grammar]
sarve ca te vibhūṣitasudaśārhakulena jaladhim ākramya |
samupāhṛtāṃ svapatinā vyaktaṃ sodaryamūrtim amṛtasya || 247 ||
[Analyze grammar]
ajarāṅganāśatayutāmāyātāṃ śriyamivābhyanandaṃstām |
karpūrikāṃ navavadhūṃ vatseśādyā yathocitāvanatām || 248 ||
[Analyze grammar]
tasyāś ca paitṛkaṃ taṃ vatseśo 'pūjayatpratīhāram |
arpitavimānavāhitakāñcanakarpūravastrakoṭicayam || 249 ||
[Analyze grammar]
ākhyātaṃ naravāhanadattena tato vimānakartāram |
upakāriṇāṃ sa rājā prāṇadharaṃ tam api mānayāmāsa || 250 ||
[Analyze grammar]
kathameṣā rājasutā saṃpraptā kahamitaś ca yātau svaḥ |
iti papraccha saharṣaḥ saṃmānya sa gomukhaṃ nṛpatiḥ || 251 ||
[Analyze grammar]
atha mṛgayāvanagamanātprabhṛti yathā darśanaṃ tapasvinyāḥ |
rājyadharasamāsāditavimānayuktyā yathā ca tīrṇo 'bdhiḥ || 252 ||
[Analyze grammar]
karpūrikā vivāhe vimukhāpi ca saṃmukhī yathā vihitā |
prāṇadharalābhalabdhenāgamanaṃ prāgyathā vimānena || 253 ||
[Analyze grammar]
yuktyaikānte sa tathā tadaśeṣaṃ gomukho yathāvṛttam |
kathayāṃcakāra tasmai sadārasacivāya vatsarājāya || 254 ||
[Analyze grammar]
kvākheṭaḥ kva ca tāpasī kva ca tathodanvattaṭe yantravit takṣā rājyadharastadīyavahanenollaṅghanaṃ kvāmbudheḥ |
tatpāre ca vimānakarturaparasyāsya kva pūrvaṃ gatir bhavyānāṃ śubhasiddhyupāyaracanācintāṃ vidhatte vidhiḥ || 255 ||
[Analyze grammar]
iti tair nikhilaiḥ savismayapramadākampitamas takais tataḥ |
jagade vidadhe ca gomukhe prabhubhaktistutir atra sādaraiḥ || 256 ||
[Analyze grammar]
ratnaprabhāṃ ca rājñīṃ pativratādharmajanitaparitoṣām |
praśaśaṃsuste bhartur nijavidyāvihitapatharakṣām || 257 ||
[Analyze grammar]
atha naravāhanadatto vinītagaganāṅgaṇāgamanakhedaḥ |
sa viveśa rājadhānīṃ pitṛbhirbhāryādibhiś ca samam || 258 ||
[Analyze grammar]
tatropāgatamānitabandhusuhṛtsvarṇakūṭabhṛtakoṣaḥ |
vasubhis tau pūritavān prāṇadharaśvāśurapratīhārau || 259 ||
[Analyze grammar]
bhuktottaraṃ ca sapadi prāṇadharastaṃ vyajijñapatpraṇataḥ |
devāvayoḥ kilaivaṃ karpūrakabhūbhṛtā samādiṣṭam || 260 ||
[Analyze grammar]
āgantavyaṃ tvaritaṃ madduhitari bhartṛbhavanamāptāyām |
yenāhaṃ jānīyāṃ saṃprāptām atra śīghram iti || 261 ||
[Analyze grammar]
tadgantavyaṃ niścitamāvābhyāṃ deva caturamadhunaiva |
dāpaya karpūrikayā rājño lekhaṃ svahastalikhitaṃ nau || 262 ||
[Analyze grammar]
na hi tasya sutāsnigdhaṃ hṛdayaṃ rājño 'nyathā samāśvasiti |
sa hy ārūḍhavimāno na jātucicchaṅkate prapātamataḥ || 263 ||
[Analyze grammar]
tallekhadānapūrvaṃ saṃprati sahitaṃ mayā pradhānam imam |
anujānīhi vimānaprasthānapronmukhaṃ pratīhāram || 264 ||
[Analyze grammar]
ahamādāya kuṭumbakameṣyāmi punastvihaiva yuvarāja |
śakṣyāmi nāmṛtamayaṃ caraṇāmbhojadvayaṃ tava tyaktum || 265 ||
[Analyze grammar]
iti tena sudṛḍhamukte prāṇadhareṇaiṣa vatsarājasutaḥ |
lekhasya lekhane tāṃ nyayuṅkta karpūrikāṃ tadaiva vadhūm || 266 ||
[Analyze grammar]
tāta na cintā mayi te kāryā sadbhartṛsaukhyasadanajuṣi |
kiṃ hi mahābdheḥ kamalā cintāspadamāśritottamaṃ puruṣam || 267 ||
[Analyze grammar]
iti ca svahastalikhite karpūrikayā tayārpite lekhe |
kṣattṛprāṇadharau tau vatseśasuto 'rcitau sa visasarja || 268 ||
[Analyze grammar]
tau cāruhya vimānaṃ gaganagatī jātavismayaiḥ sarvaiḥ |
dṛṣṭau tīrtvā jaladhiṃ yayatuḥ karpūrasaṃbhavaṃ nagaram || 269 ||
[Analyze grammar]
tatra sutāṃ patisadanaprāpāṃ saṃśrāvya dattalekhau tau |
ānandayāṃbabhūvaturatha taṃ karpūrakaṃ narādhipatim || 270 ||
[Analyze grammar]
anyedyuranujñāpya prāṇadharastaṃ nṛpaṃ sa sakuṭumbaḥ |
saṃbhāvitarājyadharo naravāhanadattapārśvamevāgāt || 271 ||
[Analyze grammar]
so 'trāgatāya sadyaḥ kṛtakāryāyātmamandirasamīpe |
naravāhanadatto 'smai pradadau vasatiṃ ca jīvanaṃ ca mahat || 272 ||
[Analyze grammar]
cikrīḍa ca tadvihitairavarodhasakho vimānakair vicaran |
abhyasyadiva bhaviṣyadvidyādharacakravartigaganagatim || 273 ||
[Analyze grammar]
ity atra nanditasuhṛtsvajanāvarodho vatseśvarasya tanayo 'tha sa tānyahāni |
ratnaprabhāmadanamañcukayostṛtīyāṃ karpūrikāṃ samadhigamya sukhaṃ nināya || 274 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 9
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!