Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 3
tatas tatrotsthaladvīpe prabhāte taṃ maṭhasthitam |
śaktidevaṃ sa dāśendraḥ satyavrata upāyayau || 1 ||
[Analyze grammar]
sa ca prākpratipannaḥ sann upetyainam abhāṣata |
brahmaṃs tvadiṣṭasiddhyartham upāyaś cintito mayā || 2 ||
[Analyze grammar]
asti dvīpavaraṃ madhye ratnakūṭākhyam ambudheḥ |
kṛtapratiṣṭhas tatrāste bhagavān harir abdhinā || 3 ||
[Analyze grammar]
āṣāḍhaśukladvādaśyāṃ tatra yātrotsave sadā |
āyānti sarvadvīpebhyaḥ pūjāyai yatnato janāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tatra jñāyeta kanakapurī sā jātucit purī |
tad ehi tatra gacchāvaḥ pratyāsannā hi sā tithiḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
iti satyavratenoktaḥ śaktidevas tatheti saḥ |
jagrāha hṛṣṭaḥ pātheyaṃ viṣṇudattopakalpitam || 6 ||
[Analyze grammar]
tato vahanam āruhya sa satyavrataḍhaukitam |
tenaiva sākaṃ tvaritaḥ prāyād vāridhivartmanā || 7 ||
[Analyze grammar]
gacchaṃś ca tatra sa dvīpanibhanakre 'dbhutālaye |
satyavrataṃ taṃ papraccha karṇadhāratayā sthitam || 8 ||
[Analyze grammar]
ito dūraṃ mahābhogaṃ kim etad dṛśyate 'mbudhau |
yadṛcchāprodgatodagrasapakṣagirivibhramam || 9 ||
[Analyze grammar]
tataḥ satyavrato 'vādīd asau devo vaṭadrumaḥ |
asyāhuḥ sumahāvartam adhastād vaḍavāmukham || 10 ||
[Analyze grammar]
etaṃ ca parihṛtyaiva pradeśam iha gamyate |
atrāvarte gatānāṃ hi na bhavaty āgamaḥ punaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
iti satyavrate tasmin vadaty evāmbuvegataḥ |
tasyām eva pravavṛte gantuṃ tadvahanaṃ diśi || 12 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā śaktidevaṃ sa punaḥ satyavrato 'bravīt |
brahman vināśakālo 'yaṃ dhruvam asmākam āgataḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
yad akasmāt pravahaṇaṃ paśyātraiva prayāty adaḥ |
śakyate naiva roddhuṃ ca katham apy adhunā mayā || 14 ||
[Analyze grammar]
tad āvarte gabhīre 'tra vayaṃ mṛtyor ivānane |
kṣiptā evāmbunākṛṣya karmaṇeva balīyasā || 15 ||
[Analyze grammar]
etac ca naiva me duḥkhaṃ śarīraṃ kasya hi sthiram |
duḥkhaṃ tu yan na siddhas te kṛcchreṇāpi manorathaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
tad yāvad vārayāmy etad ahaṃ pravahaṇaṃ manāk |
tāvad asyāvalambethāḥ śākhāṃ vaṭataror drutam || 17 ||
[Analyze grammar]
kadācij jīvitopāyo bhaved bhavyākṛtes tava |
vidher vilāsān abdheś ca taraṅgān ko hi tarkayet || 18 ||
[Analyze grammar]
iti satyavratasyāsya dhīrasattvasya jalpataḥ |
babhūva nikaṭe tasya taroḥ pravahaṇaṃ tataḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ sa kṛtotphālaḥ śaktidevo visādhvasaḥ |
pṛthulām agrahīc chākhāṃ tasyābdhivaṭaśākhinaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
satyavratas tu vahatā dehena vahanena ca |
parārthakalpitenātra viveśa vaḍavāmukham || 21 ||
[Analyze grammar]
śaktidevaś ca śākhābhiḥ pūritāśasya tasya saḥ |
āśrityāpi taroḥ śākhāṃ nirāśaḥ samacintayat || 22 ||
[Analyze grammar]
na tāvat sā ca kanakapurī dṛṣṭā mayā purī |
apade naśyatā tāvad dāśendro 'py eṣa nāśitaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
yadi vā satatanyastapadā sarvasya mūrdhani |
kāmaṃ bhagavatī kena bhajyate bhavitavyatā || 24 ||
[Analyze grammar]
ity avasthocitaṃ tasya tataś cintayatas tadā |
viprayūnas taruskandhe dinaṃ tat paryahīyata || 25 ||
[Analyze grammar]
sāyaṃ ca sarvatas tasmin sa mahāvihagān bahūn |
vaṭavṛkṣe praviśataḥ śabdāpūritadiktaṭān || 26 ||
[Analyze grammar]
apaśyat pṛthutatpakṣavātadhūtārṇavūrmibhiḥ |
gṛdhrān paricayaprītyā kṛtapratyudgamān iva || 27 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śākhāvilīnānāṃ sa teṣāṃ pakṣiṇāṃ mithaḥ |
manuṣyavācā saṃlāpaṃ pattraughaiś chādito 'śṛṇot || 28 ||
[Analyze grammar]
kaścid dvīpāntaraṃ kaścid giriṃ kaścid digantaram |
tad ahaścaraṇasthānam ekaikaḥ samavarṇayat || 29 ||
[Analyze grammar]
ekaś ca vṛddhavihagas teṣāṃ madhyād abhāṣata |
ahaṃ vihartuṃ kanakapurīm adya gato 'bhavam || 30 ||
[Analyze grammar]
prātaḥ punaś ca tatraiva gantāsmi carituṃ sukham |
śramāvahena ko 'rtho me vidūragamanena hi || 31 ||
[Analyze grammar]
ity akāṇḍasudhāsārasadṛśenāsya pakṣiṇaḥ |
vacasā śāntatāpaḥ sañ śaktidevo vyacintayat || 32 ||
[Analyze grammar]
diṣṭyā sāsty eva nagarī tatprāptyai cāyam eva me |
upāyaḥ sumahākāyo vihago vāhanīkṛtaḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
ity ālocya śanair etya tasya suptasya pakṣiṇaḥ |
pṛṣṭhapakṣāntare so 'tha śaktidevo vyalīyata || 34 ||
[Analyze grammar]
prātaś cetas tatas teṣu gateṣv anyeṣu pakṣiṣu |
sa pakṣī darśitāścarya pakṣapāto vidhir yathā || 35 ||
[Analyze grammar]
dattāskando vahan pṛṣṭhe śaktidevam alakṣitam |
kṣaṇād agacchat kanakapurīṃ tāṃ carituṃ punaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
tatrodyānāntare tasminn ūpaviṣṭe vihaṃgame |
sa śaktidevo nibhṛtaṃ tasya pṛṣṭhād avātarat || 37 ||
[Analyze grammar]
apasṛtya sa tatpārśvād yāvad bhrāmyati tatra saḥ |
dve puṣpāvacayavyagre tāvad aikṣata yoṣitau || 38 ||
[Analyze grammar]
upagamya śanais te ca tadvilokanavismite |
so 'pṛcchat kaḥ pradeśo 'yaṃ ke ca bhadre yuvām iti || 39 ||
[Analyze grammar]
iyaṃ kanakapuryākhyā purī vidyādharāspadam |
candraprabheti caitasyām āste vidyādharī sakhe || 40 ||
[Analyze grammar]
tasyāś cāvām ihodyāne jānīhy udyānapālike |
puṣpoccayas tadartho 'yam iti te ca tam ūcatuḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
tataḥ so 'py avadad vipro yuvāṃ me kurutaṃ tathā |
yathāham api paśyāmi tāṃ yuṣmatsvāminīm iha || 42 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā tathety uktvā nītavatyāv ubhe ca te |
striyāv antar nagaryās taṃ yuvānaṃ rājamandiram || 43 ||
[Analyze grammar]
so 'pi prāptas tad adrākṣīn maṇikyastambhabhāsvaram |
sauvarṇabhitti saṃketaketanaṃ saṃpadām iva || 44 ||
[Analyze grammar]
tatrāgataṃ ca dṛṣṭvā taṃ sarvaḥ parijano 'bravīt |
gatvā candraprabhāyās tan mānuṣāgamanādbhutam || 45 ||
[Analyze grammar]
sāpy ādiśya pratīhāram avilambitam eva tam |
abhyantaraṃ svanikaṭaṃ vipraṃ prāveśayat tataḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
praviṣṭaḥ so 'py apaśyat tāṃ tatra netrotsavapradām |
dhātur adbhutanirmāṇaparyāptim iva rūpiṇīm || 47 ||
[Analyze grammar]
sā ca sadratnaparyaṅkād dūrād utthāya taṃ svayam |
svāgatenādṛtavatī taddarśanavaśīkṛtā || 48 ||
[Analyze grammar]
upaviṣṭam apṛcchac ca kalyāṇin kas tvam īdṛśaḥ |
kathaṃ ca mānuṣāgamyām imāṃ prāpto bhavān bhuvam || 49 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa tayā candraprabhayā sakutūhalam |
śaktidevo nijaṃ deśaṃ jātiṃ cāvedya nāma ca || 50 ||
[Analyze grammar]
tatpurīdarśanapaṇāt prāptuṃ taṃ rājakanyakām |
yathā kanakarekhākhyām āgatas tad avarṇayat || 51 ||
[Analyze grammar]
tad buddhvā kim api dhyātvā dīrghaṃ niḥśvasya sā tataḥ |
candraprabhā taṃ vijane śaktidevam abhāṣata || 52 ||
[Analyze grammar]
śrūyatāṃ vacmi te kiṃcid idaṃ subhaga saṃprati |
asty asyāṃ śaśikhaṇḍākhyo vidyādharapatir bhuvi || 53 ||
[Analyze grammar]
vayaṃ tasya catāsraś ca jātā duhitaraḥ kramāt |
jyeṣṭhā candraprabhety asmi candrarekheti cāparā || 54 ||
[Analyze grammar]
śaśirekhā tṛtīyā ca caturthī ca śaśiprabhā |
tā vayaṃ kramaśaḥ prāptā vṛddhim atra pitur gṛhe || 55 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca bhaginyo me snātuṃ tisro 'pi tāḥ samam |
mayi kanyāvratasthāyāṃ jagmur mandākinītaṭam || 56 ||
[Analyze grammar]
tatrāgryatapasaṃ nāma muniṃ yauvanadarpataḥ |
toyair jalastham asicann ārabdhajalakelayaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
atinirbandhinīs tāś ca muniḥ kruddhaḥ śaśāpa saḥ |
kukanyakāḥ prajāyadhvaṃ martyaloke 'khilā iti || 58 ||
[Analyze grammar]
tad buddhvā so 'smadīyena pitrā gatvā prasāditaḥ |
pṛthak pṛthak sa śāpāntam uktvā tāsāṃ yathāyatham || 59 ||
[Analyze grammar]
jātismaratvaṃ divyena vijñānenopabṛṃhitam |
martyabhāvena sarvāsām ādideśa mahāmuniḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
tatas tāsu tanūs tyaktvā martyalokaṃ gatāsu saḥ |
dattvā me nagarīm etāṃ pitā khedād gato vanam || 61 ||
[Analyze grammar]
atheha nivasantīṃ māṃ devī svapne kilāmbikā |
mānuṣaḥ putri bhartā te bhaviteti samādiśat || 62 ||
[Analyze grammar]
tena vidyādharāṃs tāṃs tān varān uddiśato bahūn |
pitur vidhāraṇaṃ kṛtvā kanyaivādyāpy ahaṃ sthitā || 63 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ cāmunāścaryamayenāgamanena te |
vapuṣā ca vaśīkṛtya tubhyam evāham arpitā || 64 ||
[Analyze grammar]
tad vrajāmi caturdaśyām āgāminyāṃ bhavatkṛte |
kartuṃ tātasya vijñaptim ṛṣabhākhyaṃ mahāgirim || 65 ||
[Analyze grammar]
tatra tasyāṃ tithau sarve milanti prativatsaram |
devaṃ haraṃ pūjayituṃ digbhyo vidyādharottamāḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
tātas tatraiva cāyāti tadanujñām avāpya ca |
ihāgacchāmy ahaṃ tūrṇaṃ tataḥ pariṇayasva mām || 67 ||
[Analyze grammar]
tat tiṣṭha tāvad ity uktvā sā taṃ vidyādharocitaiḥ |
candraprabhā śaktidevaṃ tais tair bhogair upācarat || 68 ||
[Analyze grammar]
tasya cābhūt tathety atra tiṣṭhatas tat tadā sukham |
yaddāvānalataptasya sudhāhradanimajjane || 69 ||
[Analyze grammar]
prāptāyāṃ ca caturdaśyāṃ sā taṃ candraprabhābravīt |
adya gacchāmi vijñaptyai tātasyāhaṃ bhavatkṛte || 70 ||
[Analyze grammar]
sarvaḥ parijanaś cāyaṃ mayaiva saha yāsyati |
tvayā caikākinā duḥkhaṃ na bhāvyaṃ divasadvayam || 71 ||
[Analyze grammar]
ekena punar etasmin mandire 'py avatiṣṭhatā |
madhyamā bhavatā bhūmir nāroḍhavyā kathaṃcana || 72 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sā yuvānaṃ taṃ nyastacittā tadantike |
tadīyacittānugatā yayau candraprabhā tataḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
so 'py ekākī tatas tatra sthitaś ceto vinodayan |
sthānasthāneṣu babhrāma śaktidevo maharddhiṣu || 74 ||
[Analyze grammar]
kiṃsvid atra niṣiddhaṃ me tayā pṛṣṭhe 'dhirohaṇam |
vidyādharaduhitreti jātakautūhalo 'tha saḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
tasyaiva madhyamāṃ bhūmiṃ mandirasyāruroha tām |
prāyo vāritavāmā hi pravṛttir manaso nṛṇām || 76 ||
[Analyze grammar]
ārūḍhas tatra cāpaśyad guptāṃs trīn ratnamaṇḍapān |
ekaṃ codghāṭitadvāraṃ tanmadhyāt praviveśa saḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
praviśya cāntaḥ sadratnaparyaṅke nyastatūlike |
paṭāvaguṇṭhitatanuṃ śayānaṃ kaṃcid aikṣata || 78 ||
[Analyze grammar]
vīkṣate yāvad utkṣipya paṭaṃ tāvan mṛtāṃ tathā |
paropakārinṛpates tanayāṃ varakanyakām || 79 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā cācintayat so 'tha kim idaṃ mahad adbhutam |
kim aprabodhasupteyaṃ kiṃ vā bhrāntir abādhakā || 80 ||
[Analyze grammar]
yasyāḥ kṛte pravāso 'yaṃ mama saiveha tiṣṭhati |
asāv apagataprāṇā tatra deśe ca jīvati || 81 ||
[Analyze grammar]
amlānakāntir asyāś ca tad vidhātrā mama dhruvam |
kenāpi kāraṇenedam indrajālaṃ vitanyate || 82 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya nirgatya tāv anyau maṇḍapau kramāt |
praviśyāntaḥ sa dadṛśe tadvad anye ca kanyake || 83 ||
[Analyze grammar]
tato 'pi nirgatas tasya sāścaryo mandirasya saḥ |
upaviṣṭaḥ sthito 'paśyad vāpīm atyuttamām adhaḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
tattīre ratnaparyāṇaṃ dadarśaikaṃ ca vājinam |
tenāvatīryaiva tatas tatpārśvaṃ kautukād yayau || 85 ||
[Analyze grammar]
iyeṣa ca tam āroḍhuṃ śūnyaṃ dṛṣṭvā sa tena ca |
aśvenāhatya pādena tasyāṃ vāpyāṃ nicikṣape || 86 ||
[Analyze grammar]
tannimagnaḥ sa ca kṣipraṃ vardhamānapurān nijāt |
udyānadīrghikāmadhyād unmamajja sasaṃbhramaḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
dadarśa janmabhūmau ca sadyo vāpījale sthitam |
ātmānaṃ kumudais tulyaṃ dīnaṃ candraprabhāṃ vinā || 88 ||
[Analyze grammar]
vardhamānapuraṃ kvedaṃ kva sā vaidyādharī purī |
aho kim etad āścaryamāyāḍambarajṛmbhitam || 89 ||
[Analyze grammar]
kaṣṭaṃ kim api kenāpi mandabhāgyo 'smi vañcitaḥ |
yadi vā ko 'tra jānāti kīdṛśī bhavitavyatā || 90 ||
[Analyze grammar]
ity ādi cintayan so 'tha vāpīmadhyāt samutthitaḥ |
savismayaḥ śaktidevo yayau pitṛgṛhaṃ nijam || 91 ||
[Analyze grammar]
tatrāpadiṣṭapaṭahabhramaṇaḥ kṛtakaitavaḥ |
pitrābhinanditas tasthau sotsavaiḥ svajanaiḥ saha || 92 ||
[Analyze grammar]
dvitīye 'hni bahir gehān nirgataś cāśṛṇot punaḥ |
ghoṣyamāṇaṃ sapaṭahaṃ pure tasminn idaṃ vacaḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
viprakṣatriyamadhyāt kanakapurī yena tattvato dṛṣṭā |
vaktu sa tasmai tanayāṃ sayauvarājyāṃ dadāti nṛpaḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva sa gatvā tān paṭahodghoṣakān kṛtī |
mayā dṛṣṭā purī seti śaktidevo 'bravīt punaḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
tais tūrṇaṃ nṛpater agraṃ sa nīto 'bhūn nṛpo 'pi tam |
prāgvan mene parijñāya punar vitathavādinam || 96 ||
[Analyze grammar]
mithyā ced vacmi na mayā dṛṣṭa sā nagarī yadi |
tad idānīṃ śarīrasya nigraheṇa paṇo mama || 97 ||
[Analyze grammar]
adya sā rājaputrī māṃ pṛcchatv ity udite tataḥ |
gatvā cānucarai rājā tatraivānāyayat sutām || 98 ||
[Analyze grammar]
sā dṛṣṭā dṛṣṭapūrvaṃ taṃ vipraṃ rājānam abhyadhāt |
tāta mithyaiva bhūyo 'pi kiṃcid vakṣyaty asāv iti || 99 ||
[Analyze grammar]
śaktidevas tato 'vādīd ahaṃ satyaṃ mṛṣaiva vā |
vacmi rājasute tvaṃ tu vadaivaṃ mama kautukam || 100 ||
[Analyze grammar]
mayā kanakapuryāṃ tvaṃ paryaṅke gatajīvitā |
dṛṣṭā ceha ca paśyāmi jīvantīṃ bhavatīṃ katham || 101 ||
[Analyze grammar]
ity uktā śaktidevena sābhijñānaṃ nṛpātmajā |
sadyaḥ kanakarekhā sā jagādaivaṃ pituḥ puraḥ || 102 ||
[Analyze grammar]
tāta dṛṣṭāmunā satyaṃ nagarī sā mahātmanā |
acirāc caiṣa bhartā me tatrasthāyā bhaviṣyati || 103 ||
[Analyze grammar]
tatra madbhaginīś cānyās tisro 'yaṃ pariṇeṣyati |
vidyādharādhirājyaṃ ca tasyāṃ puri kariṣyati || 104 ||
[Analyze grammar]
mayā tv adya praveṣṭavyā svā tanuś ca purī ca sā |
muneḥ śāpād ahaṃ hy atra jātābhūvaṃ bhavadgṛhe || 105 ||
[Analyze grammar]
yadā kanakapuryāṃ te deham ālokya mānuṣaḥ |
martyabhāvabhṛtas tattvapratibhedaṃ kariṣyati || 106 ||
[Analyze grammar]
tadā te śāpamuktiś ca sa ca syān mānuṣaḥ patiḥ |
iti me ca sa śāpāntaṃ punar evādiśan muniḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
jātismarā ca mānuṣye 'py ahaṃ jñānavatī tathā |
tad vrajāmy adhunā siddhyai nijaṃ vaidyādharaṃ padam || 108 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā rājaputrī sā tanuṃ tyaktvā tirodadhe |
tumulaś codabhūt tasminn ākrando rājamandire || 109 ||
[Analyze grammar]
śaktidevo 'py ubhayato bhraṣṭas tais tair duruttaraiḥ |
kleśaiḥ prāpyāpi na prāpte dhyāyaṃs te dve api priye || 110 ||
[Analyze grammar]
nindan khinno 'pi cātmānam asaṃpūrṇamanorathaḥ |
nirgatya rājabhavanāt kṣaṇād evam acintayat || 111 ||
[Analyze grammar]
abhīṣṭaṃ bhāvi me tāvad uktaṃ kanakarekhayā |
tat kimarthaṃ viṣīdāmi sattvādhīnā hi siddhayaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
pathā tenaiva kanakapurīṃ gacchāmi tāṃ punaḥ |
bhūyo 'py avaśyaṃ daivaṃ me tatropāyaṃ kariṣyati || 113 ||
[Analyze grammar]
ity ālocyaiva sa prāyāc chaktidevaḥ purāt tataḥ |
asiddhārthā nivartante na hi dhīrāḥ kṛtodyamāḥ || 114 ||
[Analyze grammar]
gacchaṃś cirāc ca saṃprāpa jaladheḥ pulinasthitam |
tad viṭaṅkapuraṃ nāma nagaraṃ punar eva saḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyac ca vaṇijaṃ taṃ saṃmukham upāgatam |
yena sākaṃ gatasyābdhiṃ potam ādāv abhajyata || 116 ||
[Analyze grammar]
so 'yaṃ samudradattaḥ syāt kathaṃ ca patito 'mbudhau |
uttīrṇo 'yaṃ na vā citram aham eva nidarśanam || 117 ||
[Analyze grammar]
ity ālocya sa yāvat tam abhyeti vaṇijaṃ dvijaḥ |
tāvat sa taṃ parijñāya hṛṣṭaḥ kaṇṭhe 'grahīd vaṇik || 118 ||
[Analyze grammar]
anaiṣīc ca nijaṃ gehaṃ kṛtātithyaś ca pṛṣṭavān |
potabhaṅge tvam ambhodheḥ katham uttirṇavān iti || 119 ||
[Analyze grammar]
śaktidevo 'pi vṛttāntaṃ tathā taṃ kṛtsnam abravīt |
yathā matsyanigīrṇaḥ prāg utsthaladvīpam āpa saḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
anantaraṃ ca tam api pratyapṛcchad vaṇigvaram |
kathaṃ tadā tvam apy abdhim uttirṇo varṇyatām iti || 121 ||
[Analyze grammar]
athābravīt so 'pi vaṇik tadāhaṃ patito 'mbudhau |
dinatrayaṃ bhramann āsam ekaṃ phalahakaṃ śritaḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
tatas tena pathākasmād ekaṃ vahanam āgatam |
tatrasthaiś cāham ākrandan dṛṣṭvā cātrādhiropitaḥ || 123 ||
[Analyze grammar]
ārūḍhaś cātra pitaraṃ svam apaśyam ahaṃ tadā |
gatvā dvīpāntaraṃ pūrvaṃ cirāt tatkālam āgatam || 124 ||
[Analyze grammar]
sa māṃ dṛṣṭvā parijñāya kṛtakaṇṭhagrahaḥ pitā |
rudann apṛcchad vṛttāntam ahaṃ caivaṃ tam abruvam || 125 ||
[Analyze grammar]
cirakālaprayāte 'pi tāta tvayy anupāgate |
svadharma iti vāṇijye svayam asmi pravṛttavān || 126 ||
[Analyze grammar]
tato dvīpāntaraṃ gacchann ahaṃ vahanabhaṅgataḥ |
adyāmbudhau nimagnaḥ san prāpya yuṣmābhir uddhṛtaḥ || 127 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mayoktas tāto māṃ sopālambham abhāṣata |
ārohasi kim arthaṃ tvam īdṛśān prāṇasaṃśayān || 128 ||
[Analyze grammar]
dhanam asti hi me putra sthitaś cāhaṃ tadarjane |
paśyānītaṃ mayedaṃ te vahanaṃ hemapūritam || 129 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāśvāsya tenaiva vahanena nijaṃ gṛham |
viṭaṅkapuram ānītas tenaivedam ahaṃ tataḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
ity etad vaṇijas tasmāc chaktidevo niśamya saḥ |
viśramya sa triyāmāṃ tām anyedyus tam abhāṣata || 131 ||
[Analyze grammar]
gantavyam utsthaladvīpaṃ sārthavāha punar mayā |
tat kathaṃ tatra gacchāmi sāṃprataṃ kathyatām iti || 132 ||
[Analyze grammar]
gantuṃ pravṛttās tatrādya madīyā vyavahāriṇaḥ |
tadyānapātram āruhya prayātu saha tair bhavān || 133 ||
[Analyze grammar]
ity uktas tena vaṇijā sa tais tadvyavahāribhiḥ |
sākaṃ tad utsthaladvīpaṃ śaktidevo yayau tataḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
yaḥ sa bandhur mahātmā me viṣṇudatto 'tra tiṣṭhati |
prāgvat tasyaiva nikaṭaṃ vastum icchāmi tan maṭham || 135 ||
[Analyze grammar]
iti saṃprāpya ca dvīpaṃ tatkālaṃ ca vicintya saḥ |
vipaṇīmadhyamārgeṇa gantuṃ prāvartata dvijaḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca tatra daivāt taṃ dṛṣṭvā dāśapateḥ sutāḥ |
satyavratasya tasyārāt parijñāyaivam abruvan || 137 ||
[Analyze grammar]
tātena sākaṃ kanakapurīṃ cinvann itas tadā |
brahmann agās tvam ekaś ca katham adyāgato bhavān || 138 ||
[Analyze grammar]
śaktidevas tato 'vādīd amburāśau sa vaḥ pitā |
patito 'mbubhir ākṛṣṭavahano vaḍavāmukhe || 139 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā dāśaputrās te kruddhā bhṛtyān babhāṣire |
badhnītainaṃ durātmānaṃ hato 'nena sa naḥ pitā || 140 ||
[Analyze grammar]
anyathā katham ekasmin sati pravahaṇe dvayoḥ |
vaḍavāgnau pated eko dvitīyaś cottaret tataḥ || 141 ||
[Analyze grammar]
tad eṣa caṇḍikādevyāḥ purastāt pitṛghātakaḥ |
asmābhir upahantavyaḥ śvaḥ prabhāte paśūkṛtaḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā dāśaputrās te bhṛtyān baddhvaiva taṃ tadā |
śaktidevaṃ tato ninyur bhayakṛccaṇḍikāgṛham || 143 ||
[Analyze grammar]
śaśvatkavalitānekajīvaṃ pravitatodaram |
khacadghaṇṭāvalīdantamālaṃ mṛtyor ivānanam || 144 ||
[Analyze grammar]
tatra baddhaḥ sthito rātrau saṃśayānaḥ svajīvite |
sa śaktidevo devīṃ tāṃ caṇḍīm evaṃ vyajijñapat || 145 ||
[Analyze grammar]
bālārkabimbanibhyā bhagavati mūrtyā tvayā paritrātam |
nirbharapītapravisṛtarurudānavakaṇṭharudhirayeva jagat || 146 ||
[Analyze grammar]
tan māṃ satatapraṇataṃ niṣkāraṇavidhuravargahastagatam |
rakṣasva sudūrāgatam iṣṭajanaprāptitṛṣṇayā varade || 147 ||
[Analyze grammar]
iti devīṃ sa vijñapya prāpya nidrāṃ kathaṃcana |
apaśyad yoṣitaṃ svapne tadgarbhagṛhanirgatām || 148 ||
[Analyze grammar]
sā divyākṛtir abhyetya sadayeva jagāda tam |
bhoḥ śaktideva mā bhaiṣīr na te 'niṣṭaṃ bhaviṣyati || 149 ||
[Analyze grammar]
asty eṣāṃ dāśaputrāṇāṃ nāmnā bindumatī svasā |
sā prātar vīkṣya kanyā tvāṃ bhartṛtve 'bhyarthayiṣyati || 150 ||
[Analyze grammar]
tac ca tvaṃ pratipadyethāḥ saiva tvāṃ mocayiṣyati |
na ca sā dhīvarī sā hi divyā strī śāpataś cyutā || 151 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā prabuddhasya tasya netrāmṛtacchaṭā |
prabhāte dāśakanyā sā taddevīgṛham āyayau || 152 ||
[Analyze grammar]
babhāṣe cainam abhyetya nivedyātmānam utsukā |
ito 'haṃ mocayāmi tvāṃ tat kuruṣvepsitaṃ mama || 153 ||
[Analyze grammar]
bhrātṝṇāṃ saṃmatā hy ete pratyākhyātā varā mayā |
tvayi dṛṣṭe tu me prītiḥ saṃjātā tad bhajasva mām || 154 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa tayā bindumatyā dāśendrakanyayā |
śaktidevaḥ smarasvapnaṃ hṛṣṭas tat pratyapadyata || 155 ||
[Analyze grammar]
tayaiva mocitas tāṃ ca sumukhīṃ pariṇītavān |
svapnalabdhāmbikādeśair bhrātṛbhir vihitepsitām || 156 ||
[Analyze grammar]
tasthau ca sukhasiddhyeva tatra puṇyaikalabdhayā |
rūpāntaropāgatayā sa tayā saha divyayā || 157 ||
[Analyze grammar]
ekadā harmyapṛṣṭhastho dhṛtagomāṃsabhārakam |
mārgāgataṃ sa caṇḍālaṃ dṛṣṭvā tām abravīt priyām || 158 ||
[Analyze grammar]
vandyās trijagato 'py etā yāḥ kṛśodari dhenavaḥ |
tāsāṃ piśitam aśnāti paśyāyaṃ pāpakṛt katham || 159 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sāpy avādīt taṃ patiṃ bindumatī tadā |
acintyam āryaputraitat pāpam atra kim ucyate || 160 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ gavāṃ prabhāveṇa svalpād apy aparādhataḥ |
jātā dāśakule 'muṣmin kā tv etasyātra niṣkṛtiḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatīm eva śaktidevo jagāda tām |
citraṃ brūhi priye kā tvaṃ dāśajanma kathaṃ ca te || 162 ||
[Analyze grammar]
atinirbandhataś caivaṃ pṛcchantaṃ tam uvāca sā |
vadāmi gopyam apy etadvacanaṃ me karoṣi cet || 163 ||
[Analyze grammar]
bāḍhaṃ priye karomīti tenokte śapathottaram |
sā tadainaṃ jagādaivam ādau tāvat samīhitam || 164 ||
[Analyze grammar]
asmin dvīpe dvitīyāpi bhāryā te bhavitādhunā |
sā cāryaputra nacirād dhṛtagarbhā bhaviṣyati || 165 ||
[Analyze grammar]
aṣṭame garbhamāse ca pāṭayitvodaraṃ tvayā |
tasyāḥ sa garbhaḥ kraṣṭavyo naiva kāryā ghṛṇātra ca || 166 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatī tasmin kim etad iti vismite |
lasadghṛṇe ca bhūyaḥ sā dāśendratanayābravīt || 167 ||
[Analyze grammar]
ity etat tava kartavyaṃ hetoḥ kasyāpi madvacaḥ |
athedaṃ śṛṇu yā cāhaṃ dāśajanma yathā ca me || 168 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ janmāntare 'bhūvaṃ kāpi vidyādharī purā |
martyaloke ca śāpena paribhraṣṭāsmi sāṃpratam || 169 ||
[Analyze grammar]
vidyādharatve ca yadā chittvā dantair ayojayam |
vīṇāsu tantrīs teneha jātāhaṃ dāśaveśmani || 170 ||
[Analyze grammar]
tad evaṃ vadane spṛṣṭe śuṣkeṇa snāyunā gavām |
īdṛśy adhogatiḥ kā tu vārtā tanmāṃsabhakṣaṇe || 171 ||
[Analyze grammar]
ity evaṃ kathayantyāṃ ca tatra tasyāṃ sasaṃbhramam |
eko 'bhyupetya tadbhrātā śaktidevam abhāṣata || 172 ||
[Analyze grammar]
uttiṣṭha sumahān eṣa kuto 'py utthāya sūkaraḥ |
hatānekajano darpād ito 'bhimukham āgataḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'vatīryaiva śaktidevaḥ svaharmyataḥ |
āruhya śaktihasto 'śvam adhāvat sūkaraṃ prati || 174 ||
[Analyze grammar]
prajahāra ca dṛṣṭvaiva tasmin vīre 'bhidhāvati |
palāyya vraṇitaḥ so 'pi varāhaḥ prāviśad bilam || 175 ||
[Analyze grammar]
śaktidevo 'pi tatraiva tadanveṣī praviśya ca |
kṣaṇād apaśyat sāvāsam udyānagahanaṃ mahat || 176 ||
[Analyze grammar]
tatrasthaś ca dadarśaikāṃ kanyām atyadbhutākṛtim |
sasaṃbhramam upāyātāṃ prītyeva vanadevatām || 177 ||
[Analyze grammar]
tām apṛcchac ca kalyāṇi kā tvaṃ kiṃ saṃbhramaś ca te |
tac chrutvā sāpi sumukhī tam evaṃ pratyabhāṣata || 178 ||
[Analyze grammar]
asti dakṣiṇadiṅnātho nṛpatiś caṇḍavikramaḥ |
tasyāhaṃ bindurekhākhyā sutā subhaga kanyakā || 179 ||
[Analyze grammar]
ihākasmāc ca pāpo māṃ daityo jvalitalocanaḥ |
apahṛtya cchalenādya pitur ānītavān gṛhāt || 180 ||
[Analyze grammar]
sa cāmiṣārthī vārāhaṃ rūpaṃ kṛtvā bahir gataḥ |
viddho 'dyaiva kṣudhārtaḥ sañ śaktyā vīreṇa kenacit || 181 ||
[Analyze grammar]
viddhamātraḥ praviśyeha pañcatām āgataś ca saḥ |
tadadūṣitakaumārā palāyyāhaṃ ca nirgatā || 182 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā śaktidevas tām ūce kas tarhi saṃbhramaḥ |
mayaiva sa varāho hi hataḥ śaktyā nṛpātmaje || 183 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sāpy avadat tarhi brūhi me ko bhavān iti |
vipro 'haṃ śaktidevākhya iti pratyabravīc ca saḥ || 184 ||
[Analyze grammar]
tarhi tvam eva me bhartety uditaḥ sa tayā tataḥ |
tathety ādāya tāṃ vīro biladvāreṇa niryayau || 185 ||
[Analyze grammar]
gṛhaṃ gatvā ca bhāryāyai bindumatyai nivedya tat |
tacchraddhitaḥ kumārīṃ tāṃ bindurekhām udūḍhavān || 186 ||
[Analyze grammar]
tatas tasya dvibhāryasya śaktidevasya tiṣṭhataḥ |
tatraikā bindurekhā sā bhāryā garbham adhārayat || 187 ||
[Analyze grammar]
aṣṭame garbhamāse ca tasyāḥ svairam upetya tam |
ādyā bindumatī bhāryā śaktidevam uvāca sā || 188 ||
[Analyze grammar]
vīra tat smara yan mahyaṃ pratiśrutam abhūt tvayā |
so 'yaṃ dvitīyabhāryāyā garbhamāso 'ṣṭamas tava || 189 ||
[Analyze grammar]
tad gatvā garbham etasyā vipāṭyodaram āhara |
anatikramaṇīyaṃ hi nijaṃ satyavacas tava || 190 ||
[Analyze grammar]
evam uktas tayā śaktidevaḥ snehakṛpākulaḥ |
pratijñāparatantraś ca kṣaṇam āsīd anuttaraḥ || 191 ||
[Analyze grammar]
jātodvegaś ca nirgatya bindurekhāntikaṃ yayau |
sāpi khinnam upāyāntaṃ taṃ vilokyaivam abravīt || 192 ||
[Analyze grammar]
āryaputra viṣaṇṇo 'si kim adya nanu vedmy aham |
bindumatyā niyuktas tvaṃ garbhasyotpāṭane mama || 193 ||
[Analyze grammar]
tac ca te 'vaśyakartavyaṃ kāryaṃ kiṃcid dhi vidyate |
nṛśaṃsatā ca nāsty atra kācit tan mā ghṛṇāṃ kṛthāḥ || 194 ||
[Analyze grammar]
tathā hi śṛṇu nāthātra devadattakathām imām |
purābhūd dharidattākhyaḥ kambukākhye pure dvijaḥ || 195 ||
[Analyze grammar]
tasya ca śrīmataḥ putraḥ kṛtavidyo 'pi śaiśave |
devadattābhidhāno 'bhūd dyūtaikavyasanī yuvā || 196 ||
[Analyze grammar]
dyūtahāritavastrādir gantuṃ nālaṃ pitur gṛham |
ekadā ca viveśaikaṃ sa śūnyaṃ devatāgṛham || 197 ||
[Analyze grammar]
tatra cāpaśyad ekākī sādhitānekakārmaṇam |
japantaṃ jālapādākhyaṃ mahāvratinam ekakam || 198 ||
[Analyze grammar]
cakāra ca śanais tasya praṇāmam upagamya saḥ |
tenāpy apāstamaunena svāgatenābhyanandyata || 199 ||
[Analyze grammar]
sthitaḥ kṣaṇāc ca tenaiva pṛṣṭo vaidhuryakāraṇam |
śaśaṃsāsmai svavipadaṃ vyasanakṣīṇavittajām || 200 ||
[Analyze grammar]
tatas taṃ sa jagādaivaṃ devadattaṃ mahāvratī |
nāsti vyasanināṃ vatsa bhuvi paryāptaye dhanam || 201 ||
[Analyze grammar]
icchā ca vipadaṃ hātuṃ yadi te kuru madvacaḥ |
vidyādharatvaṃ prāptuṃ yatkṛtaḥ parikaro mayā || 202 ||
[Analyze grammar]
tat sādhaya tvam apy etan mayā saha sulakṣaṇa |
macchāsanaṃ tu pālyaṃ te naśyantu vipadas tava || 203 ||
[Analyze grammar]
ity ukto vratinā tena pratiśrutya tatheti tat |
sa devadattas tatpārśve tadaiva sthitim agrahīt || 204 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca śmaśānānte gatvā vaṭataror adhaḥ |
vidhāya rajanau pūjāṃ paramānnaṃ nivedya ca || 205 ||
[Analyze grammar]
balīn dikṣu ca vikṣipya saṃpāditatadarcanaḥ |
taṃ pārśvavartinaṃ vipram uvāca sa mahāvratī || 206 ||
[Analyze grammar]
evam eva tvayā kāryam iha pratyaham arcanam |
vidyutprabhe gṛhāṇemāṃ pūjām ity abhidhāyinā || 207 ||
[Analyze grammar]
ataḥ paraṃ ca jāne 'haṃ siddhiś caivaṃ dhruvāvayoḥ |
ity uktvā sa yayau tena samaṃ svanilayaṃ vratī || 208 ||
[Analyze grammar]
so 'pi nityaṃ taros tasya mūle gatvā tathaiva tat |
devadatto 'rcanaṃ cakre tathaiva vidhinā tataḥ || 209 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca saparyānte dvidhābhūtāt taros tataḥ |
akasmāt paśyatas tasya divyā nārī viniryayau || 210 ||
[Analyze grammar]
ehy asmatsvāminī bhadra vakti tvām iti vādinī |
sā taṃ praveśayām āsa tasyaivābhyantaraṃ taroḥ || 211 ||
[Analyze grammar]
sa praviśya dadarśātra divyaṃ maṇimayaṃ gṛham |
paryaṅkavartinīm ekāṃ tatra cāntar varastriyam || 212 ||
[Analyze grammar]
rūpiṇī siddhir asmākam iyaṃ syād iti sa kṣaṇāt |
yāvad dhyāyati tāvat sā kṛtātithyā varāṅganā || 213 ||
[Analyze grammar]
raṇitābharaṇair aṅgair vihitasvāgatair iva |
utthāya nijaparyaṅke tam upāveśayat svayam || 214 ||
[Analyze grammar]
jagāda ca mahābhāga sutā yakṣapater aham |
kanyā hi ratnavarṣasya khyātā vidyutprabhākhyayā || 215 ||
[Analyze grammar]
ārādhayac ca mām eṣa jālapādo mahāvratī |
tasyārthasiddhidaivāsmi tvaṃ prāṇeṣv api me prabhuḥ || 216 ||
[Analyze grammar]
tasmād dṛṣṭānurāgiṇyāḥ kuru pāṇigrahaṃ mama |
ity uktaḥ sa tayā cakre devadattas tatheti tat || 217 ||
[Analyze grammar]
sthitvā ca kaṃcit kālaṃ sa garbhabhāre tayā dhṛte |
jagāma punar āgantuṃ taṃ mahāvratinaṃ prati || 218 ||
[Analyze grammar]
śaśaṃsa ca yathāvṛttaṃ taṃ tasmai sabhayaṃ tataḥ |
so 'py evam ātmasiddhyarthī jagādainaṃ mahāvratī || 219 ||
[Analyze grammar]
bhadra sādhu kṛtaṃ kiṃ tu gatvāsyā yakṣayoṣitaḥ |
vipāṭyodaram ākṛṣya śīghraṃ garbhaṃ tam ānaya || 220 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā smārayitvā ca vratinā pūrvasaṃgaram |
preṣitas tena bhūyas tāṃ devadatto 'py agāt priyām || 221 ||
[Analyze grammar]
tatra tiṣṭhati yāvac ca tadvibhāvanadurmanāḥ |
tāvad vidyutprabhā sā taṃ yakṣī svayam abhāṣata || 222 ||
[Analyze grammar]
āryaputra viṣaṇṇo 'si kimarthaṃ viditaṃ mayā |
ādiṣṭaṃ jālapādena tava madgarbhapāṭanam || 223 ||
[Analyze grammar]
tad garbham etam ākarṣa pāṭayitvā mamodaram |
na cet svayaṃ karomy etat kāryaṃ hy asty atra kiṃcana || 224 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayoktaḥ sa yadā kartuṃ tan nāśakad dvijaḥ |
tad ākṛṣṭavatī garbhaṃ sā svayaṃ pāṭitodarā || 225 ||
[Analyze grammar]
taṃ ca kṛṣṭaṃ puras tyaktvā devadattaṃ tam abhyadhāt |
bhoktur vidyādharatvasya kāraṇaṃ gṛhyatām ayam || 226 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ca śāpād yakṣītve jātā vidyādharī satī |
ayam īdṛk ca śāpānto mama jātismarā hy aham || 227 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ yāmi dhāma svaṃ saṃgamaś cāvayoḥ punaḥ |
tatraivety abhidhāyaiṣā kvāpi vidyutprabhā yayau || 228 ||
[Analyze grammar]
devadatto 'pi taṃ garbhaṃ gṛhītvā khinnamānasaḥ |
jagāma jālapādasya tasya sa vratino 'ntikam || 229 ||
[Analyze grammar]
upānayac ca taṃ garbhaṃ tasmai siddhipradāyinam |
bhajanty ātmaṃbharitvaṃ hi durlabhe 'pi na sādhavaḥ || 230 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tat pācayitvaiva garbhamāṃsaṃ mahāvratī |
vyasṛjad devadattaṃ taṃ bhairavārcākṛte 'ṭavīm || 231 ||
[Analyze grammar]
tato dattabalir yāvad etya paśyati sa dvijaḥ |
tāvan māṃsam aśeṣaṃ tad vratinā tena bhakṣitam || 232 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ sarvaṃ tvayā bhuktam iti cātrāsya jalpataḥ |
jihmo vidyādharo bhūtvā jālapādaḥ kham udyayau || 233 ||
[Analyze grammar]
vyomaśyāmalanistriṃśe hārakeyūrarājite |
tasminn utpatite so 'tha devadatto vyacintayat || 234 ||
[Analyze grammar]
kaṣṭaṃ kīdṛg anenāhaṃ vañcitaḥ pāpabuddhinā |
yadi vātyantam ṛjutā na kasya paribhūtaye || 235 ||
[Analyze grammar]
tad etasyāpakārasya katham adya pratikriyām |
kuryāṃ vidyādharībhūtam apy enaṃ prāpnuyāṃ katham || 236 ||
[Analyze grammar]
tan nāsty upāyo vetālasādhanād aparo 'tra me |
iti niścitya sa yayau rātrau pitṛvanaṃ tataḥ || 237 ||
[Analyze grammar]
tatrāhūya taror mūle vetālaṃ nṛkalevare |
pūjayitvākarot tasya nṛmāṃsabalitarpaṇam || 238 ||
[Analyze grammar]
atṛpyantaṃ ca vetālaṃ tam anyānayanāsaham |
tarpayiṣyan svamāṃsāni cchettum ārabhate sma saḥ || 239 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ taṃ sa vetālo mahāsattvam abhāṣata |
sattvenānena tuṣṭo 'smi tava mā sāhasaṃ kṛthāḥ || 240 ||
[Analyze grammar]
tad bhadra kim abhipretaṃ tava yat sādhayāmi te |
ity uktavantaṃ vetālaṃ sa vīraḥ pratyuvāca tam || 241 ||
[Analyze grammar]
viśvastavañcako yatra jālapādo vratī sthitaḥ |
vidyādharanivāsaṃ taṃ naya tannigrahāya mām || 242 ||
[Analyze grammar]
tathety uktavatā tena vetālena sa tatkṣaṇāt |
skandhe 'dhiropya nabhasā ninye vaidyādharaṃ padam || 243 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyac ca taṃ jālapādaṃ prāsādavartinam |
sa vidyādhararājatvadṛptaṃ ratnāsanasthitam || 244 ||
[Analyze grammar]
pratārayantaṃ tām eva labdhavidyādharīpadām |
vidyutprabhām anicchantīṃ bhāryātve tattaduktibhiḥ || 245 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvaiva ca savetālo 'py abhyadhāvat sa taṃ yuvā |
hṛṣyadvidyutprabhānetracakorāmṛtacandramāḥ || 246 ||
[Analyze grammar]
jālapādo 'pi so 'kasmāt taṃ dṛṣṭvaivāgataṃ tathā |
vitrāsād bhraṣṭanistriṃśo nipapātāsanād bhuvi || 247 ||
[Analyze grammar]
devadatto 'pi tat khaḍgaṃ sa labdhvāpy avadhīn na tam |
ripuṣv api hi bhīteṣu sānukampā mahāśayāḥ || 248 ||
[Analyze grammar]
jighāṃsantaṃ ca vetālaṃ taṃ jagāda sa vārayan |
pākhaṇḍinā kim etena kṛpaṇena hatena naḥ || 249 ||
[Analyze grammar]
sthāpyatāṃ bhuvi nītvāyaṃ tasmāt svanilaye tvayā |
āstāṃ tatraiva bhūyo 'pi pāpaḥ kāpālikā varam || 250 ||
[Analyze grammar]
ity evaṃ vadatas tasya devadattasya tatkṣaṇam |
divo 'vatīrya śarvāṇī devī pratyakṣatāṃ yayau || 251 ||
[Analyze grammar]
sā jagāda ca taṃ prahvaṃ putra tuṣṭāsmi te 'dhunā |
ananyasadṛśeneha sattvotkarṣeṇa saṃprati || 252 ||
[Analyze grammar]
tad vidyādhararājatvaṃ mayā dattam ihaiva te |
ity uktvārpitavidyā sā devī sadyas tiro 'bhavat || 253 ||
[Analyze grammar]
jālapādaś ca nītvaiva vetālena sa bhūtale |
vibhraṣṭasiddhir nidadhe nādharmaś ciram ṛddhaye || 254 ||
[Analyze grammar]
devadatto 'pi sahitaḥ sa vidyutprabhayā tayā |
vidyādharādhirājyaṃ tat prāpya tatra vyajṛmbhata || 255 ||
[Analyze grammar]
ity ākhyāya kathāṃ patye śaktidevāya satvarā |
sā bindurekhā bhūyas taṃ babhāṣe mṛdubhāṣiṇī || 256 ||
[Analyze grammar]
itīdṛṃśi bhavanty eva kāryāṇi tad idaṃ mama |
bindumatyuditaṃ garbhaṃ muktaśokaṃ vipāṭaya || 257 ||
[Analyze grammar]
ity evaṃ bindurekhāyāṃ vadantyāṃ pāpaśaṅkite |
śaktideve ca gaganād udabhūt tatra bhāratī || 258 ||
[Analyze grammar]
bhoḥ śaktideva niḥśaṅkaṃ garbho 'syāḥ kṛṣyatāṃ tvayā |
kaṇṭhe muṣṭyā gṛhīto hi khaḍgo 'sau te bhaviṣyati || 259 ||
[Analyze grammar]
iti divyāṃ giraṃ śrutva pāṭitodaram āśu saḥ |
garbhaṃ tasyāḥ samākṛṣya pāṇinā kaṇṭhato 'grahīt || 260 ||
[Analyze grammar]
gṛhītamātro jajñe ca sa khaḍgas tasya hastagaḥ |
ākṛṣṭaḥ sattvataḥ siddheḥ keśapāśa ivāyataḥ || 261 ||
[Analyze grammar]
tato vidyādharaḥ kṣiprāt sa vipraḥ samajāyata |
bindurekhā ca tatkālam adarśanam iyāya sā || 262 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā ca sa gatvaiva dāśaputryai nyavedayat |
bindumatyai dvitiyasyai patnyai sarvaṃ tathāvidhaḥ || 263 ||
[Analyze grammar]
sā tam āha vayaṃ nātha vidyādharapateḥ sutāḥ |
tisro bhaginyaḥ kanakapurītaḥ śāpataś cyutāḥ || 264 ||
[Analyze grammar]
ekā kanakarekhā sā vardhamānapure tvayā |
yasyā dṛṣṭaḥ sa śāpāntaḥ sā ca tāṃ svāṃ purīṃ gatā || 265 ||
[Analyze grammar]
śāpānto hīdṛśas tasyā vicitro vidhiyogataḥ |
aham eva tṛtīyā ca śāpāntaś cādhunaiva me || 266 ||
[Analyze grammar]
mayā cādyaiva gantavyā nagarī sā nijā priya |
vidyādharaśarīrāṇi tatraivāsmākam āsate || 267 ||
[Analyze grammar]
candraprabhā ca bhaginī jyāyasī hi sthitātra naḥ |
tad āyāhi tvam apy āśu khaḍgasiddhiprabhāvataḥ || 268 ||
[Analyze grammar]
tatra hy asmāṃś catasro 'pi bhāryāḥ saṃprāpya cādhikāḥ |
vanasthenārpitāḥ pitrā puri rājyaṃ kariṣyasi || 269 ||
[Analyze grammar]
iti nijaparamārtham uktavatyā samam anayā punar eva bindumatyā |
atha kanakapurīṃ sa śaktidevo gaganapathena tatheti tāṃ jagāma || 270 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ ca yāni yoṣidvapūṃṣi paryaṅkatalpavartīni |
nirjīvitāny apaśyat pūrvaṃ triṣu maṇḍapeṣu divyāni || 271 ||
[Analyze grammar]
tāni yathāvat svātmabhir anupraviṣṭāḥ sa kanakarekhādyāḥ |
prāpto bhūyaḥ praṇatā adrākṣīt tā nijapriyās tisraḥ || 272 ||
[Analyze grammar]
tāṃ ca caturthīm aikṣata tajjyeṣṭhāṃ racitamaṅgalāṃ tatra |
candraprabhāṃ pibantīṃ ciradarśanasotkayā dṛṣṭyā || 273 ||
[Analyze grammar]
svasvaniyogavyāpṛtaparijanavanitābhinanditāgamanaḥ |
vāsagṛhāntaḥ prāptaś candraprabhayā tayā jagade || 274 ||
[Analyze grammar]
yā tatra kanakarekhā rājasutā subhaga vardhamānapure |
dṛṣṭā bhavatā seyaṃ bhaginī me candrarekhākhyā || 275 ||
[Analyze grammar]
yā dāśādhipaputrī bindumatī prathamam utsthaladvīpe |
pariṇītābhūd bhavatā śaśirekhā matsvasā seyam || 276 ||
[Analyze grammar]
yā tadanu bindurekhā rājasutā tatra dānavānītā |
bhāryā ca te tad ābhūc chaśiprabhā seyam anujā me || 277 ||
[Analyze grammar]
tad idānīm ehi kṛtinn asmatpitur antikaṃ sahāsmābhiḥ |
tena prattāś caitā drutam akhilāḥ pariṇayasvāsmān || 278 ||
[Analyze grammar]
iti kusumaśarājñāsapragalbhaṃ ca tasyāṃ tvaritam uditavatyām atra candraprabhāyām |
api catasṛbhir ābhiḥ sākam etatpitus tan nikaṭam anuvanāntaṃ śaktidevo jagāma || 279 ||
[Analyze grammar]
sa ca caraṇanatābhis tābhir āveditārtho duhitṛbhir akhilābhir divyavākpreritaś ca |
yugapad atha dadau tāḥ śaktidevāya tasmai muditamatir aśeṣās tatra vidyādharendraḥ || 280 ||
[Analyze grammar]
tadanu kanakapuryām ṛddham asyāṃ svarājyaṃ sapadi sa vitatāra svāś ca vidyāḥ samastāḥ |
api ca kṛtinam enaṃ śaktivegaṃ svanāmnā vyadhita samucitena sveṣu vidyādhareṣu || 281 ||
[Analyze grammar]
anyo na jeṣyati bhavantam atiprabhāvād vatseśvarāt punar udeṣyati cakravartī |
yuṣmāsu yo 'tra naravāhanadattanāmā bhāvī vibhuḥ sa tava tasya natiṃ vidadhyāḥ || 282 ||
[Analyze grammar]
ity ūcivāṃś ca visasarja mahāprabhāvo vidyādharādhipatir ātmatapovanāt tam |
satkṛtya sapriyatamaṃ nijarājadhānīṃ jāmātaraṃ sa śaśikhaṇḍapadābhidhānaḥ || 283 ||
[Analyze grammar]
atha so 'pi śaktivego rājā bhūtvā viveśa kanakapurīm |
svavadhūbhiḥ saha gatvā vidyādharalokavaijayantīṃ tām || 284 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ tiṣṭhan kanakaracanāvisphuranmandirāyām atyaunnatyād iva paṭupatatpiṇḍitārkaprabhāyām |
vāmākṣībhiś catasṛbhir asau ratnasopānavāpīhṛdyodyāneṣv alabhata tarāṃ nirvṛtiṃ preyasībhiḥ || 285 ||
[Analyze grammar]
iti kathayitvā caritaṃ nijam eva vicitram eṣa tatkālam |
nijagāda śaktivego vāgmī vatseśvaraṃ bhūyaḥ || 286 ||
[Analyze grammar]
taṃ māṃ śaśāṅkakulabhūṣaṇa śaktivegaṃ jānīhy upāgatam imaṃ khalu vatsarāja |
utpannabhāvinijanūtanacakravarti yuṣmatsutāṅghriyugadarśanasābhilāṣam || 287 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ mayeha manujena satāpi labdhā vidyādharādhipatitā purajitprasādāt |
gacchāmi cāham adhunā nṛpate svadhāma dṛṣṭaprabhur bhavatu bhadram abhaṅguraṃ vaḥ || 288 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā racitāñjalau ca vadati prāptābhyanujñe tatas tasminn utpatite mṛgāṅkamahasi dyāṃ śaktivege kṣaṇāt |
devībhyāṃ sahitaḥ sabālatanayo vatseśvaro mantribhiḥ sākaṃ kām api tatra saṃmadamayīṃ bheje tadānīṃ daśām || 289 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 3
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!