Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 2
atrāntare dvijayuvā śaktidevaḥ sa durmanāḥ |
acintayad abhipretarājakanyāvamānitaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
mayeha mithyākanakapurīdarśanavādinā |
vimānanā paraṃ prāptā na tv asau rājakanyakā || 2 ||
[Analyze grammar]
tad etatprāptaye tāvad bhramaṇīyā mahī mayā |
yāvat sā nagarī dṛṣṭā prāṇair vāpi gataṃ mama || 3 ||
[Analyze grammar]
tāṃ hi dṛṣṭvā purīm etya tatpaṇopārjitaṃ na cet |
labheya rājatanayām enāṃ kiṃ jīvitena tat || 4 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛtapratijñaḥ san vardhamānapurāt tataḥ |
dakṣiṇāṃ diśam ālambya sa pratasthe tadā dvijaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
krameṇa gacchaṃś ca prāpa so 'tha vindhyamahāṭavīm |
viveśa ca nijāṃ vāñchām iva tāṃ gahanāyatām || 6 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ ca mārutādhūtamṛdupādapapallavaiḥ |
vījayantyām ivātmānaṃ taptam arkakarotkaraiḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
bhūricauraparābhūtiduḥkhād iva divāniśam |
krośantyāṃ tīvrasiṃhādihanyamānamṛgāravaiḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
svacchandīcchaladuddāmamahāmarumarīcibhiḥ |
jigīṣantyām ivātyugrāṇy api tejāṃsi bhāsvataḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
jalasaṃhatihīnāyām apy aho sulabhāpadi |
satatollaṅghyamānāyām api dūrībhavadbhuvi || 10 ||
[Analyze grammar]
divasair dūram adhvānam atikramya dadarśa saḥ |
ekānte śītalasvacchasalilaṃ sumahat saraḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
puṇḍarīkocchritacchattraṃ prollasaddhaṃsacāmaram |
kurvāṇam iva sarveṣāṃ sarasām adhirājatām || 12 ||
[Analyze grammar]
tasmin snānādi kṛtvā ca tatpārśve punar uttare |
apaśyad āśramapadaṃ saphalasnigdhapādapam || 13 ||
[Analyze grammar]
tatrāśvatthataror mūle niṣaṇṇaṃ tāpasair vṛtam |
sa sūryatapasaṃ nāma sthaviraṃ munim aikṣata || 14 ||
[Analyze grammar]
svavayobdaśatagranthisaṃkhyayevākṣamālayā |
jarādhavalakarṇāgrasaṃśrayiṇyā virājitam || 15 ||
[Analyze grammar]
praṇāmapūrvakaṃ taṃ ca munim abhyājagāma saḥ |
tenāpy atithisatkārair muninā so 'bhyanandyata || 16 ||
[Analyze grammar]
apṛcchyata ca tenaiva saṃvibhajya phalādibhiḥ |
kutaḥ prāpto 'si gantāsi kva ca bhadrocyatām iti || 17 ||
[Analyze grammar]
vardhamānapurāt tāvad bhagavann aham āgataḥ |
gantuṃ pravṛttaḥ kanakapurīm asmi pratijñayā || 18 ||
[Analyze grammar]
na jāne kva bhavet sā tu bhagavān vaktu vetti cet |
iti taṃ śaktidevo 'pi sa prahvo munim abhyadhāt || 19 ||
[Analyze grammar]
vatsa varṣaśatāny aṣṭau mamāśramapade tv iha |
atikrāntāni na ca sā śrutāpi nagarī mayā || 20 ||
[Analyze grammar]
iti tenāpi muninā gaditaḥ sa viṣādavān |
punar evābravīt tarhi mṛto 'smi kṣmāṃ bhramann iha || 21 ||
[Analyze grammar]
tataḥ krameṇa jñātārthaḥ sa munis tam abhāṣata |
yadi te niścayas tarhi yad ahaṃ vacmi tat kuru || 22 ||
[Analyze grammar]
asti kāmpilyaviṣayo yojanānāṃ śateṣv itaḥ |
triṣu tatrottarākhyaś ca giris tatrāpi cāśramaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
tatrāryo 'sti mama bhrātā jyeṣṭho dīrghatapā iti |
tatpārśvaṃ vraja jānīyāt sa vṛddho jātu tāṃ purīm || 24 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā tathety uktvā jātāsthas tatra tāṃ niśām |
nītvā pratasthe sa prātaḥ śaktidevo drutaṃ tataḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
kleśātikrāntakāntāraśataś cāsādya taṃ cirāt |
kāmpilyaviṣayaṃ tasminn ārurohottare girau || 26 ||
[Analyze grammar]
tatra taṃ dīrghatapasaṃ munim āśramavartinam |
dṛṣṭvā praṇamya ca prītaḥ kṛtātithyam upāyayau || 27 ||
[Analyze grammar]
vyajijñapac ca kanakapurīṃ rājasutoditām |
prasthito 'haṃ na jānāmi bhagavan kvāsti sā purī || 28 ||
[Analyze grammar]
sā ca me 'vaśyagantavyā tatas tadupalabdhaye |
ṛṣiṇā sūryatapasā preṣito 'smi tavāntikam || 29 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ taṃ śaktidevaṃ so 'py abravīn muniḥ |
iyatā vayasā putra purī sādya śrutā mayā || 30 ||
[Analyze grammar]
deśāntarāgataiḥ kaiḥ kair jātaḥ paricayo ca me |
na ca tāṃ śrutavān asmi dūre taddarśanaṃ punaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
jānāmy ahaṃ ca niyataṃ davīyasi tayā kvacit |
bhāvyaṃ dvīpāntare vatsa tatropāyaṃ ca vacmi te || 32 ||
[Analyze grammar]
asti vārinidher madhye dvīpam utsthalasaṃjñakam |
tatra satyavratākhyo 'sti niṣādādhipatir dhanī || 33 ||
[Analyze grammar]
tasya dvīpāntareṣv asti sarveṣv api gatāgatam |
tena sā nagarī jātu bhaved dṛṣṭā śrutāpi vā || 34 ||
[Analyze grammar]
tasmāt prayāhi jaladher upakaṇṭhapratiṣṭhitam |
nagaraṃ prathamaṃ tāvad viṭaṅkapurasaṃjñakam || 35 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kenāpi vaṇijā samaṃ pravahaṇena tat |
niṣādasyāspadaṃ gaccha dvīpaṃ tasyeṣṭasiddhaye || 36 ||
[Analyze grammar]
ity uktas tena muninā śaktidevaḥ sa tatkṣaṇam |
tathety uktvā tam āmantrya prayāti sma tadāśramāt || 37 ||
[Analyze grammar]
kālena prāpya collaṅghya deśān krośān vahaṃś ca saḥ |
vāridhes tīratilakaṃ tad viṭaṅkapuraṃ param || 38 ||
[Analyze grammar]
tasmin samudradattākhyam utsthaladvīpayāyinam |
anviṣya vaṇijaṃ tena saha sakhyaṃ cakāra saḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
tadīyaṃ yānapātraṃ ca samaṃ tenādhiruhya saḥ |
tatprītipūrṇapātheyaḥ pratasthe 'mbudhivartmanā || 40 ||
[Analyze grammar]
tato 'lpadeśe gantavye samuttasthāv aśaṅkitam |
kālo vidyullatājihvo garjan parjanyarākṣasaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
laghūn unnamayan bhāvān gurūn apy avapātayan |
vavau vidher ivārambhaḥ pracaṇḍaś ca prabhañjanaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
vātāhatāś ca jaladher udatiṣṭhan mahormayaḥ |
āśrayābhibhavakrodhād iva śailāḥ sapakṣakāḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
yayau ca tat pravahaṇaṃ kṣaṇam ūrdhvam adhaḥ kṣaṇam |
ucchrāyapātaparyāyaṃ darśayad dhaninām iva || 44 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāntare ca vaṇijām ākrandais tīvrapūritam |
bharād iva tad utpatya vahanaṃ samabhajyata || 45 ||
[Analyze grammar]
bhagne ca tasmiṃs tatsvāmī sa vaṇik patito 'mbudhau |
tīrṇaś ca phalakārūḍhaḥ prāpyānyad vahanaṃ cirāt || 46 ||
[Analyze grammar]
śaktidevaṃ patantaṃ tu taṃ vyāttamukhakandaraḥ |
aparikṣatasarvāṅgaṃ mahāmatsyo nigīrṇavān || 47 ||
[Analyze grammar]
sa ca matsyo 'bdhimadhyena tatkālaṃ svecchayā caran |
utsthaladvīpanikaṭaṃ jagāma vidhiyogataḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
tatra tasyaiva kaivartapateḥ satyavratasya saḥ |
śapharagrāhibhir bhṛtyaiḥ prāpya daivād agṛhyata || 49 ||
[Analyze grammar]
te ca taṃ sumahākāyaṃ ninyur ākṛṣya kautukāt |
tadaiva dhīvarās tasya nijasya svāmino 'ntikam || 50 ||
[Analyze grammar]
so 'pi taṃ tādṛśaṃ dṛṣṭvā tair eva sakutūhalaḥ |
pāṭhīnaṃ pāṭayām āsa bhṛtyaiḥ satyavrato nijaiḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
pāṭitasyodarāj jīvañ śaktidevo 'tha tasya saḥ |
anubhūtāparāścaryagarbhavāso viniryayau || 52 ||
[Analyze grammar]
niryātaṃ ca kṛtasvastikāraṃ taṃ ca savismayaḥ |
yuvānaṃ vīkṣya papraccha dāśaḥ satyavratas tataḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
kas tvaṃ kathaṃ kutaś caiṣā śapharodaraśāyitā |
brahmaṃs tvayāptā ko 'yaṃ te vṛttānto 'tyantam adbhutaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā śaktidevas taṃ dāśendraṃ pratyabhāṣata |
brāhmaṇaḥ śaktidevākhyo vardhamānapurād aham || 55 ||
[Analyze grammar]
avaśyagamyā kanakapurī ca nagarī mayā |
ajānānaś ca tāṃ dūrād bhrānto 'smi suciraṃ bhuvam || 56 ||
[Analyze grammar]
tato dīrghatapovākyāt saṃbhāvya dvīpagāṃ ca tām |
tajjñaptaye dāśapater utsthaladvīpavāsinaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
pārśvaṃ satyavratasyāhaṃ gacchan vahanabhaṅgataḥ |
magno 'mbudhau nigīrṇo 'haṃ matsyena prāpito 'dhunā || 58 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ taṃ śaktidevaṃ satyavrato 'bravīt |
satyavrato 'ham evaitad dvīpaṃ tac cedam eva te || 59 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tu dṛṣṭā bahudvīpadṛśvanāpi na sā mayā |
nagarī tvadabhipretā dvīpānteṣu śrutā punaḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā śaktidevaṃ ca viṣaṇṇaṃ vīkṣya tatkṣaṇam |
punar abhyāgataprītyā taṃ sa satyavrato 'bhyadhāt || 61 ||
[Analyze grammar]
brahman mā gā viṣādaṃ tvam ihaivādya niśāṃ vasa |
prātaḥ kaṃcid upāyaṃ te vidhāsyāmīṣṭasiddhaye || 62 ||
[Analyze grammar]
ity āśvāsya sa tenaiva dāśena prahitas tataḥ |
sulabhātithisatkāraṃ dvijo vipramaṭhaṃ yayau || 63 ||
[Analyze grammar]
tatra tadvāsinaikena kṛtāhāro dvijanmanā |
viṣṇudattābhidhānena saha cakre kathākramam || 64 ||
[Analyze grammar]
tatprasaṅgāc ca tenaiva pṛṣṭas tasmai samāsataḥ |
nijaṃ deśaṃ kulaṃ kṛtsnaṃ vṛttāntaṃ ca śaśaṃsa saḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
tad buddhvā parirabhyainaṃ viṣṇudattaḥ sa tatkṣaṇam |
babhāṣe harṣabāṣpāmbughargharākṣarajarjaram || 66 ||
[Analyze grammar]
diṣṭyā mātulaputras tvam ekadeśabhavaś ca me |
ahaṃ ca bālya eva prāk tasmād deśād ihāgataḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
tad ihaivāsva nacirāt sādhayiṣyati cātra te |
iṣṭaṃ dvīpāntarāgacchadvaṇikkarṇaparamparā || 68 ||
[Analyze grammar]
ity uktvānvayam āvedya viṣṇudatto yathocitaiḥ |
taṃ śaktidevaṃ tatkālam upacārair upācarat || 69 ||
[Analyze grammar]
śaktidevo 'pi saṃprāpa vismṛtādhvaklamo mudam |
videśe bandhulābho hi marāv amṛtanirjharaḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
amaṃsta ca nijābhīṣṭasiddhim abhyarṇavartinīm |
antarāpāti hi śreyaḥ kāryasaṃpattisūcakam || 71 ||
[Analyze grammar]
tato rātrāv anidrasya śayanīye niṣeduṣaḥ |
abhivāñchitasaṃprāptigatacittasya tasya saḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
śaktidevasya pārśvastho viṣṇudattaḥ samarthanam |
vinodapūrvakaṃ kurvan kathāṃ kathitavān imām || 73 ||
[Analyze grammar]
purābhūt sumahāvipro govindasvāmisaṃjñakaḥ |
mahāgrahāre kālindyā upakaṇṭhaniveśini || 74 ||
[Analyze grammar]
jāyete sma ca tasya dvau sadṛśau guṇaśālinaḥ |
aśokadatto vijayadattaś ceti sutau kramāt || 75 ||
[Analyze grammar]
kālena tatra vasatāṃ teṣām ajani dāruṇam |
durbhikṣaṃ tena govindasvāmī bhāryām uvāca saḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ durbhikṣadoṣeṇa deśas tāvad vināśitaḥ |
tan na śaknomy ahaṃ draṣṭuṃ suhṛdbāndhavadurgatim || 77 ||
[Analyze grammar]
dīyate ca kiyat kasya tasmād annaṃ yad asti naḥ |
tad dattvā mittrabandhubhyo vrajāmo viṣayād itaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
vārāṇasīṃ ca vāsāya sakuṭumbāḥ śrayāmahe |
ity uktayā so 'numato bhāryayānnam adān nijam || 79 ||
[Analyze grammar]
sadārasutabhṛtyaś ca sa deśāt prayayau tataḥ |
utsahante na hi draṣṭum uttamāḥ svajanāpadam || 80 ||
[Analyze grammar]
gacchaṃś ca mārge jaṭilaṃ bhasmapāṇḍuṃ kapālinam |
sārdhacandram ivīśānaṃ mahāvratinam aikṣata || 81 ||
[Analyze grammar]
upetya jñāninaṃ taṃ ca natvā snehena putrayoḥ |
śubhāśubhaṃ sa papraccha so 'tha yogī jagāda tam || 82 ||
[Analyze grammar]
putrau te bhāvikalyāṇau kiṃ tv etena kanīyasā |
brahman vijayadattena viyogas te bhaviṣyati || 83 ||
[Analyze grammar]
tato 'syāśokadattasya dvitīyasya prabhāvataḥ |
etena saha yuṣmākaṃ bhūyo bhāvī samāgamaḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
ity uktas tena govindasvāmī sa jñāninā tadā |
sukhaduḥkhādbhutākrāntas tam āmantrya tato yayau || 85 ||
[Analyze grammar]
prāpya vārāṇasīṃ tāṃ ca tadbāhye caṇḍikāgṛhe |
dinaṃ tatrāticakrāma devīpūjādikarmaṇā || 86 ||
[Analyze grammar]
sāyaṃ ca tatraiva bahiḥ sakuṭumbas taros tale |
samāvasat kārpaṭikaiḥ so 'nyadeśāgataiḥ saha || 87 ||
[Analyze grammar]
rātrau ca tatra supteṣu sarveṣv adhigatādhvasu |
śrānteṣv āstīrṇaparṇādipānthaśayyāniṣādiṣu || 88 ||
[Analyze grammar]
tadīyasya vibuddhasya tasyākasmāt kanīyasaḥ |
sūnor vijayadattasya mahāñ śītajvaro 'jani || 89 ||
[Analyze grammar]
sa tena sahasā bhāvibandhuviśleṣahetunā |
bhayeneva jvareṇābhūd ūrdhvaromā savepathuḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
śītārtaś ca prabodhyaiva pitaraṃ svam uvāca tam |
bādhate tāta tīvro mām iha śītajvaro 'dhunā || 91 ||
[Analyze grammar]
tan me samidham ānīya śītaghnaṃ jvalayānalam |
nānyathā mama śāntiḥ syān nayeyaṃ na ca yāminīm || 92 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā taṃ sa govindasvāmī tadvedanākulaḥ |
tāvat kuto 'dhunā vahnir vatseti ca samabhyadhāt || 93 ||
[Analyze grammar]
nanv ayaṃ nikaṭe tāta dṛśyate 'gnir jvalann itaḥ |
bhūyiṣṭhe 'traiva tad gatvā kiṃ nāṅgaṃ tāpayāmy aham || 94 ||
[Analyze grammar]
tasmāt sakampaṃ haste māṃ gṛhītvā prāpaya drutam |
ity uktas tena putreṇa punar vipro 'pi so 'bravīt || 95 ||
[Analyze grammar]
śmaśānam etad eṣā ca citā jvalati tat katham |
gamyate 'tra piśācādibhīṣaṇe tvaṃ hi bālakaḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā pitur vākyaṃ vatsalasya vihasya saḥ |
vīro vijayadattas taṃ sāvaṣṭambham abhāṣata || 97 ||
[Analyze grammar]
kiṃ piśācādibhis tāta varākaiḥ kriyate mama |
kim alpasattvaḥ ko 'py asmi tad aśaṅkaṃ nayātra mām || 98 ||
[Analyze grammar]
ity āgrahād vadantaṃ taṃ sa pitā tatra nītavān |
so 'py aṅgaṃ tāpayan bālaś citām upasasarpa tām || 99 ||
[Analyze grammar]
jvalantīm analajvālādhūmavyākulamūrdhajām |
nṛmāṃsagrāhiṇīṃ sākṣād iva rakṣo 'dhidevatām || 100 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāt tatra samāśvasya so 'rbhakaḥ pitaraṃ ca tam |
citāntar dṛśyate vṛttaṃ kim etad iti pṛṣṭavān || 101 ||
[Analyze grammar]
kapālaṃ mānuṣasyaitac citāyāṃ putra dahyate |
iti taṃ pratyavādīc ca so 'pi pārśvasthitaḥ pitā || 102 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svasāhaseneva dīptāgreṇa nihatya tam |
kapālaṃ sphoṭayām āsa kāṣṭhenaikena so 'rbhakaḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
tenoccaiḥ prasṛtā tasmān mukhe tasyāpatad vasā |
śmaśānavahninā naktaṃcarīsiddhir ivārpitā || 104 ||
[Analyze grammar]
tadāsvādena bālaś ca saṃpanno 'bhūt sa rākṣasaḥ |
ūrdhvakeśaḥ śikhotkhātakhaḍgo daṃṣṭrāviśaṅkaṭaḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
ākṛṣya ca kapālaṃ tad vasāṃ pītvā lileha saḥ |
asthilagnānalajvālālolayā nijajihvayā || 106 ||
[Analyze grammar]
tatas tyaktakapālaḥ san pitaraṃ nijam eva tam |
govindasvāminaṃ hantum udyatāsir iyeṣa saḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
kapālasphoṭa bho deva na hantavyaḥ pitā tava |
iti ehīti tatkālaṃ śmaśānād udabhūd vacaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā nāma labdhvā ca kapālasphoṭa ity adaḥ |
sa baṭuḥ pitaraṃ muktvā rakṣobhūtas tirodadhe || 109 ||
[Analyze grammar]
tatpitā so 'pi govindasvāmī hā putra hā guṇin |
hā hā vijayadatteti muktākrandas tato yayau || 110 ||
[Analyze grammar]
etya caṇḍīgṛhaṃ tac ca prātaḥ patnyai sutāya ca |
jyāyase 'sokadattāya yathāvṛttaṃ śaśaṃsa saḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
tatas tābhyāṃ sahānabhravidyudāpātadāruṇam |
yathā śokānalāveśam ājagāma sa tāpasaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
tathā vārāṇasīsaṃstho devīsaṃdarśanāgataḥ |
tatropetya jano 'py anyo yayau tatsamaduḥkhatām || 113 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca devīpūjārtham āgatyaiko mahāvaṇik |
apaśyad atra govindasvāminaṃ taṃ tathāvidham || 114 ||
[Analyze grammar]
samudradattanāmāsāv upetyāśvāsya taṃ dvijam |
tadaiva svagṛhaṃ sādhur nināya saparicchadam || 115 ||
[Analyze grammar]
snānādinopacāreṇa tatra cainam upācarat |
nisargo hy eṣa mahatāṃ yadāpannānukampanam || 116 ||
[Analyze grammar]
so 'pi jagrāha govindasvāmī patnyā samaṃ dhṛtim |
mahāvrativacaḥ śrutvā jātāsthaḥ sutasaṃgame || 117 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prabhṛti caitasyāṃ vārāṇasyām uvāsa saḥ |
abhyarthito mahāḍhyasya tasy aiva vaṇijo gṛhe || 118 ||
[Analyze grammar]
tatraivādhītavidyo 'sya sa sutaḥ prāptayauvanaḥ |
dvitīyo 'śokadattākhyo bāhuyuddham aśikṣata || 119 ||
[Analyze grammar]
krameṇa ca yayau tatra prakarṣaṃ sa tathā yathā |
ajīyata na kenāpi pratimallena bhūtale || 120 ||
[Analyze grammar]
ekadā devayātrāyāṃ tatra mallasamāgame |
āgād eko mahāmallaḥ khyātimān dakṣiṇāpathāt || 121 ||
[Analyze grammar]
tenātra nikhilā mallā rājño vārāṇasīpateḥ |
pratāpamukuṭākhyasya purato 'nye parājitāḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājā mallasya yuddhe tasya samādiśat |
ānāyyāśokadattaṃ taṃ śrutaṃ tasmād vaṇigvarāt || 123 ||
[Analyze grammar]
so 'pi mallo bhujaṃ hatvā hastenārabhatāhavam |
mallaṃ cāśokadattas tu bhujaṃ hatvā nyapātayat || 124 ||
[Analyze grammar]
tatas tatra mahāmallanipātotthitaśabdayā |
yuddhabhūmyāpi saṃtuṣya sādhuvāda ivodite || 125 ||
[Analyze grammar]
sa rājāśokadattaṃ taṃ tuṣṭo ratnair apūrayat |
cakāra cātmanaḥ pārśvavartinaṃ dṛṣṭavikramam || 126 ||
[Analyze grammar]
so 'pi rājñaḥ priyo bhūtvā dinaiḥ prāpa parāṃ śriyam |
śevadhiḥ śūravidyasya viśeṣajño viśāṃpatiḥ || 127 ||
[Analyze grammar]
so 'tha jātu yayau rājā caturdaśyāṃ bahiḥ pure |
supratiṣṭhāpitaṃ dūre devam arcayituṃ śivam || 128 ||
[Analyze grammar]
kṛtārcanas tato naktaṃ śmaśānasyāntikena saḥ |
āgacchann aśṛṇod etāṃ tanmadhyād udgatāṃ giram || 129 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ daṇḍādhipeneha mithyā badhyānukīrtanāt |
dveṣeṇa viddhaḥ śūlāyāṃ tṛtīyaṃ divasaṃ prabho || 130 ||
[Analyze grammar]
adyāpi na ca niryānti prāṇā me 'pāpakarmaṇaḥ |
tad deva tṛṣito 'tyartham ahaṃ dāpaya me jalam || 131 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā kṛpayā rājā sa pārśvastham uvāca tam |
aśokadattam asyāmbhaḥ prahiṇotu bhavān iti || 132 ||
[Analyze grammar]
ko 'tra rātrau vrajed deva tad gacchāmy aham ātmanā |
ity uktvāśokadattaḥ sa gṛhītvāmbhas tato yayau || 133 ||
[Analyze grammar]
yāte ca svapurīṃ rājñi sa vīro gahanāntaram |
mahattareṇa tamasā sarvato 'ntaradhiṣṭhitam || 134 ||
[Analyze grammar]
śivāvakīrṇapiśitaprattasaṃdhyāmahābali |
kvacitkvaciccitājyotirdīpradīpaprakāśitam || 135 ||
[Analyze grammar]
lasaduttālavetālatālavādyaṃ viveśa tat |
śmaśānaṃ kṛṣṇarajanīnivāsabhavanopamam || 136 ||
[Analyze grammar]
kenāmbho yācitaṃ bhūpād ity uccais tatra sa bruvan |
mayā yācitam ity evam aśṛṇod vācam ekataḥ || 137 ||
[Analyze grammar]
gatvā tadanusāreṇa nikaṭasthaṃ citānalam |
dadarśa tatra śūlāgre viddhaṃ kaṃcit sa pūruṣam || 138 ||
[Analyze grammar]
adhaś ca tasya rudatīṃ sadalaṃkārabhūṣitām |
adṛṣṭapūrvāṃ sarvāṅgasundarīṃ striyam aikṣata || 139 ||
[Analyze grammar]
kṛṣṇapakṣaparikṣīṇe gate 'staṃ rajanīpatau |
citārohāya tadraśmiramyāṃ rātrim ivāgatām || 140 ||
[Analyze grammar]
kā tvam amba kathaṃ ceha rudaty evam avasthitā |
iti pṛṣṭā ca sā tena yoṣid evaṃ tam abravīt || 141 ||
[Analyze grammar]
asyāhaṃ śūlaviddhasya bhāryā vigatalakṣaṇā |
niścitāśā sthitāsmīha citārohe sahāmunā || 142 ||
[Analyze grammar]
kaṃcit kālaṃ pratīkṣe ca prāṇānām asya niṣkramam |
tṛtīye 'hni gate 'py adya yānty etasya hi nāsavaḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
yācate ca muhus toyam ānītaṃ ca mayeha tat |
kiṃ tv ahaṃ nonnate śūle prāpnomy asya mukhaṃ sakhe || 144 ||
[Analyze grammar]
iti tasyā vacaḥ śrutvā sa pravīro 'py uvāca tām |
idaṃ tv asya nṛpeṇāpi haste me preṣitaṃ jalam || 145 ||
[Analyze grammar]
tan me pṛṣṭhe padaṃ dattvā dehy etasyaitadānane |
na parasparśamātraṃ hi strīṇām āpadi dūṣaṇam || 146 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā tathety āttajalā dattvā padadvayam |
śūlamūlāvanamrasya pṛṣṭhaṃ tasyāruroha sā || 147 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇād bhuvi svapṛṣṭhe ca raktabinduṣv aśaṅkitam |
patatsu mukham unnamya sa vīro yāvad īkṣate || 148 ||
[Analyze grammar]
tāvat striyam apaśyat tāṃ chittvā churikayā muhuḥ |
khādantīṃ tasya māṃsāni puṃsaḥ śūlāgravartinaḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
tatas tāṃ vikṛtiṃ matvā krodhād ākṛṣya sa kṣitau |
āsphoṭayiṣyañ jagrāha pāde raṇitanūpure || 150 ||
[Analyze grammar]
sāpi taṃ tarasā pādam ākṣipyaiva svamāyayā |
kṣipraṃ gaganam utpatya jagāma kvāpy adarśanam || 151 ||
[Analyze grammar]
tasya cāśokadattasya tatpādān maṇinūpuram |
tasmād ākarṣaṇasrastam avatasthe karāntare || 152 ||
[Analyze grammar]
tatas tāṃ peśalām ādāv adhaḥkartrīṃ ca madhyataḥ |
ante vikāraghorāṃ ca durjanair iva saṃgatim || 153 ||
[Analyze grammar]
naṣṭāṃ vicintayan paśyan haste divyaṃ ca nūpuram |
savismayaḥ sābhitāpaḥ saharṣaś ca babhūva saḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śmaśānatas tasmāt sa jagāmāttanūpuraḥ |
nijagehaṃ prabhāte ca snāto rājakulaṃ yayau || 155 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tasya śūlaviddhasya dattaṃ vārīti pṛcchate |
rājñe sa ca tathety uktvā taṃ nūpuram upānayat || 156 ||
[Analyze grammar]
etat kuta iti svairaṃ pṛṣṭas tena sa bhūbhṛtā |
tasmai svarātrivṛttāntaṃ śaśaṃsādbhutabhīṣaṇam || 157 ||
[Analyze grammar]
tataś cānanyasāmānyaṃ sattvaṃ tasyāvadhārya saḥ |
tuṣṭo 'py anyaguṇotkarṣāt tutoṣa sutarāṃ nṛpaḥ || 158 ||
[Analyze grammar]
gṛhītvā nūpuraṃ taṃ ca gatvā devyai dadau svayam |
hṛṣṭas tatprāptivṛttāntaṃ tasyai ca samavarṇayat || 159 ||
[Analyze grammar]
sā tad buddhvā ca dṛṣṭvā ca taṃ divyaṃ maṇinūpuram |
aśokadattaślāghaikatatparā mumude rahaḥ || 160 ||
[Analyze grammar]
tato jagāda tāṃ rājā devi jātyeva vidyayā |
satyeneva ca rūpeṇa mahatām apy ayaṃ mahān || 161 ||
[Analyze grammar]
aśokadatto bhavyāyā bhartā ca duhitur yadi |
bhaven madanalekhāyās tad bhadram iti me matiḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
varasyāmī guṇāḥ prekṣyā na lakṣmīḥ kṣaṇabhaṅginī |
tad etasmai pravīrāya dadāmy etāṃ sutām aham || 163 ||
[Analyze grammar]
iti bhartur vacaḥ śrutvā devī sā sādarāvadat |
yuktam etad asau hy asyā yuvā bhartānurūpakaḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
sā ca tena madhūdyānadṛṣṭena hṛtamānasā |
śūnyāśayā dineṣv eṣu na śṛṇoti na paśyati || 165 ||
[Analyze grammar]
tatsakhītaś ca tad buddhvā sacintāhaṃ niśākṣaye |
suptā jāne striyā svapne kayāpy uktāsmi divyayā || 166 ||
[Analyze grammar]
vatse madanalekheyaṃ deyānyasmai na kanyakā |
eṣa hy aśokadattasya bhāryā janmāntarārjitā || 167 ||
[Analyze grammar]
tac ca śrutvā prabuddhyaiva gatvā pratyūṣa eva ca |
svayaṃ tatpratyayād vatsāṃ samāśvāsitavaty aham || 168 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ cāryaputreṇa svayam eva mamoditam |
tasmāt sametu tenāsau vṛkṣeṇevārtavī latā || 169 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ priyayā prītaḥ sa rājā racitotsavaḥ |
āhūyāśokadattāya tasmai tāṃ tanayāṃ dadau || 170 ||
[Analyze grammar]
tayoś ca so 'bhūd rājendraputrīviprendraputrayoḥ |
saṃgamo 'nyonyaśobhāyai lakṣmīvinayayor iva || 171 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kadācid rājānaṃ taṃ devī vadati sma sā |
aśokadattānītaṃ tad uddiśya maṇinūpuram || 172 ||
[Analyze grammar]
āryaputrāyam ekākī nūpuro na virājate |
anurūpas tad etasya dvitīyaḥ parikalpyatām || 173 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā hemakārādīn ādideśa sa bhūpatiḥ |
nūpurasyāsya sadṛśo dvitīyaḥ kriyatām iti || 174 ||
[Analyze grammar]
te tan nirūpya jagadur nedṛśo deva śakyate |
aparaḥ kartum etad dhi divyaṃ śilpaṃ na mānuṣam || 175 ||
[Analyze grammar]
ratnānīdṛṃśi bhūyāṃsi na bhavanty eva bhūtale |
tasmād eṣa yataḥ prāptas tatraivānyo gaveṣyatām || 176 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sadevīke viṣaṇṇe rājñi tatkṣaṇam |
aśokadattas tatrasthas tad dṛṣṭvā sahasābravīt || 177 ||
[Analyze grammar]
aham evānayāmy asya dvitīyaṃ nūpurasya te |
evaṃ kṛtapratijñaś ca rājñā sāhasaśaṅkinā || 178 ||
[Analyze grammar]
snehān nivāryamāṇo 'pi niścayān na cacāla saḥ |
gṛhītvā nūpuraṃ tac ca śmaśānaṃ sa punar yayau || 179 ||
[Analyze grammar]
niśi kṛṣṇacaturdaśyāṃ yatraiva tam avāptavān |
praviśya tatra ca prājyacitādhūmamalīmasaiḥ || 180 ||
[Analyze grammar]
pāśopaveṣṭitagalaskandhollambitamānuṣaiḥ |
pādapair iva rakṣobhir ākīrṇe pitṛkānane || 181 ||
[Analyze grammar]
apaśyan pūrvadṛṣṭāṃ tāṃ striyaṃ tannūpurāptaye |
upāyam ekaṃ bubudhe sa mahāmāṃsavikrayam || 182 ||
[Analyze grammar]
tarupāśād gṛhītvātha śavaṃ babhrāma tatra saḥ |
vikrīṇāno mahāmāṃsaṃ gṛhyatām iti ghoṣayan || 183 ||
[Analyze grammar]
mahāsattva gṛhītvaitad ehi tāvan mayā saha |
iti kṣaṇāc ca jagade sa dūrād ekayā striyā || 184 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa tathaivaitām upetyānusaran striyam |
ārāt tarutale divyarūpāṃ yoṣitam aikṣata || 185 ||
[Analyze grammar]
strībhir vṛtām āsanasthāṃ ratnābharaṇabhāsurām |
asaṃbhāvyasthitiṃ tatra marāv ambhojinīm iva || 186 ||
[Analyze grammar]
striyā tayopanītaś ca tām upetya tathāsthitām |
nṛmāṃsam asmi vikrīṇe gṛhyatām ity uvāca saḥ || 187 ||
[Analyze grammar]
bho mahāsattva mūlyena kenaitad dīyate tvayā |
iti sāpi tadāha sma divyarūpā kilāṅganā || 188 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa vīro hastasthaṃ tam ekaṃ maṇinūpuram |
saṃdarśya skandhapṛṣṭhasthapretakāyo jagāda tām || 189 ||
[Analyze grammar]
yo dadāty asya sadṛśaṃ dvitīyaṃ nūpurasya me |
māṃsaṃ tasya dadāmy etad asty asau yadi gṛhyatām || 190 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sāpy avādīt tam asty anyo nūpuro mama |
asau madīya evaiko nūpuro hi hṛtas tvayā || 191 ||
[Analyze grammar]
saivāhaṃ yā tvayā dṛṣṭā śūlaviddhasya pārśvataḥ |
kṛtānyarūpā bhavatā parijñātāsmi nādhunā || 192 ||
[Analyze grammar]
tat kiṃ māṃsena yad ahaṃ vacmi te tat karoṣi cet |
tad dvitīyaṃ dadāmy asya tulyaṃ tubhyaṃ svanūpuram || 193 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa tadā vīraḥ pratipadya tad abravīt |
yat tvaṃ vadasi tat sarvaṃ karomy eva kṣaṇād iti || 194 ||
[Analyze grammar]
tatas tasmai jagādaivam ā mūlāt sā manīṣitam |
asti bhadra trighaṇṭākhyaṃ himavacchikhare puram || 195 ||
[Analyze grammar]
tatrāsīl lambajihvākhyaḥ pravīro rākṣasādhipaḥ |
tasya vidyucchikhā nāma bhāryāhaṃ kāmarūpiṇī || 196 ||
[Analyze grammar]
sa caikasyāṃ sutāyāṃ me jātāyāṃ daivataḥ patiḥ |
prabhoḥ kapālasphoṭasya purato nihato raṇe || 197 ||
[Analyze grammar]
tato nijapuraṃ tan me prabhuṇā tena tuṣyatā |
pradattaṃ tena ca sukhaṃ sthitāsmi sasutādhunā || 198 ||
[Analyze grammar]
sā ca madduhitedānīm ārūḍhā navayauvanam |
tatpravīravaraprāpticintā ca mama mānasam || 199 ||
[Analyze grammar]
atas tadā samaṃ rājñā yāntaṃ tvām amunā pathā |
dṛṣṭvā naktaṃ caturdaśyām ihasthāham acintayam || 200 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ bhavyo yuvā vīro yogyo me duhituḥ patiḥ |
tad etatprāptaye kaṃcid upāyaṃ kiṃ na kalpaye || 201 ||
[Analyze grammar]
iti saṃkalpya yācitvā śūlaviddhavacomiṣāt |
jalaṃ madhye śmaśānaṃ tvam ānīto 'bhūr mayā mṛṣā || 202 ||
[Analyze grammar]
māyādarśitarūpādiprapañcālīkavādinī |
vipralabdhavatī cāsmi tatra tvāṃ kṣaṇamātrakam || 203 ||
[Analyze grammar]
ākarṣaṇāya bhūyas te yuktyā caikaṃ svanūpuram |
saṃtyajya śṛṅkhalāpāśam iva yātā tato 'py aham || 204 ||
[Analyze grammar]
adya cetthaṃ mayā prāpto bhavāṃs tad gṛham etya naḥ |
bhajasva me sutāṃ kiṃ ca gṛhāṇāparanūpuram || 205 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa niśācaryā tathety uktvā tayā saha |
vīro gaganamārgeṇa tatsiddhyā tatpuraṃ yayau || 206 ||
[Analyze grammar]
sauvarṇaṃ tad apaśyac ca śṛṅge himavataḥ puram |
nabho 'dhvakhedaviśrāntam arkabimbam ivācalam || 207 ||
[Analyze grammar]
rakṣo 'dhipasutāṃ tatra nāmnā vidyutprabhāṃ sa tām |
svasāhasamahāsiddhim iva mūrtām avāptavān || 208 ||
[Analyze grammar]
tayā ca saha tatraiva kaṃcit kālam uvāsa saḥ |
aśokadattaḥ priyayā śvaśrūvibhavanirvṛtaḥ || 209 ||
[Analyze grammar]
tato jagāda tāṃ śvaśrūṃ mahyaṃ tad dehi nūpuram |
yataḥ saṃprati gantavyā purī vārāṇasī mayā || 210 ||
[Analyze grammar]
tatra hy etat pratijñātaṃ svayaṃ narapateḥ puraḥ |
ekatvannūpuraspardhidvitīyānayanaṃ mayā || 211 ||
[Analyze grammar]
ity uktā tena sā śvaśrūr dvitīyaṃ taṃ svanūpuram |
tasmai dattvā punaś caikaṃ suvarṇakamalaṃ dadau || 212 ||
[Analyze grammar]
prāptābjanūpuras tasmāt sa purān niryayau tataḥ |
aśokadatto vacasā niyamyāgamanaṃ punaḥ || 213 ||
[Analyze grammar]
tayā śvaśrvaiva cākāśapathena punar eva tam |
śmaśānaṃ prāpitaḥ so 'bhūn nijasiddhiprabhāvataḥ || 214 ||
[Analyze grammar]
tarumūle ca tatraiva sthitvā sā taṃ tato 'bravīt |
sadā kṛṣṇacaturdaśyām iha rātrāv upaimy aham || 215 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ niśi ca bhūyo 'pi tvam eṣyasi yadā yadā |
tadā tadā vaṭataror mūlāt prāpsyasi mām itaḥ || 216 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā tathety uktvā tām āmantrya niśācarīm |
aśokadattaḥ sa tato yayau tāvat pitur gṛham || 217 ||
[Analyze grammar]
kanīyaḥsutaviśleṣaduḥkhadvaiguṇyadāyinā |
tādṛśā tatpravāsena pitarau tatra duḥkhitau || 218 ||
[Analyze grammar]
atarkitāgato yāvad ānandayati tatkṣaṇāt |
tāvat sa buddhvā śvaśuras tatraivāsyāyayau nṛpaḥ || 219 ||
[Analyze grammar]
sa taṃ sāhasikasparśabhītair iva sakaṇṭakaiḥ |
aṅgaiḥ praṇatam āliṅgya mumude bhūpatiś ciram || 220 ||
[Analyze grammar]
tatas tena samaṃ rājñā viveśa nṛpamandiram |
aśokadattaḥ sa tadā pramodo mūrtimān iva || 221 ||
[Analyze grammar]
dadau rājñe sa saṃyuktaṃ tad divyaṃ nūpuradvayam |
kurvāṇam iva tadvīryastutiṃ jhaṇajhaṇāravaiḥ || 222 ||
[Analyze grammar]
arpayām āsa tac cāsmai kāntaṃ kanakapaṅkajam |
rakṣaḥkoṣaśriyo hastāl līlāmbujam ivāhṛtam || 223 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭo 'tha kautukāt tena rājñā devīyutena saḥ |
avarṇayad yathāvṛttaṃ svaṃ karṇānandadāyi tat || 224 ||
[Analyze grammar]
vicitracaritollekhacamatkāritacetanam |
prāpyate kiṃ yaśaḥ śubhram anaṅgīkṛtya sāhasam || 225 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadaṃs tatas tena jāmātrā kṛtakṛtyatām |
mene sa rājā devī ca prāptanūpurayugmakā || 226 ||
[Analyze grammar]
utsavātodyanirhrādi tadā rājagṛhaṃ ca tat |
aśokadattasya guṇānudgāyad iva nirbabhau || 227 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca sa rājā tat svakṛte surasadmani |
hemābjaṃ sthāpayām āsa sadraupyakalaśopari || 228 ||
[Analyze grammar]
ubhau kalaśapadmau ca śuśubhāte sitāruṇau |
yaśaḥpratāpāv iva tau bhūpālāśokadattayoḥ || 229 ||
[Analyze grammar]
tādṛśau ca vilokyaitau sa harṣotphullalocanaḥ |
rājā māheśvaro bhaktirasāveśād abhāṣata || 230 ||
[Analyze grammar]
aho vibhāti padmena tuṅgo 'yaṃ kalaśo 'munā |
bhūtiśubhraḥ kapardīva jaṭājūṭena babhruṇā || 231 ||
[Analyze grammar]
abhaviṣyad dvitīyaṃ ced īdṛśaṃ kanakāmbujam |
asthāpayiṣyatāmuṣmin dvitīye kalaśe 'pi tat || 232 ||
[Analyze grammar]
iti rājavacaḥ śrutvāśokadattas tato 'bravīt |
āneṣyāmy aham ambhojaṃ dvitīyam api deva te || 233 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā na mamānyena paṅkajena prayojanam |
alaṃ te sāhaseneti rājāpi pratyuvāca tam || 234 ||
[Analyze grammar]
divaseṣv atha yāteṣu hemābjaharaṇaiṣiṇi |
aśokadatte sā bhūyo 'py agāt kṛṣṇacaturdaśī || 235 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ cāsya suvarṇābjavāñchāṃ buddhvā bhayād iva |
dyusaraḥsvarṇakamale yāte 'staśikharaṃ ravau || 236 ||
[Analyze grammar]
saṃdhyāruṇābhrapiśitagrāsagarvād iva kṣaṇāt |
tamorakṣaḥsu dhāvatsu dhūmadhūmreṣu sarvataḥ || 237 ||
[Analyze grammar]
sphuraddīpāvalīdantamālābhāsvarabhīṣaṇe |
jṛmbhamāṇe mahāraudre niśānaktaṃcarīmukhe || 238 ||
[Analyze grammar]
prasuptarājaputrīkāt svairaṃ nirgatya mandirāt |
aśokadattaḥ sa yayau śmaśānaṃ punar eva tat || 239 ||
[Analyze grammar]
tatra tasmin vaṭataror mūle tāṃ punar āgatām |
dadarśa rākṣasīṃ śvaśrūṃ vihitasvāgatādarām || 240 ||
[Analyze grammar]
tayā ca saha bhūyas tad agamat tanniketanam |
sa yuvā himavacchṛṅgaṃ mārgonmukhavadhūjanam || 241 ||
[Analyze grammar]
kaṃcit kālaṃ samaṃ vadhvā tatra sthitvābravīc ca tām |
śvaśrūṃ dehi dvitīyaṃ me kutaścit kanakāmbujam || 242 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sāpy avādīt taṃ kuto 'nyat paṅkajaṃ mama |
etat kapālasphoṭasya vidyate 'smatprabhoḥ saraḥ || 243 ||
[Analyze grammar]
atredṛśāni jāyante hemābjāni samantataḥ |
tasmāt tad ekaṃ madbhartre prītyā padmaṃ sa dattavān || 244 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayokte so 'vādīt tarhi tan māṃ sarovaram |
naya yāvat svayaṃ tasmād ādāsye kanakāmbujam || 245 ||
[Analyze grammar]
na śakyam etad rakṣobhir dāruṇais tad dhi rakṣyate |
evaṃ niṣiddho 'pi tayā nirbandhaṃ na sa taṃ jahau || 246 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kathaṃcin nītaś ca tayā śvaśrvā dadarśa tat |
dūrāt sarovaraṃ divyaṃ tuṅgādrikaṭakāśritam || 247 ||
[Analyze grammar]
channaṃ nirantaroddaṇḍadīptahemasaroruhaiḥ |
satatonmukhatāpītasaṃkrāntārkaprabhair iva || 248 ||
[Analyze grammar]
gatvaiva tatra yāvac ca padmāny avacinoti saḥ |
tāvat tadrakṣiṇo ghorā rurudhus taṃ niśācarāḥ || 249 ||
[Analyze grammar]
saśastraḥ so 'vadhīc cainān anyān anye palāyya ca |
gatvā kapālasphoṭāya svāmine tan nyavedayan || 250 ||
[Analyze grammar]
sa tad buddhvaiva kupitas tatra rakṣaḥpatiḥ svayam |
āgatyāśokadattaṃ tam apaśyal luṇṭhitāmbujam || 251 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ bhrātā mamāśokadattaḥ so 'yam ihāgataḥ |
iti pratyabhyajānāc ca tatkṣaṇaṃ taṃ savismayaḥ || 252 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śastraṃ samutsṛjya harṣabāṣpāplutekṣaṇaḥ |
dhāvitvā pādayoḥ sadyaḥ patitvā ca jagāda tam || 253 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ vijayadattākhyaḥ sodaryaḥ sa tavānujaḥ |
āvāṃ dvijavarasyobhau govindasvāminaḥ sutau || 254 ||
[Analyze grammar]
iyac ciraṃ ca jāto 'haṃ daivād īdṛṅ niśācaraḥ |
citākapāladalanāt kapālasphoṭanāmakaḥ || 255 ||
[Analyze grammar]
tvaddarśanād idānīṃ ca brāhmaṇyaṃ tat smṛtaṃ mayā |
gataṃ ca rākṣasatvaṃ me mohācchāditacetanam || 256 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vijayadattasya vadataḥ parirabhya saḥ |
yāvat kṣālayatīvāṅgaṃ rākṣasībhāvadūṣitam || 257 ||
[Analyze grammar]
aśokadatto bāṣpāmbupūrais tāvad avātarat |
prajñaptikauśiko nāma vidyādharagurur divaḥ || 258 ||
[Analyze grammar]
sa tau dvāv apy upetyaiva bhrātarau gurur abravīt |
yūyaṃ vidyādharāḥ sarve śāpād etāṃ daśāṃ gatāḥ || 259 ||
[Analyze grammar]
adhunā ca sa śāpo vaḥ sarveṣāṃ śāntim āgataḥ |
tad gṛhṇīta nijā vidyā bandhusādhāraṇīr imāḥ || 260 ||
[Analyze grammar]
vrajataṃ ca nijaṃ dhāma svīkṛtasvajanau yuvām |
ity uktvā dattavidyo 'sau tayor dyām udyayau guruḥ || 261 ||
[Analyze grammar]
tau ca vidyādharībhūtau prabuddhau jagmatus tataḥ |
vyomnā tad dhimavacchṛṅgaṃ gṛhītakanakāmbujau || 262 ||
[Analyze grammar]
tatra cāśokadattas tāṃ rakṣaḥpatisutāṃ priyām |
upāgāt sāpy abhūt kṣīṇaśāpā vidyādharī tadā || 263 ||
[Analyze grammar]
tayā ca sākaṃ sudṛśā bhrātarau tāv ubhāv api |
vārāṇasīṃ prayayatuḥ kṣaṇād gaganagāminau || 264 ||
[Analyze grammar]
tatra copetya pitarau viprayogāgnitāpitau |
niravāpayatāṃ sadyo darśanāmṛtavarṣiṇau || 265 ||
[Analyze grammar]
adehabhede 'py ākrāntacitrajanmāntarau ca tau |
na pitror eva lokasyāpy utsavāya babhūvatuḥ || 266 ||
[Analyze grammar]
cirād vijayadattaś ca gāḍham āśliṣyataḥ pituḥ |
bhujamadhyam ivātyarthaṃ manoratham apūrayat || 267 ||
[Analyze grammar]
tatas tatraiva tad buddhvā pratāpamukuṭo 'pi saḥ |
aśokadattaśvaśuro rājā harṣād upāyayau || 268 ||
[Analyze grammar]
tatsatkṛtaś ca tadrājadhānīṃ sotkasthitapriyām |
aśokadattaḥ svajanaiḥ sārdhaṃ baddhotsavām agāt || 269 ||
[Analyze grammar]
dadau ca kanakābjāni rājñe tasmai bahūni saḥ |
abhyarthitādhikaprāptihṛṣṭaḥ so 'py abhavan nṛpaḥ || 270 ||
[Analyze grammar]
tato vijayadattaṃ taṃ sarveṣv atra sthiteṣu saḥ |
pitā papraccha govindasvāmī sāścaryakautukaḥ || 271 ||
[Analyze grammar]
tadā śmaśāne yāminyāṃ rākṣasatvaṃ gatasya te |
abhavat kīdṛśo vatsa vṛttānto varṇyatām iti || 272 ||
[Analyze grammar]
tato vijayadattas taṃ babhāṣe tāta cāpalāt |
prasphoṭitacitādīptakapālo 'haṃ vidher vaśāt || 273 ||
[Analyze grammar]
mukhapraviṣṭayā sadyas tadvasāchaṭayā tadā |
rakṣobhūtas tvayā tāvad dṛṣṭo māyāvimohitaḥ || 274 ||
[Analyze grammar]
kapālasphoṭa ity evaṃ nāma kṛtvā hi rākṣasaiḥ |
tato 'nyair aham āhūtas tanmadhye milito 'bhavam || 275 ||
[Analyze grammar]
taiś ca nīto nijasyāsmi pārśvaṃ rakṣaḥpateḥ kramāt |
so 'pi dṛṣṭvaiva māṃ prītaḥ senāpatye nyayojayat || 276 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kadācid gandharvān abhiyoktuṃ madena saḥ |
gato rakṣaḥpatis tatra saṅgrāme nihato 'ribhiḥ || 277 ||
[Analyze grammar]
tadaiva pratipannaṃ ca tadbhṛtyair mama śāsanam |
tato 'haṃ rakṣasāṃ rājyam akārṣaṃ tatpure sthitaḥ || 278 ||
[Analyze grammar]
tatrākasmāc ca hemābjahetoḥ prāptasya darśanāt |
āryasyāśokadattasya praśāntā sā daśā mama || 279 ||
[Analyze grammar]
anantaraṃ yathāsmābhiḥ śāpamokṣavaśān nijāḥ |
vidyāḥ prāptās tathāryo vaḥ kṛtsnam āvedayiṣyati || 280 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vijayadattena tena tatra nivedite |
aśokadattaḥ sa tadā tad ā mūlād avarṇayat || 281 ||
[Analyze grammar]
purā vidyādharau santau gaganād gālavāśrame |
āvāṃ snāntīr apaśyāva gaṅgāyāṃ munikanyakāḥ || 282 ||
[Analyze grammar]
tulyābhilāṣās tāś cātra vāñchantau sahasā rahaḥ |
buddhvā tadbandhubhiḥ krodhāc chaptau svo divyadṛṣṭibhiḥ || 283 ||
[Analyze grammar]
pāpācārau prajāyethāṃ martyayonau yuvām ubhau |
tatrāpi viprayogaś ca vicitro vāṃ bhaviṣyati || 284 ||
[Analyze grammar]
mānuṣāgocare deśe viprakṛṣṭe 'py upāgatam |
ekaṃ dṛṣṭvā dvitīyo vāṃ yadā prajñānam āpsyati || 285 ||
[Analyze grammar]
tadā vidyādharaguror vidyāṃ prāpya bhaviṣyathaḥ |
punar vidyādharau yuktau śāpamuktau svabandhubhiḥ || 286 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tair munibhiḥ śaptau jātāv āvām ubhāv iha |
viyogo 'tra yathā bhūtas tat sarvaṃ viditaṃ ca vaḥ || 287 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ padmahetoś ca śvaśrūsiddhiprabhāvataḥ |
rakṣaḥpateḥ puraṃ gatvā prāpto 'yaṃ cānujo mayā || 288 ||
[Analyze grammar]
tatraiva ca guroḥ prāpya vidyāḥ prajñaptikauśikāt |
sadyo vidyādharībhūya vayaṃ kṣipram ihāgatāḥ || 289 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā pitarau ca tau priyatamāṃ tāṃ cātmajāṃ bhūpateḥ sadyaḥ śāpatamovimokṣamudito vidyāviśeṣair nijaiḥ |
tais taiḥ saṃvyabhajad vicitracaritaḥ so 'śokadattas tadā yenaite sapadi prabuddhamanaso 'jāyanta vidyādharāḥ || 290 ||
[Analyze grammar]
tatas tam āmantrya nṛpaṃ sa sākaṃ mātāpitṛbhyāṃ dayitādvayena |
utpatya dhanyo nijacakravartidhāma dyumārgeṇa javī jagāma || 291 ||
[Analyze grammar]
tatrālokya tam ājñāṃ prāpya ca tasmād aśokavega iti |
nāma sa bibhrat so 'pi ca tadbhrātā vijayavega iti || 292 ||
[Analyze grammar]
vidyādharavarataruṇau svajanānugatāv ubhau nijanivāsam |
govindakūṭasaṃjñakam acalavaraṃ bhrātarau yayatuḥ || 293 ||
[Analyze grammar]
so 'py āścaryavaśaḥ pratāpamukuṭo vārāṇasībhūpatiḥ svasmin devakule dvitīyakalaśanyastaikahemāmbujaḥ |
taddattair aparaiḥ suvarṇakamalair abhyarcitatryambakas tatsaṃbandhamahattayā pramudito mene kṛtārthaṃ kulam || 294 ||
[Analyze grammar]
evaṃ divyāḥ kāraṇenāvatīrṇā jāyante 'smiñ jantavo jīvaloke |
sattvotsāhau svocitau te dadhānā duṣprāpām apy arthasiddhiṃ labhante || 295 ||
[Analyze grammar]
tat sattvasāgara bhavān api ko'pi jāne devāṃśa eva bhavitā ca yatheṣṭasiddhiḥ |
prāyaḥ kriyāsu mahatām api duṣkarāsu sotsāhatā kathayati prakṛter viśeṣam || 296 ||
[Analyze grammar]
sāpi tvadīpsitā nanu divyā rājātmajā kanakarekhā |
bālānyathā hi vāñchati kanakapurīdarśinaṃ kathaṃ hi patim || 297 ||
[Analyze grammar]
iti rahasi niśamya viṣṇudattāt sarasakathāprakaraṃ sa śaktidevaḥ |
hṛdi kanakapurīvilokanaiṣī dhṛtim avalambya nināya ca triyāmām || 298 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 2
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!