Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 17
adhaḥ pratihato vāyurvrajannūrdhvaṃ hṛdāśritāḥ||17||
nāḍīḥ praviśya hṛdayaṃ śiraḥ śaṅkhau ca pīḍayan||18||
ākṣipetparito gātraṃ dhanurvaccāsya nāmayet||18||
kṛcchrāducchvasiti stabdhasrastamīlitadṛktataḥ||19||
kapota iva kṛjecca niḥsaṃjñaḥ so'patantrakaḥ||19||
sa eva cāpatānākhyo mukte tu marutā hṛdi||20||
aśrnuvīta muhuḥ svāsthyaṃ muhurasvāsthyamāvṛte||20||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
adhaḥ pratihata ūrdhvaṃ vrajan māruto hṛdāśritāḥhṛdayasthāḥ, nāḍīrantaḥ praviśya hṛdayaṃ tathā śiraśca śaṅkhau ca pīḍyan, ākṣipetparito gātraṃ-samantātkāyamākṣipet,saṃharet| tathā, dhanurvaccāsya-apatantrakavataḥ, prakṛtatvādgātraṃ nāmayet| tathā sa pumān kṛcchrāducchvasitikathañcicchvasiti| dṛk-cakṣurindriyādhiṣṭhānaṃ dṛkśabdeneha gṛhyate| stabdhā srastā mīlitā ca dṛgyasyāsau stabdhasrastamīlitadṛk| tataḥ-anantaraṃ, kapota iva kūjetavyaktaṃ śabdaṃ vidadhyāt| tathā, niḥsaṃjño-vicetanaḥ sampadyate| saḥ-evaṃrūpo vātavyādhiḥ, apatantrakākhyo bhaṇyate| sa eva cāpatānakasaṃjño nigadyate| 5 mukte tvityādi| vāyunā'nākrānte hṛdaye kṣaṇaṃ svāsthyaṃ prāpnuyāt| muhurasvāsthyaṃ-tenāvṛte hṛdyasvāsthyamaśnuvīta|