Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 18
uraḥsthaḥ sa trikasya svavīryataḥ||15||
hṛdayasyānnavīryācca tatstha evāmbukarmaṇā||15||
kaphadhāmnāṃ ca śeṣāṇāṃ yatkarotyabalambanam||16||
ato'valambakaḥ śleṣmā——————————-||16||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
saḥ-śleṣmā, urasi tiṣṭhatītyuraḥsthaḥ, trikasya-pṛṣṭhādhā(dha)rākhyasya, svavīryataḥ-svaprabhāvāt, yat-yasmāt, avalambanaṃ karotisvakarmaṇi tasya sāmarthyamutpādayati| hṛdayasyānnavīryātannavīryeṇābhyavahṛtādannādrasarūpatāpariṇatāt tadvīryeṇatadbalenāvalambanaṃ karoti| caśabdāt svavīryeṇāpi hṛdayasyāvalambanaṃ karoti| kintvannavīryādatiśayena yathā'valambanaṃ hṛdayasya karoti na tathā svavīryataḥ| yato'nnarasaḥ pūrvaṃ hṛdi sthitiṃ kṛtvā tato vyānavikṣiptaḥ sarvaṃ śarīraṃ yāti, tasmādviśeṣeṇa hṛdayasyānnavīryādavalambanaṃ yuktam| āgamo'pi-"hṛdayaṃ manasaḥ sthānamojasāścintitasya ca| māṃsapeśīcayo raktapadmākāramadhomukham|| yogino yatra paśyanti samyag jyotiḥ samāhitāḥ| raso yaḥ svacchatāṃ yātaḥ sa tatraivāvatiṣṭhate|| tato vyānena vikṣiptaḥ kṛtsnaṃ dehaḥ prapadyate|" iti| tathā, tatstha eva-uraḥstha eva, eṣa śleṣmā śeṣāṇāṃ kaphasthānānāmambukarmaṇākledasaṃśleṣādilakṣaṇena jalavyāpāreṇa, avalambanaṃ karoti| ataḥ-asmādyathoktāddhetoḥ, avalambakaḥ śleṣmetyucyate|