Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 3
tataḥ prātaḥ kṛtāvaśyakāryaḥ sa sacivaiḥ saha |
naravāhanadattaḥ svamudyānaṃ viharanyayau || 1 ||
[Analyze grammar]
tatrasthaś ca prabhapuñjamādau vyomno 'py anantaram |
tato vidyādharīrvahvīravatīrṇā dadarśa saḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
tāsāṃ madhye ca dīptānāṃ dadarśaikāṃ sa kanyakām |
tārāṇām iva śītāṃśulekhāṃ locanahārinīm || 3 ||
[Analyze grammar]
vikasatpadmavadanāṃ lolalocanaṣaṭpadām |
salīlahaṃsagamanāṃ bahadutpalasaurabhām || 4 ||
[Analyze grammar]
taraṅgahāritrivalīlatālaṃkṛtamadhyamām |
sākṣādiva smarodyānavāpīśobhādhidevatām || 5 ||
[Analyze grammar]
smarasaṃjīvanīṃ tāṃ ca dṛṣṭvā sotkalikāmataḥ |
cāndrīṃ mūrtimivāmbhodhiścukṣubhe sa nṛpātmajaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
aho sundaranirmāṇavaicitrī kāpy asau vidheḥ |
iti śaṃsansa sacivaiḥ sahitastām upāyayau || 7 ||
[Analyze grammar]
tiryakpremārdrayā dṛṣṭyā paśyantīṃ tāṃ ca sa kramāt |
papraccha kā tvaṃ kalyāṇi kimihāgamanaṃ ca te || 8 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sābravītkanyā śṛṇutaitadvadāmi vaḥ |
asti kāñcanaśṛṅgākhyaṃ puraṃ haimaṃ himācale || 9 ||
[Analyze grammar]
tatrāsti nāmnā sphaṭikayaśā vidyādhareśvaraḥ |
dhārmikaḥ kṛpaṇānāhaśaraṇāgatavatsalaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
tasya hemaprabhādevyāṃ jātāṃ gaurīvarodbhavām |
māṃ śaktiyaśasaṃ nāma jānīhi tanayāmimām || 11 ||
[Analyze grammar]
pituḥ prāṇapriyā sāhaṃ pañcabhrātṛkanīyasī |
atoṣayaṃ tadādeśādvrataiḥ stotraiś ca pārvatīm || 12 ||
[Analyze grammar]
tuṣṭā sā sakalā vidyā dattvā māmevamādiśat |
piturdaśaguṇaṃ putri bhāvi vidyābalaṃ tava || 13 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca bhartā tava bhaviṣyati |
vatsarājasuto bhāvicakravartī dyucāriṇām || 14 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā śarvapatnī me tiro 'bhūttatprasādataḥ |
labdhavidyābalā cāhaṃ saṃprāptā yauvanaṃ kramāt || 15 ||
[Analyze grammar]
adyādiśac ca sā rātrau devī māṃ dattadarśanā |
prātaḥ putri tvayā gatvā draṣṭavyaḥ sa nijaḥ patiḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
āgantavyam ihaivādya māsena hi pitā tava |
cittasthitaitatsaṃkalpo vivāhaṃ saṃvidhāsyati || 17 ||
[Analyze grammar]
ityādiśya tiro 'bhūtsā devī yātā ca yāminī |
tato 'hamāryaputraiṣā tvāmiha draṣṭumāgatā || 18 ||
[Analyze grammar]
tatsaṃprati vrajāmīti gaditvā sasakhījanā |
utpatya khaṃ śaktiyaśāḥ sā jagāma puraṃ pituḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca tadvivāhotsukas tataḥ |
viveśābhyantaraṃ vignaḥ paśyan māsam yugopamam || 20 ||
[Analyze grammar]
tatra dṛṣṭvā vimanasaṃ so 'tha taṃ gomukho 'bravīt |
śṛṇu deva kathāmekāṃ tavākhyāmi vinodinīm || 21 ||
[Analyze grammar]
babhūva kāñcanapurītyākhyayā nagarī purā |
tasyāṃ ca sumanā nāma mahānāsīnmahīpatiḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
ākrāntadurgakāntārabhūminā yena cakrire |
citraṃ virājamānena tādṛśā api śatravaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
tamekadāsthānagataṃ pratīhāro vyajijñapat |
deva muktālatā nāma niṣādādhipakanyakā || 24 ||
[Analyze grammar]
pañjarasthitamādāya śukaṃ dvāri bahiḥ sthitā |
vīraprabheṇānugatā bhrātrā devaṃ didṛkṣate || 25 ||
[Analyze grammar]
praviśatviti rājñoke pratīhāranideśataḥ |
bhillakanyā nṛpāsthānaprāṅgaṇaṃ praviveśa sā || 26 ||
[Analyze grammar]
na mānuṣīyaṃ divyastrī kāpi nūnamasāviti |
sarve 'py acintayaṃs tatra dṛṣṭvā tadrūpamadbhutam || 27 ||
[Analyze grammar]
sā ca praṇamya rājānamevaṃ vyajñāpayattadā |
devāyaṃ śāstragañjākhyaś caturvedadharaḥ śukaḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
kaviḥ kṛtsnāsu vidyāsu kalāsu ca vicakṣaṇaḥ |
mayeśvaropayogitvādihānīto 'dya gṛhyatām || 29 ||
[Analyze grammar]
ityarpitastayādāya pratīhāreṇa kautukāt |
nīto 'gre nṛpateretaṃ śukaḥ ślokaṃ papāṭha saḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
rājanyuktamidaṃ sadaiva yadayaṃ devasya saṃdhyukṣyate dhūmaśyāmamukho dviṣadvirahiṇīniḥśvāsavātodgamaiḥ |
etattvadbhutam eva yatparibhavādbāṣpāmbupūraplavair āsāṃ prajvalatīha dikṣu daśasu prājyaḥ pratāpānalaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
evaṃ paṭhitvā vyākhyāya śuko 'vādītpunaś ca saḥ |
kiṃ prameyaṃ kutaḥ śāstrādbravīmyādiśyatāmiti || 32 ||
[Analyze grammar]
tato 'tivismite rājñī mantrī tasyābravīdidam |
śaṅke śāpācchukībhūtaḥ pūrvarṣiḥ ko 'py ayaṃ prabho || 33 ||
[Analyze grammar]
jātismaro dharmavaśātpurādhītaṃ smaratyataḥ |
ity ukte mantriṇā rājā sa śukaṃ pṛcchati sma tam || 34 ||
[Analyze grammar]
kautukaṃ bhadra me brūhi svavṛttāntaṃ kva janma te |
śukatve śāstravijñānaṃ kutaḥ ko vā bhavāniti || 35 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bāṣpamutsṛjya vadati sma śukaḥ śanaiḥ |
avācyam apidevaitacchṛṇu vacmi tvadājñayā || 36 ||
[Analyze grammar]
himavannikaṭe rājannastyeko rohiṇītaruḥ |
āmnāya iva digvyāpibhūriśākhāśritadvijaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
tasminnekaḥ samaṃ śukyā śukastasthau kṛtālayaḥ |
tasmādeṣo 'hamutpannastasyāṃ duṣkarmayogataḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
jātasyaiva ca me mātā śukī sā pañcatāṃ gatā |
tātastu vṛddhaḥ pakṣāntaḥ kṣiptvā vardhayati sma mām || 39 ||
[Analyze grammar]
nikaṭasthaśukānītabhuktaśeṣaphalāni ca |
aśnanmahyaṃ ca vitarannatha tatrāsta matpitā || 40 ||
[Analyze grammar]
ekadā tatra tūryābhidhmātagośṛṅganādinī |
akheṭakāya samagādbhillasenā bhayaṃkarī || 41 ||
[Analyze grammar]
vitrastakṛṣṇasārākṣī dhūlivyālulitāṃśukā |
saṃbhramodvelacamarīvisrastakabarībharā || 42 ||
[Analyze grammar]
vidrutavyākulevābhūt sahasā sā mahāṭavī |
pulindavṛnde vividhaprāṇighātāya dhāvati || 43 ||
[Analyze grammar]
kṛtāntakrīḍitaṃ kṛtvā dinamākheṭabhūmiṣu |
āgācchabarasainyaṃ tadāttaiḥ piśitabhārakaiḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
ekastu vṛddhaśabarastatrānāsāditāmiṣaḥ |
adrākṣītsa taruṃ sāyaṃ kṣudhitastam upāgamat || 45 ||
[Analyze grammar]
āruhya ca sa tatrāśu śukānanyāṃś ca pakṣiṇaḥ |
ākṛṣyākṛṣya nīḍebhyo hatvā hatva bhuvi nyadhāt || 46 ||
[Analyze grammar]
tathāyāntaṃ ca nikaṭaṃ yamakiṃkarasaṃnibham |
taṃ dṛṣṭvāhaṃ bhayāllīnaḥ śanaiḥ pakṣāntare pituḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
tāvac cāsmatkulāyaṃ sa prāpyākṛṣyaiva pātakī |
tātaṃ me pīḍitagrīvaṃ hatvā tarutale 'kṣipat || 48 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ca tātena samaṃ patitvā tasya pakṣateḥ |
nirgatya tṛṇaparṇāntaḥ sabhayaḥ prāviśaṃ śanaiḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
athāvatīrya bhillo 'sāvagnau bhṛṣṭānabhakṣayat |
śukānanyānsamādāya pāpaḥ pallīṃ nijāmagāt || 50 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śāntabhayo duḥkhadīrghāṃ nītvā niśāmaham |
prātarbhūyiṣṭhamudite jagaccakṣuṣi bhāsvati || 51 ||
[Analyze grammar]
agacchaṃ pakṣasaṃruddhavasudhaḥ praskhalanmuhuḥ |
tṛṣārtaḥ padmasarasastīramāsannavartinaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyaṃ kṛtasnānamahaṃ tatsaikatasthitam |
muniṃ marīcināmānaṃ pūrvapuṇyamivātmanaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
sa maṃ dṛṣṭvā samāśvāsya mukhakṣiptodabindubhiḥ |
kṛtvā pattrapuṭe 'naiṣīdāśramaṃ kṛpayā muniḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
tatra dṛṣṭvā kulapatirmaṃ pulastyaḥ kilāhasat |
tenānyamunibhiḥ pṛṣṭo divyadṛṣṭir uvāca saḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
imaṃ śāpaśukaṃ dṛṣṭvā duḥkhena hasitaṃ mayā |
vakṣyāmi caitat saṃbaddhāṃ kathāṃ vo vihitāhnikaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
jātiṃ yacchravaṇādeṣa prāgvṛttaṃ ca smariṣyati |
ity uktvā sa pulastyarṣirāhnikāyotthito 'bhavat || 57 ||
[Analyze grammar]
kṛtāhnikaś ca munibhiḥ punarabhyarthito 'tra saḥ |
matsaṃbaddhāṃ kathāmetāṃ mahāmuniravarṇayat || 58 ||
[Analyze grammar]
āsījjyotiṣprabho nāma rājā ratnākare pure |
āratnākaramurvīṃ yaḥ śaśāsorjitaśāsanaḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
tasya tīvratapastuṣṭagaurīpativarodbhavaḥ |
harṣavatyabhidhānāyāṃ putro devyāmajāyata || 60 ||
[Analyze grammar]
svapne mukhapraviṣṭaṃ yatsomaṃ devī dadarśa sā |
tena somaprabhaṃ nāmnā taṃ cakre svasutaṃ nṛpaḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
vavṛdhe ca sa tanvānaḥ prajānāṃ nayanotsavam |
rājaputro 'mṛtamayair guṇaiḥ somaprabhaḥ kramāt || 62 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā bharakṣamaṃ śūraṃ yuvānaṃ prakṛtipriyam |
yauvarājye bhyaṣiñcattaṃ prīto jyotiṣprabhaḥ pitā || 63 ||
[Analyze grammar]
prabhākarābhihānasya tanayaṃ nijamantriṇaḥ |
dadau priyaṃkaraṃ nāma mantritve cāsya sadguṇam || 64 ||
[Analyze grammar]
tatkālamambarād aśvaṃ divyam ādāya mātaliḥ |
avatīrṇas tam abhyetya somaprabham abhāṣata || 65 ||
[Analyze grammar]
vidyādharaḥ sakhā śakrasyāvatīrṇo bhavāniha |
tena cāśuśravā nāma śakreṇoccaiḥ śravaḥsutaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
pūrvasnehena te rājan prahitas turagottamaḥ |
atrādhirūḍhaḥ śatrūṇām ajeyas tvaṃ bhaviṣyasi || 67 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā vājiratnaṃ taddatvā somaprabhāya saḥ |
āttapūjaḥ khamutpatya yayau vāsavasārathiḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
tato nītvaiva divasaṃ tamutsavamanoramam |
somaprabhastamanyedyur uvāca pitaraṃ nṛpam || 69 ||
[Analyze grammar]
tāta na kṣatriyasyaiṣa dharmo yad ajigīṣutā |
tadājñāṃ dehi me yāvad digjayāya vrajāmy aham || 70 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa pitā tuṣṭas tatheti pratyabhāṣata |
cakre jyotiṣprabhas tasya yātrasaṃvidam eva ca || 71 ||
[Analyze grammar]
tataḥ praṇamya pitaraṃ digjayāya balaiḥ saha |
prayāc chakrahayārūḍhaḥ śubhe somaprabho 'hani || 72 ||
[Analyze grammar]
jigāya so 'śvaratnena tena dikṣu mahīpatīn |
ājahāra ca ratnāni tebhyo durvāravikramaḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
nāmitaṃ svadhanustena vidviṣāṃ ca śiraḥ samam |
unnatiṃ taddhanuḥ prāpa na tu taddviṣatāṃ śiraḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
āgacchan kṛtakāryo 'tha himādrinikaṭe pathi |
saṃniviṣṭabalaś cakre mṛgayāṃ sa vanāntare || 75 ||
[Analyze grammar]
daivātsadratnakhacitaṃ tatrāpaśyatsa kiṃnaram |
abhyadhāvac ca taṃ prāptuṃ tena śākreṇa vājinā || 76 ||
[Analyze grammar]
sa kiṃnaro giriguhāṃ praviśyādarśanaṃ yayau |
somaprabhastu tenāśvenātidūramanīyata || 77 ||
[Analyze grammar]
tāvat prakīrya kāṣṭhāsu prakāśaṃ tigmatejasi |
prāpte pratīcīṃ kakubhaṃ saṃdhyāsaṃgamakāriṇīm || 78 ||
[Analyze grammar]
śrāntaḥ kathaṃcidāvṛtya sa dadarśa mahatsaraḥ |
tattīre tāṃ niśāṃ netukāmaścāśvādavātarat || 79 ||
[Analyze grammar]
dattvā tṛṇodakaṃ tasmāyāhṛtāmbuphalodakaḥ |
viśrāntaścaikato 'kasmādaśṛṇodgītaniḥsvanam || 80 ||
[Analyze grammar]
gatvā tadanusāreṇa kautukānnātidūrataḥ |
so 'paśyacchivaliṅgāgre gāyantīṃ divyakanyakām || 81 ||
[Analyze grammar]
keyamadbhutarūpā syād iti taṃ ca savismayam |
sāpy udārākṛtiṃ dṛṣṭvā kṛtvātithyam avocata || 82 ||
[Analyze grammar]
kastvaṃ kathamimāṃ bhūmimekaḥ prāpto 'si durgamām |
etac chrutvā svavṛttāntamuktvā papraccha so 'pi tām || 83 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ me kathaya kāsitvaṃ vane 'smin kā ca te sthitiḥ |
iti taṃ pṛṣṭavantaṃ ca divyakanyā jagāda sā || 84 ||
[Analyze grammar]
kautukaṃ cenmahābhāga tadvacmi śṛṇu matkathām |
ity uktvā sā lasadbaṣpapūrā vaktuṃ pracakrame || 85 ||
[Analyze grammar]
astīha kāñcanābhākhyaṃ himādrikaṭake puram |
padmakūṭābhidhāno 'sti tatra vidyādhareśvaraḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
tasya hemaprabhādevyāṃ rājñaḥ putrādhikapriyām |
manorathaprabhāṃ nāma viddhi māṃ tanayāmimām || 87 ||
[Analyze grammar]
sāhaṃ vidyāprabhāveṇa sakhībhiḥ samamāśramān |
dvīpāni kulaśailāṃś ca vanānyupavanāni ca || 88 ||
[Analyze grammar]
krīḍitvā pratyahaṃ caivamāhārasamaye pituḥ |
āgacchāmi svabhavanaṃ vāsarapraharaistribhiḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
ekadāhamiha prāptā viharantī sarastaṭe |
muniputrakamadrākṣaṃ savayasyamiha sthitam || 90 ||
[Analyze grammar]
tadrūpaśobhayākṛṣṭā dūtyevāhaṃ tamabhyagām |
so 'pi sākūtayā dṛṣṭyaivākarotsvāgataṃ mama || 91 ||
[Analyze grammar]
tato mamopaviṣṭāyāḥ sakhī jñātobhayāśayā |
kastvaṃ brūhi mahābhāgetyapṛcchattadvayasyakam || 92 ||
[Analyze grammar]
sa cābravīt tadvayasyo nātidūramitaḥ sakhi |
nivasaty āśramapade munir dīdhitimān iti || 93 ||
[Analyze grammar]
sa brahmacārī sarasi snātumatra kadācana |
āgato dadṛśe devyā tatkālāgatayā śriyā || 94 ||
[Analyze grammar]
sā taṃ śarīreṇāprāpyaṃ praśāntaṃ manasaiva yat |
sakāmā cakame tena putraṃ saṃprāpa mānasam || 95 ||
[Analyze grammar]
tvaddarśanānmamotpannaḥ putro 'yaṃ pratigṛhyatām |
iti nītvaiva tajjātaṃ sā dīdhitimataḥ sutam || 96 ||
[Analyze grammar]
bālakaṃ munaye tasmai samarpya śrīstirodadhe |
so 'py anāyāsalabdhaṃ taṃ putraṃ hṛṣṭo 'grahīnmuniḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
raśmimāniti nāmnā ca kṛtvā saṃvardhya ca kramāt |
upanīya samaṃ sarvā vidyāḥ snehādaśikṣayat || 98 ||
[Analyze grammar]
taṃ raśmimantaṃ jānītametaṃ munikumārakam |
śriyaḥ sutaṃ mayā sākaṃ viharantamihāgatam || 99 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tadvayasyena pṛṣṭā tenāpi matsakhī |
sā sanāmānvayaṃ sarvaṃ maduktaṃ taṃ tadabravīt || 100 ||
[Analyze grammar]
tato 'nyonyānvayajñānānnitarāmanurāgiṇau |
muniputraḥ sa cāhaṃ ca yāvattatra sthitāvubhau || 101 ||
[Analyze grammar]
tāvadetya dvitīyā māṃ svagṛhādavadatsakhī |
uttiṣṭhāhārabhūmau tvāṃ pitā mugdhe pratīkṣate || 102 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā śrīghram eṣyāmīty uktvāvasthāpya cātra tam |
muniputraṃ gatābhūvaṃ bhītyāhaṃ pitur antikam || 103 ||
[Analyze grammar]
tatra kiṃcitkṛtāhārā yāvac cāhaṃ vinirgatā |
tāvadādyā sakhī sā mamāgatya svair am abravīt || 104 ||
[Analyze grammar]
āgato muniputrasya tasyeha sa sakhā sakhi |
sthitaś ca prāṅgaṇadvāri satvaraś ca mamāvadat || 105 ||
[Analyze grammar]
manorathaprabhāpārśvamahaṃ raśmimatādhunā |
preṣito vyomagamanīṃ vidyāṃ dattvaiva paitṛkīm || 106 ||
[Analyze grammar]
prāṇeśvarīṃ vinā tāṃ hi madanena sa dāruṇām |
daśāṃ nīto na śaknoti praṇāndhārayituṃ kṣaṇam || 107 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaivāsmi nirgatya tena yuktāgrayāyinā |
muniputrakamittreṇa sakhyā cāhamihāgatā || 108 ||
[Analyze grammar]
prāptā ca tamihādrākṣaṃ muniputraṃ vinā mayā |
candrodgamenaiva samaṃ vṛttaprāṇodgamānmṛtam || 109 ||
[Analyze grammar]
tato 'haṃ tadviyogārtā nindantī tanumātmanaḥ |
praveṣṭumaicchamanalaṃ gṛhītvā tatkalevaram || 110 ||
[Analyze grammar]
tāvaddivo 'vatīryaiva tejaḥpuñjākṛtiḥ pumān |
ādāya taccharīraṃ sa cotpatya gaganaṃ yayau || 111 ||
[Analyze grammar]
athāhaṃ kevalaivāgnau patituṃ yāvadudyatā |
tāvaduccarati smaivaṃ gaganādiha bhāratī || 112 ||
[Analyze grammar]
manorathaprabhe maivaṃ kṛthā bhūyo bhaviṣyati |
etena muniputreṇa tava kālena saṃgamaḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā parāvṛttya maraṇāttatpratīkṣiṇī |
sthitāsmīhaiva baddhāśā śaṃkarārcanatatparā || 114 ||
[Analyze grammar]
muniputrasuhṛtso 'pi gato me kvāpy adarśanam |
iti tāṃ vādinīṃ vidyādharīṃ somaprabho 'bhyadhāt || 115 ||
[Analyze grammar]
sthitāsyekākinī tarhi kathaṃ sāpi sakhī kva te |
etac chrutvā tamāha sma sā vidyādharakanyakā || 116 ||
[Analyze grammar]
siṃhavikrama ityasti nāmnā vidyādhareśvaraḥ |
tasyānanyasamā cāsti tanayā makarandikā || 117 ||
[Analyze grammar]
sā me sakhī prāṇasamā kanyā madduḥkhaduḥkhitā |
tayā sakhī preṣitābhūdvārtāṃ jñātumihādya me || 118 ||
[Analyze grammar]
tato mayāpi tatsakhyā samaṃ sā prahitā nijā |
sakhī tadantikaṃ tena sthitāsmyekaiva saṃprati || 119 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadantī gaganādavatīrṇāṃ tadaiva tām |
svasakhīṃ darśayām āsa tasmai somaprabhāya sā || 120 ||
[Analyze grammar]
tāmathoktasakhīvārtāṃ parṇaśayyāmakārayat |
somaprabhasya tadvāhasyāpi ghāsamadāpayat || 121 ||
[Analyze grammar]
tato nītvā niśāṃ sarve tatra te prātar utthitāḥ |
vyomno 'vatīrṇaṃ dadṛśurvidyādharam upāgatam || 122 ||
[Analyze grammar]
sa ca vidyādharo devajayo nāma kṛtānatiḥ |
manorathaprabhāmevam upaviśya jagāda tām || 123 ||
[Analyze grammar]
manorathaprabhe rājā vakti tvāṃ siṃhavikramaḥ |
yāvattava na niṣpanno varastāvanna matsutā || 124 ||
[Analyze grammar]
vivāhamicchati snehāttvatsakhī makarandikā |
tadetāṃ bodhayāgatya yenodvāhe pravartate || 125 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sakhisnehāttāṃ vidyādharakanyakām |
gantuṃ pravṛttāṃ vakti sma rājā somaprabho 'tha saḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
draṣṭuṃ vaidyādharaṃ lokamanaghe kautukaṃ mama |
tattatra naya māmaśvo dattaghāso 'tra tiṣṭhatu || 127 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sā tathety uktvā vyomnā sadyaḥ sakhīyutā |
tena devajayotsaṅgāropitena samaṃ yayau || 128 ||
[Analyze grammar]
prāptā tatra kṛtātithyā makarandikayā tayā |
dṛṣṭvā somaprabhaṃ ko 'yamiti svair amapṛcchyata || 129 ||
[Analyze grammar]
tayoktatadudantā ca tataḥ sā makarantikā |
somaprabheṇa tenābhūtsadyo 'pahṛtamānasā || 130 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tāṃ manasā prāpya lakṣmīṃ rūpavatīmiva |
sa tu kaḥ sukṛtī yo 'syā varaḥ syādityacintayat || 131 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svair aṃ kathālāpe tāmāha makarandikām |
manorathaprabhā caṇḍi kasmānnodvāhamicchasi || 132 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sāpy avocattāṃ tvayānaṅgīkṛte vare |
kathaṃ vivāhamiccheyaṃ tvaṃ śarīrādhikā hi me || 133 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayā sapraṇayaṃ makarandikayodite |
manorathaprabhāvādīdvṛto mugdhe mayā varaḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
tatsaṃgamapratīkṣā hi tiṣṭhāmītyudite tayā |
karomi tarhi tvadvākyamityāha makarandikā || 135 ||
[Analyze grammar]
manorathaprabhā sātha jñātacittā jagāda tām |
sakhi somaprabhaḥ pṛthvīṃ bhrāntvā prāpto 'tithistava || 136 ||
[Analyze grammar]
tadasyātithisatkāraḥ kartavyaḥ sundari tvayā |
ityākarṇyaiva jagade makarandikayā tayā || 137 ||
[Analyze grammar]
ā śarīrānmayā sarvam idametasya sāṃpratam |
arghapātrīkṛtaṃ kāmaṃ svīkarotu yadīcchati || 138 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayokte tatprītiṃ kramādāvedya tatpituḥ |
manorathaprabhā cakre tayor udvāhaniścayam || 139 ||
[Analyze grammar]
tataḥ somaprabho labdhadhṛtistuṣṭo jagāda tām |
tvadāśramamahaṃ yāmi sāṃprataṃ tatra jātu me || 140 ||
[Analyze grammar]
cinvānaṃ padavīṃ sainyamāgacchenmantryadhiṣṭhitam |
māmaprāpyāhitāśaṅki tac ca gacchetparāṅmukham || 141 ||
[Analyze grammar]
tadgatvā sainyavṛttāntaṃ buddhvāgatya tataḥ punaḥ |
niścitya pariṇeṣyāmi śubhe 'hni makarandikām || 142 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sā tathety uktvā tamanaiṣīnnijāśramam |
manorathaprabhā devajayāṅkāropitaṃ punaḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
tāvat priyaṃkaro mantrī tasya somaprabhasya saḥ |
vicinvānaś ca padavīṃ tatraivāgātsasainikaḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
militāya tatas tasmai prahṛṣṭo nijamantriṇe |
somaprabhaḥ svavṛttāntaṃ yāvat sarvaṃ sa śaṃsati || 145 ||
[Analyze grammar]
tāvat tasyāyayau dūtaḥ śīghram āgamyatām iti |
lekhe likhitvā saṃdeśam ādāya pitur antikāt || 146 ||
[Analyze grammar]
tena sainyaṃ samādāya sacivānumatena saḥ |
pitrājñāmanatikrāmañjagāma nagaraṃ nijam || 147 ||
[Analyze grammar]
tātaṃ dṛṣṭvāhameṣyāmi nacirādity uvāca ca |
manorathaprabhāṃ tāṃ ca taṃ ca devajayaṃ vrajan || 148 ||
[Analyze grammar]
so 'tha devajayo gatvā tatsarvaṃ makarandikām |
tathaivābodhayattena jajñe sā virahāturā || 149 ||
[Analyze grammar]
nodyāne sā ratiṃ lebhe na gīte na sakhījane |
śukānām apiśuśrāva na vinodavatīrgiraḥ || 150 ||
[Analyze grammar]
nāhāram apisā bheje kā kathā maṇḍanādike |
prayatnair bodhyamānāpi pitṛbhyāṃ nāgrahīddhṛtim || 151 ||
[Analyze grammar]
utsṛjya bisinīpatraśayanaṃ cācireṇa sā |
unmādinīva babhrāma pitror udvegadāyinī || 152 ||
[Analyze grammar]
yadā na pratipede sā samāśvāsayatostayoḥ |
vacastadā tau kupitau pitarau śapataḥ sma tām || 153 ||
[Analyze grammar]
niṣādamadhye niḥśrīke kaṃcitkālaṃ patiṣyasi |
anenaiva śarīreṇa svajātismṛtivarjitā || 154 ||
[Analyze grammar]
iti śaptā pitṛbhyāṃ sā niṣādabhavanaṃ gatā |
niṣādakanyā saṃpannā tadaiva makarandikā || 155 ||
[Analyze grammar]
sa cānutapya tacchokāttatpitā siṃhavikramaḥ |
vidyādhareśvaraḥ patnyā saha pañcatvamāyayau || 156 ||
[Analyze grammar]
sa ca vidyādharendro 'bhūtprāgṛṣiḥ sarvaśāstravit |
kenāpi prāktanāpuṇyaśeṣeṇa śukatāṃ gataḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
tathaiva tasya bhāryā ca sā jātāraṇyasūkarī |
so 'yaṃ śukaḥ purādhītaṃ vetti caiva tapobalāt || 158 ||
[Analyze grammar]
atha karmagatiṃ citrāṃ dṛṣṭvāsya hasitaṃ mayā |
etāṃ rājasadasty uktvā kathāṃ caiṣa vimokṣyate || 159 ||
[Analyze grammar]
somaprabhaś ca tāmasya sutāṃ dyucarajanmani |
prāpsyatyeva niṣādītvamāgatāṃ makarandikām || 160 ||
[Analyze grammar]
manorathaprabhā taṃ ca jātaṃ saṃprati bhūmipam |
raśmimantaṃ munisutaṃ tadaiva patimāpsyati || 161 ||
[Analyze grammar]
somaprabho 'pi pitaraṃ dṛṣṭvā gatvā tadāśrame |
sāṃprataṃ sa priyāprāptyai śarvamārādhayansthitaḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
ityākhyāya kathāṃ tatra pulastyo vyaramanmuniḥ |
ahaṃ ca jātimasmārṣaṃ harṣaśokapariplutaḥ || 163 ||
[Analyze grammar]
tato yenāhamabhavaṃ nītastatkṛpayāśramam |
sa marīcimunis tatra gṛhītvā māmavardhayat || 164 ||
[Analyze grammar]
jātapakṣaś ca pakṣitvasulabhāccāpalādaham |
itas tataḥ paribhrāmyanvidyāścaryaṃ pradarśayan || 165 ||
[Analyze grammar]
niṣādahas te patitaḥ kramātprāptastvadantikam |
idānīṃ ca mama kṣīṇaṃ duṣkṛtaṃ pakṣiyonijam || 166 ||
[Analyze grammar]
iti sadasi kathām udīrya tasmin viduṣi śuke virate vicitravāci |
sapadi sa sumanomahībhṛdāsīt pramadataraṅgitavismṛtāntarātmā || 167 ||
[Analyze grammar]
atrāntare taṃ parituṣya śaṃbhuḥ svapne ca somaprabhamādideśa |
uttiṣṭha rājansumanonṛpasya pārśvaṃ vraja prāpsyasi tatra kāntām || 168 ||
[Analyze grammar]
muktālatākhyā pitṛśāpato hi bhūtvā niṣādī makarandikākhyā |
ādāya taṃ svaṃ pitaraṃ gatāsya rājño 'ntikaṃ sā śukatāmavāptam || 169 ||
[Analyze grammar]
smariṣyati tvāṃ tu vilokya jātiṃ vidyādharī sā vinivṛttaśāpā |
anyonyavijñānavivṛddhaharṣaśobhī bhaviṣyaty atha saṃgamo vām || 170 ||
[Analyze grammar]
iti bhūmipatiṃ nigadya taṃ giriśaḥ svāśramagāṃ tathaiva tām |
aparāṃ sa manorathaprabhāṃ bhagavān bhaktakṛpālur abravīt || 171 ||
[Analyze grammar]
yo raśmimān munisuto 'bhimato varas te jātaḥ sa saṃprati punaḥ sumanobhidhānaḥ |
tat tatra gaccha tam avāpnuhi sa svajātiṃ sadyaḥ smariṣyati śubhe tava darśanena || 172 ||
[Analyze grammar]
evaṃ te somaprabhavidyādharakanyake pṛthagvibhunā |
svapnādiṣṭe nṛpates tasya sadaḥ sumanasastadā yayatuḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
somaprabhaṃ tatra ca taṃ vilokya saṃsmṛtya jātiṃ makarandikā svām |
divyaṃ prapadyaiva nijaṃ vapus taj jagrāha kaṇṭhe ciraśāpamuktā || 174 ||
[Analyze grammar]
so 'pi prasādādgirijāpatestāṃ saṃprāpya vidyādhararājaputrīm |
somaprabhaḥ sākṛtidivyabhogalakṣmīm ivāśliṣya kṛtī babhūva || 175 ||
[Analyze grammar]
sa cāpi dṛṣṭvaiva manorathaprabhāṃ smṛtasvajātiḥ sumanomahīpatiḥ |
praviśya pūrvāṃ nabhasaścyutāṃ tanuṃ munīndraputraś ca babhūva raśmimān || 176 ||
[Analyze grammar]
tayā ca saṃgamya punaḥ svakāntayā cirotsukaḥ sa prayayau svamāśramam |
yayau sa somaprabhabhūpatiś ca tāṃ priyāṃ samādāya nijāṃ nijaṃ puram || 177 ||
[Analyze grammar]
śuko 'pi muktvaiva sa vaihagīṃ tanuṃ jagāma dhāma svatapobhir arjitam |
itīha dūrāntarito 'pi dehināṃ bhavaty avaśyaṃ vihitaḥ samāgamaḥ || 178 ||
[Analyze grammar]
iti naravāhanadatto nijasacivādgomukhātkathāṃ śrutvā |
adbhutavicitrarucirāṃ śaktiyaśaḥ sotsukastutoṣa tadā || 179 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 3
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!