Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 3
prāpte dvitīyaṃ paṭalamabhūtamapi paśyati||2||
bhūtaṃ tu yatnādāsannaṃ dūre sūkṣmaṃ ca nekṣate||2||
dūrāntikasthaṃ rūpaṃ ca viparyāsena manyate||3||
doṣe maṇḍalasaṃsthāne maṇḍalānīva paśyati||3||
dvidhaikaṃ dṛṣṭimadhyasthe bahudhā bahudhāsthite||4||
dṛṣṭerabhyantaragate hnasvavṛddhaviparyayam||4||
māntikasthamadhaḥsaṃsthe dūragaṃ nopari sthite||5||
pārśve paśyennapārśvasthe timirākhyo'yamāmayaḥ||5||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
dvitīyaṃ paṭalaṃ prāpte'bhūtamapi paśyati, na kevalaṃ bhūtam| bhūtaṃ tu yatnena paśyati, taccāsannameva| dūre na ca sūkṣmaṃ paśyati| dūrāntikasthaṃ ca rūpaṃ vaiparītyena manyate,-dūrasthaṃ nikaṭasthaṃ, nikaṭasthaṃ dūrasthamityarthaḥ| doṣe maṇḍalasaṃsthāne dvitīyapaṭalāśrite eva maṇḍalānīvālokate| dṛṣṭimadhyasthe doṣa ekameva vastu dviprakāraṃ paśyati| bahudhāsthite doṣa ekameva vastu bahuprakāraṃ paśyati| dṛṣṭerabhyantarāśrite doṣe hrasvaṃ ca vṛddhaṃ ca tayorviparyayaḥ| hrasvaṃ ca mahāntaṃ, mahāntaṃ ca hrasvamiti vaiparītyena paśyati| adhaḥsthite doṣe samīpasthaṃ padārthaṃ nekṣate| upariṣṭātsthite doṣe dūragaṃ na paśyati| pārśvasthe doṣe pārśve rūpaṃ na paśyet| ayaṃ sarva eva timirasaṃjño rogaḥ|