Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 17
raktolbaṇā gudekīlāḥ pittākṛtisamanvitāḥ||43||
vaṭaprarohasadṛśā guñjāvidrumasannibhāḥ||43||
te'tyarthaṃ duṣṭamuṣṇaṃ ca gāḍhaviṭpratipīḍitāḥ||44||
sravanti sahasā raktaṃ tasya cātipravṛttitaḥ||44||
bhekābhaḥ pīḍyate duḥkhaiḥ śoṇitakṣayasambhavaiḥ||45||
hīnavarṇabalotsāho hataujāḥ kaluṣendriyaḥ||45||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
raktolbaṇāḥ-raktādhikāḥ, gudekīlāḥ pittasyākṛtyā-lakṣaṇena, samanvitā ityādikaṃ kaluṣendriya iti yāvadeṣāṃ lakṣaṇaṃ bodhyam| gudāṅkurā iti prakṛte'pi gudekilā ityuktaṃ vaicitryārtham| te ca gudekīlā atiduṣṭamuṣṇaṃ ca sahasā-acintitameva śūlādiliṅgaiḥ, raktaṃ sravanti, 5 gāḍhaviṭpratipīḍitāḥ santaḥ| tasya-raktasya, atipravṛttito bhekābho bhavati| co'vadhāraṇe, tasyaiva raktasyātipravartanānmaṇḍūkābhaḥ syāt, na kāraṇāntareṇetyarthaḥ| śoṇitakṣayasambhavairduḥkhaiḥ-rogaiḥ, pīḍyate| "rakte'mlaśiśiraprītisirāśaithilyarūkṣatāḥ|"(hṛ. sū.
a. 11|17) iti raktakṣayajāḥ uktāḥ| tathā, hīnavarṇabalotsāhādiḥ syāt|