Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 14
ardhaśaktyā niṣevyastu balibhiḥ snigdhabhojibhiḥ||11||
śītakāle vasante ca, mandameva tato'nyadā||12||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
turavadhāraṇe| balavadbhiḥ puruṣaiḥ snigdhabhojibhirardhaśaktyaiva niṣevyo vyāyāmaḥ| prāk śramādvāyāmavarjanaṃ kāryamityarthaḥ| kadāsau vidhātavyaḥ? ityāhaśītakāla iti| hemante śiśire vasante ca sevyaḥ| śītartuvasantābhyāmanyadā mandameva sevyaḥ| mandamiti kriyāviśeṣaṇam| kriyāviśeṣaṇānāṃ ca karmatvamekatvaṃ napuṃsakatvaṃ ca vaktavyamiti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
vyāyāmamātrāmāha-ardhaśaktyeti| ardhaśaktyā vyāyāmo niṣevyaḥ| kiṃ sarvaiḥ? netyāha-balibhiriti| balibhiḥ snigdhabhojibhiriti militaṃ viśeṣaṇam| kiṃ sarvadā?
netyāha-śītakāla iti| śītakāle-hemantaśiśirayoḥ| anyadā tu tato'rdhaśaktermandamalpamātraṃ niṣevyaḥ| anyadetyanyasyāmavasthāyāṃ anyasmiṃśca ṛtau| anyāvasthābalitvasnigdhabhojitvaviparyayaḥ| anyartuḥ-grīṣmāditrayam| eva śabdena mandatvaviṣaye ardhaśakterna praveśaḥ,ardhaśaktiviṣaye tu mandatvapraveśo'stīti dyo tyate|ardhaśaktilakṣaṇam suśrutenoktam (ci. a. 24/43)"hṛdi sthānasthito vāyuryadā vakraṃ prapadyate| vyāyāmaṃ kurvato jantostadvalārdhasya lakṣaṇam " iti|