Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 42: śāntikarmavidhi
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha śāntikarmavidhirnāma dvicatvāriṃśo'dhyāyaḥ |
idānīmabhidhāsyāmo vidhānaṃ śāntikarmaṇaḥ |
yathāvadiṣṭvā dikpālān hutvā śāntīryathākramam || 1 ||
[Analyze grammar]
snapayetkarṇikāṃ kumbhaiḥ sahiraṇyairvicakṣaṇaḥ |
sarvagandhānuliptāṃ ca mālyadāmavibhūṣitām || 2 ||
[Analyze grammar]
kṛtamālyānivasitāṃ mūle ca madhulepitām |
doṣapraśamanārthāya tāṃ mūleṣu nikhātayet || 3 ||
[Analyze grammar]
madhukumbhamariṣṭaṃ ca śevālaṃ ca vidhānavit |
vācayitvā tu viprendrā n kṛtapuṇyāhamaṅgalān || 4 ||
[Analyze grammar]
sthāpayet karṇikāḥ sarvāḥ sthapatiḥ prayataḥ śuciḥ |
etena vidhinā karma cāturvarṇyasya kārayet || 5 ||
[Analyze grammar]
karṇikā ropitā yatra punarutpāṭya ropyate |
na tanniṣpadyate veśma svāmī cātra vinaśyati || 6 ||
[Analyze grammar]
nikhātaṃ tu yadā dāru cchidyate tāḍyate punaḥ |
tannāśo dhanadhānyasya svāminaścātra sarvathā || 7 ||
[Analyze grammar]
vallīnipīḍitaṃ dāru praveśe cennikhanyate |
āśīviṣabhayaṃ ghoraṃ tasminnutpātalakṣaṇam || 8 ||
[Analyze grammar]
utthāne karṇikā rakṣyā sarvasattvābhidharṣaṇāt |
nave karmaṇyaśakunā mṛgavyālasarīsṛpāḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
karṇikāmadhirohanti doṣāṃstatra vadedamūn |
kṛtāpīḍāṃ parihṛtāṃ yadyārohanti vāyasāḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
gṛhiṇastatpravāsaḥ syādannaṃ pānaṃ ca hīyate |
mayūre tadgṛhaṃ rājā haretpañcābdataḥ param || 11 ||
[Analyze grammar]
varāṅge jāyate vyādhiḥ kokilairdvyabdataḥ param |
kākolaistrīṇi varṣāṇi jāyate sumahadbhayam || 12 ||
[Analyze grammar]
śuke syuḥ kalahādyāni na ca niṣpadyate gṛham |
kukkuṭe'gnibhayaṃ vidyādrā jato vā mahadbhayam || 13 ||
[Analyze grammar]
sārikāyāṃ tu dauḥśīlyaṃ strīṇāṃ gṛhapatestathā |
sarparūpeta vighnena gṛhaṃ niṣṭhāṃ na gacchati || 14 ||
[Analyze grammar]
strīpuṃsayoḥ kuliṅge tu jāyate pāpakāritā |
pārāvate tu jāyete strīpuṃsau gurutalpagau || 15 ||
[Analyze grammar]
viḍāle tu kulaṃ dāsaiḥ saha rogairnipīḍyate |
jvalano vā jalaṃ vāpi hastī vā hanti tadgṛham || 16 ||
[Analyze grammar]
āraṇyaiḥ śakunairetatsyādvarṣāddharṣaṇe phalam |
yūnāṃ ca jāyate mṛtyurmadhvāsaṅge dhanakṣayaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
duḥkhapnadarśanaṃ ghūke bālānāṃ maraṇaṃ tathā |
trastabhīte nilīne tu rājā śūnyaṃ haredgṛham || 18 ||
[Analyze grammar]
yadā tvagre pradṛśyeta dhūmraḥ karṇagato'pi vā |
agnirdahati tatkṣipraṃ vidyudvā hanti mandiram || 19 ||
[Analyze grammar]
yatrārohati gṛdhrastaddvijāṅghrispṛṣṭamācaret |
kṛtvā halaśataiḥ kṛṣṭaṃ tato bījāni vāpayet || 20 ||
[Analyze grammar]
gāvaścātra praduhyerañśāntikāni ca kārayet |
meghe'bhivṛṣṭe bhūyo'pi tatra kurvīt mandiram || 21 ||
[Analyze grammar]
yeṣu yeṣu gṛhāṅgeṣu madhunaḥ sañcayo bhavet |
tasyāṅgasya vadhaṃ brūyātpreṣiṇyāṃ cāpyupadra vam || 22 ||
[Analyze grammar]
tasmāddhetoḥ śikhāgreṣu mukuṭān praṇidhāpayet |
yāvanna ropayetsaumyaṃ tāvadra kṣetsamantataḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
abhilīnaṃ tu śakunairnahi kiñcitpraśasyate |
tasmātprayatnato rakṣedutpātātprāgudīritāt || 24 ||
[Analyze grammar]
bhaṅge gṛhāṇāṃ dārūṇāṃ śāntihomo'tha kathyate |
indra kīlo mahākūṭaḥ pṛṣṭhavaṃśottarau dharau || 25 ||
[Analyze grammar]
pragraho'lindapādau vā svāminaṃ ghnantyupadra vāḥ |
tulāsthapatyaḥ kūṭaṃ vā vedikā karṇapālikā || 26 ||
[Analyze grammar]
netraṃ kapotapāliśca hanapraviṣṭaṃ kuṭumbinī |
amvagrāḥ pakṣivaṃśāśca mallakāḥ sakumārakāḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
gopānasyo mṛgālyaśca sthapitāḥ svakumārikāḥ |
parighā dvārapakṣāśca bhrātaraṃ ghnantyupadra vāḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
saṃyuktaṃ saṅgraho hanti nikṛṣṭāṃścādharo dharaḥ |
sthauṇyāni pratimoko vā hanyuriṣṭān paricchadān || 29 ||
[Analyze grammar]
udadhirbhaginīṃ hanyādathavā paricārakān |
puṃsāṃ punnāmabhirdra vyaiḥ strīṇāṃ strīnabhirbhavet || 30 ||
[Analyze grammar]
upaghāto hatairnityaṃ dra vyāṇāṃ tu napuṃsakaiḥ |
bhūlikā strīvināśāya gṛhanāśāya vedhanam || 31 ||
[Analyze grammar]
kīlā vā sandhipālirvā mitranāśāya duṣyati |
nave gṛhe navaṃ dāru kriyamāṇamatho kṛtam || 32 ||
[Analyze grammar]
āyojyamānaṃ yuktaṃ vā nyūnasaṃvatsaraṃ sthitam |
bhajyate dehanāśāya sphuṭatyatha vibhajyate || 33 ||
[Analyze grammar]
gṛhaṃ brāhmaṇasātkṛtvā ratnairālikhya cāparam |
navairvastraiḥ paricchādya punarbhidyāni kārayet || 34 ||
[Analyze grammar]
dagdhe bhinne pracalite vinate vidyutā hate |
virūḍhe dalite sanne sarvatrauṣadhibhiḥ smṛtāḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
śāntayo vividhaṃ hutvā brāhmaṇānsvasti vācya vā |
sthūṇikā bhajyate yasya kīrttistasyopahanyate || 36 ||
[Analyze grammar]
candra sūryau yajettatra tataḥ śāmyati pātakam |
tadvidhaṃ vṛkṣamānīya punastāṃ prati kārayet || 37 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛte sukhī sa syātkīrttiścāyurdhruvā bhavet |
mallako bhajyate yasya pauruṣaṃ tasya hanyate || 38 ||
[Analyze grammar]
iṣṭānabhasanakṣatraṃ prāyaścittaṃ samācaret |
tadvidhaṃ vṛkṣāmānīya prati kurvīta mallakam || 39 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛtvā sukhī sa syādbalaṃ cāsyābhivardhate |
pṛṣṭhavaṃśasya bhaṅgena gṛhī bandhamavāpnuyāt || 40 ||
[Analyze grammar]
rājarājaṃ yajettatra prāyaścittaṃ tathācaret |
sukhī bhavati tatkṛtvā sarvataścābhivardhate || 41 ||
[Analyze grammar]
sarveṣu svasti vācyāśca brāhmaṇā dakṣiṇākṣataiḥ |
vāraṇo bhajyate yastu jyeṣṭhaṃ putraṃ sa vājyate || 42 ||
[Analyze grammar]
pṛthvīdharaṃ yajettatra prāyaścittaṃ tathācaret |
tadvidhaṃ vṛkṣamānīya punastaṃ prati kārayet || 43 ||
[Analyze grammar]
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ putraiścāpi vivardhate |
saṃgraho bhajyate yastu kulajyeṣṭhaṃ sa vārdhate || 44 ||
[Analyze grammar]
pitṝndevānyajettatra prāyaścittaṃ tathācaret |
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ prīyante pitarastathā || 45 ||
[Analyze grammar]
sthūṇyaṃ tu bhajyate yasya tanayastasya bādhyate |
devāneva yajettatra prāyaścittaṃ tathācaret || 46 ||
[Analyze grammar]
tadvidhaṃ vṛkṣamānīya tatsthauṇyaṃ prati kārayet |
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ putraiścāpi vivardhane || 47 ||
[Analyze grammar]
upadhī vyathate yatra tatrāmātyo vinaśyati |
yajeta vāsavaṃ tatra prāyaścittaṃ tathācaret || 48 ||
[Analyze grammar]
ānīya tadvidhaṃ vṛkṣamupadhiṃ prati kārayet |
evaṃ kṛte bhavetsaukhyamamātyaiśca vivardhate || 49 ||
[Analyze grammar]
kāyastu vyathate yasya preṣyastasyopahanyate |
yakṣaṃ tatra yajeddevaṃ prāyaścittaṃ tathācaret || 50 ||
[Analyze grammar]
tadvidhaṃ kāṣṭhamānīya kāyaṃ taṃ prati kārayet |
evaṃ kṛte sukhī sa syātpreṣyairapi vivardhate || 51 ||
[Analyze grammar]
tulā tu vyathate yasya vyathate'sya kuṭumbinī |
yajeta medinīṃ tatra prāyaścittaṃ tathācaret || 52 ||
[Analyze grammar]
tadvidhaṃ vṛkṣamānīya sthāpayet tāṃ svalaṅkṛtām |
tatastvanyāḥ kriyāḥ paśyan kārayenmatimānnaraḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
vadhūmiva navairvastraiḥ praticchādya svalaṅkṛtām |
brāhmaṇānvācayetsvasti tatastāṃ prati kārayet || 54 ||
[Analyze grammar]
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ dhanairnityaṃ vivardhate |
karṇikāsvāntarasthūṇāmālāpādo'tha bhajyate || 55 ||
[Analyze grammar]
tadgṛhī duḥkhamāpnoti tasminnutpātalakṣaṇe |
ānīya sthapatiṃ tatra prajñāvantaṃ bahuśrutam || 56 ||
[Analyze grammar]
tatra vāstuvibhāgena yo devaḥ syādviniścitaḥ |
tasmai devāya juhuyātprāyaścittaṃ ca kārayet || 57 ||
[Analyze grammar]
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ sarvataścābhivardhate |
yugaṃ tu vyathate yatra tatra syātpaśupīḍanam || 58 ||
[Analyze grammar]
yajeta tasminnīśānaṃ prāyaścittaṃ ca kārayet |
tadvidhaṃ vṛkṣamānīya yugaṃ tatprati kārayet || 59 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛte sukhaṃ tasya paśuvṛddhiśca jāyate |
tulayo agayorvāpi pādo yasya prabhajyate || 60 ||
[Analyze grammar]
āyurhānirbhavettatra baladevaṃ prapūjayet |
prāyaścittaṃ tataḥ kṛtvā punastaṃ prati kārayet || 61 ||
[Analyze grammar]
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ kuṭumbī śāntikaṃ ca tat |
dvārāṅgaṃ yasya māhendraṃ hiṃsyate navakarmaṇi || 62 ||
[Analyze grammar]
indraṃ tatra yajeddevaṃ prāyaścittaṃ tathācaret |
gṛhakṣatasya dvārāṅge pūjayedyamameva tat || 63 ||
[Analyze grammar]
puṣpadantasya dvārāṅge varuṇaṃ tatra pūjayet |
dvārāṅgaṃ yasya bhallāṭaṃ hiṃsyate navakarmaṇi || 64 ||
[Analyze grammar]
somaṃ tatra yajeddevaṃ prāyaścittaṃ samācaret |
sukhī bhavati kṛtvaivaṃ kuṭumbī śāntikaṃ ca tat || 65 ||
[Analyze grammar]
sthūṇārājasya yasyāgraṃ vakraṃ dakṣiṇato bhavet |
śarīraṃ vyathate tatra pratisaṃvatsaraṃ sthiram || 66 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭhato dīrghaśokaḥ syāduttareṇa dhanakṣayaḥ |
pūrvato rājadaṇḍaḥ syāttasmāttad ṛju śasyate || 67 ||
[Analyze grammar]
catvāryaṅga hiṃsyante śarīrā ye ca veśmanaḥ |
tulā vā pṛṣṭhavaṃśo vā dhāraṇyāṃ cottarāmbaraḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
uktāṃstatra balīnkuryātprāyaścittaṃ tathācaret |
evaṃ dhanyaṃ śivaṃ puṣṭiprajāvṛddhikaraṃ bhavet || 69 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ nimittāni gṛhāśritāni |
jñātvā pradṛṣṭāñśakunāṃśca sarvān |
śāntiṃ prakurvanpṛthaguktarūpāṃ |
prāpnoti kīrttiṃ sukhamarthamāyuḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 42: śāntikarmavidhi
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!