Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 2
tataḥ kūpasthitaṃ tatra gandharvaḥ ko 'py avaikṣata |
naravāhanadattaṃ taṃ vīṇādatta iti śrutaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
parārthaphalajanmāno na syurmārgadrumā iva |
tāpacchido mahāntaścejjīrṇāraṇyaṃ jagadbhavet || 2 ||
[Analyze grammar]
yaddṛṣṭvā taṃ sa sujanaḥ pṛṣṭvā cānvayanāmanī |
has te 'valambyodaharatkūpāttasmāduvāca ca || 3 ||
[Analyze grammar]
mānuṣo 'si na devaścedgandharvanagaraṃ katham |
mānuṣāgamyametattvamāgataḥ kathyatāmiti || 4 ||
[Analyze grammar]
vidyādharyāhamānīya kṣipto 'trātmabalāditi |
naravāhanadatto 'pi sa taṃ pratyabravīttadā || 5 ||
[Analyze grammar]
tatas taṃ vīkṣya saccakravarticihnaṃ guṇī gṛham |
nītvā sa vīṇādattaḥ svair upacārair upācarat || 6 ||
[Analyze grammar]
anyedyustatpuraṃ dṛṣṭvā vīṇāhastākhilaprajam |
naravāhanadattas taṃ vīṇādattaṃ sa pṛṣṭavān || 7 ||
[Analyze grammar]
sarve 'pyābālamete kiṃ vīṇāhastā janā iti |
vīṇādatto 'pi sa tatas tam evaṃ pratyabhāṣata || 8 ||
[Analyze grammar]
rājā sāgaradattākhyo gandharvāṇāmihāsti yaḥ |
tasya gandharvadattākhyā sutāsti nyakkṛtāpsarāḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
dhātrā kṛtaṃ sudhācandracandanādyair ivocitaiḥ |
sarvasundaranirmāṇavarṇakāyeva yadvapuḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
satataṃ sā ca gāyantī vīṇāyāṃ śauriṇā svayam |
dattaṃ svagītakaṃ kāṣṭhāṃ gāndharve paramāṃ gatā || 11 ||
[Analyze grammar]
yo vādayati vīṇāyāṃ tribhir grāmaiś ca gāyati |
gāndharve kovidaḥ samyagvaiṣṇavaṃ stutigītakam || 12 ||
[Analyze grammar]
sa me patiḥ syād ity asyā rājaputryāś ca niścayaḥ |
tena sarve 'tra vīṇāsu śikṣante na ca tadviduḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvaiva sānando vīṇādattamukhādvacaḥ |
naravāhanadatto 'sau rājaputro jagāda tam || 14 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ kalānāṃ sarvāsāṃ svayaṃvaravṛtaḥ patiḥ |
jānāmi sarvaṃ gāndharvaṃ trailokyodaravarti yat || 15 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ sa suhṛdvīṇādatto nināya tam |
rājñaḥ sāgaradattasya pārśvaṃ tatra jagāda ca || 16 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'yaṃ vatsarājasutaḥ kila |
iha vidyādharīhastādvibhaṣṭo nagare tava || 17 ||
[Analyze grammar]
gāndharvācārya evāyaṃ keśavastutigītakam |
vetti gandharvadattāyā trayopari mahānrasaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'bravīdrājā satyametanmayā śrutam |
gandharvāṇāṃ mukhātpūrvaṃ tanmānyo 'yamihādya naḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
devāṃśaścaiṣa na bhrāntirdevabhūmau kimanyathā |
iha vidyādharīsaṅgādāgacchenmānuṣo bhavan || 20 ||
[Analyze grammar]
ānīyatāṃ tad gandharvadattā vīkṣāmahe 'dbhutam |
iti rājñodite jagmurānetuṃ tāṃ mahattarāḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
āgāc ca sā tataḥ kāntā kusumābharaṇojjvalā |
yauvanena vighūrṇantī vātenevārtavī latā || 22 ||
[Analyze grammar]
upaviśya pituḥ pārśve tadvākyāc ca kṣaṇāntare |
bhṛtyaiḥ kathitavṛttāntā vīṇāyāṃ gītakaṃ jagau || 23 ||
[Analyze grammar]
svarāñ śrutiṣu yuñjantyās tasyā brāhmyā iva śriyaḥ |
naravāhanadatto 'bhūd gīte rūpe ca vismitaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
rājaputri na te vīṇā susvarā pratibhāti me |
jāne bālaḥ sthitas tantryām iti so 'tra jagāda ca || 25 ||
[Analyze grammar]
tato 'ta vīkṣyate yāvadbālastāvadavāpi saḥ |
tena sarve 'pi te jagmurgandharvā api vismayam || 26 ||
[Analyze grammar]
rājaputra gṛhāṇemāṃ karṇau siñcāmṛtena naḥ |
iti rājā sutāhastādvīṇāṃ tasmai dadau vadan || 27 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tāṃ vādayanviṣṇoragāyadgītakaṃ tathā |
yathā te tatra gandharvāścitranyastā ivābhavan || 28 ||
[Analyze grammar]
tato gandharvadattā sā dṛṣṭyaiva praṇayārdrayā |
taṃ vavre phullanīlābjamālayevāstayā svayam || 29 ||
[Analyze grammar]
tadālokya tathārūpāṃ tatpratijñāṃ smaraṃś ca saḥ |
rājā gandharvadattāṃ tāṃ sadyastasmai sutāṃ dadau || 30 ||
[Analyze grammar]
divyātodyādikaścātra vivāho yastayor abhūt |
kopamā kathyate tasya yenānyadupamīyate || 31 ||
[Analyze grammar]
tatas tayā samaṃ tatra tasthau gandharvadattayā |
naravāhanadatto 'sau divyair bhogair navoḍhayā || 32 ||
[Analyze grammar]
ekasmiṃś ca dine draṣṭuṃ nirgato nagaraśriyam |
tāṃs tān pradeśān ālokya purodyānaṃ viveśa saḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
tatra vyomno 'varohantīṃ so 'paśyaddivyayoṣitam |
samaṃ duhitrānabhre 'pi savṛṣṭim iva vidyutam || 34 ||
[Analyze grammar]
vatsarājasutaḥ so 'yaṃ putri bhāvi patistava |
iti tāṃ vīkṣya jalpantīṃ jñānatastāṃ nijāṃ sutām || 35 ||
[Analyze grammar]
kā tvaṃ kimāgatāsīti so 'pṛcchattām upāgatām |
sapīpsitopakramiṇī divyayoṣittam abravīt || 36 ||
[Analyze grammar]
devasiṃhābhidhānasya vidyādharapateraham |
bhāryā dhanavatī nāma kanyaiṣā ca sutā mama || 37 ||
[Analyze grammar]
caṇḍasiṃhasya bhaginī nāmneyamajināvatī |
asyā bhartā tvamādiṣṭo gaganodgatayā girā || 38 ||
[Analyze grammar]
vegavatyātra nikṣiptaṃ bhāvividyādhareśvaram |
buddhvāhaṃ nijavidyātastvāṃ prāptā vaktumīpsitam || 39 ||
[Analyze grammar]
na vidyādharagamye 'tra sthāne yuktaṃ tavāsitum |
te hi dveṣeṇa hanyustvāmaprāptapadamekakam || 40 ||
[Analyze grammar]
tadehi tadagamyāṃ tvāṃ nayāvaḥ sāṃprataṃ bhuvam |
nenduḥ kṣipati kiṃ kālaṃ parikṣīṇo 'rkamaṇḍale || 41 ||
[Analyze grammar]
saṃprāpte 'vasare caitāṃ sutāṃ me pariṇeṣyasi |
ity uktvaiva tamādāya sasutā sā khamudyayau || 42 ||
[Analyze grammar]
śrāvasyāṃ puri nītvaiva nikṣipyopavane ca tam |
samaṃ tayājināvatyā sutayā sā tirodadhe || 43 ||
[Analyze grammar]
tatra prasenajidrājā dūrādākheṭakāgataḥ |
dadarśa rājaputraṃ tamudārākāralakṣaṇam || 44 ||
[Analyze grammar]
sa sakautukamabhyetya pṛṣṭvā nāma kulaṃ tathā |
prītaḥ sapraśrayaṃ rājā nināyaitaṃ svamandiram || 45 ||
[Analyze grammar]
ābaddhavāraṇaghaṭaṃ vājirājivirājitam |
bhramaṇaśrāntarājaśrīviśrāntibhavanopamam || 46 ||
[Analyze grammar]
yatra tatra sthitaṃ sotkā naraṃ kalyāṇabhājanam |
saṃpado 'bhisarantyeva priyaṃ janamivāṅganāḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
yatsa tasmai dadau rājā guṇalubdho nijāṃ sutām |
naravāhanadattāya bhagīrathayaśobhidhām || 48 ||
[Analyze grammar]
tayā samaṃ ca tatrāsīnmahārhavibhavaḥ sukham |
lakṣmy eva mūrtayā dhātrā tadvinodāya sṛṣṭayā || 49 ||
[Analyze grammar]
ekadābhyudite lokalocanānandavarṣiṇi |
rajanīramaṇe prācīdigvadhūmukhamaṇḍane || 50 ||
[Analyze grammar]
nirabhranirmalavyomadarpaṇapratibimbite |
bhagīrathayaśovaktra ivāmṛtamanorame || 51 ||
[Analyze grammar]
kaumudīsudhayā dhaute harmyāgre sa tayā saha |
pradoṣe priyayā pānamasevata tadicchayā || 52 ||
[Analyze grammar]
papau priyatamāvaktrapratimālaṃkṛtaṃ madhu |
rasanāyā ivānandadāyi locanayor api || 53 ||
[Analyze grammar]
priyāsmukhasamaṃ kāntaminduṃ mene tadā na saḥ |
tasya te samadātāmranetrabhrūvibhramāḥ kutaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
sevitāpānalīlaś ca praviśyābhyantaraṃ tataḥ |
bhagīrathayaśoyuktaḥ sa bheje śayanīyakam || 55 ||
[Analyze grammar]
tatra priyāyāṃ suptāyāṃ tasyāṃ suptavinidrakaḥ |
naravāhanadatto 'sau smṛtvākasmātkilābravīt || 56 ||
[Analyze grammar]
bhagīrathayaśaḥprītivismṛtā eva tā mama |
anyabhāryāḥ kathaṃ tatsyāditi cātra vidhiḥ prabhuḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
sacivā ye ca me dūre tebhyo 'pi marubhūtikaḥ |
vikramaikaraso nītimātre hariśikhaḥ sthitaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
tābhyāṃ na sāṃprataṃ kṛtyaṃ gomukhaścasturaḥ punaḥ |
sarvāvasthāsu me mittraṃ vidūrastho dunoti mām || 59 ||
[Analyze grammar]
ity ullapansa tatrāśu nidrāghnaṃ madhuraṃ mṛdu |
hā duḥkhamiti śuśrāva nāryevodīritaṃ vacaḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
śrutvā ca dīpradīpe 'tra sarvato yāvadīkṣate |
tāvannāryā mukhaṃ divyaṃ gavākṣāntardadarśa saḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
samalo vyomni dṛṣṭo 'dya candro 'neneti kautukāt |
avyomni darśitaṃ dhātrā candramanyamivāmalam || 62 ||
[Analyze grammar]
aṅgaṃ śeṣamapaśyaṃś ca tasyāstaddarśanotsukaḥ |
tadrūpākṛṣṭanayano chagityevamacintayat || 63 ||
[Analyze grammar]
ātāpidaityo yuktyā prāgbrahmaṇā sargavighnakṛt |
āścaryaṃ paśya gatvātrety uktvā praiṣyata nandanam || 64 ||
[Analyze grammar]
tatra tenādbhutākāro dṛṣṭo 'ṅghriḥ kevalaṃ striyaḥ |
vipannaś ca tadanyāṅgadidṛkṣāvyasanena saḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mamāpi dhātredaṃ mukhamātraṃ vipattaye |
sṛṣṭaṃ syāditi yāvac ca so 'trākalayati kṣaṇam || 66 ||
[Analyze grammar]
tāvad gavākṣād divyā strī pradarśya karapallavam |
ita ehīti sāṅgulyā saṃjñāṃ tasyākarot tadā || 67 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃsuptadayitātsvair aṃ nirgatya vāsakāt |
tasyāḥ samīpaṃ saṃprāpa sa sotko divyayoṣitaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
anyāsaktaṃ praśaṃsantī patiṃ madanamañcuke |
hā hatāsīti sā cāsminnikaṭopagate 'bravīt || 69 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tāṃ priyāṃ smṛtvā prajvaladvirahānalaḥ |
naravāhanadattas tāṃ pṛcchati sma sa bhāminīm || 70 ||
[Analyze grammar]
kā tvaṃ kutra tvayā dṛṣṭā priyā madanamañcukā |
mām upetā kimarthaṃ ca bhavatī kathyatāmiti || 71 ||
[Analyze grammar]
tato vidūraṃ nītvā taṃ prauḍhā rājasutaṃ niśi |
śṛṇu sarvaṃ tvamity uktvā sātha vaktuṃ pracakrame || 72 ||
[Analyze grammar]
nagaryāṃ puṣkarāvatyāmagnyārādhanapiṅgalaḥ |
asti piṅgalagāndhāro nāma vidyādhareśvaraḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
tasya prabhāvatīṃ nāma sutāsṃ māṃ viddhi kanyakām |
ārādhitaprasannāddhi varātprāptāṃ vibhāvasoḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
sāhaṃ tadāṣāḍhapuraṃ draṣṭuṃ vegavatīṃ sakhīm |
agacchaṃ na ca tāṃ tatra prāpaṃ kvāpi tapaḥsthitām || 75 ||
[Analyze grammar]
tanmātuḥ pṛthivīdevyā mukhānmadanamañcukām |
buddhvā tāṃ tvatpriyāsṃ cātra sthitāṃ draṣṭumagāpaham || 76 ||
[Analyze grammar]
apaśyaṃ tāmanāhārakṛśāṃ pāṇḍuradhūsarām |
baddhaikaveṇīṃ rudatīṃ tvadguṇaikapralāpinīm || 77 ||
[Analyze grammar]
vṛtāṃ vidyādharādhīśakanyāvṛndair udaśrubhiḥ |
taddarśanatvacchravaṇaprodyadduḥkhasukhākulaiḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
tayoktatvasvarūpā ca bhavadānayanena tām |
āśvāsya tatkṛpākrānā tvadguṇākṛṣṭamānasā || 79 ||
[Analyze grammar]
vidyāprabhāvād buddhvā ca saṃprati tvām iha sthitam |
āgatāsmi tavābhyāśaṃ tadarthasvārthasiddhaye || 80 ||
[Analyze grammar]
vismṛtādya priyaṃ dṛṣṭvā vāmihānyapralāpinam |
mayā hā duḥkhamity uktvā sā te bhāryānuśocitā || 81 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa tayā sotko rājaputro jagāda tām |
naya māṃ tatra sā yatra niyuṅkṣva ca yathecchasi || 82 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sā tamādāya khamutpatya prabhāvatī |
vidyādharī candravatyāṃ gantuṃ pravavṛte niśi || 83 ||
[Analyze grammar]
yāntī kvāpy agnimālokya jvālantaṃ sā pradakṣiṇam |
naravāhanadattasya tasyādāya karaṃ vyadhāt || 84 ||
[Analyze grammar]
tenodvāhavidhiṃ yuktyā prauḍhā sā niravartayat |
saṃkalpaikapradhānā hi divyānāmakhilāḥ kriyāḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
tato nabhastalāttasya pṛthivīṃ vedikāmiva |
nadīrbhujaṃgīsadṛśīrvalmīkāniva parvatān || 86 ||
[Analyze grammar]
tāni tāni tathānyāni kautukāni pade pade |
darśayantī priyasyātra yayau dūraṃ krameṇa sā || 87 ||
[Analyze grammar]
ākāśagamanaśrānte tṛṣārte 'smiñjalārthini |
naravāhanadatte sā vyomamargādavātarat || 88 ||
[Analyze grammar]
nināya ca vanāntaṃ taṃ candrāṃśudhavalāmbhasaḥ |
rājatena draveṇeva bhṛtasya saraso 'ntikam || 89 ||
[Analyze grammar]
tatra śāntaṃ jalatṛṣā tasya pītāmbhaso vane |
utpannaṃ ramaṇīye tu kāntāsaṃbhogatṛṣṇayā || 90 ||
[Analyze grammar]
tato haṭhārthitā kṛcchrātsaṃbhoge sā prabhāvatī |
sānukrośā kṛtaśvāsāṃ dhyātvā madanamañcukām || 91 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattasya tasya pravavṛte tadā |
parārthapratipannā hi nekṣante svārthamuttamāḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
jagāda taṃ ca mā maṃsthā āryaputra tvamanyathā |
abhiprāyo mamāstīha tathā cātra kathāṃ śṛṇu || 93 ||
[Analyze grammar]
purā pāṭaliputre 'bhūtkāpi strī mṛtabhartṛkā |
bālaikaputrā taruṇī nirdhanā rūpaśālinī || 94 ||
[Analyze grammar]
sā cātmaparitoṣāya parapūruṣasaṃgamam |
vidadhānā yayau gehādrātrau rārau yatas tataḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
modakaṃ putra te prātarāneṣyāmīti taṃ sutam |
bālaṃ cāśvāsya sāyāsīttaṃ ca sānvahamānayat || 96 ||
[Analyze grammar]
sa ca bālo gṛhe tūṣṇīṃ tayāsīnmodakāśayā |
ekadā na tayānīto vismṛtyāsya sa modakaḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
yācamānaṃ ca taṃ bālaṃ modakaṃ sā kilābravīt |
ahaṃ svakāmukaṃ vedmi modakaṃ nāparaṃ suta || 98 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā nānayānīto modako me 'nyasaktayā |
iti tasya nirāśasya śiśorhṛdayamasphuṭat || 99 ||
[Analyze grammar]
tadahaṃ priya pūrvaṃ tvāṃ sutarāṃ svīkaromi cet |
tanmayaiva kṛtāśvāsā tvatsaṃgamamahotsave || 100 ||
[Analyze grammar]
matta eva nirāśā ced buddhvā madanamañcukā |
bhavet taddhṛdayaṃ tasyāḥ sphuṭet kusumapeśalam || 101 ||
[Analyze grammar]
tadetenānṛśaṃsyena tāmanāśvāsya saṃprati |
na tathābhilaṣāmi tvām apiprāṇādhikaṃ priyam || 102 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa prabhāvatyā tayā sānandavismayaḥ |
naravāhanadatto 'tra tatkālaṃ samacintayat || 103 ||
[Analyze grammar]
aho navanavāścaryanirmāṇe rasiko vidhiḥ |
acintyodāracaritā yena sṛṣṭā prabhāvatī || 104 ||
[Analyze grammar]
iti dhyāyan sa tāṃ premṇā stutvā rājasuto 'bravīt |
tarhi māṃ naya sā yatra sthitā madanamañcukā || 105 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā ca gṛhītvā taṃ nabhasā sā prabhāvatī |
kṣaṇena prāpayām āsa tamāṣāḍhapuraṃ girim || 106 ||
[Analyze grammar]
tatra saṃgamayām āsa tena śuṣyattanuṃ cirāt |
pūreṇeva nadīṃ vṛṣṭiḥ sā tāṃ madanamañcukām || 107 ||
[Analyze grammar]
so 'py apaśyadviyogārtāṃ kāntāṃ tāṃ kṛśapāṇḍurām |
naravāhanadatto 'tra parvaṇīndukalāmiva || 108 ||
[Analyze grammar]
sa tadā prāṇalābhāya tayor anyonyasaṃgamaḥ |
babhūva jagadānandī śarvarīśaśinoriva || 109 ||
[Analyze grammar]
virahānalasaṃtaptāvāśliṣṭau daṃpatī ca tau |
svedacchalāddravībhūtāvekatām iva jagmatuḥ || 110 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prabhāvatīvidyābalena niśi kalpitān |
bubhujāte 'tra tau sadyaḥ svair aṃ bhogānubhāvapi || 111 ||
[Analyze grammar]
na dadarśa ca tadvidyābalenaivātra kaścana |
naravāhanadattaṃ taṃ vinā madanamañcukām || 112 ||
[Analyze grammar]
prātastaṃ cātra muñcantamekavāṇīṃ nijaṃ priyam |
sā jagādāhitāmarṣavaśānmadanamañcukā || 113 ||
[Analyze grammar]
hate mānasavege 'sau moktavyāsryasutena me |
mṛtāyāḥ pakṣibhir vāpi veṇī dāhyāthavāgninā || 114 ||
[Analyze grammar]
iti pratijñātamabhūnmayā sādya mama tvayā |
jīvatyasminnṛpe muktā tena me dūyate manaḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
kṣipto 'pi na mṛto hyeṣa vegavatyāgniparvate |
tvaṃ cādṛśyā prabhāvatyā vihito 'tra svamāyayā || 116 ||
[Analyze grammar]
anyathā tvatsamīpe hi śatrorasyānuśāyinaḥ |
ihaite saṃcaranto 'dya tvāṃ saheranvilokya kim || 117 ||
[Analyze grammar]
evam uktastayā patnyā sādhvyā kālānurodhavān |
naravāhanadatto 'tra sāntvayansa jagāda tām || 118 ||
[Analyze grammar]
sasṃpatsyate 'yaṃ kāmas te haniṣyāmyacirādamum |
śatruṃ vidyāḥ samāsādya pratīkṣasva manākpriye || 119 ||
[Analyze grammar]
ityādyuktvā samāśvāsya sa tāṃ madanamañcukām |
naravāhanadatto 'tra tasthau vaidyādhare pure || 120 ||
[Analyze grammar]
atha prabhāvatī tasya cakre vidyāprabhāvataḥ |
atarkyaṃ rūpamātmīyaṃ svayamantarhitā satī || 121 ||
[Analyze grammar]
sa tadrūpeṇa tatrāsīdrājaputro yathāsukham |
aśaṅkitaḥ prakāśo 'pi tadvidyāsiddhabhogabhuk || 122 ||
[Analyze grammar]
vegavatyā vayasyeyametāṃ madanamañcukām |
upācarati tatprītyā nijasakhyavaśena ca || 123 ||
[Analyze grammar]
iti prabhavatītyenaṃ tadrūpacchannavigraham |
manvānāḥ sarva evocus tatra mānasavegataḥ || 124 ||
[Analyze grammar]
athaikadā prasaṅgena tasmai madanamañcukā |
naravāhanadattāya svavṛttāntaṃ śaśaṃsa sā || 125 ||
[Analyze grammar]
tadā mānasavego mām ihānīya svamāyayā |
pravartayitum abhyaicchad bhāyayan krūrakarmabhiḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca prakaṭībhūya bhagavān bhairavākṛtiḥ |
uddhṛtāsir lalajjihvaḥ kṛtvā huṃkāram abhyadhāt || 127 ||
[Analyze grammar]
iyaṃ vidyādharendrāṇāṃ bhāvinaścakravartinaḥ |
bhāryā kathaṃ tvayāsmāsu sthiteṣu paribhūyate || 128 ||
[Analyze grammar]
evam ukto bhagavatā papāta dharaṇītale |
pāpo mānasavego 'sau mukhena rudhiraṃ vaman || 129 ||
[Analyze grammar]
tatastirohite deve samāśvastaḥ kṣaṇādasau |
gataḥ svamandiraṃ bhūyo mayi krauryānnyavartata || 130 ||
[Analyze grammar]
atha bhītāṃ viyogārtāṃ prāṇatyāgonmukhīmiha |
etyāntaḥpuraceṭyo māṃ sāntvayantyo 'bruvannidam || 131 ||
[Analyze grammar]
munikanyāṃ purā kāṃciddṛṣṭvā rūpavatīṃ haṭhāt |
haranmānasavego 'yaṃ tadbandhubhir aśapyata || 132 ||
[Analyze grammar]
paranārīmanicchantīṃ yadā pāpa gamiṣyasi |
tadā te śatadhā mūrdhā vidaliṣyastyasāviti || 133 ||
[Analyze grammar]
ato naiṣa balādgacchetparastrīṃ mā bhayaṃ kṛthāḥ |
devādeśāc ca bhartrā te bhūyo bhāvyeva saṃgamaḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mamokte ceṭībhiḥ kṣaṇādvegavatī svasā |
sāsya mānasavegasya saṃbodhayitumāgamat || 135 ||
[Analyze grammar]
maddarśanakṛpāviṣṭā sā tvadānayanena mām |
āśvāsya tvāṃ yathā prāptā tathaiva viditaṃ tava || 136 ||
[Analyze grammar]
atha jyotsnāsitair vastraiścāndrī tanurivāmalā |
darśanenaiva saumyena siñcantī sudhayeva mām || 137 ||
[Analyze grammar]
upetā pṛthivīdevī mātā sādhvī durātmanaḥ |
asya mānasavegasya sasneham idam abravīt || 138 ||
[Analyze grammar]
tyaktvāhāraṃ śubhodarkaṃ kimātmānam upekṣase |
śatrorannaṃ kathaṃ bhokṣya iti mā ca kṛthā hṛdi || 139 ||
[Analyze grammar]
duhitur vegavatyā me rājye 'smin pitṛkalpitaḥ |
bhāgo 'sti sā ca bhartrā te pariṇītā sakhī tava || 140 ||
[Analyze grammar]
tadhanaṃ bhartṛsaṃbandhi tava cātmīyam eva ca |
tadetadbhuṅkṣva vidyāto jñātvā satyaṃ vadāmi te || 141 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā saśapathaṃ bhojitāsmi tayā tadā |
avasthocitamāhāraṃ sutāsaṃbandhabaddhayā || 142 ||
[Analyze grammar]
tatastvayā sahāgatya vegavatyaiṣa nirjitaḥ |
bhrāteha rakṣitastvaṃ ca śeṣamatra na vedmy aham || 143 ||
[Analyze grammar]
aha vegavatīsiddhiṃ taddaivatavaco 'py aham |
smarantī nāmucaṃ prāṇāṃstvatprāptyāśāvalambitān || 144 ||
[Analyze grammar]
tato mahānubhāvāyāḥ prabhāvatyāḥ prabhāvataḥ |
tvaṃ śatrusaṃkaṭe 'py asmin prāptas tāvan mayādhunā || 145 ||
[Analyze grammar]
cintā tu me viluptā cedbhaved atra prabhāvatī |
naśyec ca tava tadrūpaṃ tato 'smākaṃ nu kiṃ bhavet || 146 ||
[Analyze grammar]
ityādi bruvatīṃ dhīrīkurvanmadanamañcukām |
naravāhanadatto 'sau vīro 'trāsta tayā saha || 147 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca prabhāvatyāṃ yātāyāṃ bhavanaṃ pituḥ |
prabhātasamaye naṣṭatadrūpaṃ tadasaṃnidheḥ || 148 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaṃ taṃ dṛṣṭvā puruṣarūpiṇam |
pāradārika eṣo 'tra praviṣṭa iti sākulaḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
bhayādrājakule gatvā sarvaḥ parijano 'bhyadhāt |
vārayantīmapāsyaiva bhītāṃ madanamañcukām || 150 ||
[Analyze grammar]
tato mānasavego 'tra sa rājā svabalānvitaḥ |
naravāhanadattaṃ taṃ dhāvitvā paryaveṣṭayat || 151 ||
[Analyze grammar]
atha taṃ pṛthivīdevī mātā satvarametya sā |
rājānam abravītputra hantavyo 'yaṃ na te na me || 152 ||
[Analyze grammar]
na pāradāriko hyeṣa vatsarājātmajo hy ayam |
naravāhanadatto 'tra nijāṃ bhāryām upāgataḥ || 153 ||
[Analyze grammar]
vidyābalena jāne 'haṃ kopāndhaḥ kiṃ na vīkṣase |
jāmātā cāyamasmākaṃ pūjyaḥ śaśikulodbhavaḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
evam uktastayā mātrā tarhi śatrurayaṃ mama |
iti mānasavego 'sau jātāmarṣo jagāda tām || 155 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sā taṃ punarmātā jāmātṛsnehato 'bhyadhāt |
nādharmo labhyate kartuṃ loke vaidyādhare suta || 156 ||
[Analyze grammar]
iha vidyādharāṇāṃ hi dharmārthā vidyate sabhā |
tatrāsya tatpradhānāgre doṣaṃ śirasi pātaya || 157 ||
[Analyze grammar]
tato yatkriyate 'muṣya śobhate tadato 'nyathā |
vidyādharā vikurvīranna saheraṃś ca devatāḥ || 158 ||
[Analyze grammar]
etat tasyā vaco mātur gauravāt pratipadya saḥ |
sabhāṃ mānasavegas taṃ neṣyan banddhuṃ pracakrame || 159 ||
[Analyze grammar]
sa ca bandhāsahiṣṇuḥ sanstambhamutpāṭya toraṇāt |
naravāhanadatto 'tra tadbhṛtyānavadhīdbahūn || 160 ||
[Analyze grammar]
tanmadhyātkhaḍgamekasya hatasyāsādya tatkṣaṇāt |
jaghāna so 'nyānapi tānvīro divyaparākramaḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
tato mānasavegastaṃ divyayā nijavidyayā |
babandha bhāryānugataṃ nayati sma ca tāṃ sabhām || 162 ||
[Analyze grammar]
tatra bherīmahāśabdasamāhūtā itas tataḥ |
vidyādharā milanti sma sudharmāyāṃ yathā surāḥ || 163 ||
[Analyze grammar]
āgatyopāviśaccātra ratnasiṃhāsanopari |
rājā vāyupatho nāma sabhyo vidyādharair vṛtaḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
vyādhunvadbhir ivādharmaṃ vījyamānasya cāmaraiḥ |
tasya mānasavego 'gre sthitvā pāpo 'bravīdidam || 165 ||
[Analyze grammar]
martyo 'py antaḥ puradhvaṃsakārī vidhvaṃsakaḥ svasuḥ |
śatrurmamāyaṃ vadhyo 'dya svāmyakāmaḥ kilaiṣa naḥ || 166 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tena sabhyena pṛṣṭaḥ pratyuttaraṃ prati |
naravāhanadatto 'tra vīro visrabdham abravīt || 167 ||
[Analyze grammar]
sā sabhā yatra sabhyo 'sti sa sabhyo dharmam āha yaḥ |
sa dharmo yatra satyaṃ syātatsatyaṃ yatra na cchalam || 168 ||
[Analyze grammar]
baddho 'haṃ māyayātraiva sthito bhūmāv ayaṃ punaḥ |
asanasthaś ca muktaś ca ko vivādaḥ samo 'tra nau || 169 ||
[Analyze grammar]
etadvāyupathaḥ śrutvā tam upāveśayatkṣitau |
nyāyānmānasavegaṃ sa taṃ muktaṃ cāpy akārayat || 170 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sarveṣu śṛṇvatsu tatra vāyupathāgrataḥ |
naravāhanadatto 'sāvevaṃ prativaco 'bhyadhāt || 171 ||
[Analyze grammar]
hṛtānītāmanenaitāṃ bhāryāṃ madanamañcukām |
nijāṃ prāpto 'smi cetkasya śuddhānto dhvaṃsito mayā || 172 ||
[Analyze grammar]
asyā rūpeṇa cābhyetya vipralabhya kṛto yadi |
ahaṃ bhartā bhaginyāsya tatra kā me 'parādhitā || 173 ||
[Analyze grammar]
svāmyakāmo 'smi cetkāmaḥ kasya kutra na jāyate |
etac chrutvā vimṛśyātha rājā vāyupatho 'bravīt || 174 ||
[Analyze grammar]
dharmyāmāha mahātmāyaṃ bhaviṣyatsumahodayaḥ |
asminmānasavegatvamadharmaṃ bhadra mā kṛthāḥ || 175 ||
[Analyze grammar]
ity ukte tena nādharmānmohāndho yannyavartata |
so 'tra mānasavegastatkrodhaṃ vāyupatho yayau || 176 ||
[Analyze grammar]
tato mānasavegena saha saṃnaddhasainikaḥ |
babhūva tasya saṃkṣobhas tatra dharmānurodhinaḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
dharmāsanopaviṣṭā hi durbalaṃ balinaṃ param |
ātmīyaṃ bata jānanti dhīrā nyāyaikadarśinaḥ || 178 ||
[Analyze grammar]
vihāya māyāṃ yudhyasva spaṣṭam eva mayā saha |
yāvadekaprahāreṇa hanmi tvāṃ paśya pauruṣam || 179 ||
[Analyze grammar]
iti mānasavegaṃ ca tadāvocadvilokayan |
naravāhanadatto 'tra divyakanyāḥ sakautukāḥ || 180 ||
[Analyze grammar]
anyonyajātakalaheṣu ca tatra teṣu vidyādhareṣu sahasaiva sabhāntarasthāt |
stambhottamāṭṭasaditi pravibhinnamadhyād devo 'tha bhair avavapuḥ kila nirjagāma || 181 ||
[Analyze grammar]
vyāptāmbaro 'ñjananibhaś ca vinihnutārko vidyullatātaraladīpravilocanārciḥ |
dantaprabhāvitatapaṅktipatadbalāko garjanmahāpralayamegha iva pracaṇḍaḥ || 182 ||
[Analyze grammar]
na bhāvividyādharacakravartinaḥ parābhavo 'syāsti śaṭheti sa bruvan |
adhomukhaṃ mānasavegamīśvaro nirākarodvāyupathaṃ praharṣayan || 183 ||
[Analyze grammar]
ādāya taṃ ca bhujayor bhagavānbhujābhyāṃ saṃrakṣaṇāya naravāhanadattamāśu |
prāpayya parvatavaraṃ śubhamṛṣyamūkam āsthāpayat sa kila tatra tatas tiro 'bhūt || 184 ||
[Analyze grammar]
praśaśāma parasparaṃ sabhāyām atha vidyādharasaṃbhramaḥ sa tasyām |
sa ca vāyupatho yathāgataṃ taiḥ sahitaḥ svair aparaistato jagāma || 185 ||
[Analyze grammar]
so 'pi ca mānasavegaḥ kṛtvā tāṃ madanamañcukāṃ purataḥ |
harṣaviṣādākulitām āṣāḍhapuraṃ nijaṃ yayau vignaḥ || 186 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 2
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!