Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
tuṣṭena yena dehārdham apy umāyai samarpitam |
sa vo dadātvabhimataṃ varadaḥ pārvatīpatiḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
niśi vighnajito vo 'vyāttāṇḍavoddaṇḍitaḥ karaḥ |
śoṇaścandrātapatrasya tanvanvidrumadaṇḍatām || 2 ||
[Analyze grammar]
tato vatseśvarasutas tās tās trailokyasundarīḥ |
bhāryā dadhānas tāṃ cādyāṃ devīṃ madanamañcukām || 3 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'tra kauśāmbyāṃ gomukhādibhiḥ |
uvāsa saha saṃpūrṇakāmaḥ pitṛvibhūtibhiḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tasyābhīṣṭavadhūsaṅgasukhāmṛtamanoramāḥ |
nṛttagītakathālāparamyāste divasā yayuḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
athaikadā sa tāmagryāṃ kāntāṃ madanamañcukām |
na dadarśāvarodhāntarna vā parijanaṃ kva cit || 6 ||
[Analyze grammar]
tām anālokayan kāntāṃ sa jagāma vivarṇatām |
rajanīvirahadhvastakāntir indur ivoṣasi || 7 ||
[Analyze grammar]
cittaṃ jijñāsituṃ kiṃ nu cchannā syātkvāpi me priyā |
kiṃ vāparādhaleśātsā kuto 'pi kupitaiva me || 8 ||
[Analyze grammar]
māyayācchāditā kenāpyathavāpahṛtā nu kim |
ityanekavikalpaughavihvalo 'tha babhūva saḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
anveṣayanyadā naiva labhate sma kuto 'pi tām |
saṃtepe sa tadoddāmatadviyogadavāgninā || 10 ||
[Analyze grammar]
upetya jñātavṛttāntas tasya vatseśvaraḥ pitā |
mātaraḥ sacivā bhṛtyāḥ sarve vihvalatāṃ yayuḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
hāracandanacandrāṃśumṛṇālanalinīdalaiḥ |
vavṛdhe tasya saṃtāpo na jagāma śamaṃ punaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā sadyaś ca vihīnā sutayā tayā |
vidyādharīva vibhraṣṭavidyā saṃmūḍhatāṃ yayau || 13 ||
[Analyze grammar]
atha tatrābravīdekā vṛttāntaḥpurarakṣikā |
naravāhanadattāgre sarveṣvākarṇayatsvidam || 14 ||
[Analyze grammar]
harmyāgre tāṃ tadā kanyāṃ satīṃ madanamañcukām |
dṛṣṭvāvatīrya nabhasaḥ sadyo vidyādharo yuvā || 15 ||
[Analyze grammar]
yo 'sau mānasavegākhyo nāmoktvā samayācata |
kaliṅgasenām abhyetya dehyetāṃ me sutāmiti || 16 ||
[Analyze grammar]
tenaitayā niṣiddhena satā gatvā yathāgatam |
idānīṃ guptamāgatya hṛtā sā kiṃ na māyayā || 17 ||
[Analyze grammar]
paradāragṛhaṃ naiva divyā yady api kurvate |
tathāpyamārgaṃ mārgaṃ vā rāgāndhaḥ ko hi paśyati || 18 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitaccittamākopavimarśavirahotplutam |
naravāhanadattasya jajñe vīciṣvivāmbujam || 19 ||
[Analyze grammar]
rumaṇvānatha vakti sma purīyaṃ rakṣyate 'bhitaḥ |
praveśanirgamau neha vidyete gamanaṃ vinā || 20 ||
[Analyze grammar]
haraprasādāc cāsty asyā nāniṣṭaṃ tad iha sthitā |
kva citpraṇayakopātsā tathā ca śrūyatāṃ kathā || 21 ||
[Analyze grammar]
muniḥ purāṅgirā nāma vivāhārthamayācata |
aṣṭāvaktrasya tanayāṃ sāvitrīṃ nāma kanyakām || 22 ||
[Analyze grammar]
aṣṭāvakro na tāṃ tasmai dadāvaṅgirase sutām |
saguṇāyāpi sāvitrīmanyasmai pūrvakalpitām || 23 ||
[Analyze grammar]
tatas tadbhrātṛtanayamaśrutāṃ nāma so 'ṅgirāḥ |
upayeme tayā sākaṃ sa tasthau bhāryayā sukham || 24 ||
[Analyze grammar]
sā ca bhāryāsya vetti sma sāvitrīṃ pūvavāñchitām |
ekadā so 'ṅgirā maunī japannāsīcciraṃ muniḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
bhāryātha sā taṃ papraccha muhuḥ sapraṇayāśrutā |
ciraṃ kimāryaputraivaṃ cintayasyucyatāmiti || 26 ||
[Analyze grammar]
priye dhyāyāmi sāvitrīmity ukte tena sāśrutā |
sāvitrīṃ tāṃ munisutāṃ matvātmani cukopa ha || 27 ||
[Analyze grammar]
durbhago 'yamiti tyaktuṃ dehaṃ gatvā vanaṃ ca sā |
śubhaṃ bharturanudhyāya kaṇṭhe pāśaṃ samarpayat || 28 ||
[Analyze grammar]
mā putri sāhasaṃ kārṣīḥ patyā dhyātā na te 'ṅganā |
dhyātāhaṃ tena sāvitrīty uktvā pāśādrarakṣa tām || 29 ||
[Analyze grammar]
prakaṭībhūya gāyatrī sākṣasūtrakamaṇḍaluḥ |
bhaktānukampinī caitāṃ samāśvāsya tirodadhe || 30 ||
[Analyze grammar]
ahaiṣāṅgirasā bhartrā saṃprāptānviṣyatā vanāt |
tadevaṃ duḥsahaṃ strīṇāmiha praṇayakhaṇḍanam || 31 ||
[Analyze grammar]
tatsvalpenāparādhena kupiteha kva citsthitā |
anveṣyā śaṃbhurakṣyā sā rājaputravadhūḥ punaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
evaṃ rumaṇvatā prokte rājā vatseśvaro 'bravīt |
evametan na duritaṃ tasyāḥ saṃbhāvyate yataḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattasya bhāryā devavinirmitā |
kāmāṃśasyāvatīrṇaiṣā ratirmadanamañcukā || 34 ||
[Analyze grammar]
asau vidyādharaiśvaryaṃ divyaṃ kalpaṃ sahānayā |
kariṣyatīti divyā vāgabravīnna ca tanmṛṣā || 35 ||
[Analyze grammar]
tadeṣānviṣyatāṃ samyagiti rājñodite svayam |
naravāhanadattaḥ sa tadavastho 'pi niryayau || 36 ||
[Analyze grammar]
yathāyathā hi cinvāno na tāṃ prāpa tathātathā |
teṣu teṣu pradeśeṣu sonmāda iva so 'bhramat || 37 ||
[Analyze grammar]
opete tatpurāt tasmin pihitadvārakā gṛhāḥ |
tadduḥkhadarśanodvegād iva saṃmīlitekṣaṇāḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
vaneṣu taṃ ca pṛcchantaṃ calatpallavapāṇayaḥ |
na sā dṛṣṭā tavāsmābhir ityūcuriva pādapāḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
udyāneṣūtpatantaś ca khagāstasmai vicinvate |
itaḥ sā na gatetyevaṃ śaśaṃsuriva sārasāḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
marubhūtirhariśikho gomukhaḥ savasantakaḥ |
te te ca sacivā bhremustāmanveṣṭuṃ samantataḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
atrāntare vegavatī nāma vidyādharī kila |
kanyā dṛṣṭacarodāravapurmadanamañcukā || 42 ||
[Analyze grammar]
tadīyaṃ rūpamāsthāya tasthāvupavanāntare |
āgatyaikākinī svair amatrāśokataroradhaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
tāṃ dadarśa vicinvāno marubhūtiḥ paribhraman |
sadyo viśalyakaraṇīṃ saśalyasyeva cetasaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaṃ taṃ gatvā hṛṣṭo jagāda saḥ |
samāśvasihi dṛṣṭā te mayodyāne sthitā priyā || 45 ||
[Analyze grammar]
ityevoktavatā tena sākaṃ tatkṣaṇam eva saḥ |
naravāhanadattas tadudyānaṃ mudito yayau || 46 ||
[Analyze grammar]
tatrātivirahaklānto bhāryāsṃ madanamañcukām |
tāmapaśyatsa tṛṣito vāridhārāmivādhvagaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvaivāliṅgituṃ tāṃ ca bhṛśārto yāvadicchati |
tāvat sā taṃ jagādaivaṃ dhūrtā pariṇayaiṣiṇī || 48 ||
[Analyze grammar]
māṃ tvaṃ saṃprati mā sprākṣīḥ śṛṇu tāvadvaco mama |
mayopayācitā yakṣāstvatprāptyai prāgvivāhataḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
vivāhe vaḥ pradāsyāmi svahastena balīniti |
vivāhakāle te tasminmama prāṇeśa vismṛtāḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tatkopāttair ahamito yakṣair apahṛtābhavam |
gaccha bhūyo vivāhaṃ taṃ kṛtvā dattvā baliṃ ca naḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
nijaṃ patim upeyāstvaṃ nānyathā te śivaṃ bhavet |
ity uktvā tair ihānīya yakṣair muktāsmi sāṃpratam || 52 ||
[Analyze grammar]
tanmāṃ pariṇayasvāśu punaryāvaddadāmy aham |
yakṣebhyo 'bhimatāsṃ pūjāṃ tataḥ pūraya vāñchitam || 53 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva samāhūya śāntisomaṃ purohitam |
kṣaṇātsaṃbhṛtya saṃbhārānmāyāmadanamañcukām || 54 ||
[Analyze grammar]
vidyādharīṃ vegavatīm upayeme sa tatkṣaṇam |
naravāhanadattas tāṃ viyogakṣaṇakātaraḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
prahṛṣṭavatsarājo 'tha devyānandī mahotsavaḥ |
nandatkaliṅgaseno 'bhūt tatrātodyaravākulaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
dadau baliṃ ca yakṣebhyo māyāmadanamañcukā |
vidyādharī svahastena sā madyapiśitādibhiḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'tha vāsakasthastayā saha |
papau sa sotsavaḥ pānaṃ pānaśauṇḍo 'pi tadgirā || 58 ||
[Analyze grammar]
siṣeve ca tayā sākaṃ jīvalokasukhaṃ tataḥ |
chāyayeva dinādhīśaḥ parivartitarūpayā || 59 ||
[Analyze grammar]
rahaḥsthā cābravītsā taṃ suptā nāhaṃ priya tvayā |
sahasā mukhamudghāṭya vīkṣaṇīyeha saṃprati || 60 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa kim etat syād iti yāvat sakautukaḥ |
suptāyā rājaputro 'syā mukhamanyedyurīkṣate || 61 ||
[Analyze grammar]
tāvadanyaiva sā kāpi na sā madanamañcukā |
svāpavelāvaśadhvastamāyārūpavivartanā || 62 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa jāgrad evāsīd yāvat prabubudhe 'tra sā |
kā tvaṃ satyaṃ vadety evam atha tāṃ pṛcchati sma saḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
sāpy anidropaviṣṭaṃ taṃ dṛṣṭvā rūpe nije sthitā |
vaktuṃ pracakrame jātapratibhedā manasvinī || 64 ||
[Analyze grammar]
śṛṇvidānīṃ bravīmyetadyathāvastu tava priya |
astyāṣāḍhapuraṃ nāma vidyādharapuraṃ giriḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
tatra vegavato rājñaḥ putro vidyādharādhipaḥ |
asti mānasavegākhyo rājā bhujabaloddhataḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
tasya vegavatī nāma bhaginyasmi kanīyasī |
sa ca bhrātā na me vidyāṃ dātumaicchadatidviṣan || 67 ||
[Analyze grammar]
tato mayā tāḥ kleśena tapovanagatātpituḥ |
prāptāstadvarataścaitāḥ sarvādhikabalā mama || 68 ||
[Analyze grammar]
sāhaṃ dṛṣṭavatī dīnāmudyāne rakṣibhir vṛtām |
āṣāḍhādripure tasminsthitāṃ madanamañcukām || 69 ||
[Analyze grammar]
māyayāpahṛtā tena bhrātrā me dayitā tava |
rāvaṇeneva duḥkhārtā rāmabhadrasya jānakī || 70 ||
[Analyze grammar]
anicchantī ca sā sādhvī tenākrāntuṃ na śakyate |
strīṇāṃ haṭhopabhoge hi śāpastasyāsti mṛtyujaḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
tatastena prayuktāhaṃ kubhrātrā tatprabodhane |
tasyāḥ samīpamagamaṃ tvatpralāpamayātmanaḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
tatprasaṅgāc ca kāmājñātulye tvannāmnyudīrite |
tayā sādhvyā tvadekāgramidaṃ jātaṃ mano mama || 73 ||
[Analyze grammar]
sa te patiḥ syādyanāmni śrute smaravaśā bhaveḥ |
ityādyaś ca tadā devīsvapnādeśo mayā smṛtaḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
saṃsmṛtya grāhayitvā tāṃ dhṛtiṃ madanamañcukām |
tadrūpaṇe mayāgatya yuktyātmeha vivāhitaḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
tadehi yatra tvadbhāryā sthitā madanamañcukā |
tatraiva tatkṛpāviṣṭā prāṇeśa tvāsṃ nayāmy aham || 76 ||
[Analyze grammar]
tvatpriyeti tavevāhaṃ sapatnyā api kiṃkarī |
mamātmanirapekṣā hi kāpi tvatpremavaśyatā || 77 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sā svavidyānāṃ balādvegavatī niśi |
naravāhanadattaṃ taṃ gṛhītvodapatan nabhaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
śanaiḥ prayāti sā vyomnā yāvattāvadadarśanāt |
jāyāpatyostayoḥ prāptaḥ parivāro 'tra cukṣubhe || 79 ||
[Analyze grammar]
tac ca vatseśvaro buddhvā saha vāsavadattayā |
padmāvatyādibhiś cāśu vajrāhata ivābhavat || 80 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇādyāś ca saṃpaurās tasya mantriṇaḥ |
marubhūtimukhaiḥ putraiḥ sahābhūvansuvihvalāḥ || 81 ||
[Analyze grammar]
tato 'ntarikṣatas tatra dvitīya iva bhāskaraḥ |
avātarat prabhābaddhamaṇḍalo nārado muniḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
vidyādharyā nijabhuvaṃ nītaḥ śīghramihaiṣyati |
putras te tava dhṛtyarthaṃ preṣitaścāsmi śūlinā || 83 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā vatsarājāya kṛtārghāya tato muniḥ |
sa vegavatyāścaritaṃ yathāvṛttaṃ śaśaṃsa tat || 84 ||
[Analyze grammar]
tatas tasminsamāśvas te muniḥ so 'tra tirodadhe |
atrāntare vegavatī vyomnā prāpayati sma sā || 85 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaṃ taṃ tamāṣāḍhapuraṃ girim |
buddhvā mānasavegastatsa hantuṃ tāvadhāvata || 86 ||
[Analyze grammar]
tatastena samaṃ bhrātrā yuddhaṃ vidyābaloddhatam |
vegavatyā abhūtstrīṇāṃ patiḥ prāṇā na bāndhavāḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
atha nijavidyābalato bhairavarūpaṃ vidhāya vikaṭaṃ sā |
mānasavegaṃ sahasā saṃmohya tam agniparvate nidadhe || 88 ||
[Analyze grammar]
tam apica vidyāhas te naravāhanadattamādito nyastam |
nītvā gandharvapure kūpe cikṣepa rakṣituṃ vijale || 89 ||
[Analyze grammar]
tatra sthitaṃ ca tam uvāca manāg iha tvaṃ tiṣṭhāryaputra bhavitā ca śivaṃ tavātra |
mā cādhṛtiṃ hṛdi kṛthāḥ śubhapātra sarvavidyādharādhipatitā tava bhāvinīha || 90 ||
[Analyze grammar]
yāmi prasādhayitumadya punaryato 'haṃ jyeṣṭhavyatikramaṇadurbalitāḥ svavidyāḥ |
tvāmabhyupaimi nacirāditi sā tamuktvā vidyādharī kvacana vegavatī jagāma || 91 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!