Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 9
athānyedyuḥ punarimāṃ niśi prāgvadvinodayan |
naravāhanadattāya gomukho 'kathayatkathām || 1 ||
[Analyze grammar]
babhūva nagare kvāpi bodhisattvāṃśasaṃbhavaḥ |
kasyāpyāḍhyasya vaṇijastanayo mṛtamāmṛkaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
anyajāyāprasaktena pitrā tatpreritena saḥ |
nirasto vanavāsāya sabhāryo niragādgṛhāt || 3 ||
[Analyze grammar]
svānujaṃ tu sahāyāntaṃ tadvatpitrā nirākṛtam |
aśāntacittamutsṛjya so 'nyenaiva pathā yayau || 4 ||
[Analyze grammar]
prakrāmaṃś ca kramātprāpa nistoyatṛṇapādapām |
pātheyahīnaś caṇḍāṃśutaptāṃ marumahāṭavīm || 5 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ vrajansa saptāhaṃ bhāryāṃ klāntāṃ kṣudhā tṛṣā |
ajīvayatsvamāṃsāsraḥ pāpā tānyāharac ca sā || 6 ||
[Analyze grammar]
aṣṭame 'hni saridvīcivācālaṃ girikānanam |
prāpa satphalasacchāyapādapaṃ snigdhaśādvalam || 7 ||
[Analyze grammar]
tatra saṃbhāvya bhāryāṃ tāṃ klāntāṃ mūlaphalāmbubhiḥ |
avātaradgirinadīṃ snātuṃ kallolamālinīm || 8 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ dadarśa ca cchinnahastapādacatuṣṭayam |
hriyamāṇaṃ jalaughena puruṣaṃ trāṇakāṅkṣiṇam || 9 ||
[Analyze grammar]
bahūpavāsaklānto 'pi tāṃ vigāhya nadīṃ tataḥ |
ujjahāra kṛpālus taṃ mahāsattvaḥ sa pūruṣam || 10 ||
[Analyze grammar]
kenedaṃ te kṛtaṃ bhrātariti kāruṇikena ca |
tenāropya sthalaṃ pṛṣṭaḥ sa ruṇḍaḥ puruṣo 'bhyadhāt || 11 ||
[Analyze grammar]
nikṛttahastacaraṇo nadyāṃ kṣipto 'smi śatrubhiḥ |
ditsubhiḥ kleśamaraṇaṃ tvayāhaṃ tūddhṛtas tataḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatas tasya sa buddhvā vraṇapaṭṭikām |
dattvāhāraṃ mahāsattvaḥ snānādi vyadhitātmanaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
tato mūlaphalāhāro bhāryāyukto 'tra kānane |
sa tasthau bodhisattvāṃśo vaṇikputrastapaścaran || 14 ||
[Analyze grammar]
ekadā phalamūlārthaṃ gate tasminsmarāturā |
tadbhāryā tena ruṇḍena reme rūḍhavraṇena sā || 15 ||
[Analyze grammar]
tatsasktā tena saṃmantrya bhartus tasya vadhaiṣiṇī |
yuktyā cakāra sānyedyurmāndyaṃ duścāriṇī mṛṣā || 16 ||
[Analyze grammar]
śvabhre duravatāre 'tha sthitāṃ dustaranimnage |
darśayitvauṣadhiṃ pāpā patiṃ sā tam abhāṣata || 17 ||
[Analyze grammar]
jīvāmyahaṃ tvayaiṣā cenmamānītā mahauṣadhiḥ |
jāne hyetāmihasthāṃ me svapne vakti sma devatā || 18 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa tathetyeva śvabhre tatrauṣadheḥ kṛte |
tṛṇaveṣṭitayā rajjvāvātarattarubaddhayā || 19 ||
[Analyze grammar]
avatīrṇasya rajjuṃ tāṃ cikṣeponmucya tasya sā |
tataḥ sa patito nadyāṃ tayā jahre mahaughayā || 20 ||
[Analyze grammar]
dūrāddavīyo nītvā ca tayā sukṛtarakṣitaḥ |
nadyā kasyāpi nagarasyāsanne so 'rpitastaṭe || 21 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa sthalamāruhya cintayanstrīviceṣṭitam |
jalāvagāhanaklānto viśaśrāma tarostale || 22 ||
[Analyze grammar]
tasmin kāle ca nagare rājā tatra mṛto 'bhavat |
mṛte rājani cānādirdeśe tatredṛśī sthitiḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
yanmaṅgalagajaḥ paurair bhrāmyamāṇaḥ kareṇa yam |
āropayati pṛṣṭhe sve so 'tra rājye 'bhiṣicyate || 24 ||
[Analyze grammar]
sa dhairyatuṣṭo dhāteva bhraman prāpto 'ntikaṃ gajaḥ |
utkṣipyāropayām āsa svapṛṣṭhe taṃ vaṇiksutam || 25 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa nagaraṃ nītvā rājye prakṛtibhiḥ kṣaṇāt |
vaṇiksuto 'bhiṣikto 'bhūdbodhisattvāṃśasaṃbhavaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
sa rājyaṃ prāpya karuṇāmuditākṣāntibhiḥ saha |
araṃsta na tu pāpābhiḥ strībhiś capalavṛttibhiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
tadbhāryā sāpi niḥśaṅkā matvā taṃ ca nadīhṛtam |
babhrāmetastato jāraṃ ruṇḍaṃ pṛṣṭhe 'dhiropya tam || 28 ||
[Analyze grammar]
vair ikṛttāṅghrihasto 'yaṃ bhartā me 'haṃ pativratā |
bhikṣitvā jīvayāmyetaṃ tadbhikṣāṃ me prayacchata || 29 ||
[Analyze grammar]
iti sā bhikṣamāṇā ca grāme grāme pure pure |
rājyasthasyātmano bharturnagaraṃ prāpa tasya tat || 30 ||
[Analyze grammar]
tathaiva bhikṣamāṇātra rājñas tasya krameṇa sā |
pativratety arcyamānā pauraiḥ śrutipathaṃ yayau || 31 ||
[Analyze grammar]
ānāyayatsa rājā ca tāṃ pṛṣṭhārūḍharuṇḍikām |
kā sā pativratetyārātparijñāya ca pṛṣṭavān || 32 ||
[Analyze grammar]
sāhaṃ pativratā devetyaparijñāya sāpi tam |
bhartāram abravītpāpā rājaśrītejasā vṛtam || 33 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bodhisattvāṃśo hasanrājā jagāda tām |
dṛṣṭaṃ pativratātvaṃ te phalenedaṃ mayaiva ca || 34 ||
[Analyze grammar]
svaraktamāṃsaṃ dattvāpi svīkartuṃ śaṅkitā na yā |
svenāviluptahastena bhartrā mānuṣarākṣasī || 35 ||
[Analyze grammar]
sā sadā raktamāṃsāni harantī bata me katham |
ruṇḍena vikalenāpi svīkṛtya vahanīkṛtā || 36 ||
[Analyze grammar]
kiṃsvidūḍhaḥ sa bhartā yo nadyāṃ kṣiptastvayānaghaḥ |
karmaṇā tena vahase ruṇḍametaṃ bibharṣi ca || 37 ||
[Analyze grammar]
ity udghāṭitavṛttaṃ taṃ parijñāya patiṃ tataḥ |
bhayātsā mūrcchitevābhūllikhiteva mṛteva ca || 38 ||
[Analyze grammar]
kimetadbrūhi deveti so 'tha rājā sakautukaiḥ |
pṛṣṭo 'mātyair yathāvṛttaṃ tebhyaḥ sarvamavarṇayat || 39 ||
[Analyze grammar]
tato bhartṛgṛhaṃ buddhvā chittvā tāṃ karṇanāsikam |
kṛtvāṅkaṃ mantriṇo deśātsaruṇḍāṃ niravāsayan || 40 ||
[Analyze grammar]
chinnanāsikayā ruṇḍaṃ bodhisattvaṃ nṛpaśriyā |
yuktaṃ sadṛśasaṃyogaṃ tadā vidhiradarśayat || 41 ||
[Analyze grammar]
evaṃ duravadhāryaiva gatiścittasya yoṣitām |
daivasyevāvicārasya nīcaikābhimukhasya ca || 42 ||
[Analyze grammar]
evaṃ cātyaktaśīlānāṃ sasattvānāṃ jitakrudhām |
tuṣṭvevācintitā eva svayamāyānti saṃpadaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
ityākhyāya kathāṃ mantrī gomukhaḥ punareva saḥ |
naravāhanadattāya kathāmetāmavarṇayat || 44 ||
[Analyze grammar]
ko 'pyāsīdbodhisattvāṃśo vane kvāpi kṛtoṭajaḥ |
karuṇaikāgrahṛdayo mahāsattvastapaścaran || 45 ||
[Analyze grammar]
sa tatra jantūn āpannān piśācāṃś ca samuddharan |
aparāṃś ca jalair annaiḥ svaprabhāvād atarpayat || 46 ||
[Analyze grammar]
ekadānyopakārārthaṃ bhramanso 'trāṭavībhuvi |
mahāntaṃ kūpamadrākṣīttadantaś ca dadau dṛśam || 47 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca strī tadantaḥsthā taṃ dṛṣṭvoccair abhāṣata |
bho mahātmannahaṃ nārī siṃhaḥ svarṇaśikhaḥ khagaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
bhujagaś ceti catvāraḥ kūpe 'tra rajanau vayam |
patitās tad ataḥ kleśād uddhārāsmān kṛpāṃ kuru || 49 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā jagādaitāṃ striyaṃ yūyaṃ trayo yadi |
tamasāndhā nipatitāḥ khago 'tra patitaḥ katham || 50 ||
[Analyze grammar]
tathaivaiṣo 'pi patito vyādhajālena saṃyataḥ |
iti sāpi mahāsattvaṃ taṃ nārī pratyabhāṣata || 51 ||
[Analyze grammar]
tatas tān sa tapaḥśaktyā yāvad uddhartum icchati |
tāvac chaśākas noddhartuṃ siddhis tasya tv ahīyata || 52 ||
[Analyze grammar]
pāpeyaṃ strī dhruvaṃ siddhiretatsaṃbhāṣaṇāddhi me |
naṣṭā yatas tv atra tāvad yuktim anyāṃ karomy aham || 53 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya rajjvā tāṃstṛṇāveṣṭitayākhilān |
ujjahāra mahāsattvaḥ sa kūpātkurvataḥ stutim || 54 ||
[Analyze grammar]
savismayaś ca papracchas siṃhapakṣibhujaṃgamān |
vyaktā vāg vaḥ kathaṃ kīdṛgvṛttāntaś cocyatām iti || 55 ||
[Analyze grammar]
tataḥ siṃho 'bravīdvyaktavāco jātismarā vayam |
anyonyabādhakāścāsmadvṛttāntaṃ ca kramācchṛṇu || 56 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sa svavṛttāntaṃ siṃho vaktuṃ pracakrame |
asti vaidūryaśṛṅgākhyaṃ tuṣārādrau purottamam || 57 ||
[Analyze grammar]
padmavegābhidhāno 'sti tatra vidyādhareśvaraḥ |
vajravegābhidhānaś ca putrastasyodapadyata || 58 ||
[Analyze grammar]
sa vajravego 'haṃkārī virodhaṃ yenakenacit |
sākaṃ śauryamadāccakre loke vaidyādhare vasan || 59 ||
[Analyze grammar]
niṣedhataḥ pitus tasya yadā nāgaṇayadvacaḥ |
tadā pitā tamaśapanmartyaloke pateti saḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
tato naṣṭamado bhraṣṭavidyaḥ śāpahato rudan |
vajravegaḥ sa pitaraṃ śāpāntaṃ tamayācata || 61 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa tatpitā padmavego dhyātvābravītkṣaṇāt |
bhuvi viprasuto bhūtvā kṛtvāpyevaṃ madaṃ punaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
pituḥ śāpāttataḥ siṃho bhūtvā kūpe patiṣyasi |
mahāsattvaś ca kṛpayā kaś cittvāmuddhariṣyati || 63 ||
[Analyze grammar]
tasya pratyupakāraṃ ca vidhāyāpadi mokṣyase |
śāpād asmād iti pitā śāpāntaṃ tasya sa vyadhāt || 64 ||
[Analyze grammar]
atheha vajravego 'sau viprasyājani mālave |
haraghoṣābhidhānasya devaghoṣābhidhaḥ sutaḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
sa tatrāpyakarodvair aṃ bahubhiḥ śauryagarvataḥ |
bahubhir ma kṛthā vairamiti taṃ cāvadatpitā || 66 ||
[Analyze grammar]
akurvāṇaṃ vacas tasya śaptavān sa pitā krudhā |
śauryābhimānī durbuddhe siṃhastvaṃ bhava sāṃpratam || 67 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tasya pituḥ śāpāddevaghoṣaḥ punaś ca saḥ |
vidyādharāvatāraḥ sansiṃho jāto 'tra kānane || 68 ||
[Analyze grammar]
tam imaṃ viddhi māṃ siṃhaṃ so 'haṃ daivādbhramanniśi |
kūpe 'dya patito 'muṣminmahāsattvoddhṛtastvayā || 69 ||
[Analyze grammar]
tadyāmi tāvadāpac ca yadā syātkvāpi te tadā |
māṃ smarerupakāraṃ te kṛtvā mokṣye svaśāpataḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
ityūdīrya gate siṃhe bodhisattvena tena saḥ |
pṛṣṭaḥ suvarṇacūlo 'tha pakṣī svodantam abhyadhāt || 71 ||
[Analyze grammar]
asti vidyādharādhīśo vajradaṃṣṭro himācale |
tasya devyāmajāyanta pañca kanyā nirantarāḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa haramārādhya tapasā prāptavānsutam |
rājā rajatadaṃṣṭrākhyaṃ jīvitādadhikapriyam || 73 ||
[Analyze grammar]
sa tena pitrā bālo 'pi vidyāḥ snehena lambhitaḥ |
vṛddhiṃ rajatadaṃṣṭro 'tra bandhunetrotsavo yayau || 74 ||
[Analyze grammar]
ekadā bhaginīṃ jyeṣṭhāṃ nāmnā somaprabhāṃ ca saḥ |
gauryāḥ puraḥ piñjarakaṃ vādayantīmavaikṣata || 75 ||
[Analyze grammar]
dehi piñjarakaṃ mahyaṃ vādayāmy aham apy adaḥ |
ityayācata tāṃ so 'tha bālatvādanubandhataḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
sā tannādādyadā tasmai tadā cāpalataḥ svayam |
tasyāstatso 'pahṛtyaiva pakṣīvodapatan nabhaḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
sātha svasā tamaśapadyanme piñjarakaṃ haṭhāt |
hatvoḍḍīno 'si tatpakṣī svarṇacūlo bhaviṣyasi || 78 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā pādapatitenaitya sā tena yācitā |
svasā rajatadaṃṣṭreṇa tasya śāpāntam abravīt || 79 ||
[Analyze grammar]
pakṣī bhūtvāndhakūpe tvaṃ yadā mūḍha patiṣyasi |
uddhariṣyati kaścic ca tadā tvāṃ karuṇāparaḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
tasya kṛtvopakārāṃśaṃ śāpametaṃ tariṣyasi |
ity uktaḥ sa tayā bhrātā svarṇacūlaḥ khago 'jani || 81 ||
[Analyze grammar]
sa eṣa svarṇacūlo 'haṃ pakṣī bhraṣṭo 'vaṭe niśi |
ihoddhṛto 'smi bhavatā tadidānīṃ vrajāmy aham || 82 ||
[Analyze grammar]
āpadi tvaṃ smarermāṃ ca tava kṛtvā hyupakriyām |
śāpānmokṣye 'hamity uktvā so 'pi pakṣī yayau tataḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bodhisattvena tena pṛṣṭo bhujaṃgamaḥ |
svodantaṃ kathayām āsa tasmāyatra mahātmane || 84 ||
[Analyze grammar]
purā munikumāro 'hamabhūvaṃ kaśyapāśrame |
abhavattatra caiko me vayasyo muniputrakaḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
ekadā cāvatīrṇe 'sminsaraḥ snātuṃ vayasyake |
taṭasthito 'hamadrākṣaṃ triphaṇaṃ sarpamāgatam || 86 ||
[Analyze grammar]
tena bhīṣayituṃ taṃ ca vayasyaṃ narmaṇā mayā |
tatsaṃmukhaṃ taṭānte sa baddho mantrabalādahiḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇātsnātvā taṭaṃ prāpto madvayasyo vilokya saḥ |
aśaṅkitaṃ mahāhiṃ taṃ trasto moham upāgamat || 88 ||
[Analyze grammar]
cirādāśvāsitaḥ so 'tha mayā dhyānādavetya tat |
matkṛtaṃ trāsanaṃ kopācchapati sma sakhāpi mām || 89 ||
[Analyze grammar]
gacchedṛgeva triphaṇaḥ sarpo bhava mahāniti |
anunīto 'tha śāpāntamṛṣiputraḥ sa me 'vadat || 90 ||
[Analyze grammar]
sarpībhūtaṃ cyutaṃ kūpe yo 'sau tvāmuddhariṣyati |
tasyopakṛtyāvasare śāpamukto bhaviṣyasi || 91 ||
[Analyze grammar]
ity uktvaiva gate tasminneṣo 'haṃ sarpatāṃ gataḥ |
uddhṛto 'smi tvayā cādya kūpāttadyāmi saṃprati || 92 ||
[Analyze grammar]
smṛtaścaityopakāraṃ te kṛtvā mokṣye svaśāpataḥ |
ity uktvā bhujage yāte strī svavṛttamavarṇayat || 93 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ kṣatriyaputrasya bhāryā rājopasevinaḥ |
śūrasya tyāgino yūnaścārurūpasya māninaḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
kṛto 'nyapuruṣāsaṅgo mayā tadapi pāpayā |
tadvijñāya sa bhartā me nigrahāyākaronmatim || 95 ||
[Analyze grammar]
sakhīmukhāc ca tadbuddhvā tadaibāhaṃ palāyitā |
rātrau vanaṃ praviṣṭedaṃ kūpabhraṣṭoddhṛtā tvayā || 96 ||
[Analyze grammar]
tvatprasādādidānīṃ ca gatvā jīvāmi kutracit |
bhūyāttanme dinaṃ yatra kuryāṃte pratyupakriyām || 97 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā bodhisattvaṃ taṃ kulaṭā nikaṭāttataḥ |
gotravardhanasaṃjñasya rājñaḥ sā nagaraṃ yayau || 98 ||
[Analyze grammar]
tasya saṃgatimutpādya parivārajanaiḥ saha |
tasthau rājamahādevyā dāsībhāvāśrayeṇa sā || 99 ||
[Analyze grammar]
tasyāpi bodhisattvasya tasyāḥ saṃbhāṣaṇātstriyāḥ |
nāvirāsīdvane naṣṭasiddhermūlaphalādikam || 100 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kṣuttṛṣṇayā klāntaḥ prāksa siṃhaṃ tamasmarat |
smṛtāgataḥ sa caitasya vyadhādvṛttiṃ mṛgāmiṣaiḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
kaṃcitkālaṃ sa tanmāṃsaiḥ prakṛtisthaṃ vidhāya tam |
kesarī so 'bravītkṣīṇaḥ saśāpo me vrajāmy aham || 102 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā siṃhatāṃ muktvā bhūtvā vidyādharaś ca saḥ |
jagāma tadanujñātastamāmantrya nijaṃ padam || 103 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bodhisattvāṃśo vṛttiglānaḥ punaḥ khagam |
sasmāra svarṇacūlaṃ tam upāgātso 'pi tatsmṛtaḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
āveditārtis tenāsau gatvānīya khagaḥ kṣaṇāt |
ratnābharaṇasaṃpūrṇāṃ dadau tasmai karaṇḍikām || 105 ||
[Analyze grammar]
uvāca caitenārthena vṛttiḥ syāc chāśvatī tava |
mama jātaś ca śāpāntaḥ svasti te sādhayāmy aham || 106 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā so 'pi bhūtvaiva vidyādharakumārakaḥ |
svalokaṃ nabhasā gatvā prāpa rājyaṃ nijātpituḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
so 'pi ratnāni vikretuṃ bodhisattvaḥ paribhraman |
tatprāpa nagaraṃ yatra sā strī kūpoddhṛtā sthitā || 108 ||
[Analyze grammar]
tatraikasyāś ca vṛddhāyā brāhmaṇyā vijane gṛhe |
nidhāya tānyābharaṇānyāpaṇaṃ yāvadeti sasḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
tāvaddadarśa tām eva vane kūpātsamuddhṛtām |
striyaṃ saṃmukhamāyāntīṃ sāpi strī paśyati sma tam || 110 ||
[Analyze grammar]
saṃbhāṣaṇe kṛte 'nyonyamatha sā strī kathākramāt |
svaṃ rājamahiṣīpārśvasthitamasmai nyavedayat || 111 ||
[Analyze grammar]
so 'pi pṛṣṭasvavṛttāntastayā tasyai śaśaṃsa tām |
ratnābharaṇasaṃprāptiṃ svarṇacūlakhagādṛjuḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
nītvā cābharaṇaṃ tasyai vṛddhāveśmany adarśayat |
sāpi gatvā śaṭhā rājñyai svasvāminyai śaśaṃsa tat || 113 ||
[Analyze grammar]
tasyāś ca rājñyā gehāntaḥ svarṇacūlena pakṣiṇā |
nītaṃ chalena paśyantyā evābharaṇabhāṇḍakam || 114 ||
[Analyze grammar]
tac ca sā svapuraprāptaṃ rājñī tasyā mukhātstriyāḥ |
biddhvā viditavedyāyā rājānaṃ taṃ vyajijñapat || 115 ||
[Analyze grammar]
rājāpi bodhisattvaṃ taṃ darśitaṃ kustriyā tayā |
ānāyayatsābharaṇaṃ bhṛtyair baddhvā gṛhāttataḥ || 116 ||
[Analyze grammar]
paripṛcchya ca vṛttāntaṃ satyaṃ matvāpi tadvacaḥ |
sthāpayām āsa baddhaṃ taṃ gṛhītvābharaṇāny api || 117 ||
[Analyze grammar]
sa bandhastho 'tra sasmāra bodhisattvo bhujaṃgamam |
ṛṣiputrāvatāraṃ tam upatasthe ca so 'pi tam || 118 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā ca taṃ sa pṛṣṭārthaḥ sarpaḥ sādhum abhāṣata |
gatvāhaṃ veṣṭayāmyetamā mūrdhāntaṃ mahīpatim || 119 ||
[Analyze grammar]
na ca muñcāmyamuṃ yāvadāgatyokto 'smi na tvayā |
mokṣyāmyahaṃ nṛpaṃ sarpāditi tvaṃ ca vaderiha || 120 ||
[Analyze grammar]
tvayyāgate tvadvacasā mokṣyāmy ahamato nṛpam |
manmuktaścaiṣa rājā te svarājyārdhaṃ pradāsyati || 121 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā taṃ sa gatvaiva pariveṣṭitavānahiḥ |
rājānamāsta caitasya mūrdhni kṛtvā phaṇatrayam || 122 ||
[Analyze grammar]
hā hā daṣṭo 'hinā rājetyākrandati jane 'tha saḥ |
bodhisattvo 'bravīdrakṣāmyahaṃ nṛpamaheriti || 123 ||
[Analyze grammar]
śrutavadbhiś ca tadvākyaṃ vijñaptaḥ so 'nujīvibhiḥ |
ānāyya bodhisattvaṃ taṃ sarpākrānto 'bravīnnṛpaḥ || 124 ||
[Analyze grammar]
yadi māṃ mocayasyasmātsarpāttatte dadāmy aham |
rājyārdhamantarasthāś ca tavaite mantriṇo 'tra me || 125 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā bāḍhamity ukte mantribhiḥ sa jagāda tam |
bhujaṃgaṃ bodhisattvāṃśo muñca rājānamāśviti || 126 ||
[Analyze grammar]
tatastenāhinā mukto rājyārdhaṃ nṛpatirdadau |
sa tasmai bodhisattvāya so 'pi svastho 'bhavatkṣaṇāt || 127 ||
[Analyze grammar]
sarpaś ca kṣīṇaśāpaḥ san bhūtvā munikumārakaḥ |
sadasyākhyātavṛttānto jagāma nijamāśramam || 128 ||
[Analyze grammar]
evaṃ niścitamabhyeti śubham eva śubhātmanām |
evaṃ cātikramo nāma kleśāya mahatāmapi || 129 ||
[Analyze grammar]
aviśvāsāspadaṃ caiva strīṇāṃ spṛśati nāśayam |
prāṇadānopakāro 'pi kiṃ tāsāmanyaducyate || 130 ||
[Analyze grammar]
ityākhyāya kathāṃ vatsarājaputraṃ sa gomukhaḥ |
uvāca kathayāmyetāḥ punarmugdhakathāḥ śṛṇu || 131 ||
[Analyze grammar]
babhūva śramaṇaḥ kaścidvihāre kvāpi mūḍhadhīḥ |
sa rathyāyāṃ bhramañjātu śunā jānunyadaśyata || 132 ||
[Analyze grammar]
śvadaṣṭaḥ sa vihāraṃ svam upāgatya vyacintayat |
kiṃ vṛttaṃ jānuni tavetyekaikaḥ prakṣyatīha mām || 133 ||
[Analyze grammar]
pratyāyayiṣyāmy evaṃ ca kiyato 'haṃ kiyac ciram |
tadupāyaṃ karomy atra sarvān bodhayituṃ sakṛt || 134 ||
[Analyze grammar]
ityālocya samāruhya sa vihāropari drutam |
gṛhītvā granthimusalaṃ mūḍho bhikṣuravādayat || 135 ||
[Analyze grammar]
akāraṇamakāle kiṃ granthiṃ vādayasīti tam |
śrutvāścasryeṇa militāḥ papracchuratha bhikṣavaḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
śunā me bhakṣitaṃ jānu tadekaikasya pṛcchataḥ |
bruve 'haṃ kiyadityevaṃ yūyaṃ saṃghaṭitā mayā || 137 ||
[Analyze grammar]
tad budhyadhvaṃ samaṃ sarve jānu me paśyateti saḥ |
bhikṣūn pratyabravīd etāñ śvadaṣṭaṃ jānu darśayan || 138 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pārśvopapīḍaṃ te samagrā bhikṣavo 'hasan |
kiyanmātre kṛto 'nena saṃrambho 'yaṃ kiyāniti || 139 ||
[Analyze grammar]
ākhyātaḥ śramaṇo mūrkhaṣṭakkvamūrkho niśamyatāsm |
kadaryaḥ ko 'py abhūtkvāpi mūrkhaṣṭakko mahādhanaḥ || 140 ||
[Analyze grammar]
sabhāyaḥ sa sadā bhuṅkte saktūṃllavaṇavarjitān |
anyasyānnasya bubudhe naiva svādaṃ sa jātucit || 141 ||
[Analyze grammar]
ekadā prerito dhātrā sa bhāryām abravīnnijām |
kṣīriṇīṃ prati jātā me śraddhā tāmadya me paca || 142 ||
[Analyze grammar]
tatheti tasya sā bhāryā papāca kṣīriṇīṃ tadā |
tasthau cābhyantare guptaṃ sa ṭakkaḥ śayanaṃ śritaḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā prāghuṇikaḥ kaścid atra me mā sma bhūditi |
tāvattasya suhṛddhūrtaṣṭakkastatraika yāyayau || 144 ||
[Analyze grammar]
kva te bharteti papraccha sa ca tāṃ tasya gehinīm |
sāpy adattotarā tasya prāviśadbharturantikam || 145 ||
[Analyze grammar]
ākhyātamittrāgamanā so 'pi bhāryāṃ jagāda tām |
upaviśyeha rudatī pādāvādāya tiṣṭha me || 146 ||
[Analyze grammar]
bhartā me mṛta ityevaṃ vadeś ca suhṛdaṃ mama |
tato gate 'sminn āvābhyāṃ bhoktavyā kṣīriṇī sukham || 147 ||
[Analyze grammar]
ity uktā tena yāvat sā pravṛttā rodituṃ tadā |
tāvat praviśya so 'pṛcchatkimetaditi tāṃ suhṛt || 148 ||
[Analyze grammar]
bhartā mṛto me paśyeti tayāktaḥ sa vyacintayat |
kva pacantī mayā dṛṣṭā sukhitā kṣīriṇāmiyam || 149 ||
[Analyze grammar]
kvādhunaiva vipanno 'yametadbhartā vinā rujam |
nūnaṃ māṃ prāghunaṃ dṛṣṭvā kṛtamābhyāmidaṃ mṛṣā || 150 ||
[Analyze grammar]
tanmayā naiva gantavyamityalocyopaviśya saḥ |
dhūrto hā mittra hā mittretyākrandaṃs tatra tasthivān || 151 ||
[Analyze grammar]
śrutākrandāḥ praviśyātra bāndhavā mṛtavatsthitam |
śmaśānaṃ bhautaṭakkaṃ taṃ netumāsansamudyatāḥ || 152 ||
[Analyze grammar]
uttiṣṭha bāndhavair yāvadetair nītvā na dahyase |
ity upāṃśvavadatkarṇamūle bhāryā tadā ca tam || 153 ||
[Analyze grammar]
maivaṃ śaṭho 'yaṃ ṭakko me kṣīriṇīṃ bhoktumicchati |
nottiṣṭhāmi tad etasminn agate 'haṃ mṛto yadi || 154 ||
[Analyze grammar]
prāṇebhyo 'py annamuṣṭirhi mādṛśānāṃ garīyasi |
iti pratyabravīdbhāryām upāṃśveva sa tāṃ jaḍaḥ || 155 ||
[Analyze grammar]
tatastena kumittreṇa nītvā taiḥ svajanaiś ca saḥ |
dahyamāno 'pi niśceṣṭo dadau nāmaraṇādvacaḥ || 156 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sa mūḍho vijahau prāṇānna kṣīriṇīṃ punaḥ |
kleśārjitaṃ ca bubhuje tasyānyair helayā dhanam || 157 ||
[Analyze grammar]
śrutaḥ kadaryaḥ śrūyantāmamī mārjārabhautakāḥ |
ujjayinyām upādhyāyo mugdhaḥ ko 'py abhavanmaṭhe || 158 ||
[Analyze grammar]
tatra nidrā na tasyābhūnmūṣakopadravānniśi |
tatkhinnastac ca suhṛde sa kasmaicidavarṇayast || 159 ||
[Analyze grammar]
mārjāraṃ sthāpayānīya so 'tra khādati mūṣakān |
iti so 'pi suhṛdviprastamupādhyāyamabravīt || 160 ||
[Analyze grammar]
mārjāraḥ kīdṛśaḥ kvāste na sa dṛṣṭacaro mayā |
ity uktavatyupādhyāye taṃ suhṛtso 'bravītpunaḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
kācare locane tasya varṇaḥ kapiladhūsaraḥ |
pṛṣṭhe ca lomaśaṃ carma rathyāsvaṭati ceha saḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
tadebhistvamabhijñānair anviṣyānāyayāśu tam |
mitra mārjāramity uktvā tatsuhṛtsa yayau gṛham || 163 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śiṣyānupādhyāyaḥ sa jagāda jaḍo nijān |
abhijñānāni yuṣmābhiḥ śrutānyeva sthitair iha || 164 ||
[Analyze grammar]
tadanviṣyata mārjāraṃ rathyāsu tamiha kva cit |
tatheti te gatāḥ śiṣyās tatra bhremuritas tataḥ || 165 ||
[Analyze grammar]
tathāpi na tu tair dṛṣṭo mārjāraḥ sa kadācana |
athaikaṃ te baṭuṃ rathyāmukhādaikṣanta nirgatam || 166 ||
[Analyze grammar]
kācaraṃ netrayugale varṇe dhūsarapiṅgalam |
pṛṣṭhopari dadhānaṃ ca lomaśaṃ hariṇājinam || 167 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā taṃ saiṣa mārjāraḥ prāpto 'smābhir yathāśrutaḥ |
ityavaṣṭabhya taṃ ninyurupādhyāyāntikaṃ ca te || 168 ||
[Analyze grammar]
upādhyāyo 'pi mittroktair yuktaṃ mārjāralakṣaṇaiḥ |
dṛṣṭvā taṃ sthāpayām āsa rātrau tatra maṭhāntare || 169 ||
[Analyze grammar]
mārjāro nūnamastīti mene so 'pi baṭurjaḍaḥ |
mārjārākhyāṃ kṛtāṃ śṛṇvannātmanastair abuddhibhiḥ || 170 ||
[Analyze grammar]
sa ca bhauto baṭuḥ śiṣyas tasya viprasya yena tat |
upādhyāyasya tasyoktaṃ maitryā mārjāralakṣaṇam || 171 ||
[Analyze grammar]
prātaḥ so 'trāgato vipro baṭumantarvilokya tam |
iha kenāyamānīta iti bhautānuvāca tān || 172 ||
[Analyze grammar]
śrutopalakṣaṇastvatto mārjāro 'smābhir eṣa saḥ |
ānīta ity upādhyāyo bhautaḥ śiṣyāś ca te 'vadan || 173 ||
[Analyze grammar]
tato vihasya so 'vādīdvipro mūḍhāḥ kva mānuṣaḥ |
kva ca tiryaksa mārjāraścatuṣpātpucchavānapi || 174 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā taṃ baṭuṃ muktvā te 'bruvanmandabuddhayaḥ |
tarhyanviṣyānayāmastaṃ mārjāraṃ tādṛśaṃ punaḥ || 175 ||
[Analyze grammar]
evam uktavato mūḍhāñjanas tatra jahāsa tān |
ajñatā nāma kasyeha nopahāsāya jāyate || 176 ||
[Analyze grammar]
mārjārabhautaḥ kathitaḥ śrūyantāmapare 'py amī |
āsīdbahūnāṃ mugdhānāṃ mukhyo mugdho maṭhe kva cit || 177 ||
[Analyze grammar]
sa kenacid vācyamānād dharmaśāstrāt kadācana |
taḍāgakartur aśrauṣīd amutra sumahatphalam || 178 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa dhanasaṃpūrṇo vipulaṃ vāripūritam |
taḍāgaṃ kārayām āsa nātidūre nijānmaṭhāt || 179 ||
[Analyze grammar]
ekadā sa taḍāgaṃ taṃ draṣṭuṃ mugdhāgraṇīrgataḥ |
kenāpyutpāṭitānyasya pulināni vyalokayat || 180 ||
[Analyze grammar]
tathaivāgatya so 'nyedyurutkhātaṃ taṭamanyataḥ |
dṛṣṭvā tasya taḍāgasya sodvegaḥ samacintayat || 181 ||
[Analyze grammar]
prātaḥ prabhātād ārabhya sthāsyāmīhaiva vāsaram |
drakṣyāmi kaḥ karoty etad ity ālocya yayau prage || 182 ||
[Analyze grammar]
anyedyuryāvadetyāste tāvattatra dadarśa saḥ |
divo 'vatīrya śṛṅgābhyāṃ khanantaṃ vṛṣabhaṃ taṭam || 183 ||
[Analyze grammar]
divyo vṛṣo 'yaṃ tatkiṃ na divaṃ yāmi sahāmunā |
ity upetya vṛṣasyāsya hastābhyāṃ pucchamagrahīt || 184 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pucchāgralagnaṃ taṃ bhautamutkṣipya vegataḥ |
kṣaṇānnināya kailāsaṃ svaṃ dhāma bhagavānvṛṣaḥ || 185 ||
[Analyze grammar]
tatra divyāni bhakṣyāṇi modakādīny avāpya saḥ |
bhuñjāno nyavasad bhauto dināni katicit sukhaṃ || 186 ||
[Analyze grammar]
gatātagāni kurvāṇaṃ sa dṛṣṭvā taṃ mahāvṛṣam |
acintayata bhautānāṃ mukhyo daivena mohitaḥ || 187 ||
[Analyze grammar]
gacchāmi vṛṣapucchāgralagnaḥ paśyāmi bāndhavān |
kathayitvādbhutamidaṃ tathaivaiṣyāmyahaṃ punaḥ || 188 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya vṛṣabhasyaikadopetya tasya saḥ |
ālambya gacchataḥ pucchamāgādbhauto bhuvastalam || 189 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prāpto maṭhe bhautair anyair āśliṣya tatsthitaiḥ |
kva gato 'sīti pṛṣṭastaṃ svavṛttāntaṃ śaśaṃsa saḥ || 190 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sarve śrutāścasryā bhautāste prārthayanta tam |
prasīda naya tatrāsmānapi bhojaya modakān || 191 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa tathetyetānyuktimuktvāpare dine |
taḍāgopāntamanayatsa ca tatrāyayau vṛṣaḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
jagrāha tasya lāṅgūlaṃ mukhyaḥ pāṇidvayena saḥ |
tasyāspyagṛhṇāccaraṇāvanyastasyāpi cetaraḥ || 193 ||
[Analyze grammar]
ityanyonyāṅghrilagnaistair bhautair yāvac ca śṛṅkhalā |
racitā sa vṛṣastāvadutpapāta javānnabhaḥ || 194 ||
[Analyze grammar]
yāti tasmiṃś ca vṛṣabhe lāṅgūlālambibhautake |
mukhyabhautaṃ tamaprākṣīdeko bhauto 'tha daivataḥ || 195 ||
[Analyze grammar]
śraddhāmākhyāhi nastāvadyatheṣṭasulabhā divi |
kiyatpramāṇā bhavatā modakā bhakṣitā iti || 196 ||
[Analyze grammar]
tato bhraṣṭānusaṃdhāno vṛṣapucchaṃ vimucya tam |
padmākārau karau kṛtvā saṃśliṣṭau bhautanāyakaḥ || 197 ||
[Analyze grammar]
iyatpramāṇā ity āśu yāvat tān prativakti saḥ |
tāvat so 'nye ca te sarve khān nipatya vipedire || 198 ||
[Analyze grammar]
vṛṣaḥ prāyāc ca kailāsaṃ jano dṛṣṭvā jahāsa ca |
doṣāya nirvimarśaivaṃ bhautapraśnottarakriyā || 199 ||
[Analyze grammar]
śrutā dyugāmino bhautāḥ śrūyatāmaparo 'py ayam |
kaścidbhauto visasmāra mārgaṃ mārgāntaraṃ vrajan || 200 ||
[Analyze grammar]
tarornadītaṭasthasya gacchāsyoparivartmanā |
ity ucyate sma panthānaṃ paripṛcchañjanaiś ca saḥ || 201 ||
[Analyze grammar]
tatas tasya taroḥ pṛṣṭhaṃ gatvārūḍhaḥ sa mūḍhadhīḥ |
etatpṛṣṭhena me panthā upadiṣṭo janair iti || 202 ||
[Analyze grammar]
tatpṛṣṭhe sarpataścāsya bharātparyantavartinī |
śākhā nanāma yatnena papātālambya naiṣa tām || 203 ||
[Analyze grammar]
tāmālambya sthito yāvattāvattenāyayau pathā |
āroheṇoparisthena nadyāṃ pītajalaḥ karī || 204 ||
[Analyze grammar]
taṃ dṛṣṭvā taruśākhāgralambhī bhautaḥ sa dīnavāk |
mahātmanmāṃ gṛhāṇeti hastyāroham uvāca tam || 205 ||
[Analyze grammar]
hastyārohaś ca bhautaṃ tam avatārayituṃ taroḥ |
pādayor agrahīd dvābhyāṃ pāṇibhyām ujjhitāṅkuśaḥ || 206 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca nirgatya gate gaje bhautasya tasya saḥ |
lalambe pādayohastipako vṛkṣāgralambinaḥ || 207 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa tvarayan bhauto hastyārohaṃ tam abhyadhāt |
yadi jānāsi tacchrighraṃ yat kiṃcid gīyatāṃ tvayā || 208 ||
[Analyze grammar]
ito 'vatārayejjātu yacchrutvāgatya nau janaḥ |
patitāvanyathādhastāddharedāvāmiyaṃ nadī || 209 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sa gajārohastena mañju tathā jagau |
yathā sa eva bhauto 'tra paritoṣamagātparam || 210 ||
[Analyze grammar]
sādhuvādaṃ ca sa dadadvismṛtyojjhitapādapaḥ |
dātuṃ prāvartata dvābhyāṃ hastābhyāṃ choṭikāṃ jaḍaḥ || 211 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ vinipatyaiva sahastyāroha eva saḥ |
nadyāṃ vipede mūrkhair hi saṅgaḥ kasyāsti śarmaṇe || 212 ||
[Analyze grammar]
ityākhyāya kathāṃ bhūyo vatseśvarasutāya saḥ |
gomukhaḥ kathayām āsa hiraṇyākṣakathāmimām || 213 ||
[Analyze grammar]
astīha himavatkukṣau deśaḥ pṛthvīśiromaṇiḥ |
kaśmīra iti vidyānāṃ dharmasya ca niketanam || 214 ||
[Analyze grammar]
tatrādhiṣṭhānamabhavaddhiraṇyapuranāmakam |
kanakākṣa iti khyātastasminrājā babhūva ca || 215 ||
[Analyze grammar]
tasya ratnaprabhādevyāṃ śaṃkarārādhanodbhavaḥ |
putro hiraṇyākṣa iti kṣmāpaterudapadyata || 216 ||
[Analyze grammar]
sa jātu gulikākrīḍāṃ kurvan gulikayā chalāt |
tāpasīṃ rājatanayo mārgāyātām atāḍayat || 217 ||
[Analyze grammar]
sā tāpasī jitakrodhā rājaputraṃ vihasya tam |
yogīśvarī hiraṇyākṣam uvāca vikṛtānanā || 218 ||
[Analyze grammar]
svayauvanādikair īdṛg darpaś cet tava tāṃ yadi |
mṛgāṅkalekhām āpnoṣi bhāryāṃ tat kīdṛśo bhavet || 219 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā kṣamayitvā tāṃ rājaputraḥ sa pṛṣṭavān |
keṣā mṛgāṅkalekhākhyā bhagavatyucyatāmiti || 220 ||
[Analyze grammar]
tatas taṃ sābravīdasti śaśitejā iti śrutaḥ |
vidyādharendro himavatyacalendre mahāyaśāḥ || 221 ||
[Analyze grammar]
mṛgāṅkalekhā tasyāsti tanayā varakanyakā |
rūpeṇa dyucarendrāṇā niśāsūnnidrakapradā || 222 ||
[Analyze grammar]
sā cānurūpā bhāryā te tasyāstvamucitaḥ patiḥ |
ity uktaḥ siddhatāpasyā hiraṇyākṣo jagāda tām || 223 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ bhagavati prāpyā mayā sā tarhi kathyatām |
tac chrutvā sā hiraṇyākṣaṃ taṃ yogeśvaryabhāṣata || 224 ||
[Analyze grammar]
gatvāhaṃ tvatkathākhyānādupalapsye tadāśayam |
āgatya cāham eva tvāṃ tatra neṣyāmyataḥ param || 225 ||
[Analyze grammar]
ihāsti yo 'mareśākhyo devastatketane tvayā |
prātaḥ prāpsyāsmi nityaṃ hi tamarcitum upaimy aham || 226 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā nabhasā prāyāttāpasī sā svasiddhitaḥ |
tasyā mṛgāṅkalekhāyā nikaṭaṃ tuhinācalam || 227 ||
[Analyze grammar]
tatra tasyai hiraṇyākṣaguṇān yuktyā śaśaṃsa sā |
tathā yathā divyakanyā sātyutkaivam uvāca tām || 228 ||
[Analyze grammar]
tādṛśaṃ cenna bhartāraṃ prāpnuyāṃ bhagavaty aham |
tanniṣphalena kiṃ kāryamamunā jīvitena me || 229 ||
[Analyze grammar]
ityārūḍhasmarāveśā nītvā tatkathayā dinam |
mṛgāṅkalekhā tāpasyā sahovāsa tayā niśām || 230 ||
[Analyze grammar]
tāvat so 'pi hiraṇyākṣastaccintānītavāsaraḥ |
suptaḥ kathaṃcijjagade gauryā svapne niśākṣaye || 231 ||
[Analyze grammar]
vidyādharaḥ san prāptas tvaṃ muniśāpena martyatām |
tāpasyāḥ karasaṃsparśādetasyā mokṣyase tataḥ || 232 ||
[Analyze grammar]
mṛgāṅkalekhāṃ ca tatastāmāśu pariṇeṣyasi |
taccintā nātra kāryā te pūrvabhāryā hi sā tava || 233 ||
[Analyze grammar]
ityādiśyaiva sā devī tiro 'bhūttasya so 'pi ca |
prabudhya prātar utthāya cakre snānādimaṅgalam || 234 ||
[Analyze grammar]
tato 'vareśvarasyāgre gatvā tasthau praṇamya tam |
yatra saṃketakaṃ tasya tāpasyā vihitaṃ tayā || 235 ||
[Analyze grammar]
atrāntare ca katham apy āptanidrāṃ svamandire |
mṛgāṅkalekhām apitāṃ gaurī svapne samādiśat || 236 ||
[Analyze grammar]
kṣīṇaśāpaṃ hiraṇyākṣaṃ jātaṃ vidyādharaṃ punaḥ |
karasparśena tāpasyāḥ patiṃ prāpsyasy alaṃ śucā || 237 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāntarhitāyāṃ ca devyāṃ prātaḥ prabudhya sā |
mṛgāṅkalekhā tāpasyai tasyai svapnaṃ śaśaṃsa tam || 238 ||
[Analyze grammar]
sā tac chrutvaiva cāgatya bhūlokaṃ siddhatāpasī |
sthitaṃ kṣetre 'mareśasya hiraṇyākṣaṃ tam abhyadhāt || 239 ||
[Analyze grammar]
ehi vaidyādharaṃ lokaṃ putrety uktvā kareṇa sā |
praṇataṃ taṃ samādāya bāhāvudapatan nabhaḥ || 240 ||
[Analyze grammar]
tāvat sa sa hiraṇyākṣo bhūtvā vidyādhareśvaraḥ |
smṛtvā śāpakṣayājjātiṃ tāpasīṃ tām abhāṣata || 241 ||
[Analyze grammar]
himādrau vajrakūṭākhye pure jānīhi māmiyam |
vidyādharāṇāṃ rājānaṃ nāmnāpyamṛtatejasam || 242 ||
[Analyze grammar]
so 'hamullaṅghanakrodhācchāpaṃ prāpya purā muneḥ |
martyayonim upāgacchaṃ tvatkarasparśanāvadhim || 243 ||
[Analyze grammar]
śaptasya me tadā bhāryā yā duḥkhādajahattanum |
saiṣā mṛgāṅkalekhādya jātā pūrvapriyā mama || 244 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ ca tvayā sārdhaṃ gatvā prāpsyāmi tāmaham |
tvatkarasparśapūtasya śāntaḥ śāpo hi so 'dya me || 245 ||
[Analyze grammar]
iti bruvaṃstayā sākaṃ tāpasyā gaganena saḥ |
jagāmāmṛtatejāstaṃ himādriṃ dyucarādhipaḥ || 246 ||
[Analyze grammar]
mṛgāṅkalekhām udyānasthitāṃ tatra dadarśa saḥ |
sāpy apaśyat tam āyāntaṃ tāpasyāveditaṃ tayā || 247 ||
[Analyze grammar]
citraṃ śrutipathenādau praviśyānyonyamānasam |
anirgatyāpyaviśatāṃ dṛṣṭimārgeṇa tau punaḥ || 248 ||
[Analyze grammar]
vivāhasiddhaye pitre tvayedaṃ kathyatāmiti |
ūce mṛgāṅkalekhātra tāpasyā prauḍhayā tayā || 249 ||
[Analyze grammar]
tato lajjānatamukhī sā gatvā pitaraṃ nijam |
sakhīmukhena tatsarvaṃ bodhayām āsa tatkṣaṇam || 250 ||
[Analyze grammar]
so 'pi svapne 'mbikādiṣṭastatpitā khecareśvaraḥ |
tamanaiṣītsvabhavanaṃ saṃmānyāmṛtatejasam || 251 ||
[Analyze grammar]
dadau mṛgāṅkalekhāṃ ca tasmai tāṃ sa yathāvidhi |
kṛtodvāhaś ca taṃ vajrakūṭaṃ svaṃ prayayau puram || 252 ||
[Analyze grammar]
tatra so 'mṛtatejāḥ svaṃ rājyaṃ prāpya sabhāryakam |
ānītaṃ siddhatāpasyā martyatvātpitaraṃ nijam || 253 ||
[Analyze grammar]
kanakākṣaṃ tamabhyarcya bhogaiḥ prāpayya bhūtalam |
mṛgāṅkalekhayā sākaṃ tāmṛddhiṃ bubhuje ciram || 254 ||
[Analyze grammar]
iti pūrvakarmavihitaṃ bhavitavyaṃ jagati yasya jantoryat |
tadayatnena sa purataḥ patitaṃ prāpnotyasādhyamapi || 255 ||
[Analyze grammar]
evaṃ gomukhakathitāṃ śaktiyaśasyutsuko niśamya kathām |
śayane niśi naravāhanadatto nidrāmasau bheje || 256 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 9
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!