Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 6
tataḥ pratīkṣamāṇaṃ taṃ vatsarājamupetya saḥ |
yaugandharāyaṇo dhūrtaḥ prātarmantrī vyajijñapat || 1 ||
[Analyze grammar]
lagnaḥ kaliṅgasenāyā devasya ca śubhāvahaḥ |
vivāhamaṅgalāyeha kiṃ nādy aiva vilokyate || 2 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'bravīdrājā mamāpyevaṃ hṛdi sthitam |
tāṃ vinā hi muhūrtaṃ me sthātuṃ na sahate manaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
ity uktvaiva sa tatkālaṃ pratīhāraṃ puraḥsthitam |
ādiśyānāyayām āsa gaṇakānsaralāśayaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tena pṛṣṭā mahāmantripūrvasthāpitasaṃvidaḥ |
ūcurlagno 'nukūlo sti rājño māseṣu ṣaṭsvitaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva mṛṣā kopaṃ kṛtvā yaugandharāyaṇaḥ |
ajñā ime dhig ity uktvā rājānaṃ nipuṇo 'bravīt || 6 ||
[Analyze grammar]
yo 'sau jñānīti devena pūjito gaṇakaḥ purā |
sa nāgato 'dya taṃ pṛṣṭvā yathāyuktaṃ vidhīyatām || 7 ||
[Analyze grammar]
etanmantrivacaḥ śrutvā vatseśo gaṇakaṃ tadā |
tam apy ānāyayām āsa dolārūḍhena cetasā || 8 ||
[Analyze grammar]
so 'py asya kālahārāya sthitasaṃvit tathaiva tam |
lagnaṃ pṛṣṭo 'bravīddhyātvā ṣaṇmāsānte vyavasthitam || 9 ||
[Analyze grammar]
tato rājānamudvigna iva yaugandharāyaṇaḥ |
jagāda deva kartavyaṃ kimatrādiśyatāmiti || 10 ||
[Analyze grammar]
rājāpyutkaḥ sulagnaiṣī sa vimṛśya tato 'bhyadhāt |
kaliṅgasenā praṣṭavyā sā kimāhetavekṣyatām || 11 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sā tathety uktvā gṛhītvā gaṇakadvayam |
pārśvaṃ kaliṅgasenāyā yayau yaugandharāyaṇaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
tayā kṛtādaro dṛṣṭvā tadrūpaṃ sa vyacintayat |
prāpyemāṃ vyasanādrājā sarvaṃ rājyaṃ tyajed iti || 13 ||
[Analyze grammar]
uvāca cainām udvāhalagnaṃ te gaṇakaiḥ saha |
niścetum āgato 'smy etair janmarkṣaṃ tan nivedyatām || 14 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā janmanakṣatraṃ tasyāḥ parijanoditam |
gaṇakāste mṛṣā kṛtvā vicāraṃ mantrisaṃvidā || 15 ||
[Analyze grammar]
lagnaṃ tam eva tatrāpi māsaṣaṭkāntavartinam |
nārvāgataḥ puro 'stīti vadantaḥ punarabhyadhuḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
śrutvā dūrataraṃ taṃ ca lagnamāvignacetasi |
tataḥ kaliṅgasenāyāṃ tanmahattarako 'bhyadhāt || 17 ||
[Analyze grammar]
prekṣyo lagno 'nukūlaḥ prāgyena syādetayoḥ śubham |
yāvatkālaṃ hi daṃpatyoḥ kiṃ cireṇācireṇa vā || 18 ||
[Analyze grammar]
etanmahattaravacaḥ śrutvā sarve 'pi tatkṣaṇam |
saduktam evam evaitad iti tatra babhāṣire || 19 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇo 'py āha hā kulagne kṛte ca naḥ |
kaliṅgadattaḥ saṃbandhī rājā khedaṃ vrajed iti || 20 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kaliṅgasenāpi sarvāṃstānavaśā satī |
yathā bhavanto jānantīty uktvā tūṣṇīṃ babhūva sā || 21 ||
[Analyze grammar]
tadeva ca vacas tasyā gṛhītvāmantrya tāṃ tataḥ |
yaugandharāyaṇo rājñaḥ pārśvaṃ sagaṇako yayau || 22 ||
[Analyze grammar]
tatra tasmai tadāvedya vatseśāya tathaiva saḥ |
yuktyā ca tamavasthāpya sa jagāma nijaṃ gṛham || 23 ||
[Analyze grammar]
siddhakālātipātaś ca kāryaśeṣāya tatra saḥ |
yogeśvarākhyaṃ suhṛdaṃ sasmāra brahmarākṣasam || 24 ||
[Analyze grammar]
sa pūrvapratipannastaṃ svairaṃ dhyānādupasthitaḥ |
rākṣaso mantriṇaṃ natvā kiṃ smṛto 'smīty avocata || 25 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa mantrī tasmai taṃ kṛtsnaṃ vyasanadaṃ prabhoḥ |
kaliṅgasenāvṛttāntam uktvā bhūyo jagāda tam || 26 ||
[Analyze grammar]
kālo mayā hṛto mittra tanmadhye tvaṃ svayuktitaḥ |
vṛttaṃ kaliṅgasenāyāḥ pracchanno 'syā nirūpayeḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
vidyādharādayastāṃ hi channaṃ vāñchanti niścitam |
yato 'nyā tādṛśī nāsti rūpeṇāsmiñjagattraye || 28 ||
[Analyze grammar]
ataḥ kenāpi siddhena saṅgaṃ vidyādhareṇa vā |
gacchetsā yadi tac ca tvaṃ paśyestadbhadrakaṃ bhavet || 29 ||
[Analyze grammar]
anyarūpāgataś cātra lakṣyaste divyakāmukaḥ |
svāpakāle yato divyāḥ suptāḥ sve rūpa āsate || 30 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tvaddṛṣṭitas tasyā doṣo 'smābhir vilokyate |
tasyāṃ rājā virajyec ca tatkāryaṃ nirvahec ca naḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
ity ukto mantriṇā tena so 'bravīdbrahmarākṣasaḥ |
yuktyāham eva kiṃ naitāṃ dhvaṃsayāmi nihanmi vā || 32 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva mahāmantrī taṃ sa yaugandharāyaṇaḥ |
uvāca naitatkartavyam adharmo hi mahān bhavet || 33 ||
[Analyze grammar]
yaś ca dharmamabādhitvā svena saṃsarate pathā |
tasyopayāti sāhāyyaṃ sa evābhīṣṭasiddhiṣu || 34 ||
[Analyze grammar]
tattasyāḥ svotthito doṣaḥ prekṣaṇīyastvayā sakhe |
yenāsmābhirbhavanmaitryā rājakāryaṃ kṛtaṃ bhavet || 35 ||
[Analyze grammar]
iti mantrivarādiṣṭaḥ sa gatvā brahmarākṣasaḥ |
gṛhaṃ kaliṅgasenāyā yogacchannaḥ praviṣṭavān || 36 ||
[Analyze grammar]
atrāntare sakhī tasyāḥ sā mayāsuraputrikā |
āgāt kaliṅgasenāyāḥ pārśvaṃ somaprabhā punaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
sā pṛṣṭvā rātrivārtāṃ tāṃ yuktabandhuṃ mayātmajā |
rājaputrīm uvācaivaṃ tasmiñ śṛṇvati rākṣase || 38 ||
[Analyze grammar]
adya pūrvāhṇa evāhaṃ vicitya tvām ihāgatā |
channā tvatiṣṭhaṃ tvatpārśve dṛṣṭvā yaugandharāyaṇam || 39 ||
[Analyze grammar]
śrutaś ca yuṣmadālāpaḥ sarvaṃ cāvagataṃ mayā |
tatkiṃ tvayā hy a evaitadārabdhaṃ manniṣiddhayā || 40 ||
[Analyze grammar]
avyapohyānimittaṃ hi kāryaṃ cāvagataṃ mayā |
tadaniṣṭāya kalpteta tathā cemāṃ kathāṃ śṛṇu || 41 ||
[Analyze grammar]
antarvedyām abhūt pūrvaṃ vasudatta iti dvijaḥ |
visṇudattābhidhānaś ca putras tasyodapadyata || 42 ||
[Analyze grammar]
sa viṣṇudatto vayasā pūrṇaṣoḍaśavatsaraḥ |
gantuṃ pravavṛte vidyāprāptaye valabhīṃ purīm || 43 ||
[Analyze grammar]
milanti sma ca tasyānye sapta viprasutāḥ samāḥ |
saptāpi te punarmūkhāḥ sa vidvānsatkulodgataḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
kṛtvānyonyaparityāgaśapathaṃ taiḥ samaṃ tataḥ |
viṣṇudattaḥ pratasthe sa pitroravidito niśi || 45 ||
[Analyze grammar]
prasthitaś cāgrato 'kasmād animittam upasthitam |
dṛṣṭvā so 'tra vayasyāṃstānsahaprasthāyino 'bhyadhāt || 46 ||
[Analyze grammar]
animittamidaṃ hanta yuktamadya nivartitum |
punar eva prayasyāmaḥ siddhaye śakunānvitāḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva sakhāyastaṃ mūrkhāḥ saptāpi te 'bruvan |
mṛṣā mājīgaṇaḥ śaṅkāṃ nahyato bibhimo vayam || 48 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ cedbibheṣi tanmā gā vayaṃ yāmo 'dhunaiva tu |
prātarviditaghṛttāntā nāsmāṃstyakṣyanti bāndhavāḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
ity uktavadbhirajñaistaiḥ sākaṃ śapathayantritaḥ |
viṣṇudatto yayāveva sa smṛtvāghaharaṃ harim || 50 ||
[Analyze grammar]
rātryante ca vilokyānyadanimittaṃ punarvadan |
mūrkhaistaiḥ sakhibhiḥ sarvaiḥ sa evaṃ nirabhartsyata || 51 ||
[Analyze grammar]
etadevānimittaṃ naḥ kimanyenādhvamīluka |
yattvamasmābhirānītaḥ kākaśaṅkī pade pade || 52 ||
[Analyze grammar]
ityādi bhartsanāṃ kṛtvā gacchadbhis taiḥ samaṃ ca saḥ |
vivaśaḥ prayayau viṣṇudattas tūṣṇīṃ babhūva ca || 53 ||
[Analyze grammar]
nopadeśo vidhātavyo mūrkhasya svābhicāriṇaḥ |
saṃskāro 'vaskarasyeva tiraskarakaro hi saḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
eko bahūnāṃ mūrkhāṇāṃ madhye nipatato budhaḥ |
padmaḥ pāthastaraṅgāṇām iva viplavate dhruvam || 55 ||
[Analyze grammar]
tasmādeṣāṃ na vaktavyaṃ mayā bhūyo hitāhitam |
tūṣṇīm eva prayātavyaṃ vidhiḥ śreyo vidhāsyati || 56 ||
[Analyze grammar]
ity ādyākalayanmūrkhaiḥ prakramaṃstaiḥ samaṃ pathi |
viṣṇudatto dinasyānte śabaragrāmamāpa saḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
tatra bhrāntvā niśi prāpa taruṇyādhiṣṭhitaṃ striyā |
gṛham ekaṃ yayāce ca nivāsaṃ so 'tha tāṃ striyam || 58 ||
[Analyze grammar]
tayā datte 'pavarake sahānyaistair viveśa saḥ |
sakhibhiste ca saptāpi tatra nidrāṃ kṣaṇaṃ yayuḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
sa eko jāgradevāsīdamanuṣyagṛhāśrayāt |
svapantyajñā hi niśceṣṭāḥ kuto nidrā vivekinām || 60 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca tatra puruṣaḥ ko 'py eko nibhṛtaṃ yuvā |
abhyantaragṛhaṃ tasyāḥ praviveśāntikaṃ striyāḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
tena sākaṃ ca sā reme ciraṃ guptābhibhāṣiṇī |
ratiśrāntau ca tau devānnidrāṃ dvāvapi jagmatuḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
tac ca dīpaprakāśena sarvaṃ dvārāntareṇa saḥ |
viṣṇudatto viloky aivaṃ sanirvedamacintayat || 63 ||
[Analyze grammar]
kaṣṭaṃ kathaṃ praviṣṭāḥ smo duścāriṇyāḥ striyā gṛham |
dhruvaṃ jñāto 'yam etasyā na kaumāraḥ patiḥ punaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
nānyathā hi bhavatyeṣā saśaṅkanibhṛtā gatiḥ |
mayā capalacitteyamādāveva ca lakṣitā || 65 ||
[Analyze grammar]
anyālābhāt praviṣṭāḥ smaḥ kiṃ tv atrānyonyasākṣiṇaḥ |
ity evaṃ cintayañ śabdaṃ janānāṃ so 'śṛṇod bahiḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
dadarśa praviśantaṃ ca svasvasthānasthitānugam |
yuvānamabhipaśyantaṃ sakhaḍgaṃ śabarādhipam || 67 ||
[Analyze grammar]
ke yūyamiti pṛcchantaṃ matvā gṛhapatiṃ sa tam |
bhītaḥ pānthāḥ sma ityāha viṣṇudattaḥ pulindapam || 68 ||
[Analyze grammar]
sa cāntaḥ śabaro gatvā dṛṣṭvā bhāryāṃ tathāsthitām |
ciccheda tasya suptasya tajjārasyāsinā śiraḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
bhāryā tu nigṛhītā na tena sā nāpi bodhitā |
bhuvi nyastāsinānyatra paryaṅke suptam eva tu || 70 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā sapradīpe 'tra viṣṇudatto vyacintayat |
yuktaṃ strīti na yadbhāryā hatā dāraharo hataḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tu kṛtvedṛśaṃ karma yadanenātra supyate |
visrabdhaṃ tadaho citraṃ vīryamudriktacetasām || 72 ||
[Analyze grammar]
ity atra cintayatyeva viṣṇudatte prabudhya sā |
kustrī dadarśa jāraṃ svaṃ hataṃ suptaṃ ca taṃ patim || 73 ||
[Analyze grammar]
utthāya ca gṛhītvā tatskandhe jārakabandhakam |
hastenaikena cādāya tacchiraḥ sā viniryayau || 74 ||
[Analyze grammar]
gatvā bahiś ca nikṣipya bhasmakūṭāntare drutam |
kabandhaṃ saśiraskaṃ tamāyayau nibhṛtaṃ tataḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
viṣṇudattaś ca nirgatya sarvaṃ dūrādvilokya tat |
madhye sakhīnāṃ suptānāṃ praviśyāsīttathaiva saḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
sā cāgatya praviśyāntaḥ patyuḥ suptasya durjanī |
tenaiva tatkṛpāṇena tasya mūrdhānamacchinat || 77 ||
[Analyze grammar]
nirgatya śrāvayantī ca bhṛtyāñ śabdaṃ cakāra sā |
hā hatāsmi hato bhartā mamaibhiḥ pathikair iti || 78 ||
[Analyze grammar]
tataḥ parijanāḥ śrutvā pradhāvyālokya taṃ prabhum |
hataṃ tānviṣṇudattādīnabhyadhāvannudāyudhāḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
etaiścāhanyamāneṣu teṣu trastotthiteṣv atha |
anyeṣu tatsahāyeṣu viṣṇudatto 'bravīddrutam || 80 ||
[Analyze grammar]
alaṃ vo brahmahatyābhirnaivāsmābhiridaṃ kṛtam |
etay aiva kṛtaṃ hy etatkustriyānyaprasaktayā || 81 ||
[Analyze grammar]
mayā cāpāvṛtadvāramārgeṇā mūlamīkṣitam |
nirgatya ca bahirdṛṣṭaṃ kṣamadhvaṃ yadi vacmi tat || 82 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tānsa śabarānviṣṇudatto nivārya ca |
tebhyo niḥśeṣamā mūlādvṛttāntaṃ tamavarṇayat || 83 ||
[Analyze grammar]
nītvā cādarśayatteṣāṃ kabandhaṃ taṃ śironvitam |
sadyo hataṃ tayā kṣiptaṃ striyā tasminn avaskare || 84 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svena vivarṇena mukhenāṅgīkṛte tayā |
kulaṭāṃ tāṃ tiraskṛtya sarve tatraivamabruvan || 85 ||
[Analyze grammar]
smarākṛṣṭā tanotyeva yā sāhasamaśaṅkitā |
sā parasvīkṛtā kustrī kṛpāṇīva na hanti kam || 86 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā viṣṇudattādīnsarvāṃste mumucustata |
viṣṇudattaṃ ca saptānye sahāyāste 'tha tuṣṭuvuḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
rakṣāratnapradīpastvaṃ jāto naḥ svapatāṃ niśi |
tvatprasādena tīrṇāḥ smo mṛtyumadyānimittajam || 88 ||
[Analyze grammar]
stutvaivaṃ viṣṇudattaṃ taṃ śamayitvā ca durvacaḥ |
praṇatāste yayuḥ prātaḥ svakāryāy aiva tadyutāḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ kaliṅgasenāyāḥ kathayitvā kathāṃ mithaḥ |
somaprabhā sā kauśāmbyāṃ sakhīṃ punaruvāca tām || 90 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kāryapravṛttānāmanimittamupasthitam |
vilambadyapratihataṃ sakhyaniṣṭaṃ prayacchati || 91 ||
[Analyze grammar]
tataś cātrānutapyante prājñavākyāvamāninaḥ |
pravartamānā rabhasātparyante mandabuddhayaḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
ato 'śubhe nimitte hy o vatseśaṃ prati yattvayā |
ātmagrahāya prahito dūto yuktaṃ na tatkṛtam || 93 ||
[Analyze grammar]
tadavighnaṃ vivāhaṃ ca vidadhātu vidhis tava |
kulagnenāgatā gehādvivāhastena dūrataḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
devā api ca lubhyanti tvayi rakṣyamidaṃ tataḥ |
cintyaś ca nītinipuṇo mantrī yaugandharāyaṇaḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
rājavyasanaśaṅkī sanso 'tra vighnaṃ samācaret |
vihite 'pi vivāhe vā doṣamutpādayettava || 96 ||
[Analyze grammar]
dhārmikaḥ sanna kuryādvā doṣaṃ tad api te sakhi |
sapatnī sarvathā cintyā kathāṃ vacmyatra te śṛṇu || 97 ||
[Analyze grammar]
astīhekṣumatī nāma purī tasyāś ca pārśvataḥ |
nadī tadabhidhānaiva viśvāmitrakṛte ubhe || 98 ||
[Analyze grammar]
tatsamīpe mahaccāsti vanaṃ tatra kṛtāśramaḥ |
ūrdhvapādastapaścakre munirmaṅkaṇakābhidhaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
tapasyatā ca tenātra gaganenāgatāpsaraḥ |
adarśi menakā nāma vātena calitāmbarā || 100 ||
[Analyze grammar]
tato labdhāvakāśena kāmena kṣobhitātmanaḥ |
nūtane kadalīgarbhe vīryaṃ tasyāpatanmuneḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
jajñe tataś ca kanyā sā sadyaḥ sarvāṅgasundarī |
amoghaṃ hi maharṣīnāṃ vīryaṃ phalati tatkṣaṇam || 102 ||
[Analyze grammar]
saṃbhūtā kadalīgarbhe yasmāttasmāccakāra tām |
nāmnā sa kadalīgarbhāṃ pitā maṅkaṇako muniḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
tasyāśrame sā vavṛdhe gautamasya kṛpī yathā |
droṇabhāryā purā rambhādarśanacyutavīryajā || 104 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca viveśaitamāśramaṃ mṛgayārasāt |
dṛḍhavarmā hṛto 'svena madhyadeśabhavo nṛpaḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
sa tāṃ dadarśa kadalīgarbhāṃ prāvṛtavalkalām |
munikanyocitenātra veṣeṇātyantaśobhitām || 106 ||
[Analyze grammar]
sā ca dṛṣṭvāsya nṛpateḥ svīcakre hṛdayaṃ tathā |
yathāvakāśo 'pi hṛtas tatrāntaḥpurayoṣitām || 107 ||
[Analyze grammar]
apīmāṃ prāpnuyāṃ bhāryāṃ kasyāpīha sutāmṛṣeḥ |
duṣyanta iva kaṇvasya muneḥ kanyāṃ śakuntalām || 108 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintayanneva saṃgṛhītasamitkuśam |
so 'trāpaśyattamāyāntaṃ muniṃ maṅkaṇakaṃ nṛpaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
vavande cainamabhyetya pādayorbhuktavāhanaḥ |
pṛṣṭaścātmānametasmai munaye sa nyavedayat || 110 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa kadalīgarbhāṃ munir ādiśati sma tām |
vatse rājño 'titherasya tvayārghyaṃ kalpyatāmiti || 111 ||
[Analyze grammar]
tatheti kalpitātithyastayā rājā sa namrayā |
īdṛkkutaste kanyeyamiti papraccha taṃ munim || 112 ||
[Analyze grammar]
muniś ca sa tatas tasyāstāmutpattiṃ ca nāma ca |
anvarthaṃ kadalīgarbhetyasmai rājñe nyavedayat || 113 ||
[Analyze grammar]
tatas tāṃ sa muneḥ kanyāṃ menakābhāvanodbhavām |
matvāpsarasamatyutko rājā tasmādayācata || 114 ||
[Analyze grammar]
so 'py etāṃ kadalīgarbhāṃ dadau tasmai sutāmṛṣiḥ |
divyānubhāvaṃ pūrveṣāmavicāryaṃ hi ceṣṭitam || 115 ||
[Analyze grammar]
tac ca buddhvā prabhāveṇa tatrābhyetya surāṅganāḥ |
menakāprītitas tasyāś cakrur udvāhamaṇḍanam || 116 ||
[Analyze grammar]
dattvā ca sarṣapān haste jagadus tāṃ tadaiva tāḥ |
yāntī mārge vapasvaitāṃs tvam abhijñānasiddhaye || 117 ||
[Analyze grammar]
yadi bhartra kṛtāvajñā kadācittvam ihaiṣyasi |
tajjātairebhirāyāntī panthānaṃ putri vetsyati || 118 ||
[Analyze grammar]
ity uktāṃ tābhirāropya kṛtodvāhāṃ svavājini |
sa rājā kadalīgarbhāṃ dṛḍhavarmā yayau tataḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
prāptānvāgatasainyo 'tha vapantyā sarṣapān pathi |
vadhvā tayā saha prāpa rājadhānīṃ nijāṃ ca saḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
tatrānyapatnīvimukhaḥ kadalīgarbhayā tayā |
samaṃ sa tasthāvākhyātatadvṛttāntaḥ svamantriṣu || 121 ||
[Analyze grammar]
tatas tasya mahādevī tadīyaṃ mantriṇaṃ rahaḥ |
smārayitvopakārānsvāñjagādātyantaduḥkhitā || 122 ||
[Analyze grammar]
rājñā nūtanabhāryaikasaktenādāhamujjhitā |
tattathā kuru yenaiṣā sapatnī me nivartate || 123 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'bravīnmantrī devi kartuṃ na yujyate |
mādṛśānāṃ praboḥ patnyā vināśo 'tha viyojanam || 124 ||
[Analyze grammar]
eṣa pravrājakastrīṇāṃ viṣayaḥ kuhakādiṣu |
prayogeṣv abhiyuktānāṃ saṃgatānāṃ tathāvidhaiḥ || 125 ||
[Analyze grammar]
tā hi kaitavatāpasyaḥ praviśyaivānivāritāḥ |
gṛheṣu māyākuśalāḥ karma kiṃ kiṃ na kurvate || 126 ||
[Analyze grammar]
ity uktā tena sā devī vinatevāha taṃ hriyā |
alaṃ tarhi mamānena garhitena satāmiti || 127 ||
[Analyze grammar]
tadvaco hṛdi kṛtvā tu taṃ visṛjya ca mantriṇam |
kāṃcitpravrājikāṃ ceṭīmukhenānayati sma sā || 128 ||
[Analyze grammar]
tasyāḥ śaśaṃsa cāmūlāttatsarvaṃ svamanīṣitam |
aṅgīcakāra dātuṃ ca siddhe kārye dhanaṃ mahat || 129 ||
[Analyze grammar]
sāpyarthalobhād ārtāṃ tām ity uvāca kutāpasī |
devī kiṃ nāma vastv etad ahaṃ te 'sadhayāmy adaḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
nānāvidhān hi jānāmi prayogān subahūn aham |
evam āśvāsya tāṃ devīṃ sātha pravrājikā yayau || 131 ||
[Analyze grammar]
maṭhikāṃ prāpya ca nijāṃ bhītevetthamacintayat |
aho atīva bhogāśā kaṃ nāma na viḍambayet || 132 ||
[Analyze grammar]
yan mayā sahasā devyāḥ pratijñā purataḥ kṛtā |
vijñānaṃ cātra tādṛṅ me samyak kiṃcin na vidyate || 133 ||
[Analyze grammar]
anyatr eva ca na vyājaṃ kartuṃ rājagṛhe kṣamam |
jñātvā jātu hi kurvīrannigrahaṃ prabhaviṣṇavaḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
ekas tatrābhyupāyaḥ syād yat suhṛn me 'sti nāpitaḥ |
idṛgvijñānakuśalaḥ sa cetkuryādihodyamam || 135 ||
[Analyze grammar]
ity ālocy aiva sā tasya nāpitasyāntikaṃ yayau |
tasmai manīṣitaṃ sarvaṃ tacchaśaṃsārthasiddhidam || 136 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa nāpito vṛddho dhūrtaścaivamacintayat |
upasthitamidaṃ diṣṭyā lābhasthānaṃ mamādhunā || 137 ||
[Analyze grammar]
tanna bādhyā navā rājavadhū rakṣyā tu sā yataḥ |
divyadṛṣṭiḥ pitā tasya sarvaṃ prakhyāpayedidam || 138 ||
[Analyze grammar]
viśliṣyaitāṃ tu nṛpaterdevīṃ saṃprati bhuñjmahe |
kurahasyasahāye hi bhṛte bhṛtyāyate prabhuḥ || 139 ||
[Analyze grammar]
saṃśleṣya kāle rājñe ca vācyametattathā mayā |
yathā syādupajīvyo me rājā sā cārṣikanyakā || 140 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ca nātipāpaṃ syādbhaveddirghā ca jīvikā |
ity ālocya sa tāṃ prāha nāpitaḥ kūṭatāpasīm || 141 ||
[Analyze grammar]
amba sarvaṃ karomyetatkiṃ tu yogabalena cet |
eṣā rājño navā bhāryā hanyate tanna yujyate || 142 ||
[Analyze grammar]
buddhvā kadācid rājā hi sarvān asmān vināśayet |
strīhatyāpātakaṃ ca syāttatpitā ca muniḥ śapet || 143 ||
[Analyze grammar]
tasmādbuddhibalenaiṣā rājño viśleṣyate param |
yena devī sukhaṃ tiṣṭhed arthaprāptir bhavec ca naḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
etac ca me kiyat kiṃ hi na buddhyā sādhayāmy aham |
prajñānaṃ māmakīnaṃ ca śrūyatāṃ varṇayāmi te || 145 ||
[Analyze grammar]
abhūd asya pitā rājño duḥśīlo dṛḍhavarmaṇaḥ |
ahaṃ ca dāsas tasyeha rājñaḥ svocitakarmakṛt || 146 ||
[Analyze grammar]
sa kadācid iha bhrāmyan bhāryām aikṣata māmakīm |
tasyāṃ tasya surūpāyāṃ taruṇyāṃ ca mano yayau || 147 ||
[Analyze grammar]
nāpitastrīti cābodhi pṛṣṭvā parijanaṃ sa tām |
kiṃ nāpitaḥ karotīti praviśy aiva sa me gṛham || 148 ||
[Analyze grammar]
upabhujy aiva tāṃ svecchaṃ madbhāryāṃ kunṛpo yayau |
ahaṃ ca tadahardaivādgṛhādāsaṃ bahiḥ kvacit || 149 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca praviṣṭena dṛṣṭā sānyādṛśī mayā |
pṛṣṭā bhāryā yathāvṛttaṃ sābhimāneva me 'bhyadhāt || 150 ||
[Analyze grammar]
tatkrameṇaiva tāṃ bhāryām aśaktasya niṣedhane |
nityam evopabhuñjānaḥ sa mamottabdhavān nṛpaḥ || 151 ||
[Analyze grammar]
kuto gamyamagamyaṃ vā kuśīlonmādinaḥ prabhoḥ |
vātodbhūtasya dāvāgneḥ kiṃ tṛṇaṃ kiṃ ca kānanam || 152 ||
[Analyze grammar]
tato yāvad gatir me 'sti na kācit tannivāraṇe |
tāvatsvalpāśanakṣāmo māndyavyājamaśiśriyam || 153 ||
[Analyze grammar]
tādṛśaś ca gato 'bhūvaṃ rājñas tasyāham antikam |
svavyāpāropasevārthaṃ niḥśvasankṛśapāṇḍuraḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
tatra mandamivālokya sābhiprāyaḥ sa māṃ nṛpaḥ |
papraccha re kimīdṛktvaṃ saṃjātaḥ kathyatāmiti || 155 ||
[Analyze grammar]
nirbandhapṛṣṭas taṃ cāhaṃ vijane yācitābhayaḥ |
pratyavocaṃ nṛpaṃ deva bhāryāsti mama ḍākinī || 156 ||
[Analyze grammar]
sā ca suptasya me 'ntrāṇi gudenākṛṣya cūṣati |
tathaiva cāntaḥ kṣipati tenāhaṃ kṣāmatāṃ gataḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
poṣaṇāya ca me nityaṃ bṛṃhaṇaṃ bhojanaṃ kutaḥ |
ity uktaḥ sa mayā rājā jātāśaṅko vyacintayat || 158 ||
[Analyze grammar]
kiṃ satyaṃ ḍākinī sā syāttenāhaṃ kiṃ hṛtastathā |
kiṃsvidāharapuṣṭasya cūṣedantraṃ mamāpi sā || 159 ||
[Analyze grammar]
tadadya tām ahaṃ yuktyā jijñāsiṣye svayaṃ niśi |
iti saṃcintya rājā me so 'trāhāramadāpayat || 160 ||
[Analyze grammar]
tato gatvā gṛhaṃ tasyā bhāryāyāḥ saṃnidhāvaham |
aśrūṇyamuñca pṛṣṭaś ca tayā tām evam abravam || 161 ||
[Analyze grammar]
priye na vācyaṃ kasyāpi tvayā śṛṇu vadāmi te |
asya rājño gude jātā dantā vajrāśrisaṃnibhāḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
tac ca bhagno 'dya jātyo 'pi kṣuro me karma kurvataḥ |
evaṃ cātra mamedānīṃ kṣurastruṭyetpade pade || 163 ||
[Analyze grammar]
tannavaṃ navamāneṣye kuto nityam ahaṃ kṣuram |
ato rodimi naṣṭā hi jīvikeyaṃ gṛhe mama || 164 ||
[Analyze grammar]
ity uktā sā mayā bhāryā matimādhādupaiṣyataḥ |
rātrau rājño 'sya suptasya gudadantādbhutekṣaṇe || 165 ||
[Analyze grammar]
ā saṃsārādadṛṣṭaṃ tadasatyaṃ na tvabodhi sā |
vidadhā api vañcyante viṭavarṇanayā striyaḥ || 166 ||
[Analyze grammar]
athaitya tāṃ ni śi svairaṃ madbhāryāmupabhujya saḥ |
rājā śramādivālīkaṃ suptavānmadvacaḥ smaran || 167 ||
[Analyze grammar]
madbhāryāpyatha taṃ suptaṃ matvā tasya śanaiḥ śanaiḥ |
hastaṃ prasārayām āsa gude dantopalabdhaye || 168 ||
[Analyze grammar]
gudaprāpte ca tatpāṇāvutthāya sahasaiva saḥ |
ḍākinī ḍākinīty uktvā trasto rājā tato yayau || 169 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prabhṛti sā tena bhītyā tyaktā nṛpeṇa me |
bhāryā gṛhītasaṃtoṣā madekāyattatāṃ gatā || 170 ||
[Analyze grammar]
ekaṃ pūrvaṃ nṛpādbuddhyā gṛhiṇī mocitā mayā |
iti tāṃ tāpasīmuktvā nāpitaḥ so 'bravītpunaḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
tadetatprajñayā kāramārye yuṣmanmanīṣitam |
yathā ca kriyate mātastadidaṃ vacmi te śṛṇu || 172 ||
[Analyze grammar]
ko 'py antaḥpuravṛddho 'tra svīkāryo yo bravītyamum |
jāyā te kadalīgarbhā ḍākinīti nṛpaṃ rahaḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
āraṇyakāyā nahyasyāḥ kaścitparijanaḥ svakaḥ |
sarvaḥ paro bhedasaho lobhātkurvīta kiṃ na yat || 174 ||
[Analyze grammar]
tato 'smin rājñi sāśaṅke śravaṇān niśi yatnataḥ |
hastapādādi kadalīgarbhādhāmni nidhīyate || 175 ||
[Analyze grammar]
tatprabhāte viloky aiva rājā satyamavetya tat |
vṛddhoktaṃ kadalīgarbhāṃ bhītastāṃ tyakṣyati svayam || 176 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sapatnīvirahāddevī sukhamavāpnuyāt |
tvāṃ ca sā bahu manyeta lābhaḥ kaścidbhavec ca naḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
ity uktā tāpasī tena nāpitena tatheti sā |
gatvā rājño mahādevyai yathāvastu nyavedayat || 178 ||
[Analyze grammar]
devī ca tattathā cakre sā tadyuktyā nṛpo 'pi tām |
pratyakṣaṃ vīkṣya kadalīgarbhāṃ duṣṭeti tāṃ jahau || 179 ||
[Analyze grammar]
tuṣṭayā ca tato devyā tayā guptamadāyi yat |
pravrājikā tadbubhuje sā yatheṣṭaṃ sanāpita || 180 ||
[Analyze grammar]
tyaktā ca kadalīgarbhā sā tena dṛḍhavarmaṇā |
rājñābhiśāpasaṃtaptā niryayau rājamandirāt || 181 ||
[Analyze grammar]
yenājagāma tenaiva prayayau piturāśramam |
pūrvoptajātasiddhārthasābhijñānena sā pathā || 182 ||
[Analyze grammar]
tatra tām āgatāṃ dṛṣṭvā so 'kasmāttatpitā muniḥ |
tasyā duścaritāśaṅkī tasthau maṅkaṇakaḥ kṣaṇam || 183 ||
[Analyze grammar]
praṇidānāc ca taṃ kṛtsnaṃ tadvṛttāntamavetya saḥ |
āśvāsya ca svayaṃ snehāttāmādāya yayau tataḥ || 184 ||
[Analyze grammar]
etya tasmai yadācakyau svayaṃ prahvāya bhūbhṛte |
devyā sapatnīdoṣeṇa kṛtaṃ kapaṭanāṭakam || 185 ||
[Analyze grammar]
tatkālaṃ svayamabhyetya rājñe tasmai sa nāpitaḥ |
yathāvṛttaṃ tadācaṣṭa punar evamuvāca ca || 186 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ viśleṣya kadalīgarbhā rājñī mayā prabho |
abhicāravaśādyuktyā devīṃ saṃtoṣya rakṣitā || 187 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā niścayaṃ dṛṣṭvā munīndravacanasya saḥ |
jagrāha kadalīgarbhāṃ saṃjātapratyayo nṛpaḥ || 188 ||
[Analyze grammar]
anuvrajya muniṃ taṃ ca saṃvibheje sa nāpitam |
bhakto mamāyamityarthairdhūrtairbhojyā bateśvarāḥ || 189 ||
[Analyze grammar]
tatas tayā samaṃ tasthau kadalīgarbhay aiva saḥ |
rājā svadevīvimukho dṛḍhavarma sunirvṛtaḥ || 190 ||
[Analyze grammar]
evaṃvidhānvidadhate subahūnsapatnyo doṣānmṛṣāpyanavamāṅgi kaliṅgasene |
tvaṃ kanyakā ca cirabhāvivivāhalagnā vāñchantyacintyagatayaś ca surā api tvām || 191 ||
[Analyze grammar]
tatsarvataḥ sāṃpratam ātmanā tvam ātmānam ekaṃ jagadekaratnam |
vatseśvaraikārpitam atra rakṣer vairaṃ tavāyaṃ hi nijaḥ prakarṣaḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ hi neṣyāmi sakhi tvadantikaṃ sthitādhunā tvaṃ patimandire yataḥ |
sakhīpateḥ sadma na yānti satstriyaḥ sugātri bhartādya nivāritāsmi ca || 193 ||
[Analyze grammar]
na ca guptam ihāgamaḥ kṣamo me tvadatisnehavaśāt sa divyadṛṣṭiḥ |
tadavaiti hi matpatiḥ kathaṃcit tamanujñāpya kilāgatāhamadya || 194 ||
[Analyze grammar]
iha nāstyadhunā hi māmakīnaṃ sakhi kāryaṃ tava yāmi tadgṛhāya |
yadi māmanumaṃsyate ca bhartā tadihaiṣyāmi punarvilaṅghya lajjām || 195 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ sabāṣpamabhidhāya kaliṅgasenāṃ tām aśrudhautavadanāṃ manujendraputrīm |
āśvāsya cāhni vigalatyasurendraputrī somaprabhā svabhavanaṃ nabhasā jagāma || 196 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 6
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!