Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 5
tato 'nyedyurupetāṃ tāṃ prātaḥ somaprabhāṃ sakhīm |
kaliṅgasenā viśrambhātkatāṃ kurvatyuvāca sā || 1 ||
[Analyze grammar]
māṃ prasenajite rājñe tāto dāsyati niścitam |
etac chrutaṃ mayāmbāto dṛṣṭo vṛddhaḥ sa ca tvayā || 2 ||
[Analyze grammar]
vatseśastu yathā rūpe tvay aiva kathitastathā |
śrutimārgapraviṣṭena hṛtaṃ tena yathā manaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
tatprasenajitaṃ pūrvaṃ pradarśya naya tatra mām |
āste vatseśvaro yatra kiṃ tātena kimambayā || 4 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatīṃ tāṃ ca sotkāṃ somaprabhābravīt |
gantavyaṃ yadi tadyāmo yantreṇa vyomagāminā || 5 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tu sarvaṃ gṛhāṇa tvaṃ nijaṃ parikaraṃ yataḥ |
dṛṣṭvā vatseśvaraṃ bhūyo nāgantum iha śakṣyasi || 6 ||
[Analyze grammar]
na ca tvaṃ drakṣyasi punaḥ pitarau na smariṣyasi |
dūrasthāṃ prāptadayitā vismariṣyasi mām api || 7 ||
[Analyze grammar]
nahyevam ahameṣyāmi bhartṛveśmani te sakhi |
tac chrutvā rājakanyā sā rudatī tām abhāṣata || 8 ||
[Analyze grammar]
tarhi vatseśvaraṃ taṃ tvam ihaivānaya me sakhi |
notsahe tatra hi sthātuṃ kṣaṇam ekaṃ tvayā vinā || 9 ||
[Analyze grammar]
nāninye cāniruddhaḥ kimupāyāccitralekhayā |
jānatyapi tathā caitāṃ mattastvaṃ tatkathāṃ śṛṇu || 10 ||
[Analyze grammar]
bāṇāsurasya tanayā babhūvoṣeti viśrutā |
tasyāścārādhitā gaurī patiprāptyai varaṃ dadau || 11 ||
[Analyze grammar]
svapne prāpsyasi yatsaṅgaṃ sa te bhartā bhaved iti |
tato devakumārābhaṃ kaṃcitsvapne dadarśa sā || 12 ||
[Analyze grammar]
gāndharvavidhinā tena pariṇītā tathaiva ca |
prāptatatsatyasaṃbhogā prābudhyata niśākṣaye || 13 ||
[Analyze grammar]
adṛṣṭvā taṃ patiṃ dṛṣṭaṃ dṛṣṭvā saṃbhogalakṣaṇam |
smṛtvā gaurīvaraṃ sābhūtsātaṅkabhayavismayā || 14 ||
[Analyze grammar]
tāmyantī ca tataḥ sā taṃ svapne dṛṣṭaṃ priyaṃ vinā |
pṛcchantyai citralekhāyai sakhyai sarvaṃ śaśaṃsa tat || 15 ||
[Analyze grammar]
sāpi nāmādyabhijñānaṃ na kiṃcittasya jānatī |
yogeśvarī citralekhā tāmuṣām evam abravīt || 16 ||
[Analyze grammar]
sakhi devīvarasyāyaṃ prabhāvo 'tra kimucyate |
kiṃ tv abhijñānaśūnyas te so 'nveṣṭavyaḥ priyaḥ katham || 17 ||
[Analyze grammar]
parijānāsi cettaṃ te sasurāsuramānuṣam |
jagallikhāmi tanmadhye taṃ me darśaya yena saḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
ānīyate mayety uktā sā tathety udite tayā |
citralekhā kramādviśvamalikhadvarnavartibhiḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tatroṣā so 'yamityasyā hṛṣṭāṅgulyā sakampayā |
dvārāvatyāṃ yadukulādaniruddhamadarśayat || 20 ||
[Analyze grammar]
citralekhā tato 'vādītsakhi dhanyāsi yattvayā |
bhartāniruddhaḥ prāpto 'yaṃ pautro bhagavato hareḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
yojanānāṃ sahasreṣu ṣaṣṭau vasati sa tvitaḥ |
acchrutvā sādhikautsukyavaśāttām abravīduṣā || 22 ||
[Analyze grammar]
nādya cetsakhi tasyāṅkaṃ śraye śrīkhaṇḍaśītalam |
tadatyuddāmakāmāgninirdagdhāṃ viddhi māṃ mṛtām || 23 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitaccitralekhā sā tāmāśvāsya priyāṃ sakhīm |
tadaivotpatya nabhasā yayau dvāravatīṃ purīm || 24 ||
[Analyze grammar]
dadarśa ca pṛthūttuṃgairmandirairabdhimadhyagām |
kurvatī taṃ punaḥ kṣiptamanthādriśikharabhramam || 25 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ suptaṃ niśi prāpya sāniruddhaṃ vibodhya ca |
uṣānurāgaṃ taṃ tasmai śaśaṃsa svapnadarśanāt || 26 ||
[Analyze grammar]
ādāya cāttatadrūpasvapnavṛttāntam eva tam |
sotkaṃ siddhiprabhāveṇa kṣaṇenaivāyayau tataḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
etya cāvekṣamāṇāyās tasyāḥ sakhyāḥ svavartmanā |
prāveśayaduṣāyāstaṃ guptamantaḥpuraṃ priyam || 28 ||
[Analyze grammar]
sā dṛṣṭvaivāniruddhaṃ tamuṣā sākṣādupāgatam |
amṛtāṃśumivāmbhodhivelā nāṅgeṣv avartata || 29 ||
[Analyze grammar]
tatas tena samaṃ tasthau sakhīdattena tatra sā |
jīviteneva mūrtena vallabhena yathāsukham || 30 ||
[Analyze grammar]
tajjñānātpitaraṃ cāsyāḥ kruddhaṃ bāṇaṃ jigāya saḥ |
aniruddhaḥ svavīryeṇa pitāmahabalena ca || 31 ||
[Analyze grammar]
tato dvāravatīṃ gatvā tāvabhinnatanū ubhau |
uṣāniruddhau jajñāte girijāśaṃkarāviva || 32 ||
[Analyze grammar]
ity uṣāyāḥ priyo 'hnaiva melitaścitralekhayā |
tvaṃ saprabhāvāpyadhikā tato 'pi sakhi me matā || 33 ||
[Analyze grammar]
tanmamānaya vatseśam iha mā sma ciraṃ kṛthāḥ |
evaṃ kaliṅgasenātaḥ śrutvā somaprabhābravīt || 34 ||
[Analyze grammar]
citralekhā surastrī sā samutkṣipyānayatparam |
mādṛśī kiṃ vidadhyāttu parasparśādyakurvatī || 35 ||
[Analyze grammar]
tattvāṃ nayāmi tatraiva yatra vatseśvaraḥ sakhi |
prākprasenajitaṃ taṃ te darśayitvā tvadarthinam || 36 ||
[Analyze grammar]
iti somaprabhoktā sā tathety uktvā tayā saha |
kaliṅgasenā tatkḷptaṃ māyāyantravimānakam || 37 ||
[Analyze grammar]
tadaivaruhya nabhasā sakoṣā saparicchadā |
kṛtaprāsthānikā prāyātpitroraviditā tataḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
na hi paśyati tuṅgaṃ vā śvabhraṃ vā strījano 'grataḥ |
smareṇa nītaḥ paramāṃ dhārāṃ vājīva sādinā || 39 ||
[Analyze grammar]
śrāvastīṃ prāpya pūrvaṃ ca taṃ prasenajitaṃ nṛpam |
mṛgayānirgataṃ dūrājjarāpāṇḍuṃ dadarśa sā || 40 ||
[Analyze grammar]
vṛddhādvrajāsmād iti tāṃ dūrādiva niṣedhatā |
uddhūyamānena muhuścāmareṇopalakṣitam || 41 ||
[Analyze grammar]
so 'yaṃ prasenajidrājā pitrāsmai tvaṃ praditsitā |
paśyeti somaprabhayā darśitaṃ sopahāsayā || 42 ||
[Analyze grammar]
jarayāyaṃ vṛto rājā kā vṛṇīte 'parā tvamum |
taditaḥ sakhi śīghraṃ māṃ naya vatseśvaraṃ prati || 43 ||
[Analyze grammar]
iti somaprabhāṃ coktvā tatkṣaṇaṃ sā tayā saha |
kaliṅgasenā vyomnaiva kauśāmbīṃ nagarīṃ yayau || 44 ||
[Analyze grammar]
tatrodyānagataṃ sā taṃ vatseśaṃ sakhyudīritam |
dadarśa dūrāt sotkaṇṭhā cakorīvāmṛtatviṣam || 45 ||
[Analyze grammar]
sā tadutphullayā dṛṣṭyā hṛnnyastena ca pāṇinā |
praviṣṭo 'yaṃ pathānena māmatretyabravīd iva || 46 ||
[Analyze grammar]
sakhi saṃgamayādy aiva vatsarājena mām iha |
enaṃ vilokya hi sthātuṃ na śaktā kṣaṇam apy aham || 47 ||
[Analyze grammar]
iti coktavatīṃ tāṃ sā sakhī somaprabhābravīt |
adyāśubhaṃ mayā kiṃcinnimittamupalakṣitam || 48 ||
[Analyze grammar]
tadidaṃ divasaṃ tūṣṇīmudyāne 'sminnalakṣitā |
adhitiṣṭhasva mā kārṣīḥ sakhi dūraṃ gatāgatam || 49 ||
[Analyze grammar]
prātarāgatya yuktiṃ vā ghaṭayiṣyāmi saṃgame |
adhunā gantumicchāmi bhartuścittagṛhe gṛham || 50 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tām avasthāpya yayau somaprabhā tataḥ |
vatsarājo 'pi codyānātsvamandiramathāviśat || 51 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kaliṅgasenā sā tatrasthā svamahattaram |
yathātattvaṃ svasaṃdeśaṃ dattvā vatseśvaraṃ prati || 52 ||
[Analyze grammar]
prāhiṇotprāṅniṣiddhāpi svasakhyā śakunajñayā |
svatantro 'bhinavārūḍho yuvatīnāṃ manobhavaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
sa ca gatvā pratīhāramukhenāvedya tatkṣaṇam |
mahattaraḥ praviśy aivaṃ vatsarājaṃ vyajijñapat || 54 ||
[Analyze grammar]
rājan kaliṅgadattasya rājñas takṣaśilāpateḥ |
sutā kaliṅgasenākhyā śrutvā tvāṃ rūpavattaram || 55 ||
[Analyze grammar]
svayaṃvarārtham iha te saṃprāptā tyaktabāndhavā |
māyāyantravimānena sānugā vyomagāminā || 56 ||
[Analyze grammar]
ānītā guhyacāriṇyā sakhyā somaprabhākhyayā |
mayāsurasyātmajayā nalakūbarabhāryayā || 57 ||
[Analyze grammar]
tayā vijñāpanāyāhaṃ preṣitaḥ svīkuruṣva tām |
yuvayorastu yogo 'yaṃ kaumudīcandrayor iva || 58 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mahattarāc chrutvā taṃ tathety abhinandya ca |
prahṛṣṭo hemavastrādyair vatsarājo 'bhyapūjayat || 59 ||
[Analyze grammar]
āhūya cābravīnmantrimukhyaṃ yaugandharāyaṇam |
rājñaḥ kaliṅgadattasya khyātarūpā kṣitau sutā || 60 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ kaliṅgasenākhyā varaṇāya mam āgatā |
tadbrūhi śīghramatyājyāṃ kadā pariṇayāmi tām || 61 ||
[Analyze grammar]
ity ukto vatsarājena mantrī yaugandharāyaṇaḥ |
asyāyatihitāpekṣī kṣaṇam evam acintayat || 62 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā sā tāvatkhyātarūpā jagattraye |
nāstyanyā tādṛśī tasyai spṛhayanti surā api || 63 ||
[Analyze grammar]
tāṃ labdhvā vatsarājo 'yaṃ sarvamanyatparityajet |
devī vāsavadattā ca tataḥ prāṇair viyujyate || 64 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'pi naśyedrājasutas tataḥ |
padmāvatyapi tatsnehāddevī jīvati duṣkaram || 65 ||
[Analyze grammar]
tataś caṇḍamahāsenapradyotau pitarau dvayoḥ |
devyorvimuñcataḥ prāṇān vikṛtiṃ vāpi gacchataḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ca sarvanāśaḥ syānna ca yuktaṃ niṣedhanam |
rājño 'sya vyasanaṃ yasmādvāritasyādhikībhavet || 67 ||
[Analyze grammar]
tasmādanupraveśasya siddhyai kālaṃ harāmy aham |
ity ālocya sa vatseśaṃ prāha yaugandharāyaṇaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
deva dhanyo 'si yaṣyaiṣā svayaṃ te gṛham āgatā |
kaliṅgasenā bhṛtyatvaṃ prāptaścaitatpitā nṛpaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
tat tvayā gaṇakān pṛṣṭvā sulagne 'syā yathāvidhi |
kāryaḥ pāṇigraho rājño bṛhato duhitā hy asau || 70 ||
[Analyze grammar]
adyāsyā dīyatāṃ tāvadyogyaṃ vāsagṛhaṃ pṛthak |
dāsīdāsā visṛjyantāṃ vastrāṇyābharaṇāni ca || 71 ||
[Analyze grammar]
ity ukto mantrimukhyena vatsarājastatheti tat |
prahṛṣṭahṛdayaḥ sarvaṃ saviśeṣaṃ cakāra saḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenā ca tataḥ praviṣṭā vāsaveśma tat |
svamanorathamāsannaṃ matvā prāpa parāṃ mudam || 73 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇaḥ so 'pi kṣaṇādrājakulātataḥ |
nirgatya svagṛhaṃ gatvā dhīmānevam acintayat || 74 ||
[Analyze grammar]
prāyo 'śubhasya kāryasya kālahāraḥ pratikriyā |
tathā ca vṛtraśatrau prāgbrahmahatyāpalāyite || 75 ||
[Analyze grammar]
devarājyamavāptena nahuṣeṇabhivāñchitā |
rakṣitā devaguruṇā śacī śaraṇamāśritā || 76 ||
[Analyze grammar]
adya prātar upaiti tvāmity uktvā kālahārataḥ |
yāvatsa naṣṭo nahuṣo huṃkārādbrahmaśāpataḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
prāptaś ca pūrvavacchakraḥ sa punardevarājatām |
evaṃ kaliṅgasenārte kālaḥ kṣepyo mayā prabhoḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya sarveṣāṃ gaṇakānāṃ sa saṃvidam |
dūralagnapradānāya mantrī guptaṃ vyadhāttadā || 79 ||
[Analyze grammar]
atha vijñāya vṛttāntaṃ devyā vāsavadattayā |
āhūya sa mahāmantrī svamandiramanīyata || 80 ||
[Analyze grammar]
tatra praviṣṭaṃ praṇataṃ rudatī sā jagāda tam |
ārya pūrvaṃ tvayoktaṃ me yathā devi mayi sthite || 81 ||
[Analyze grammar]
padmāvatyā ṛte nānyā sapatnī te bhaviṣyati |
kaliṅgasenāpy adyaiṣā paśyeha pariṇeṣyate || 82 ||
[Analyze grammar]
sā ca rūpavatī tasyāmāryaputraś ca rajyati |
ato vitathavādī tvaṃ jāto 'haṃ ca mṛtādhunā || 83 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tām avocatsa mantrī yaugandharāyaṇaḥ |
dhīrā bhava kathaṃ hy etaddevi syānmama jīvataḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
tvayā tu nātra kartavyā rājño 'sya pratikūlatā |
pratyutālambya dhīratvaṃ darśanīyānukūlatā || 85 ||
[Analyze grammar]
nāturaḥ pratikūloktair vaśe vaidyasya vartate |
vartate tvanukūloktaiḥ sāmnaivācarataḥ kriyām || 86 ||
[Analyze grammar]
pratīpaṃ kṛṣyamāṇo hi nottareduttarennaraḥ |
vāhyamāno 'nukūlaṃ tu nodyogādvyasanāttathā || 87 ||
[Analyze grammar]
ataḥ samīpamāyāntaṃ rājānaṃ tvamavikriyā |
upacārairupacareḥ saṃvṛtyākāramātmanaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenāsvīkāraṃ śraddadhyās tasya sāṃpratam |
vṛddhiṃ bruvāṇā rājyasya sahāye tatpitaryapi || 89 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛte ca mahātmyaguṇaṃ dṛṣṭvā paraṃ tava |
pravṛddhasnehadākṣiṇyo rājāsau bhavati tvayi || 90 ||
[Analyze grammar]
matvā kaliṅgasenāṃ ca svādhīnāṃ notsuko bhavet |
vāryamāṇasya vāñchā hi viṣayeṣv abhivardhate || 91 ||
[Analyze grammar]
devī padmāvatī caitacchikṣaṇīyā tvayānaghe |
evaṃ sa rājā kārye 'smin kālakṣepaṃ saheta naḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
ataḥ paraṃ ca jāne 'haṃ paśyeryuktibalaṃ mama |
saṃkaṭe hi parīkṣyante prājñāḥ śūrāś ca saṃgare || 93 ||
[Analyze grammar]
taddevi mā viṣaṇṇā bhūriti devīṃ prabodhya tām |
tayādṛtoktiḥ sa yayau tato yaugandharāyaṇaḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
vatseśvaraś ca tadahar na divā na rātrau devyordvayor api sa vāsagṛhaṃ jagāma |
tādṛk svayaṃvararasopanamatkaliṅgasenāsamānanavasaṃgamasotkacetāḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
rātriṃ ca durlabharasotsukatātigāḍha cintāmahotsavamayīm iva tāṃ tatas te |
ninyuḥ svasadmasu pṛthakpṛthageva devī vatseśatatsacivamukhyakaliṅgasenā || 96 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 5
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!