Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 2
tataḥ sa martyavapuṣā puṣpadantaḥ paribhraman |
nāmnā vararuciḥ kiṃ ca kātyāyana iti śrutaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
pāraṃ saṃprāpya vidyānāṃ kṛtvā nandaya mantritām |
khinnaḥ samāyayau draṣṭuṃ kadācidvindhyavāsinīm || 2 ||
[Analyze grammar]
tapasārādhitā devī svapnādeśena sā ca tam |
prāhiṇodvindhyakāntāraṃ kāṇabhūtimavekṣitum || 3 ||
[Analyze grammar]
vyāghravānarasaṃkīrṇe nistoyaparuṣadrume |
bhramaṃstatra ca sa prāṃśu nyagrodhatarumaikṣata || 4 ||
[Analyze grammar]
dadarśa ca samīpe 'sya piśācānāṃ śatairvṛtam |
kāṇabhūtiṃ piśācaṃ taṃ varṣmaṇā sālasaṃnibham || 5 ||
[Analyze grammar]
sa kāṇabhūtinā dṛṣṭvā kṛtapādopasaṃgrahaḥ |
kātyāyano jagādainamupaviṣṭaḥ kṣaṇāntare || 6 ||
[Analyze grammar]
sadācāro bhavānevaṃ kathametāṃ gatiṃ gataḥ |
tacchrutvā kṛtasauhārdaṃ kāṇabhūtistamabravīt || 7 ||
[Analyze grammar]
svato me nāsti vijñānaṃ kiṃ tu śarvānmayā śrutam |
ujjayinyāṃ śmaśāne yacchṛṇu tatkathayāmi te || 8 ||
[Analyze grammar]
kapāleṣu śmaśāneṣu kasmāddeva ratistava |
iti pṛṣṭastato devyā bhagavānidamabravīt || 9 ||
[Analyze grammar]
purā kalpakṣaye vṛtte jātaṃ jalamayaṃ jagat |
mayā tato vibhidyoruṃ raktabindurnipātitaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
jalāntastadabhūdaṇḍaṃ tasmāddvedhākṛtātpumān |
niragacchattataḥ sṛṣṭā sargāya prakṛtirmayā || 11 ||
[Analyze grammar]
tau ca prajāpatīnanyānsṛṣṭavantau prajāśca te |
ataḥ pitāmahaḥ proktaḥ sa pumāñjagati priye || 12 ||
[Analyze grammar]
evaṃ carācaraṃ sṛṣṭvā viśvaṃ darpamagādasau |
puruṣas tena mūrdhānam athaitasyāhamacchidam || 13 ||
[Analyze grammar]
tato 'nutāpena mayā mahāvratamagṛhyata |
ataḥ kapālapāṇitvaṃ śmaśānapriyatā ca me || 14 ||
[Analyze grammar]
kiṃ caitanme kapālātma jagaddevi kare sthitam |
pūrvoktāṇḍakapāle dve rodasī kīrtite yataḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
ityukte śaṃbhunā tatra śroṣyāmīti sakautuke |
sthite mayi tato bhūyaḥ pārvatī patimabhyadhāt || 16 ||
[Analyze grammar]
sa puṣpadantaḥ kiyatā kālenāsmānupaiṣyati |
tadākarṇyābravīddevīṃ māmuddiśya maheśvaraḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
piśāco dṛśyate yo 'yameṣa vaiśravaṇānugaḥ |
yakṣo mitramabhūccāsya rakṣaḥ sthūlaśirā iti || 18 ||
[Analyze grammar]
saṃgataṃ tena pāpena nirīkṣyainaṃ dhanādhipaḥ |
vindhyāṭavyāṃ piśācatvamādiśaddhanadeśvaraḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
bhrātrāsya dīrghajaṅghena patitvāf pādayostataḥ |
śāpāntaṃ prati vijñapto vadati sma dhanādhipaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
śāpāvatīrṇād ākarṇya puṣpadantānmahākathām |
uktvā mālyavate tāṃ ca śāpātprāptāya martyatām || 21 ||
[Analyze grammar]
tābhyāṃ gaṇābhyāṃ sahitaḥ śāpamenaṃ tariṣyati |
itīha dhanadenāsya śāpānto vihitastadā || 22 ||
[Analyze grammar]
tvayā ca puṣpadantasya sa eveti smara priye |
etacchrutvā vacaḥ śambhoḥ saharṣo 'ham ihāgataḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ me śāpadoṣo 'yaṃ puṣpadantāgamāvadhiḥ |
ity uktvā virate tasmin kāṇabhūtau ca tatkṣaṇam || 24 ||
[Analyze grammar]
smṛtvā vararucirjātiṃ suptotthita ivāvadat |
sa eva puṣpadanto 'haṃ mattastāṃ ca kathāṃ śṛṇu || 25 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā granthalakṣāṇi sapta sapta mahākathāḥ |
kātyāyanena kathitāḥ kāṇabhūtistato 'bravīt || 26 ||
[Analyze grammar]
deva rudrāvatārastvaṃ ko 'nyo vetti kathāmimām |
tvatprasādādgataprāyaḥ sa śāpo me śarīrataḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
tadbrūhi nijavṛttantaṃ janmanaḥ prabhṛti prabho |
māṃ pavitraya bhūyo 'pi na gopyaṃ yadi mādṛśe || 28 ||
[Analyze grammar]
tato vararucistasya praṇatasyānurodhataḥ |
sarvamājanmavṛttāntaṃ vistarādidamabravīt || 29 ||
[Analyze grammar]
kauśāmbyāṃ somadattākhyo nāmnāgniśikha ityapi |
dvijo 'bhūttasya bhāryā ca vasudattābhidhābhavat || 30 ||
[Analyze grammar]
munikanyā ca sā śāpāttasyāṃ jātāvavātarat |
tasyāṃ tasmāddvijavarādeṣa jāto 'smi śāpataḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
tato mamātibālasya pitā pañcatvamāgataḥ |
atiṣṭhadvardhayantī tu mātā māṃ kṛcchrakarmabhiḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
athābhyagacchatāṃ viprau dvāvasmadgṛhamekadā |
ekarātrinivāsārthaṃ dūrādhvaparidhūsarau || 33 ||
[Analyze grammar]
tiṣṭhatos tatra ca tayor udabhūn murajadhvaniḥ |
tena māmabravīnmātā bhartuḥ smṛtvā sagadgadam || 34 ||
[Analyze grammar]
nṛtyatyeṣa piturmittraṃ tava nando naṭaḥ suta |
ahamapyavadaṃ mātardraṣṭumetadvrajāmyaham || 35 ||
[Analyze grammar]
tavāpi darśayiṣyāmi sapāṭhaṃ sarvameva tat |
etanmadvacanaṃ śrutvā viprau tau vismayaṃ gatau || 36 ||
[Analyze grammar]
avocattau ca manmātā he putrau nātra saṃśayaḥ |
sakṛcchrutamayaṃ bālaḥ sarvaṃ vai dhārayeddhṛdi || 37 ||
[Analyze grammar]
jijñāsārthamathābhyāṃ me prātiśākhyamapaṭhyata |
tathaiva tanmayā sarvaṃ paṭhitaṃ paśyatostayoḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
tatastābhyāṃ samaṃ gatvā dṛṣṭvā nāṭyaṃ tathaiva tat |
gṛhametyāgrato mātuḥ samagraṃ darśitaṃ mayā || 39 ||
[Analyze grammar]
ekaśrutadharatvena māṃ niścitya kathāmimām |
vyāḍināmā tayoreko manmātuḥ praṇato 'bravīt || 40 ||
[Analyze grammar]
vetasākhye pure mātardevasvāmikarambhakau |
abhūtāṃ bhrātarau viprāvatiprītau parasparam || 41 ||
[Analyze grammar]
tayorekasya putro 'yamindradatto 'parasya ca |
ahaṃ vyāḍiḥ samutpanno matpitāstaṃ gatastataḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
tacchokādindradattasya pitā yāto mahāpatham |
asmajjananyośca tataḥ sphuṭitaṃ hṛdayaṃ śucā || 43 ||
[Analyze grammar]
tenānāthau sati dhane 'py āvāṃ vidyābhikāṅkṣiṇau |
gatau prārthayituṃ svāmikumāraṃ tapasā tataḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
tapaḥsthitau ca tatrāvāṃ sa svapne prabhurādiśat |
asti pāṭalikaṃ nāma puraṃ nandasya bhūpateḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
tatrāsti caiko varṣākhyo viprastasmādavāpsyathaḥ |
kṛtsnāṃ vidyāmatastatra yuvābhyāṃ gamyatāmiti || 46 ||
[Analyze grammar]
athāvāṃ tatpuraṃ yātau pṛcchatostatra cāvayoḥ |
astīha mūrkho varṣākhyo vipra ityavadajjanaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
tato dolādhirūḍhena gatvā cittena tatkṣaṇam |
gṛhamāvāmapaśyāva varṣasya vidhurasthiti || 48 ||
[Analyze grammar]
mūṣakaiḥ kṛtavalmīkaṃ bhittiviśleṣajarjaram |
vicchāyaṃ chadiṣā hīnaṃ janmakṣetramivāpadām || 49 ||
[Analyze grammar]
tatra dhyānasthitaṃ varṣamālokyābhyantare tadā |
upāgatau svas tatpatnīṃ vihitātithyasatkriyām || 50 ||
[Analyze grammar]
dhūsarakṣāmavapuṣaṃ viśīrṇamalināmbarām |
guṇarāgāgatāṃ tasya rūpiṇīmiva durgatim || 51 ||
[Analyze grammar]
praṇāmapūrvamāvābhyāṃ tasyai so 'tha niveditaḥ |
svavṛttāntaśca tadbhartṛmaurkhyavārtā ca yā śrutā || 52 ||
[Analyze grammar]
putrau yuvāṃ me kā lajjā śrūyatāṃ kathayāmi vām |
ityuktvā sāvayoḥ sādhvī kathāmetāmavarṇayat || 53 ||
[Analyze grammar]
śaṃkarasvāmināmātra nagare 'bhūddvijottamaḥ |
madbhartā copavarṣaśca tasya putrāvimāvubhau || 54 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ mūrkho daridraśca viparīto 'sya cānujaḥ |
tena cāsya niyuktābhūtsvabhāryā gṛhapoṣaṇe || 55 ||
[Analyze grammar]
kadācidatha saṃprāptā prāvṛṭ tasyāṃ ca yoṣitaḥ |
saguḍaṃ piṣṭaracitaṃ guhyarūpaṃ jugupsitam || 56 ||
[Analyze grammar]
kṛtvā mūrkhāya viprāya dadatyeva kṛte hi tāḥ |
śītakāle nidāghe ca snānakleśaklamāpaham || 57 ||
[Analyze grammar]
dattaṃ na pratipadyanta ityācāro hi kutsitaḥ |
taddevaragṛhiṇyā me dattamasmai sadakṣiṇam || 58 ||
[Analyze grammar]
tadgṛhītvāyamāyāto mayā nirbhartsito bhṛśam |
mūrkhabhāvakṛtenāntarmanyunā paryatapyata || 59 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svāmikumārasya pādamūlaṃ gato 'bhavat |
tapastuṣṭena tenāsya sarvā vidyāḥ prakāśitāḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
sakṛcchrutadharaṃ vipraṃ prāpyaitāstvaṃ prakāśayeḥ |
ityādiṣṭaḥ sa tenaiva saharṣo 'yamihāgataḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
āgatyaiva ca vṛttāntaṃ sarvaṃ mahyaṃ nyavedayat |
tadā prabhṛtyavirataṃ japandhyāyaṃśca tiṣṭhati || 62 ||
[Analyze grammar]
ataḥ śrutadharaṃ kaṃcidanviṣyānayataṃ yuvām |
tena sarvārthasiddhirvā bhaviṣyati na saṃśayaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitad dharṣapatnītas tūrṇaṃ daurgatyahānaye |
dattvā hemaśataṃ cāsyai nirgatau svastataḥ purāt || 64 ||
[Analyze grammar]
athāvāṃ pṛthivīṃ bhrāntau na ca śrutadharaṃ kvacit |
labdhavantau tataḥ śrāntau prāptāvadya gṛhaṃ tava || 65 ||
[Analyze grammar]
ekaśrutadharaḥ prāpto bālo 'thaṃ tanayastava |
tadenaṃ dehi gacchāvo vidyādraviṇasiddhaye || 66 ||
[Analyze grammar]
iti vyāḍivacaḥ śrutvā manmātā sādarāvadat |
sarvaṃ sagmatamevaitadastyatra pratyayo mama || 67 ||
[Analyze grammar]
tathāhi pūrvaṃ jāte 'sminn ekaputre mama sphuṭā |
gaganādevam udabhūd aśarīrā sarasvatī || 68 ||
[Analyze grammar]
eṣa śrutadharo jāto vidyāṃ varṣādavāpsyati |
kiṃ ca vyakaraṇaṃ loke pratiṣṭhāṃ prāpayiṣyati || 69 ||
[Analyze grammar]
nāmnā vararuciś cāyaṃ tat tad asmai hi rocate |
yad yad varaṃ bhavet kiṃcid ity uktvā vāg upāramat || 70 ||
[Analyze grammar]
ata eva vivṛddhe 'smin bālake cintayāmy aham |
kva sa varṣa upādhyāyo bhaved iti divāniśam || 71 ||
[Analyze grammar]
adya yuṣmanmukhājjñātvā paritoṣaśca me paraḥ |
tadenaṃ nayataṃ bhrātā yuvayoreṣa kā kṣatiḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
iti manmātṛvacanaṃ śrutvā tau harṣanirbharau |
vyāḍīndradattau tāṃ rātrimabudhyetāṃ kṣaṇopamām || 73 ||
[Analyze grammar]
athotsavārthamambāyāstūrṇaṃ dattva nijaṃ dhanam |
vyāḍinaivopanīto 'haṃ vedārhatvaṃ mamecchatā || 74 ||
[Analyze grammar]
tato mātrābhyanujñātaṃ kathaṃcidruddhabāṣpayā |
māmādāya nijotsāhaśamitāśeṣatadvyatham || 75 ||
[Analyze grammar]
manyamānau ca kaumāraṃ puṣpitaṃ tadanugraham |
vyāḍīndradattau tarasā nagaryāḥ prasthitau tataḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
atha krameṇa varṣasya vayaṃ prāptā gṛhaṃ guroḥ |
skandaprasādamāyāntaṃ mūrtaṃ māṃ so 'yamanyata || 77 ||
[Analyze grammar]
kṛtvāsmānagrato 'nyedyurupaviṣṭaḥ śucau bhuvi |
varṣopādhyāya oṃkāramakaroddivyayā girā || 78 ||
[Analyze grammar]
tadanantaramevāsya vedāḥ sāṅgā upasthitāḥ |
adhyāpayitumasmāṃśca pravṛtto 'bhūdasau tataḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
sakṛcchrutaṃ mayā tatra dviḥśrutaṃ vyāḍinā tathā |
triśrutaṃ cendradattena guruṇoktamagṛhyata || 80 ||
[Analyze grammar]
dhvanim atha tamapūrvaṃ divyam ākarṇya sadyaḥ sapadi vilasadantarvismayo vipravargaḥ |
kim idam iti samantād draṣṭum abhyetya varṣaṃ stutimukharamukhaśrīr arcati sma praṇāmaiḥ || 81 ||
[Analyze grammar]
kimapi tadavalokya tatra citraṃ pramadavaśānna paraṃ tadopavarṣaḥ |
api vitatamahotsavaḥ samagraḥ samajani pāṭaliputrapauralokaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
rājāpi taṃ giriśasūnuvaraprabhāvam ālokya tasya paritoṣamupetya nandaḥ |
varṣasya veśma vasubhiḥ sa kilādareṇa tatkālameva samapūrayadunnataśrīḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 2
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!