Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 3
evamuktvā vararuciḥ śṛṇvatyekāgramānase |
kāṇabhūtau vane tatra punarevedamabravīt || 1 ||
[Analyze grammar]
kadācid yāti kāle 'tha kṛte svādhyāyakarmaṇi |
iti varṣa upādyāyaḥ pṛṣṭo 'smābhiḥ kṛtāhnikaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
idam evaṃvidhaṃ kasmān nagaraṃ kṣetratāṃ gatam |
sarasvatyāś ca lakṣmyāś ca tadupādhyāya kathyatām || 3 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā so 'bravīdasmāñchṛṇutaitatkathāmimām |
tīrthaṃ kanakhalaṃ nāma gaṅgādvāre 'sti pāvanam || 4 ||
[Analyze grammar]
yatra kāñcanapātena jāhnavī devadantinā |
uśīnaragiriprasthādbhittvā samavatāritā || 5 ||
[Analyze grammar]
dākṣiṇātyo dvijaḥ kaścit tapasyan bhāryayā saha |
tatrāsīt tasya cātraiva jāyante sma trayaḥ sutāḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
kālena svargate tasminsabhārye te ca tatsutāḥ |
sthānaṃ rājagṛhaṃ nāma jagmurvidyārjanecchayā || 7 ||
[Analyze grammar]
tatra cādhītavidyāste trayo 'pyānāthyaduḥkhitāḥ |
yayuḥ svāmikumārasya darśane dakṣiṇāpatham || 8 ||
[Analyze grammar]
tatra te ciñcinīṃ nāma nagarīm ambudhes taṭe |
gatvā bhojikasaṃjñasya viprasya nyavasan gṛhe || 9 ||
[Analyze grammar]
sa ca kanyā nijāstisrastebhyo dattvā dhanāni ca |
tapase 'nanyasaṃtāno gaṅgāṃ yāti sma bhojikaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
atha teṣāṃ nivasatāṃ tatra śvaśuraveśmani |
avagrahakṛtastīvro durbhikṣaḥ samajāyata || 11 ||
[Analyze grammar]
tena bhāryāḥ parityajya sādhvīstāste trayo yayuḥ |
spṛśanti na nṛśaṃsānāṃ hṛdayaṃ bandhubuddhayaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
tatastu madhyamā tāsāṃ sagarbhābhūttataśca tāḥ |
bhavanaṃ yajñadattasya pitṛmitrasya śiśriyuḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
tatra tasthur nijān bhartṝn dhyāyantyaḥ kliṣṭavṛttayaḥ |
āpadyapi satīvṛttaṃ kiṃ muñcanti kulastriyaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
kālena madhyamā cātra tāsāṃ putramasūta sā |
anyonyātiśayāttasminsnehaścāsāmavardhata || 15 ||
[Analyze grammar]
kadācidvyomamārgeṇa viharantaṃ maheśvaram |
aṅkasthā skandajananī taṃ dṛṣṭvā sadayāvadat || 16 ||
[Analyze grammar]
deva paśya śiśāv asminn etās tisro 'pi yoṣitaḥ |
baddhasnehā dadhatyāśāmeṣo 'smāñjīvayediti || 17 ||
[Analyze grammar]
tattathā kuru yenāyametā bālo 'pi jīvayet |
ityuktaḥ priyayā devo varadaḥ sa jagāda tām || 18 ||
[Analyze grammar]
anugṛhṇāmyamuṃ pūrvaṃ sabhāryeṇāmunā yataḥ |
arādhito 'smi tenāyaṃ bhogārthaṃ nirmito bhuvi || 19 ||
[Analyze grammar]
etajjāyā ca sā jātā pāṭalī nāma bhūpateḥ |
mahendravarmaṇaḥ putrī bhāryāsyaiva bhaviṣyati || 20 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā sa vibhuḥ svapne sādhvīstisro jagāda tāḥ |
nāmnā putraka evāyaṃ yuṣmākaṃ bālaputrakaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
asya suptaprabuddhasya śīrṣānte ca dine dine |
suvarṇalakṣaṃ bhavitā rājā cāyaṃ bhaviṣyati || 22 ||
[Analyze grammar]
tataḥ suptotthite tasmin bāle tāḥ prāpya kāñcanam |
yajñadattasutāḥ sādhvyo nananduḥ phalitavratāḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
atha tena suvarṇena vṛddhakoṣo 'cireṇa saḥ |
babhūva putrako rājā tapodhīnā hi saṃpadaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
kadācidyajñadatto 'tha rahaḥ putrakamabravīt |
rājandurbhikṣadoṣeṇa kvāpi tepitaro gatāḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
tatsadā dehi viprebhyo yenāyānti viśamya te |
brahmadattakathāṃ caitāṃ kathayāmyatra te śṛṇu || 26 ||
[Analyze grammar]
vārāṇasyāmabhūtpūrvaṃ brahmadattābhidho nṛpaḥ |
so 'paśyaddhaṃsayugalaṃ prayāntaṃ gagane niśi || 27 ||
[Analyze grammar]
visphuratkanakacchāyaṃ rājahaṃsaśatairvṛtam |
vidyutpuñjamivākāṇḍasitābhrapariveṣṭitam || 28 ||
[Analyze grammar]
punastaddarśanotkaṇṭhā tathāsya vavṛdhe tataḥ |
yathā nṛpatisaukhyeṣu na babandha ratiṃ kvacit || 29 ||
[Analyze grammar]
mantribhiḥ saha saṃmantrya tataścākārayatsaraḥ |
sa rājā svamate kāntaṃ prāṇināṃ cābhayaṃ dadau || 30 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kālena tau prāptau haṃsau rājā dadarśa saḥ |
viśvastau cāpi papraccha haime vapuṣi kāraṇam || 31 ||
[Analyze grammar]
vyaktavācau tatastau ca haṃsau rājānamūcatuḥ |
purā janmāntare kākāvāvāṃ jātau mahīpate || 32 ||
[Analyze grammar]
balyarthaṃ yudhyamānau ca puṇye śūnye śivālaye |
vinipatya vipannau svastatsthānadroṇikāntare || 33 ||
[Analyze grammar]
jātau jātismarāvāvāṃ haṃsau hemamayau tataḥ |
tacchrutvā tau yathākāmaṃ paśyanrājā tutoṣa saḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
ato 'nanyādṛśādeva pitṛndānādavāpsyasi |
ityukto yajñadattena putrakastattathākarot || 35 ||
[Analyze grammar]
śrutvā pradānavārtāṃ tāmāyayuste dvijātayaḥ |
parijñātāḥ parāṃ lakṣmīṃ patnīśca saha lebhire || 36 ||
[Analyze grammar]
āścaryamaparityājyo dṛṣṭanaṣṭāpadāmapi |
avivekāndhabuddhīnāṃ svānubhāvo durātmanām || 37 ||
[Analyze grammar]
kālena rājyakāmāste putrakaṃ taṃ jighāṃsavaḥ |
ninyustaddarśanavyājāddvijā vindhyanivāsinīm || 38 ||
[Analyze grammar]
vadhakān sthāpayitvā ca devīgarbhagṛhāntare |
tam ūcuḥ pūrvam ekas tvaṃ paśya devīṃ vrajāntaram || 39 ||
[Analyze grammar]
tataḥ praviṣṭo viśvāsāt sa dṛṣṭvā hantum udyatān |
puruṣān putrako 'pṛcchat kasmān nihatha mām iti || 40 ||
[Analyze grammar]
pitṛbhiste prayuktāḥ smaḥ svarṇaṃ dattveti cābruvan |
tatas tān mohitān devyā buddhimān putrako 'vadat || 41 ||
[Analyze grammar]
dadāmyetadanarghaṃ vo ratnālaṃkaraṇaṃ nijam |
māṃ muñcata karomyatra nodbhedaṃ yāmi dūrataḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
evamastviti tattasmādgṛhītvā vadhakā gatāḥ |
hataḥ putraka ityūcus tatpitṝṇāṃ puro mṛsā || 43 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pratinivṛttāste hatā rājyārthino dvijāḥ |
mantribhirdrohiṇo buddhvā kṛtaghnānāṃ śivaṃ kutaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
atrāntare sa rājāpi putrakaḥ satyasaṃgaraḥ |
viveśa vindhyakāntāraṃ viraktaḥ sveṣu bandhuṣu || 45 ||
[Analyze grammar]
bhraman dadarśa tatrāsau bāhuyuddhaikatatparau |
puruṣau dvau tatastau sa pṛṣṭavān kau yuvām iti || 46 ||
[Analyze grammar]
mayāsurasutāvāvāṃ tadīyaṃ cāsti nau dhanam |
idaṃ bhājanameṣā ca yaṣṭirete ca pāduke || 47 ||
[Analyze grammar]
etan nimittaṃ yuddhaṃ nau yo balī sa hared iti |
etat tadvacanaṃ śrutvā hasan provāca putrakaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
kiyadetaddhanaṃ puṃsastatastau samavocatām |
pāduke paridhāyaite khecaratvamavāpyate || 49 ||
[Analyze grammar]
yaṣṭyā yallikhyate kiṃcitsatyaṃ saṃpadyate hi tat |
bhājane yo ya āhāraścintyate sa sa tiṣṭhati || 50 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā putrako 'vādīt kiṃ yuddhenāstv ayaṃ paṇaḥ |
dhāvan balādhiko yaḥ syāt sa evaitad dhared iti || 51 ||
[Analyze grammar]
evamastviti tau mūḍhau dhāvitau so 'pi pāduke |
adhyāsyodapatadvyoma gṛhītvā yaṣṭibhājane || 52 ||
[Analyze grammar]
atha dūraṃ kṣaṇādgatva dadarśa nagarīṃ śubhām |
ākarṣikākhyāṃ tasyāṃ ca nabhaso 'vatatāra saḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
vañcanapravaṇā veśyā dvijā matpitaro yathā |
vaṇijo dhanalubdhāśca kasya gehe vasāmyaham || 54 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintayan prāpa sa rājā vijanaṃ gṛham |
jīrṇaṃ tadantare caikāṃ vṛddhāṃ yoṣitam aikṣata || 55 ||
[Analyze grammar]
pradānapūrvaṃ saṃtoṣya tāṃ vṛddhāmādṛtastayā |
uvāsālakṣitastatra putrakaḥ śīrṇasadmani || 56 ||
[Analyze grammar]
kadācitsātha saṃprītā vṛddhā putrakamabravīt |
cintā me putra yadbhāryā nānurūpā tava kvacit || 57 ||
[Analyze grammar]
iha rājñastu tanayā pāṭalītyasti kanyakā |
uparyantaḥpure sā ca ratnamityabhirakṣyate || 58 ||
[Analyze grammar]
etadvṛddhāvacastasya dattakarṇasya śṛṇvataḥ |
viveśa tenaiva pathā labdharandhro hṛdi smaraḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
draṣṭavyā sā mayādyaiva kānteti kṛtaniścayaḥ |
niśāyāṃ nabhasā tatra pādukābhyāṃ jagāma saḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
praviśya so 'driśṛṅgāgratuṅgavātāyanena tām |
antaḥpure dadarśārtha suptāṃ rahasi pāṭalīm || 61 ||
[Analyze grammar]
sevyamānāmavirataṃ candrakāntyāṅgalagnayā |
jitvā jagadidaṃ śrāntāṃ mūrtāṃ śaktiṃ manobhuvaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ prabodhayāmyetāmiti yābadacintayat |
ityakasmādvahistāvadyāmikaḥ puruṣo jagau || 63 ||
[Analyze grammar]
āliṅgya madhurahuṃkṛtimalasonmiṣadīkṣaṇāṃ rahaḥ kāntām |
yadbodhayanti suptāṃ janmani yūnāṃ tadeva phalam || 64 ||
[Analyze grammar]
śrutvaivaitadupoddhātamaṅgairutkampaviklavaiḥ |
āliliṅga sa tāṃ kāntāṃ prābudhyata tataśca sā || 65 ||
[Analyze grammar]
paśyantyāstaṃ nṛpaṃ tasyā lajjākautukayordṛśi |
abhūdanyonyasaṃmardo racayantyāṃ gatāgatam || 66 ||
[Analyze grammar]
athālāpe kṛte vṛtte gāndharmodvāhakarmaṇi |
avardhata tayoḥ prītirdaṃpatyorna tu yāminī || 67 ||
[Analyze grammar]
āmantryātha vadhūmutkāṃ tadgatenaiva cetasā |
āyayau paścime bhāge tadvṛddhāveśma putrakaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ pratiniśaṃ tatra kurvāṇe 'smin gatāgatam |
saṃbhogacihnaṃ pāṭalyā rakṣibhirdṛṣṭam ekadā || 69 ||
[Analyze grammar]
taistadāveditaṃ tasyāḥ pituḥ so 'pi niyuktavān |
gūḍhamantaḥpure tatra niśi nārimavekṣitum || 70 ||
[Analyze grammar]
tayā ca tasya prāptasya tatrābhijñānasiddhaye |
putrakasya prasuptasya nyastaṃ vāsasyalaktakam || 71 ||
[Analyze grammar]
prātastayā ca vijñapto rājā cārānvyasarjayat |
so 'bhijñānācca taiḥ prāptaḥ putrako jīrṇaveśmani || 72 ||
[Analyze grammar]
ānīto rājanikaṭaṃ kupitaṃ vīkṣya taṃ nṛpam |
pādukābhyāṃ khamutpatya pāṭalīmandire 'viśat || 73 ||
[Analyze grammar]
viditau svastaduttiṣṭha gacchāvaḥ pādukāvaśāt |
ityaṅke pāṭalīṃ kṛtvā jagāma nabhasā tataḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
atha gaṅgātaṭanikaṭe gaganādavatīrya sa priyāṃ śrāntām |
pātraprabhāvajātairāhārairnandayāmāsa || 75 ||
[Analyze grammar]
ālokitaprabhāvaḥ pāṭalyā putrako 'rthitaśca tataḥ |
yaṣṭyā lilekha tatra sa nagaraṃ caturaṅgabalayuktam || 76 ||
[Analyze grammar]
tatra sa rājā bhūtvā mahāprabhāve ca satyatāṃ prāpte |
namayitvā taṃ śvaśuraṃ śaśākha pṛthvīṃ samudrāntām || 77 ||
[Analyze grammar]
tadidaṃ divyaṃ nagaraṃ māyāracitaṃ sapauramata eva |
nāmnā pāṭaliputraṃ kṣetraṃ lakṣmīsarasvatyoḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
iti varṣamukhādimāmapūrvāṃ vayamākarṇya kathāmatīva citrām |
cirakālamabhūma kāṇabhūte vilasadvismayamodamānacittāḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 3
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!