Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 7
viṣadaḥ śyāvaśuṣkāsyo vilakṣo vīkṣate diśaḥ||12||
svedavepathumāṃstrasto bhītaḥ skhalati jṛmbhate||13||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
viṣaṃ dadātīti-viṣado naraḥ, śyāvaṃ-śyāmaṃ śuṣkamāsyaṃmukhaṃ, yasyāsau śyāvaśuṣkāsyaḥ,-śyāmaśuṣkavadanaḥ| kiṃ karoti? vilakṣo vīkṣate diśaḥ,-diśa iti samantādityarthaḥ, vilakṣa iti lajjāvān, vīkṣate-avalokayati| kiñca, svadoṣaśaṅkayā svedavān, vepathumān, trastaḥśarīreṇa jātakampatvāt, bhītaḥ-cittena sodvegatayopalakṣyamāṇatvāt| stambhakuḍyādibhirātmānamantardhāpayitumicchannitastato gacchaṃśca skhalitagatirbhavati, tata āha-skhalati| punaḥpunaśca jṛmbhāṃ karoti, tenāha jṛmbhate| upalakṣṇaṃ cedaṃ tattatkālabhāvinīnāṃ kriyāṇām| tadyathā (saṅgrahe sū.a.8)-"asthānahāsī, pṛṣṭo'sambaddhamuttaraṃ dadāti naiva vā dadāti, vivakṣurmuhyati, aṅgulīḥ sphoṭayati, śiraḥ kaṇḍūyate, oṣṭhau leḍhi, bhuvaṃ vilikhati, kriyāsu tvarate, viparītamācarati, svabhūmau ca nāvatiṣṭhate|" iti|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
viṣaprayoktāraṃ lakṣayati-viṣada iti| vilakṣaḥ-caladṛṣṭiḥ| diśo vīkṣate-itastato'valokayati| trastaḥ-udvignaḥ| bhītaḥcakitaḥ| viṣadalakṣaṇaṃ tatprayuktaviṣaviśeṣapraśnārtham|