Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 3
annapānaṃ viṣādrakṣedviśeṣeṇa mahīpateḥ||2||
yogakṣemau tadāyattau dharmādyā yannibandhanāḥ||2||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
mahīpateḥ sambandhyannapānaṃ viṣāt-viṣasaṃsparśāt, viśeṣeṇa-atiśayena rakṣet| annapānamityupalakṣaṇam| śayanavastragandharatnamālyādīnāmapi parirakṣyatvāt| nanu, kimiti, nṛpānnapānādi viśeṣeṇa rakṣet? ityāhayogetyādi| yogaḥ-annavastrādibhiḥ sambandhaḥ| kṣemaḥteṣāmannādīnāṃ caurādyupadravarakṣaṇāt| dvāvapyetau tadāyattau-nṛpāyattau syātām| kṣemaśabdo'rdharcādiḥ| dharmādyā iti dharmārthakāmamokṣāḥ| yannibandhanāḥyogakṣemanibandhanāḥ|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
atha viṣarakṣa| vaidyasya viṣādannapānarakṣāṃ vidhatteannapānamiti| sa ityanuvartate| viśeṣeṇa-anyapadāryebhyaḥ, anyanararakṣāto viśeṣato rājñaḥ, annapānaṃ rakṣet| kutaḥ? yataḥ yogakṣemau tadāyattau,-tasya-rājño'dhīnau| alabdhalābho-yogaḥ| labdhaparipālanaṃ-kṣemaḥ| kīdṛśau tau? yannibandhanā dharmādyāḥ,-dharmārthakāmamokṣaṇāṃ yasmādyogakṣemau sādhanam,tayośca rājā,tataḥ so'tiśayena viṣādibhyo rakṣaṇīyaḥ|