Visvamitra-samhita [sanskrit]

20,660 words | ISBN-13: 9788179070383

The Sanskrit text of the Visvamitra-samhita, an ancient text belonging to the Pancaratra tradition. Visvamitrasamhita is noted for listing authoritative Pancaratra works and the benefits obtained by chanting Lord Hari’s name. Alternative titles: Viśvāmitrasaṃhitā (विश्वामित्रसंहिता), Viśvāmitra-saṃhitā (विश्वामित्र-संहिता), Vishvamitrasamhita, Vishvamitra.

navamo'dhyāyaḥ |
kāśyapaḥ |
dīkṣāyā lakṣaṇaṃ brūhi bhagavan madanugrahān |
tsarvaṃ vistareṇaiva brūhi me bhaktavatsala || 1 ||
[Analyze grammar]

viśvāmitraḥ |
dīkṣāṃ vakṣye tu saṃkṣepāt tacchṛṇu dijapuṃgava |
āditye mīnameṣavṛṣanakeṣusaṃsthite || 2 ||
[Analyze grammar]

pūrvapakṣe śubhe ṛkṣe ekādayāṃ tathā niśi |
śucau deśe manojñe ca kārayitvā tu maṇḍapam || 3 ||
[Analyze grammar]

gomayena samālipya veṣṭhayeddarbhamālayā |
vedīṃ kuryācca tanmadhye caturhastapramāṇataḥ || 4 ||
[Analyze grammar]

tālotsedhāparā cānye vistārāyāmatatsamāḥ || |
vedyāḥ paścimadigbhāge kuṇḍaṃ kuryādvidhānataḥ || 5 ||
[Analyze grammar]

krameṇa brāhmaṇādīnāmevaṃlakṣaṇakaṃ mune |
catuṣkoṇaṃ tālayugmamanukūlaṃ dvijasya tu || 6 ||
[Analyze grammar]

vṛttaṃ kuryāt kṣatriyasya gokarṇayutasaṃyutam |
cāpākāraṃ ca vaiśyasya vitastidvayasaṃmitam || 7 ||
[Analyze grammar]

trikoṇaṃ śūdrayoneḥ syāt prādeśadvayasaṃmitam |
vistārāyāmasadṛśaṃ tatpramāṇamitāṃ tathā || 8 ||
[Analyze grammar]

trimekhalāṃ ca kurvīta paścime yonibhūṣitām |
daśamyāṃ saṃbharet sarvān samidādīn samāhitaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]

madhyaṃdine śuciḥ snāta ekabhuktena vartaṃyet |
ekādaśyāṃ tithau snātaḥ śuddhavāsoyugaṃ dadhat || 10 ||
[Analyze grammar]

śvetagandhānuliptāṅgaḥ śvetamālyavibhūṣitaḥ |
bhūṣitaśca yathālabdhairbhūṣaṇaiḥ samalaṃkṛtaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]

sāyaṃkāle tu saṃprāpte kuryāccaivādhivāsanam |
caturṣu dvāradeśeṣu pārśvayoḥ kalādvayam || 12 ||
[Analyze grammar]

nidhāya vedavikāmadhye kuryāccakrābjamaṇḍalam |
hemādinirmitaṃ kumbhaṃ gālitodakapūritam || 13 ||
[Analyze grammar]

vinyastaratnakanakaṃ sakūrcaṃ sūtraveṣṭitam |
vāsoyugalasaṃvītaṃ candanastragalaṃkṛtam || 14 ||
[Analyze grammar]

akṣataiḥ sumanobhiśca vikīrṇaṃ ca samantataḥ |
yaddavyanirmitaḥ kumbhastaddravyāt karkarī bhavet || 15 ||
[Analyze grammar]

śatakṛtvo'stramantreṇa karkarīṃ cābhimantrayet |
vedikāṃ paritaḥ siñcet dhārayācchinnayā guruḥ || 16 ||
[Analyze grammar]

cakrabjasyeśadigbhāge kumbhasthāpanamāvaret |
vrīhin nidhāya suśubhān kumbhaṃ tasyopira nyaset || 17 ||
[Analyze grammar]

kumbhasyāntaḥ phalaṃ tasya phalani parito nyaset |
kalaśaṃ dakṣiṇe pārśve vāme ca karakaṃ nyaset || 18 ||
[Analyze grammar]

kumbhe ca harimāvāhma pūjayenmūlavidyayā |
maṇḍale ca yajed devamupacāraiśca ṣoḍaśauḥ || 9 ||
[Analyze grammar]

saha sarvaiḥ parīvāraiḥ śāstracoditavartsanā |
paścime ca hariṃ devaṃ maṇḍalāduktvartmanā || 20 ||
[Analyze grammar]

hariṃ ca lakṣmībhūmibhyāṃ śayānaṃ parikalpya ca |
bhogairardhyādibhiḥ sarvairnaivedyāntaiḥ sabharcayet || 21 ||
[Analyze grammar]

mathitvāgriṃ ca mūlena kuṇḍe taṃ vinyasedgruruḥ |
tatra siddhaṃ caruṃ kṛtvā taṇḍulaiḥ susitaiḥ śubhaiḥ || 22 ||
[Analyze grammar]

caturbhāgaikabhāgaṃ tu maṇḍalasthāya viṣṇave |
nivedya caikaṃ bhāgaṃ tu kumbhasthāya nivedayet || 23 ||
[Analyze grammar]

juhuyādagraye bhāgaṃ bhāgaṃ bhuñjīta tatsvayam |
samidho'ṣṭhottaraśataṃ juhuyānmūlavidyayā || 24 ||
[Analyze grammar]

saruṃ puruṣasūktena tāvatsaṃkhyaṃ hunedbudhaḥ |
pūrṇāhutiṃ vidhāyānte srātaṃ śiṣyaṃ jitendriyam || 25 ||
[Analyze grammar]

vasānaṃ cāhate śubhre vāsasī bhūṣaṇottamaiḥ |
bhūṣitaṃ cānuliptāṅgaṃ śuddhamālyavibhūṣitam || 26 ||
[Analyze grammar]

āhūya navavastrेṇa nege badhrīta vāgyataḥ |
guruḥ svadakṣiṇe bhāge prāṅmukhaṃ copaveśya tam || 27 ||
[Analyze grammar]

anvārabdhastena caiva ghṛtena caruṇāpi ca |
āhutīrdvādaśa hunet pṛthak pṛthaganukramāt || 28 ||
[Analyze grammar]

hutvā tilaiḥ sakusumaistridhā mūdhnryasya cālabhet |
hutabhasma samādāya sitamaṣṭākṣareṇa tu || 29 ||
[Analyze grammar]

ūrdhyapuṇḍraṃ ca vinyasya badhvā pratisaraṃ kare |
dakṣiṇe cāsmantreṇa prāśayet pañcagavyakam || 30 ||
[Analyze grammar]

praṇavena caruṃ paścād bhojayedātmaśuddhaye |
dantakāṣṭhena dantāṃśca śo dhayitvā kṣipecca tat || 31 ||
[Analyze grammar]

tadagrapatansthānaṃ samyagālokayedgruruḥ |
yāmyanaiṛrtavāyavyaṃ yadagramaśubhaṃ hi tat || 32 ||
[Analyze grammar]

anyadikṣu śubhaṃ brūyāt śantihomena cāśubham |
śamayennārasiṃhena manunāṣṭaśatāhutīḥ || 33 ||
[Analyze grammar]

tilānācamayecchiṣyaṃ devasyālokya pādayoḥ |
guruśca praṇato mūrdhrā devaṃ vijñāpayet tataḥ || 34 ||
[Analyze grammar]

saṃsārapāśabaddhānāṃ paśūnāṃ pāśamokṣaṇe |
tvameva śaraṇaṃ deva gatiranyā na vidyate || 35 ||
[Analyze grammar]

pāśamokṣaṇa heturyastvatsamārādhanātmakaḥ |
tenemān janmapāśena pāśitān paśujanmanaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]

vipāśayāmi deveśa tadanujñātumarhasi |
iti vijñāpya deveśa śiṣyaṃ sūtreṇa veṣṭayet || 37 ||
[Analyze grammar]

kṛtvā ṭṛḍhaṃ kṛṣṇavarṇaustrisūtraistriguṇīkṛtam |
punastat triguṇīkṛtya taṃ pādādi śiro'vadhi || 38 ||
[Analyze grammar]

pañcaviṃśativārāṃstu veṣṭayecchiṣyadehake |
tatsaṃspṛṣṭo'tha juhuyāt sarpiṣāṣṭottaraṃ śatam || 39 ||
[Analyze grammar]

pūrṇāhutiṃ vidhāyātha svapradarśanasiddhaye |
svaprādhipatimantneṇa tāvatsaṃkhyaṃ hunedgruruḥ || 40 ||
[Analyze grammar]

māṣaudanabaliṃ da़dyādūtebhyaśca samāhitaḥ |
śiṣyasya netrabandhaṃ ca vistraya ca śarīragam || 41 ||
[Analyze grammar]

ādāya māyāsūtraṃ taccharāve nikṣipedatha |
pighāya tatkumbhapārśve sthāpayitvā dvijottama || 42 ||
[Analyze grammar]

darbhān saṃstīrya teṣyavenaṃ sthāpayet prāvicharo yathā |
kumbhamaṇḍalagaṃ devaṃ tadā nodvāsayedgruruḥ || 43 ||
[Analyze grammar]

prātaḥ pūcchecca śiṣyaṃ taṃ svaprasya ca śubhāśubham |
śubhaṃ ceddīkṣayedenamaśubhaṃ cenna dīkṣayet || 44 ||
[Analyze grammar]

śāntihomena tacchāntiṃ kṛtvā strātvā śucistataḥ |
saśiṣyaḥ praviśettatra maṇḍape yāgasaṃbhṛte || 45 ||
[Analyze grammar]

dhvajaṃ ca toraṇaṃ caiva pūjayitvā vidhānataḥ |
kumbhagaṇḍalasaṃsthaṃ taṃ devamabhyarcya bhaktitaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]

pāyasādi nivedyānnaṃ praṇamyaiva pradakṣiṇam |
netrabandhaṃ ca śiṣyasya kṛtvā pārśve niveśya ca || 47 ||
[Analyze grammar]

deśiko mūlamantneṇa samidājyatilān pṛthak |
aṣṭottaraśataṃ hutvā pūrṇāntamavadhānataḥ || 48 ||
[Analyze grammar]

ādāya māyāsūtraṃ tat chitvā vai tattvasaṃkhyayā |
saṃhārakramayogenasāmeṣaḥ pañcaviṃśatiḥ || 49 ||
[Analyze grammar]

prakṛtyādīni saṃsmṛtya tattvāni juhuyādguruḥ |
pṛthagaṣṭaśataṃ vārānaṣṭakṛtvo'thavā hunet || 50 ||
[Analyze grammar]

guruḥ svahṛdayāmbhojakarṇikāyāṃ susaṃsthitam |
dhyātvā nārāyaṇaṃ devaṃ paramātmānamacyutam || 51 ||
[Analyze grammar]

śiṣyasya jīvaṃ saṃsmṛtya tasminneva praveśayet |
śoṣaṇādi vidhāyātha śiṣyadehasya deśikaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]

punaḥ svahṛdayābjaṃ ca sajīvaṃ saṃkramayya ca |
sṛṣṭhikrameṇa tattvāni prakṛtyā viniyojayet || 53 ||
[Analyze grammar]

sṛṣṭikāle ca tattvānāṃ juhuyācca yathākramam |
spṛṣṭamā śṣyiśarīraṃ tu tanmadhye śiṣyasaṃyutam || 54 ||
[Analyze grammar]

dhyātvā tatra sthitaṃ devaṃ vastreṇāmūlavidyayā |
netrabandhaṃ cavinya sya paridhāyāmbarāntaram || 55 ||
[Analyze grammar]

pādau prakṣālayitvā tamācamayyātha cakṣuṣī |
vāso'ntareṇa badhvātha svapārśce saṃniveśya ca || 56 ||
[Analyze grammar]

āsīnasya prāṅyukhasya śodhayedadhvapaddhatim |
kālādhvānaṃ padādhvānaṃ bhuvanādhvānamanvataḥ || 57 ||
[Analyze grammar]

tattvādhvānaṃ ca tadanu mantrādhvānamanantaram |
varṇādhvānaṃ ca matimāt śodhayitvā svavidyayā || 58 ||
[Analyze grammar]

mahāvyāhṛtibhiḥ pūrvamājyahomaṃ vidhāya tu |
hutvāśiṣṭenājyena śiṣyapādau spṛśedgruruḥ || 59 ||
[Analyze grammar]

hutvā tatastilairnābhiṃ spṛśettadaviśeṣataḥ |
pahmahomaṃ vidhāyāsya hṛdayaṃ ca samālabhet || 60 ||
[Analyze grammar]

tatra hutvā ca caruṇā saṃpṛśedasya mastakam |
pṛthagaṣṭhaśataṃ homo mahāvyāhṛtibhirbhavet || 61 ||
[Analyze grammar]

tato gṛhītvā śiṣyāsya karaṃ dakṣiṇamātmanaḥ |
dakṣiṇena kareṇaiva kṛtvā caiva pradakṣiṇam || 62 ||
[Analyze grammar]

kumbhamaṇḍalagaṃ devaṃ nārāyaṇamananyadhīḥ |
sthitvaiva tasmin dvārbhāge hemaratnādikaistataḥ || 63 ||
[Analyze grammar]

kusumaiḥ kevalairvāsya pūrayedañjaliṃ budhaḥ |
prakṣepayenmaṇḍale taṃ yatra puṣpāñjaliśca saḥ || 64 ||
[Analyze grammar]

bhūbhāge patitastattanmūrtilanāsya nirdiśet |
nāmno'nte tasya śiṣyasya keśavādipadaṃ bhavet || 65 ||
[Analyze grammar]

yadvā bhāgavato vāpi tathā bhaṭṭārako'pi vā |
viprasya kṣatriyasyāpi nāmno'nte devaśabdakaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]

pāladāsāntamevaṃ syānnāma vaiśyacaturthayoḥ |
digbandhamokṣaṇaṃ kṛtvā maṇḍalaṃ darśayetattaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]

sthāpitaiḥ kalaśairetaṃ navabhistryadhikaistu vā |
snāpayitvā navaṃ vāsaḥ paridhāpya padadvayam || 68 ||
[Analyze grammar]

kṣālayitvā tataścainamācamayya dvijottama |
guruḥ śiṣyeṇa sahito devaṃ dhyāyet samāhitaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]

śiṣyasya dakṣiṇe karṇe praṇavādyaṅgasaṃyutam |
ṛṣyādisahitaṃ mantraṃ dadyādaṣṭākṣarāhṛyam || 70 ||
[Analyze grammar]

dvādaśārṇaṃ ca tadanu mūrtimantrān yathākramam |
ekaṃ yathā gururdadyāt tanmantrasya vaśena ca || 71 ||
[Analyze grammar]

śūdraṇārṇaṃ ca tathā strīṇāmanulomabhuvāmapi |
namaḥsvāhāḍuṃphaḍādirahitaṃ praṇavena ca || 72 ||
[Analyze grammar]

varjitaṃ viṣṇunāmaiva caturthyantaṃ ca pāṭhayet |
gāyatrīṃ japahomaṃ ca ādadyād brāhmaṇo manum || 73 ||
[Analyze grammar]

tataḥ śiṣyaḥ svayaṃ devaṃ kumbhamaṇḍalagaṃ harim |
ārādhayedruruṃ paścāt praṇatasyotthitasya ca || 74 ||
[Analyze grammar]

kṛtāñkalipuṭasyāsya śipyasya śirasi svayam |
cakrabjamaṇḍalaṃ dhyātvā svahaste viṣṇuhastakam || 75 ||
[Analyze grammar]

nikṣipya deśikaḥ paścādācārānatha śikṣayet |
mantro nānyasya vaktavyo na pradarśyākṣamālikā || 75 ||
[Analyze grammar]

mudrāṃ na darśayet khasya mantrasiddhiṃ vadenna ca |
gurornāma na vaktvayamasyādeśaṃ na laṅghayet || 77 ||
[Analyze grammar]

sadāsannaṃ ca śaiṣṭyaṃ ca pādukāṃ nāpi laṅghayet |
dūṣaṇaṃ na gurorvrūyāt nācarettasya cāpriyam || 78 ||
[Analyze grammar]

gurutrakalatrādau guruvadabhaktimāvaret |
mantraṃ guruṃ devatāṃ ca samabuddhayābhipūjayet || 79 ||
[Analyze grammar]

nāstikān na spūśeccaiva nābhibhāṣeta taiḥ samam |
gurudevāgripurataḥ pādau naiva prasārayet || 80 ||
[Analyze grammar]

devārcanamakṛtvā tu na kiṃcidapi bhakṣayet |
sandhyāsu tajjapastotrapraṇāmādīn samācaret || 81 ||
[Analyze grammar]

vaiṣṇavāṃśca yatīn ṭṛṣṭvā praṇameddaṇḍavat kṣitau |
gacchaṃstiṣṭhaṃstathāsīnobhuñjan svapnaparāyaṇaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]

devaṃ nārāyaṇaṃ dhyāyet tadgratenāntarātmanā |
evamādisamā cāraṃ śiṣyāyopadiśedgraruḥ || 83 ||
[Analyze grammar]

śāntihomaṃ tataḥ kṛtvā pūrṇāhutimathācaret |
agrervisarjanaṃ kṛtvā kumbhamaṇḍalagaṃ harim || 84 ||
[Analyze grammar]

udvāsya praṇataṃ śiṣyamāśīrbhirvardhayedgruruḥ |
śiṣyaśca dadyādgrurave gāṃ bhūbhiṃ bhūṣaṇāni ca || 85 ||
[Analyze grammar]

gajamaśvaṃ ca śibikāṃ dāsīdāsagaṇaṃ bahu |
vittaśaṭhyamakurvāṇaḥ svātmānaṃ ca nivedayet || 86 ||
[Analyze grammar]

svaśaktyā bhojayedviprān vaiṣṇavān pratitarpya ca |
bhuktyāvāśeṣaṃ tadanu tatraivāsīta vāgyataḥ || 87 ||
[Analyze grammar]

ādityāstamayāt paścāt svanuliptaḥ svalaṃkṛtaḥ |
guroranujñayā gehaṃ gacched bandhusamanvitaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]

dīkṣāmevaṃ tu yaḥ kuryāccakramaṇḍalasaṃnidhau |
sa sava brāhmaṇo cidvān sa evāśramiṇāṃ varaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]

sa etairnābhirvācya ekāntī pāñjarātrikaḥ |
sūrirbhāgavataścaiva sāttvataḥ pāñcakālikaḥ || 90 ||
[Analyze grammar]

anyākhyābhirna vācyo'yaṃ yathaiva prākṛto janaḥ |
samayo'tha samā cāraḥ svādhyāyadravyasaṃgrahau || 91 ||
[Analyze grammar]

śuddhiḥ pūjā stutirdhyānaṃ vidhirityaṣṭadhā mataḥ |
yo'nena vidhinā tiṣṭhet sa bhāgavata iṣyate || 92 ||
[Analyze grammar]

jñānādiṣaṅguṇagaṇo bhaga ityucyate dvija |
sa yassinnasti bhagavān sa eva bhagavān hariḥ || 93 ||
[Analyze grammar]

Other editions:

Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Visvamitra-samhita Chapter 9

Cover of edition (2002)

The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)

[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]

Buy now!
Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: