Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 57: mervādiviṃśikā
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha mervādiviṃśikā nāma saptapañcāśo'dhyāyaḥ |
athānyān kathayiṣyāmaḥ samāsātsūkṣmalakṣaṇān |
pañcāśatamihotkṛṣṭān prāsādāñśrīdharādikān || 1 ||
[Analyze grammar]
śrīdharo hemakūṭaśca subhadro ripukesarī |
puṣpo vijayabhadra śca śrīnivāsaḥ sudarśanaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
bhagavatyāḥ priyā hyete tathā kusumaśekharaḥ |
devasya śambhordayitaḥ prāsādaḥ surasundaraḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
nandyāvartaśca pūrṇaśca siddhārthaḥ siravavardhanaḥ |
trailokyabhūṣaṇaśceti padmasu brahmaṇaḥ priyaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
pakṣabāhurviśālaśca tathānyaḥ kamalodbhavaḥ |
haṃsadhvaja iti khyātāḥ prāsādā brahmaṇaḥ priyāḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
lakṣmīdharākṣaḥ prāsādo vastatau madhuvadviṣaḥ |
mahāvajro ratitanuḥ siddhakāmastathāparaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
pañcacāmarasaṃjñaśca nandighoṣākhya eva ca |
anukīrṇaḥ suprabhaśca surānando'tha harṣaṇaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
durdharo durjayaścaiva trikūṭo navaśekharaḥ |
puṇḍarīkaḥ sunābhaśca mahendraḥ śikhiśekharaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
varāṭhaḥ sumukhaḥ śuddhaścatvāriṃśāditīritāḥ |
miśrakāstu daśa proktā mithaḥ karmaprabhedataḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
vijñeyo nandasaṃjñaśca mahāghoṣastathāparaḥ |
vṛddhirāmābhidhānaśca prāsādo'nyo vasundharaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
mudgako'tha bṛhacchālastathaiva ca sudhādharaḥ |
saṃvarākhyaḥ śukanibhastathā sarvāṅgasundaraḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
pañcāśadevaṃ kathitā prāsādānāṃ yathākramam |
idānīṃ lakṣmato brūmaḥ śrīdharaṃ sarvakāmikam || 12 ||
[Analyze grammar]
vallabhaṃ sarvadevānāṃ puṇyānāṃ kāraṇaṃ param |
caturaśrīkṛte kṣetre caturviṃśatibhājite || 13 ||
[Analyze grammar]
dvādaśākhilakoṇeṣu karṇaśṛṅgāṇi yojayet |
vistāraṃ ca caturbhāgamekaikasya vinirdiśet || 14 ||
[Analyze grammar]
parasparaṃ ca niṣko'sā dvipado'tra vidhīyate |
dvyaṃśāni karṇibhadrā ṇi nirgamaścārdhabhāgikaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
karṇakarṇapadenyasyātpadārdhādheta vistṛtaḥ |
vārimagno vidhātavyo madhyagaḥ daśabhāgikam |
nirgamaśca tribhirbhāgaiḥ samasūtrasamāhitaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
dvipādā bāhyabhittistu dvipādā cāndhakārikā |
bhavecchatapadaḥ kando garbhaḥ ṣaḍviṃśadaṃśakaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
dvipadaḥ karṇakandaśca pratyaṅgaṃ padikaṃ smṛtam |
nirgataṃ cārdhabhāgena caturdikṣu vyavasthitam || 19 ||
[Analyze grammar]
bhāgena nirgatā kāryā śālā cāsya catuṣpadā |
abhyantaraṃ bāhyabhitteḥ kandasya ca tathā bahiḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
ubhayorantaraṃ kāryaṃ vistārātpañcabhāgikam |
antarālaṃ ca kurvīta śṛṅgaṃ tacca catuṣpadam || 21 ||
[Analyze grammar]
vibhāgastādṛśo'sya syādbāhyaśṛṅgasya yādṛśaḥ |
bhittikandāntarāle ca kāryaṃ ṣaḍdārukaṃ budhaiḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
itikātoraṇayutaṃ caturdikṣu manoramam |
purato maṇḍapaṃ kuryātsarvalakṣaṇasaṃyutam || 23 ||
[Analyze grammar]
bhāgaiḥ pañcāśatā kuryādasya mānamihordhvagam |
eṣāṃ madhye saviṃśatyā pravidheyāstulodayāḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ madhyeṃ'śakaiḥ ṣaḍbhirvedībandho vidhīyate |
navadhā bhājite tatra vedībandhe samaiḥ padaiḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
kumbhaścatuṣpadastatra dvipadastu masūrakaḥ |
bhāgenāntarapatraṃ syānmekhalā dvipadāḥ smṛtāḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
mūlabhāgāstu ye taiḥ syājjaṅghā daśabhirucchritāḥ |
dvipadā mekhalā proktā dvyaṃśe cāntarapatrake || 27 ||
[Analyze grammar]
adhastādūrdhvapakṣasya talapaṭṭasya copari |
ṣoḍaśāṃśā vidhātavyāstatraitat karma vārcayet || 28 ||
[Analyze grammar]
bhāgena rūpadhārā syātsārdhā sārdhā ca senakam |
vedī bhāgatrayotsedhā dvenāsanapaṭṭakaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
sordhvabhāgena kartavyamūrdhvacandrā valokanam |
āsanasyordhvataḥ stambhāḥ sārdhapañcapadāḥ smṛtāḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
bhāgenocchālakaṃ kāryaṃ śīrṣaṃ sārdhapadonnatam |
paṭṭaḥ syāddvipadotsedhastripadaśchādyavistaraḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
lambanaṃ tu tadardhena yathāśobhamathāpi vā |
ūrdhvanānataraḥ patrasya kakpyate'pyayathākramam |
koṇeṣu kūṭaḥ kartavyo vividhaiḥ karmasambhramaiḥ |
vistāraḥ syāccaturbhāgasteṣāṃ ṣaḍbhāga ucchrayaḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
karṇā ghaṇṭāsamāyuktāḥ kūṭamānaṃ vidhīyate |
tatra mṛtyukramāt kuryādekaikaṃ tadūrdhvataḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ ca tulyatā kāryā vistārāducchrayādapi |
catvāra ekakarṇe syurevaṃ sarveṣu ṣoḍaśa || 35 ||
[Analyze grammar]
siṃhakarṇasya vistārāmānaṃ syādaṣṭabhāgikam |
ṣaḍbhāgastu tathotsedho rathikaiśca vibhūṣaṇam || 36 ||
[Analyze grammar]
guṇadvārasamāyuktaḥ śūrasenābhidhānakaḥ |
siṃhakarṇo vidhātavyaḥ sarvakarmasamākulaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
siṃhakarṇodayādūrdhvamuromañjarikā bhavet |
vistārādaṣṭabhāgāsāvucchrāyānnavabhāgikā || 38 ||
[Analyze grammar]
latāpañcakasaṃyuktā mañjarī syātsuśobhitā |
grīvā pādonabhāgā syādaṇḍakaṃ bhāgamucchritam || 39 ||
[Analyze grammar]
candri kā cārdhabhāgena kalaśaścaiva bhāgikaḥ |
kūṭamūrdhve dvitīyā syāduromañjarikā tathā || 40 ||
[Analyze grammar]
bhāgāttadvādaśavistīrṇā tu sārdhā na tridaśāvācchritā |
bhāgamekaṃ bhavedgrīvā sārdhabhāgena cāṇḍakam || 41 ||
[Analyze grammar]
kapariṃ cārdhabhāgena kalaśaśca dvibhāgikaḥ |
uraḥśikharakānyaṣṭau bhavantyevaṃ caturdaśam || 42 ||
[Analyze grammar]
dvitīyakūṭakasyordhve kartavyā mūlamañjarī |
bhāgaṣoḍaśavistārā padāṣṭādaśakodayaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
skandhamānaṃ hi sarveṣāṃ yathoktaṃ śatavāstuni |
grīvā sārdhapadāṃśā syādaṇḍakaṃ dvipadānvitam || 44 ||
[Analyze grammar]
kaṅkatīphalatulyāni kuryāt sarvāṇḍakāni ca |
dvipadaṃ caṇḍikāyugmaṃ kāryaṃ sāmalasārakam || 45 ||
[Analyze grammar]
tasyopari syātkalaśo vartulastripadocchritaḥ |
toraṇairmakaraiḥ patraiḥ sāgraiśca savarālakaiḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
hastimuṇḍaiḥ samākīrṇamadharogaṇabhūṣitam |
īdṛśaṃ śrīdharaṃ kuryātsarvālaṅkārabhūṣitam || 47 ||
[Analyze grammar]
śrīdharaṃ kārayedyastu kirttyarthamapi mānavaḥ |
ihaiva labhate saukhyamamutrendra tvamāpnuyāt || 48 ||
[Analyze grammar]
bhogān bhuktvā pumān svargaṃ nīyate ca pare pade |
sarvapāpavinirmuktaḥ śāntaśca syānna saṃśayaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
śrīdharaḥ ||
hemakūṭamatha brūmaḥ śubhalakṣaṇasaṃyutam |
sarvavidyādharasthānamāśrayaḥ sa pinākinaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
caturaśrakṛte kṣetre ṣaḍviṃśatyaṃśabhājite |
tatra syuḥ ṣaḍpadāḥ karṇāḥ śālā dvādaśabhāgikāḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
nirgatāśca tribhirbhāgairbhavantyetāścaturdiśam |
aṣṭabhāgāyatā bhūyo nirgamaśca tribhiḥ padaiḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
catuḥstambhāścatuṣpārśvā dikṣu sarvāsvayaṃ vidhiḥ |
karṇaśālāntaraṃ kāryaṃ padenaikena vistṛtam || 53 ||
[Analyze grammar]
praviṣṭaṃ tatpadenaikaṃ tadevātra jalāntaram |
padena karṇe koṇaḥ syātpratyaṅge padavistṛte || 54 ||
[Analyze grammar]
nirgate cārdhabhāgena samamāne manorame |
dvipadā rathikā bhadre nirgatārdhapadena sā || 55 ||
[Analyze grammar]
catukarṇeṣu kartavyaṃ mānaṣemevaṃdhunu dhīmatā |
bāhyabhittestu vistārastripadaḥ parikīrtitaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
catuḥṣaṣṭipado garbhastadbhittistripadā bhavet |
tripadaṃ karṇamānaṃ syādvārimārgeṇa samyutam || 57 ||
[Analyze grammar]
padārdhaṃ vārimārgaḥ syātpadamasya praveśakaḥ |
śālāṣṭapadavistīrṇā bhāgārdhena vinirgatā || 58 ||
[Analyze grammar]
caturbhāgāyatā bhadraṃ punarbhāgārdhanirgatam |
talanyāsau hemakūṭe vibhaktapadaniścayāt || 59 ||
[Analyze grammar]
asyāgre maṇḍapaṃ kuryānmahāntaṃ guṇapūjitam |
ūrdhvaṃ hemakūṭasya dviguṇaṃ syātkalādhikam || 60 ||
[Analyze grammar]
adhastādāsanaṃ tasya saptabhāgasamucchritam |
bhāgenaikena khurake na madhye pūrvamānayoḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
ata ūrdhvaṃ punarbrūmaḥ pādamānamanukramāt |
saptabhāgonnataṃ kuryādvedībandhe suśobhanam || 62 ||
[Analyze grammar]
tasyārdhaṃ kummakasyārdhaṃ bhāgena kalaśonnatiḥ |
padādhenāntaraṃ patraṃ yathāśobhaṃ vidhīyate || 63 ||
[Analyze grammar]
sārdhaṃ padaṃ punaḥ proktā kapotālī suśobhanā |
daśabhāgocchritā jaṅghā kartavyātisulakṣaṇā || 64 ||
[Analyze grammar]
asyopari vidhātavyaṃ bharaṇai dvipadocchritam |
mekhalāntarapatre tu vidhīyete padatraye || 65 ||
[Analyze grammar]
adhastānmekhalāyāstu khurakasya tathopari |
ekonaviṃśatiṃ bhāgānantaraṃ saṃpracakṣate || 66 ||
[Analyze grammar]
karmapramāṇametasya pṛthaṅmadhye'bhidhīyate |
dvipadaṃ rājāsenaṃ syādvedā---catuṣpadā || 67 ||
[Analyze grammar]
bhavatyāsanapaṭṭasya kalpanā bhāgamānataḥ |
sārdhaṃ bhāgadvayaṃ kāryamūrdhvaṃ candrā valokanam || 68 ||
[Analyze grammar]
stambhānāsanapaṭṭārdhena yuñjyādaṣṭabhāgikān |
bharaṇastambhaśīrṣe ca pratyekaṃ padake smṛte || 69 ||
[Analyze grammar]
dvipadaścārdhapaṭṭaḥ syācchādyakena suśobhitaḥ |
tripadaṃ chādyakaṃ tatra vistāreṇa prakīrtitam || 70 ||
[Analyze grammar]
etanmānaṃ samākhyātamalindeṣu caturdiśam |
ūrdhvamantarapatrasya kathayāmo yathākramam || 71 ||
[Analyze grammar]
ṣaṭpade karṇavistārā saptāṃśā karṇamañjarī |
grīvāmardhapadaṃ kuryātpadamekaṃ tathāṇḍakam || 72 ||
[Analyze grammar]
ardhāṃśā candri kā ca syādekāṃśaḥ kalaśocchrayaḥ |
asyoromañjarī kāryā vistāreṇa catuṣpadā || 73 ||
[Analyze grammar]
grīvāṇḍake vidhātavyaṃ bhāgenārdhena kumbhakaḥ |
siṃhakarṇastu kartavyo dvipado'syaiva madhyataḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ pañcāṇḍakāḥ karṇe hemakūṭeṣu kīritāḥ |
aṣṭāṃśavistṛtaṃ kuryādudayena ca ṣaṭpadam || 75 ||
[Analyze grammar]
alindasyordhvabhāgastaṃ siṃhakarṇaṃ manoramam |
siṃhakarṇe dvibhāgstho dvādaśāṃśakavistṛtām || 76 ||
[Analyze grammar]
uromañjarikāṃ kuryāt trayodaśapadocchritām |
saptāṃśavistṛtaḥ skandho grīvā ca padamucchritā || 77 ||
[Analyze grammar]
aṇḍakaṃ sārdhabhāgena candri kādhapadā smṛtā |
ākāśaliṅgaṃ kurvīta dvipadaṃ sumanoramam || 78 ||
[Analyze grammar]
vistāro mūlamañjaryā bhāgaviṃśatisaṃmitaḥ |
ucchāyo'syaikaviṃśatyā skandho dvādaśabhāgikaḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
pañcabhaumastu kartavyo yathā cāruḥ sa jāyate |
prathamā bhūmikā tatra pañcabhāgā vidhīyate || 80 ||
[Analyze grammar]
parā parārdhabhāgena nyūnā nyūnā vidhīyate |
skandhamānaṃ vidhātavyaṃ padenaikena connatam || 81 ||
[Analyze grammar]
vibhajya daśadhā kuryāllatāḥ pañcātisundarīḥ |
hemakūṭasya karṇeṣu pratyaṅge narakinnarāḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
manye tilakakūṭāśca kartavyāstu nirantarāḥ |
īdṛśī mañjarīheme vidheyā kūṭanirgatā || 83 ||
[Analyze grammar]
grīvā sārdhapadā prokto vistārādaṣṭabhāgikā |
aṇḍakaṃ dvipadotsedhamekādaśapadāyatam || 84 ||
[Analyze grammar]
daṇḍikā sādhabhāgo ccāvistārā navabhāgikā |
tripadaḥ kalaśaḥ kāryo vistāreṇocchrayeṇa ca || 85 ||
[Analyze grammar]
evaṃvidhaṃ vidhatte yo hemakūṭaṃ manoramam |
sa krīḍati pumānsvarge yāvatkrīḍā pinākinaḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
hemakūṭaḥ |
subhadrā khyamatha brūmaḥ prāsādaṃ bhadra bhadra kam |
subhadro 'yamataḥ prokto bhadre bhadre yato'nvitaḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre caturdaśavibhājite |
garbhaḥ ṣoḍaśabhirbhāgaiḥ skandaḥ ṣaṭpadavistṛtaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
bhittiḥ syātpadaviṃśatyā tatra kandasamāḥ sṛtāḥ |
karṇāḥ pratyaṅgakonyeṣāṃ pratyekaṃ padavistarāt || 89 ||
[Analyze grammar]
dvyaṃśo madhyagavistāra ubhayornirgataḥ padam |
dvyaṃśaḥ sarasi vistāra ākrāntapadanirgamaiḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
dvipadā bāhyabhittiḥ syādvistāreṇa suśobhitā |
catuṣpadāyataḥ karṇo bhadraṃ tasya dvibhāgikam || 91 ||
[Analyze grammar]
nirgamo'syārdhabhāgena syādevaṃ sundaraṃ kṛm |
karṇe koṇāsu padikā dikṣu sarvāsu śobhanāḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
nigūḍhavistaraḥ kāryaḥ sārdhaṃ pañcapadonmitaḥ |
dvipado nirgamastatra sarvadikṣu vidhīyate || 93 ||
[Analyze grammar]
salilāntarakaṃ kuryādantare karṇabhadra yoḥ |
praviṣṭaṃ padamānena padapādena vistṛtam || 94 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvamānamathaitasya yathāvadabhidhīyate |
rājapīṭhaṃ vidhātavyaṃ bhāgārdhenātisundaram || 95 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvabhāgena khurakapīṭhaṃ syāccaturaṃśakam |
dvipadaḥ kumbhakotsedhaḥ pādonaṃ somasūrakam || 96 ||
[Analyze grammar]
bhāgārdhenāntaraṃ patraṃ pādonāṃśena mekhalāḥ |
ṣaḍbhāgamucchritā jaṅghā bhāgena grāsapaṭṭikāḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
mekhalāntarapatre ca pratyekaṃ padake smṛte |
paṭṭādadharakhurādūrdhvaṃ bhāgā saikāṃ daśāntaram || 98 ||
[Analyze grammar]
rājāsanaṃ padaṃ proktamutsedhaṃ nātiśobhanam |
ardhenātyadhike kārye dve pade vedikocchrayaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
padārdhamāsanaṃ kāryaṃ dvyaṃśaṃ candrā valokanam |
ūrdhvamāsanapaṭṭasya stambhaḥ pañcapadānvitaḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
pañcapadānvitaḥ ||
bharaṇaṃ stambhaśīrṣaṃ ca padena syātsamucchritam |
chādyakenāvṛtaṃ kuryātpadenaikena paṭṭakam || 101 ||
[Analyze grammar]
dvipadasthaḥ praśchādya vistāraḥ padenaikena lambanam |
ūrdhvamantarapatrasya kathāyāmo yathāsthitam || 102 ||
[Analyze grammar]
catuṣpadeṣu karṇeṣu ye karṇāḥ padikāḥ sthitāḥ |
teṣu ṣikharakāḥ kāryā vistārocchrāyataḥ padam || 103 ||
[Analyze grammar]
kalaśonaṃ tathā grīvā padārdhena samucchritā |
dvipadaḥ siṃhakarṇastu vistārocchrāyataḥ samaḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
śikhiro'dha vidhātavyā tripadī karṇamañjarī |
ūrdhvaṃ ca tripadā sa syāddvipadā skandhavistṛtiḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
sārchabhāgena kartavyaṃ sagrīvaṃ kalaśāṇḍakam |
siṃhaprāsādavatkarṇā vidheyāḥ śubhalakṣaṇāḥ || 106 ||
[Analyze grammar]
mūlamānena vistīrṇā nirgūḍhasyopari sthitāḥ |
dvitīyaśca tṛtīyaśca tadūrdhvaṃ ca samucchritaḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
karṇasthakalaśādūrdhvaṃ kartavyā mūlamañjarī |
vistāro daśabhāgāṃśānucchrāyo dvādaśāṃśakaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
latābhiḥ pañcabhiryuktā vicitraiścāpi karmabhiḥ |
ṣaṭpado'sya smṛtaḥ skandho grīvā cāsya catuṣpadā || 109 ||
[Analyze grammar]
vistāreṇa samākhyātā pādonaṃ padamucchritā |
aṇḍakāṃ sāṅghribhāgena ṣaḍbhāgavistṛtam || 110 ||
[Analyze grammar]
pādonaṃ candri kābhāgaṃ kalaśaśca dvibhāgikaḥ |
prāsādaṃ ye subhadrā khyaṃ kārayanti sulakṣaṇam || 111 ||
[Analyze grammar]
kalpakoṭisahasrāṇi bhadraṃ teṣāṃ śivāgrataḥ |
subhadraḥ ||
sarvapāpakṣayakarastriṣu lokeṣu kīrtitaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
ripukesarisaṃjño'yaṃ prāsādaḥ parikīrtyate |
caturaśrīkṛte kṣetre bhāgaviṃśatibhājite || 113 ||
[Analyze grammar]
dvipadā bāhyabhittiḥ syānmadhyabhittiśca tāvatā |
bhramaṇī dvipadā kāryā vistārātsarvadigratāḥ || 114 ||
[Analyze grammar]
garbho'ṣṭavistṛtaḥ karṇaḥ kandasārdhabhāgikaḥ |
caturbhāgāyataṃ bhadraṃ kuryādbhāgena nirgatam || 115 ||
[Analyze grammar]
rathako'sau samuddiṣṭo vidhātavyaścaturdiśam |
pārśvayośca pratirathau kāryau sārdhapadāyatau || 116 ||
[Analyze grammar]
padārdhena viniṣkrāntau --- vividheṣvapi |
karṇāyāmaścaturbhāgo dvipadaṃ karṇabhadra kam || 117 ||
[Analyze grammar]
padārdhena viniṣkrāntaṃ bāhyakarṇe vyavasthitam |
pada pādena vistīrṇaṃ praviṣṭaṃ padamātrakam || 118 ||
[Analyze grammar]
kāryaṃ jalāntaraṃ madhye karṇasya tilakasya ca |
dvyaṃśastilakavistāraḥ padenaikena nirgamaḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
suvarṇitāḥ syustilakā bhadra koṇavyavasthitāḥ |
aṣṭabhāgaṃ bhavedbhadraṃ padatrayavinirgatam || 120 ||
[Analyze grammar]
catasṛṣvapi taddikṣu kartavyaṃ stambhabhūṣitam |
ūrdhvamānamatha brūmaḥ pratipatraṃ sukhāvaham || 121 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvapramāṇaṃ dviguṇaṃ kartavyaṃ dvikalādhikam |
bhāgairekonaviṃśatyā madhye kāryastalodayaḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
ebhyo madhyādvidhātavyā vedībandhāḥ suśobhanāḥ |
dvipadaḥ kumbhakaḥ sārdhaṃ padaṃ tu kalaśo bhavet || 123 ||
[Analyze grammar]
mekhalāntarapatre tu kārye sārdhapadonnate |
navabhāgonnatā jaṅghā dvipadā rūpapaṭṭikā || 124 ||
[Analyze grammar]
mekhalāntarapatre tu vidadhīta padadvayam |
madhyaṃ syāt ṣoḍaśapadaṃ khurake'sya ca || 125 ||
[Analyze grammar]
rājasenā tathā vedī tadvadāsanapaṭṭakam |
padaiḥ pañcabhiretānin vidadhyādūrdhvamānataḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
candrā valokanaṃ kuryāddvipadaṃ bhāgamānataḥ |
uparyāsanapaṭṭasya stambhaḥ syātsaptabhāgikaḥ || 127 ||
[Analyze grammar]
bharaṇaṃ stambhaśīrṣaṃ ca dvipadaṃ cordhvamānataḥ |
dvipadaḥ paṭṭapiṇḍaḥ syāttripadaśchādyavistaraḥ || 128 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvamantarapatrasya sāmprataṃ parikīrtyate |
catuṣpadaḥ karṇaśṛṅgamāyāmocchrāyataḥ --- || 129 ||
[Analyze grammar]
grīvāṇḍakaṃ ca bhāgena candri kārdhapadena ca |
kalaśaścārdhabhāgena kartavyo'tra na saṃśayaḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
asyordhvataḥ prakartavyā dvitīyā karṇamañjarī |
tripadāyāmavistārā grīvāṇḍakalaśā padam || 131 ||
[Analyze grammar]
bhadra karṇāśrite dvyaṃśo vistārastilake smṛtaḥ |
ucchrayastripadastasya dvitīyaḥ syāttadūrdhvataḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
sārdhadvipada ucchrāyo vistāro dvipadaḥ smṛtaḥ |
saptabhāgonnataṃ tadvadvistārādaṣṭabhāgikam || 133 ||
[Analyze grammar]
siṃhakarṇau prakurvīta susūtramānapūrvakam |
uromañjarikā kāryā dvitīyā tilakordhvataḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
ardhabhāgāyatā mūle navabhāgamitocchrayā |
tasyāstu skandhavistāro bhāgaiḥ syādardhapañcamaiḥ || 135 ||
[Analyze grammar]
grīvārdhabhāgamutsedhādbhāgenāmūlasārakam |
candri kā cārdhabhāgena kalaśo bhāgamucchritaḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
dvitīyā karṇaśṛṅgasya syādūrdhve mūlamañjarī |
bhāgādvādaśavistārā kalayābhyadhikordhvataḥ || 137 ||
[Analyze grammar]
skandhaḥsaptapadaśa prokto grīvā bhāgasamuchitā |
aṇḍasya dvyaṃśa utsedho vistāraḥ saptabhāgikaḥ || 138 ||
[Analyze grammar]
candri kaikena bhāgena kalaśastu dvibhāgikaḥ |
talānāgarikā kāryānātyantaktanānyat karmātra yojayet |
jesmin vijayamicchanti bhogān suvipulānapi |
sarvapāpapraṇāśaṃ ca kāryo vā ripukesarī || 140 ||
[Analyze grammar]
ripukesarī |
idānīṃ preṣakaṃ nāma prāsādamabhidadhmahe |
nirmitaṃ dhanadasyārthe pūrvaṃ viśvakarmaṇā || 141 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre caturdaśavibhājite |
vibhajyastripadākīrṇaṃ catvāro'pi vidigratāḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
karṇamakarṇagarbhādya sūtraṃ tena samāni ca |
raktāni dattvā sūtrāṇi tadagradvitayaḥ smṛtāḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
sūtreṇa caturaḥ karṇān diksthānutpātayet tataḥ |
catvāro'nye punaḥ karṇāḥ saṃsiddhāḥ sarvameva hi || 144 ||
[Analyze grammar]
evamaṣṭadalā karṇān vṛttānevaṃ prakalpayet |
bhāgapraveśavistāraṃ karṇānte ca jalāntaram || 145 ||
[Analyze grammar]
śālā syāt ṣaḍpadāyāmā tripado'syāśca nirgamaḥ |
dvipadā bāhyabhittiḥ syāt ṣaḍpadā kandavistṛtiḥ || 146 ||
[Analyze grammar]
kandagarbhasthitaṃ tantraṃ bhrāmayetkarṇakaṃvata |
utpadyate tato vṛttaṃ samasūtraṃ suśobhanam || 147 ||
[Analyze grammar]
kurvīta tasya madhye tu kandaṃ ṣoḍaśapatrakam |
bhittikandāntarāle yaccheṣaṃ syāddhamantikā || 148 ||
[Analyze grammar]
puṣpakasya talanyāsaḥ pañcapuṣpākṛtirbhavat |
idānīmūrdhvamasyaiva kathyate mānapūrvakam || 149 ||
[Analyze grammar]
ekonatriṃśadanyūrdhvaṃ sā syuḥ padān pūrvaṃ yathākramam |
ato bahirvidhātavyaḥ pīṭhabandhaḥ padatrayam || 150 ||
[Analyze grammar]
jayo kumbhaḥ sapādāṃśaḥ pādonaḥ syānmasūrakaḥ |
ardhenāntarapatraṃ syātkapotālī ca tatsamā || 151 ||
[Analyze grammar]
mālā vidyādharī kāyā puṣpahastairalaṅkṛtā |
padadvādaśakotsedhaḥ syāttulodayaḥ || 152 ||
[Analyze grammar]
asya madhye vidhātavyo vedībandhastribhāgikaḥ |
padādhaṃ khurakaṃ kuryādbhāgenaikena kumbhakam || 153 ||
[Analyze grammar]
masūrakaṃ padārdhena mekhalā padamānataḥ |
ṣaḍbhāgamucchritā jaṅghā puṣpake parikīrtitā || 154 ||
[Analyze grammar]
varālagrāsamakaraiḥ puṣpavidyādharairapi |
sūkṣmakarṇasamā karṇā cāsya jaṅghā vidhīyate || 155 ||
[Analyze grammar]
bhāgenaikena bharaṇaṃ bhāgenaikena paṭṭikā |
mekhalāntarapatraṃ ca bhāgenaikena cocchritam || 156 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvatastalapaṭṭasya paṭṭasyordhvasya mastakam |
bhāgaikādaśakā tāvadvidheyā karṇacarcitā || 157 ||
[Analyze grammar]
bhāgena rājasenaṃ syāddvibhāgo vedikocchritāḥ |
bhavedāsanapaṭṭaśca bhāgārdhena samunnataḥ || 158 ||
[Analyze grammar]
candrā valokanaṃ kuryādbhāgikaṃ tryaṃśalambitam |
āsanasyordhvataḥ kuryātstambhaṃ pañcapadaṃ śubham || 159 ||
[Analyze grammar]
hīragrahaṇakaṃ śīrṣaṃ dvayaṃ sārdhaikabhāgataḥ |
gulāpaṭṭaśca bhāgena mallakādyaṃ dvibhāgikam || 160 ||
[Analyze grammar]
bhāgena lambitaṃ tatsyātsusṛṣṭaṃ sumanoramam |
etasyoparibhāgena kartavyā chedapaṭṭikā || 161 ||
[Analyze grammar]
padenaikena cāsyordhvaṃ kapotālyantaracchade |
bhāgaṣaṭkena vistīrṇe pañcabhāgasamunnataṃ || 162 ||
[Analyze grammar]
śūrasenaṃ prakurvīta madhyavartālitoraṇam |
varālagrāsamakarairvarāhagajasuṇḍakaiḥ || 163 ||
[Analyze grammar]
evamādibhirākīrṇamalidasyoparisthitam |
koṇaṃ kuryātpuṣpakūṭaṃ puṣpakarmanirantaram || 164 ||
[Analyze grammar]
catasro bhūmayo'sya syutāśca nyūnāḥ puraḥ puraḥ |
prathamā bhūmikā --- syātparā parā || 165 ||
[Analyze grammar]
ādyasya koṇakūṭasya vistārastripadaḥ smṛtaḥ |
pareṣāṃ punareṣaṃ syātkramādūno'ṅghriṇāṅghriṇā || 166 ||
[Analyze grammar]
bāhyātparasparaṃ kṣepamaṃśenāṃśena yojayet |
madhye latāsya kartavyā bhāgaṣaṭkena vistṛtā || 167 ||
[Analyze grammar]
skandhe dvipadavistārāṃ vidadhyānmadhyamañjarīm |
ṣaḍguṇaṃ sūtramādāya latārekhāṃ samālikhet || 168 ||
[Analyze grammar]
ālekhaṃ ca tataḥ kuryātsuśuddhaṃ bhāgasundaram |
bhāgena vedikotsedhaḥ ṣaḍbhāgaḥ skandhavistaraiḥ || 169 ||
[Analyze grammar]
bhāgenaikena ca grīvā dvābhyāṃ sāmalasārakam |
viśālapadmasadṛśaṃ vidheyaṃ padmaśīrṣakam || 170 ||
[Analyze grammar]
candri kā padmapatrābhā dvayametatpadocchritam |
tryaṃśaḥ syātkalaśormṛtyā janakairavakuḍmalaḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
evaṃvidhaṃ vidhatte yaḥ puṣpakaṃ sumanoramam |
tuṣyettasya dhanādhīśaḥ śubhairyāti vrajecca saḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
puṣpakaḥ ||
brūmo vijayabhadra sya subhadra sya ca lakṣaṇam |
vallabhaḥ ṣaṇmukhasyāyaṃ bahupuṇyavidhāyakaḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre sāṣṭaviṃśatibhājite |
kuryādaṣṭapadaṃ karṇabhadraṃ vāsya catuṣpadam || 174 ||
[Analyze grammar]
padenaikena niryātaṃ sarvakoṇeṣvayaṃ vidhiḥ |
udakāntarakaṃ kāryaṃ padakḷptaṃ padāyatam || 175 ||
[Analyze grammar]
daśabhāgāyataṃ bhadraṃ kāryaṃ tripadanirgatam |
dikṣu vidheyaḥ syānmukhato mukhamaṇḍapaḥ || 176 ||
[Analyze grammar]
tripadā bāhyato bhittistripadā cāndhakārikā |
madhye prāsādamānaṃ tu kartavyaṃ ṣoḍaśāṃśakam || 177 ||
[Analyze grammar]
karṇā catuṣpadā kande bhadrā ṇyeṣāṃ padadvayam |
niṣkrāntāni padena syuḥ kandakarṇāśritāni hi || 178 ||
[Analyze grammar]
ṣaṭpadaṃ madhyamaṅgaṃ syāddvipadaścāsya nirgamaḥ |
karṇaśālāntaraṃ yatsyāt vidhīyate || 179 ||
[Analyze grammar]
dvipadā kandabhittiḥ syādgarbho dvādaśabhāgikaḥ |
ūrdhvamānamiha proktaṃ dviguṇaṃ dvikalādhikam || 180 ||
[Analyze grammar]
caturviṃśatibhāgānte tulocchrāyasya madhyataḥ |
ūrdhvamānaṃ tu yatproktaṃ grīvāṇḍādyaṃ tato bahiḥ || 181 ||
[Analyze grammar]
kāryaṃ tulodayaṃ syāṃca vedībandhaoṃ'śasaptakam |
tribhāgaṃ kumbhakaḥ sūtraṃ sārdhabhāgo masūrakaḥ || 182 ||
[Analyze grammar]
bhāgenāntarapatraṃ syātsārdhabhāgena mekhalā |
jaṅghā dvādaśabhirbhāgairdvyaṃśā vā galapaṭṭikā || 183 ||
[Analyze grammar]
andhārikā ca bhāgārdhaṃ sārdhabhāgā varaṇḍikā |
bhāgenāntarapatraṃ syādrū pakarmasamākulam || 184 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvādhaḥpaṭṭayormadhye bhāgo bhāgaikaviṃśatiḥ |
ato madhyādvidhātavyaṃ dvipadaṃ rājasenakam || 185 ||
[Analyze grammar]
vedī catuṣpadā proktā bhāgenāsanapaṭṭakaḥ |
padadvayena sārdhena kāryaṃ candrā valokanam || 186 ||
[Analyze grammar]
navabhāgochritaḥ stambhaḥ patrakarmasamākulaḥ |
bhāgenaikena bharaṇaṃ śīrṣakaṃ ca dvibhāgikam || 187 ||
[Analyze grammar]
ucchālakamubhau bhāgau hāragrahaṇamāsikam |
dvyaṃśā paṭṭocchritirbhāgacatuṣkā bāhyavistṛtiḥ || 188 ||
[Analyze grammar]
dvyaṃśāsyālambanordhve tu rūpakaṃ caka paṭṭikāḥ |
sā ca bhāgatrayeṇa syātsuśliṣṭā sādhucitritā || 189 ||
[Analyze grammar]
karṇakarṇeṣu śṛṅgāṇāṃ vistṛtirdvipadā bhavet |
ūrdhvamānaṃ tribhāgaṃ syādgrīvāṇḍakalaśaiḥ sahaḥ || 190 ||
[Analyze grammar]
madhye catuṣpadā karmāduromañjarikā bhavet |
ucchrāyaḥ ṣaṭpadastasyā grīvāṇḍaṃ dvipadocchritam || 191 ||
[Analyze grammar]
bhāgena kalaśotsedhaḥ syādevaṃ karṇanirmitaḥ |
karṇā --- piṇḍikā kāryā bhadra deśe tathocchritaḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
kartavyaḥ saptabhirbhāgaiḥ siṃhakarṇaḥ sucarcitaḥ |
karṇadvaye tathā śṛṅge tayorūrdhvaṃ caturdiśam || 193 ||
[Analyze grammar]
uromañjarikāyāmādudayā daśa pañca ca |
tasyāścāṣṭapadaḥ kando grīvā bhāgasamunnatā || 194 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgamaṇḍakaṃ kāryaṃ candri kā padamucchritā |
tripadāḥ kalaśāsteṣāṃ madhyagāntaramañjarī || 195 ||
[Analyze grammar]
talā pañcakasaṃyuktā caraṭakriyayānvitā |
bhāgaviṃśativistīrṇā kartavyā mūlamañjarī || 196 ||
[Analyze grammar]
dvāviṃśatisamutsedhā skandho dvādaśabhāgikaḥ |
madhyā latā sū rasenakarmarūpasamākulā || 197 ||
[Analyze grammar]
grīvā sārdhapadotsedhā kāryā dvipadamaṇḍakam |
bhāgena caṇḍikāṃ kuryātkalaśaṃ tu catuṣpadam || 198 ||
[Analyze grammar]
ekonatriṃśadaṇḍo'yaṃ prāsādaḥ śubhalakṣaṇaḥ |
ṣaṭpadaṃ pīṭhamākhyātaṃ caritaṃ pūrvakarmavat || 199 ||
[Analyze grammar]
ārogyaṃ putralābhaśca bhavedvijayakāriṇām |
teṣāṃ tuṣyati ṣaḍvakro bhaktyā ye vidadhatyamum || 200 ||
[Analyze grammar]
vijayabhadraḥ ||
adhunā śrīnivāsākhyaḥ prāsādaḥ samyagucyate |
tṛptyarthameva kriyate jayaśrīstatra tiṣṭhati || 201 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre bhakte'ṣṭādaśabhiḥ padaiḥ |
andhārikā ca bhitteśca pade dve dve yathākramam || 202 ||
[Analyze grammar]
garbhaśca ṣaṭpadaḥ kāryaḥ śrīnivāsasya sundaraḥ |
kande syurdvipadāḥ karṇā bhāgena salilāntaram || 203 ||
[Analyze grammar]
bhadraṃ catuṣpadaṃ kāryaṃ padenaikena nirgatam |
bāhyāḥ syustripadāḥ karṇā bhadrai śca dvipadairyutāḥ || 204 ||
[Analyze grammar]
bhadraṃ caturthakarṇeṣu padenaikena nirgatam |
koṇakoṇāśca kartavyāḥ padasyārdhaṃ samāyatāḥ || 205 ||
[Analyze grammar]
padenāmbudharaḥ kāryaḥ praveśādvistṛterapi |
vistārāt ṣaṭpadaṃ bhadraṃ padadvitayanirgamam || 206 ||
[Analyze grammar]
nīrasyālāntare kāryā tilakā dvyaṃśavistṛtāḥ |
padenaikena niṣkrāntāḥ śobhitāścārukarmaṇā || 207 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvamānamatha brūmaḥ śrīnivāse yathākramam |
khurakasyocchritiḥ pīṭhe pādonaṃ padamiṣyate || 208 ||
[Analyze grammar]
kuryātsapādonāṃśena jāḍyakumbha samucchritam |
bhāgenāntarapatre tu bhāgenaikena mekhalām || 209 ||
[Analyze grammar]
pīṭhotsedhaścaturbhāgaḥ śrīnivāse bhavediti |
vedībandhasya khurako bhāgārdhena samunnataḥ || 210 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 57: mervādiviṃśikā
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!