Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 28: gṛhadra vyapramāṇāni
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha gṛhadra vyapramāṇāni nāmāṣṭāviṃśo'dhyāyaḥ |
upādeyāni yānyatra parityājyāni yāni ca |
gṛhadra vyapramāṇāni tānīdānīṃ pracakṣmahe || 1 ||
[Analyze grammar]
dvārasya gṛhavistārairhastatulyāṅgulairbhavet |
uchrāyaḥ saptabhiryuktairvistṛtistu tadardhataḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
prakalpayedgṛhadvāraṃ krameṇaiva kanīyasā |
trairāśikena madhyānāṃ dvādaśāṃśaṃ parityajet || 3 ||
[Analyze grammar]
ityucchritistadardhena sarveṣāmapi vistaraḥ |
ucchrāyamuttamānāṃ tu kuryādaṣṭāṃśavarjitam || 4 ||
[Analyze grammar]
vistārāṅgulasaṃyuktāṃ kuryādatikaniyasām |
catuḥṣaṣṭigṛhadvāramudayenārdhavistṛtam || 5 ||
[Analyze grammar]
vistārahastatulyāni ṣaṣṭyā pañcaśatāthavā |
saṃyutānyaṅgulāni syāducchrāyo'rdhena vistṛtiḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
gṛhotsedhena vā tryaṃśahīnena syātsamucchritiḥ |
tadardhena tu vistāro dvārasyetyaparo vidhiḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
dvārocchrāyakaraistulyeṣvaṅguleṣu vinikṣipet |
catvāri pedyāpiṇḍaḥ syātsapādaṃ vidadhīta tam || 8 ||
[Analyze grammar]
sārdhaṃ vā satribhāgaṃ vā dviguṇaṃ cādhikaṃ na tu |
evaṃ kṛte bhavet dvārapedyāyā vistṛtiḥ sphuṭā || 9 ||
[Analyze grammar]
sārdhena pedyāpiṇḍena piṇḍaṃ syādambaro bhavet |
sārdhastu pedyāvistāraḥ syādudumbaravistṛtiḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
pedyāpiṇḍena tulyā syācchākhāyā vistṛtiḥ śubhā |
sārdhayā vaitayā rūpaśākhāyā api vistṛtiḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
vistārārdhena pedyāyāḥ khalvaśākhā vidhīyate |
rūpaśākhāsamā vā syātsārdhā vā bāhyamaṇḍalā || 12 ||
[Analyze grammar]
pādonā tryaṃśahīnā vā vistārādardhameva vā |
prāsādeṣu ca tulyaḥ syādbhāraśākhāvinirgamaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
ādyā śākhā bhaveddevī dvitīyā nandinīti ca |
tṛtīyā sundarī nāma caturthī syāt priyānanā || 14 ||
[Analyze grammar]
bhadre ti pañcamī śākhā praśastāḥ pañca veśmani |
ato'dhikāstu yāḥ śākhā gṛhadvāri na tāḥ śubhāḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
vistārāt ṣoḍaśo bhāgaścaturhastasamanvitaḥ |
talocchrayaḥ praśasto'yaṃ bhavedviditaveśmanām || 16 ||
[Analyze grammar]
saptahasto bhavejjyeṣṭhe madhyame ṣaṭkaronmitaḥ |
pañcahastaḥ kaniṣṭhe tu vidhātavyastathodayaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhe bhavetsaptadaśahastācchālā pravistṛtā |
madhyame daśahastāttu pañcahastātkanīyasi || 18 ||
[Analyze grammar]
udumbarārthe bāhulyaṃ talanyāsaṃ tu kārayet |
talanyāsasamaṃ paṭṭamalindasya parigrahe || 19 ||
[Analyze grammar]
dvāravistārapādena stambhakoṭirvidhīyate |
sāṣṭāṃśenādhikenātha satribhāge vā punaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
kuryādekādaśāṃśena tathāsyaiva prapālakam |
stambhān kuryādṛte'ṣṭāṃśānnava dvādaśadhāthavā || 21 ||
[Analyze grammar]
bhāgaistataḥ svārdhasamairardhabhāgasamanvitaiḥ |
adhastāḍaṣṭabhāgā syātstambhasya pratipālanā || 22 ||
[Analyze grammar]
stambhamūlasya vistārādardhena sthalanirgamaḥ |
tadardhena vidhātavyo masūrakavinirgamaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
utkālakasamuchrāyaḥ stambhapiṇḍasamaḥ śubhaḥ |
kumbhikotkālavatpiṇḍe vistāre'ṣṭāṃśasammitā || 24 ||
[Analyze grammar]
prāguktastambhabhāgena sapādena vidhīyate |
dīrghatvamādyapatrāṇāṃ śeṣāṇāṃ pādahānitaḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
pādaḥ pādo bhavennyūnaḥ pātrāṇāṃ rasanocchrayāt |
sārdhabhāgocchritā kāryā rasanā kaṇṭakopamā || 26 ||
[Analyze grammar]
sārdhapādocchritā yadvā jaṅghā śeṣaṃ yathoditam |
itthaṃ syātpadmakastambho yuktyā yuktasvarūpakaiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
aṣṭāśro vā vidhātavyaḥ stambhasūtraparikramāt |
tadvistārasamaṃ tyaktotsedhaṃ bhāgānvibhājayet || 28 ||
[Analyze grammar]
aṣṭāśracchedamānena bāhyasūtrānupallavān |
vidadhyānmadhyabhāge tu koṇāṃśca pallavikākulān || 29 ||
[Analyze grammar]
ghaṭikā puṣpamālābhiḥ pallavaiścopaśobhitā |
chedabhāgaḥ samaḥ kāryo bahirbhāgavivarjitaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
ghaṭapallavako nāma stambho'yaṃ parikīritaḥ |
vihito veśmanāmeṣa svāminaḥ śreyase bhavet || 31 ||
[Analyze grammar]
kubero vā vidhātavyaḥ ṣoḍaśāśrakriyānvitaḥ |
ūrdhvataḥ pallavākīrṇo jaṅghāsya caturaśrikā || 32 ||
[Analyze grammar]
śrīdharaśca bhavedvṛttaḥ kalpanāsya kuberavat |
evaṃ gṛhāṇāṃ catvāraḥ stambhā lakṣmabhirīritāḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
stambhamūlasya vistṛtyā talapadasya vistṛtiḥ |
sapādayā vidhātavyā bāhulyaṃ pādahīnayā || 34 ||
[Analyze grammar]
stambhena tulyaṃ vistāre bāhalye padasammitam |
hīragrahaṇamāyāme stambhāgrāttriguṇaṃ bhavet || 35 ||
[Analyze grammar]
hīragrahaṇavistāraṃ bhāgātsapta prakalpayet |
tatsyātsṛṣṭottaraṃ bhāgaṃ bhāgeneṣṭaṃ praveśanam || 36 ||
[Analyze grammar]
tasyādhastāttrikaṇṭena tribhāgaṃ lambitena ca |
likhedubhāvardhacandrau pārśvayorubhayorapi || 37 ||
[Analyze grammar]
khalvaṃ kṛtvā tato madhyaṃ bhāgadvayamadhogatam |
kuryāttrikaṇṭakaṃ kāntaṃ tumbikāmatha lambikām || 38 ||
[Analyze grammar]
dvayormadhye'paraṃ bhūyo dvibhāgasthaṃ ca kaṇṭakam |
tumbikāṃ lambamānāṃ vā patrajātivibhūṣitām || 39 ||
[Analyze grammar]
tasyāścāparatīraṃ syātpadmapatryā vibhūṣitam |
talapaṭṭasamaḥ pedro vistārātpiṇḍato'pi ca || 40 ||
[Analyze grammar]
paṭṭatryaṃśena tīre syātpaṭṭapiṇḍārdhanirgamaḥ |
stambhāgreṇa samā kāryā vistārasthaulyatastulā || 41 ||
[Analyze grammar]
tadardhena jayantīnāṃ kartavye piṇḍavistṛtī |
tābhyo vidheyāḥ pādonāḥ sandhipālā yadṛcchayā || 42 ||
[Analyze grammar]
niryūheṣu ca ye paṭṭāḥ pādonāṃstāṃstu kārayet |
tulāpaṭṭāśca pādonāstadardhena jayantikāḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
tulārdhena vidhātavyā pratimokasya vistṛtiḥ |
paṭṭasyopari kaṇṭhaḥ syādbhūṣito rūpakarmaṇā || 44 ||
[Analyze grammar]
vedikājālarūpādyo niryūhaḥ saṃpraśasyate |
vidhātavyā ca sacchatrā nibaddhāṅgaṇavāpikā || 45 ||
[Analyze grammar]
stambhapaṭṭāṃśca vistīrṇān sapādāṃstatra kalpayet |
tulāpiṇḍāḥ samāḥ kāryāḥ saṅgrahaiḥ sudṛḍhairyutāḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
vedikājālasampannaṃ talaṃ kāryaṃ manoramam |
bhūmau bhūmau bhavettacca dvādaśāṃśavivarjitam || 47 ||
[Analyze grammar]
praṇālyaḥ sarvataḥ kāryā mūlagrāhāgranirgamāḥ |
daṇḍacchādyaṃ gṛheṣu syājjñeyaṃ tacca caturvidham || 48 ||
[Analyze grammar]
bhūtākhyaṃ tilakaṃ tadvanmaṇḍalaṃ kumudaṃ tathā |
gṛhacchādyeṣu teṣu syāduchrāyo'pi caturvidhaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
kṣetraturyāṃśataḥ kāryo dairghyeṇacchādyadaṇḍakaḥ |
tadardhaṃ muṣṭikāyāmo daṇḍatryaṃśena lambanā || 50 ||
[Analyze grammar]
caturaśraṃ samaṃ kāntaṃ madhuraṃ sudṛḍhaṃ ghanam |
veśmanāṃ chādyakaṃ kāryaṃ bhūtaṃ nāmnā supūjitam || 51 ||
[Analyze grammar]
tasyaivāṣṭādaśo bhāgo yadā syāducchraye'dhikaḥ |
udayastilako nāma śastaḥ sa gṛhakarmaṇi || 52 ||
[Analyze grammar]
dvābhyāmuccataraḥ pūrvo maṇḍalaḥ kumudastribhiḥ |
abhittisthe bhavecchādye candra rekhāvibhūṣitam || 53 ||
[Analyze grammar]
guṇarāgānvitā bhittiryadvā ghanacayātmikā |
tatracchādyaṃ bhaveccānyadavadhāraṇasaṃjñitam || 54 ||
[Analyze grammar]
siṃhakarṇakapotālīghaṇṭākarṇārdhapakṣagāḥ |
dhvajacchatrakumārāṃśca gṛheṣu parivarjayet || 55 ||
[Analyze grammar]
na pakṣarājidhvajasiṃhakarṇakumāraghaṇṭāḥ samarālapallīḥ |
na praskhalārdhāni nacaiva patrāṇyāyojayedveśmasu maṅgalārthī || 56 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 28: gṛhadra vyapramāṇāni
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!