Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 16: vanapraveśa
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha vanapraveśo nāma ṣoḍaśo'dhyāyaḥ |
prāgvodagvāpi gehārthe dra vyaṃ vidhivadānayet |
gantavyameva dhiṣṇyeṣu mṛdukṣipracareṣu ca || 1 ||
[Analyze grammar]
upavāsyaṃ ca teṣveva cchedyaṃ bhedyaṃ ca dāruṇaiḥ |
praveśanaṃ sthiraiḥ kāryamārambhaḥ śasyate caraiḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
gatvā śubhe śucau deśe niveśaṃ kārayet tataḥ |
tasminniveśya karmāntamannapānena tarpayet || 3 ||
[Analyze grammar]
puṣṭatuṣṭaparīvāraḥ kṣapāyāṃ samupoṣitaḥ |
gṛhayogyaṃ parīkṣeta nyastaśastrastato'ṅghripam || 4 ||
[Analyze grammar]
puraśmaśānagrāmādhvahṛdacaityāśramodbhavān |
kṣetropavanasīmāntarviṣamasthalanimnajān || 5 ||
[Analyze grammar]
kaṭvamlatiktalavaṇāsvavanīṣu tathodgatām |
śvabhrāvṛtān sthirorvīṣu sambhūtāṃśca tyajeddrumān || 6 ||
[Analyze grammar]
samyak saṃlakṣya vṛkṣāṇāṃ varṇasnehatvagādikam |
vijānīyādvayasteṣāṃ bālān vṛddhāṃśca santyajet || 7 ||
[Analyze grammar]
śatāni trīṇi varṣāṇāṃ sāradrumavayaḥ smṛtam |
gṛhṇīyāt ṣoḍaśādūrdhvaṃ sārdhavarṣaśatāvadheḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
vayasaḥ pariṇāmena nirvīryatvaṃ yathā nṛṇām |
proktaṃ tadvaddrumāṇāṃ ca syāttathā chidra patratā || 9 ||
[Analyze grammar]
bhaṅgurāḥ suṣirāste syuḥ sakolākṣāḥ kharatvacaḥ |
tasmādimāṃstyajedvṛkṣāṃstathā caivordhvaśoṣiṇaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
vakrān rūkṣānavapluṣṭān duḥsthitānapi ca drumān |
varjayed bhagnaśākhāṃśca dvyekaśākhānvitāṃstathā || 11 ||
[Analyze grammar]
anyairadhiṣṭhitān vidyutpātavātasaritkṣatān |
granthiniryuktadānāṃśca bhramarāhikṛtāśrayān || 12 ||
[Analyze grammar]
saṃsṛṣṭānekato bhraṣṭān madhubhirbalibhirvṛtān |
māṃsāmedhyāśanaistadvaddūṣitānapi pakṣibhiḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
lūtātantvāvṛtānvanyasattvodghṛṣṭān gajakṣatān |
budhnato'tibṛhatskandhāṃścihnabhūtāṃstathādhvanaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
akāle puṣpaphalino rogairapi ca pīḍitān |
vāsabhūtānulūkānāṃ tyajedanyānapīdṛśān || 15 ||
[Analyze grammar]
khadiro bījakaḥ sālo madhūkaḥ śākaśiṃśape |
sarjārjunāñjanāśokāḥ kadaro rohiṇītaruḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
vikaṅkato devadāruḥ śrīparṇīpādapastathā |
kuṭumbināmamī proktāḥ puṣṭidā jīvadāstathā || 17 ||
[Analyze grammar]
vṛkṣāṇāṃ lakṣyate yeṣāṃ bhāravārisahiṣṇutā |
te yathāyogyamanye'pi śasyante gṛhakarmaṇi || 18 ||
[Analyze grammar]
karṇikāradhavaplakṣakapitthaviṣamacchadāḥ |
śirīṣodumbarāśvatthaśelunyagrodhacampakāḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
nimbāmrakovidārākṣavyādhighātāśca garhitāḥ |
gṛhakarmaṇi neṣṭāste yataste'niṣṭadāyitaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
neṣṭāḥ kaṇṭakinaḥ svāduphalāḥ kṣīradrumāśca ye |
sugandhayaśca ye tadvaddhruvaṃ teṣu paśukṣayaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
sattvapramāṇacchāyā tu niyataṃ dṛśyate yadā |
drumacchāyā tadā grāhyā tatpramāṇastu sa drumaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
nakṣatraṃ lakṣayedvṛkṣe pūrvasyāṃ diśi tatkṣiteḥ |
syādbhasyādyakṣaraṃ yasya tatra jātaṃ tamādiśet || 23 ||
[Analyze grammar]
kṣemyaṃ taṃ svāmino vṛkṣaṃ jñātvā sādhakameva ca |
agranthikoṭaraṃ snigdhamṛju sārasamanvitam || 24 ||
[Analyze grammar]
pīnaskandhaṃ haritpatraṃ vṛttaṃ cābhyarcya pādapam |
dvijān santarpya ca svasti vācyaṃ ca sthapatistataḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
pakvāpakvāmiṣaistadvadbhūtabhaktaiḥ surāsavaiḥ |
gandhaiśca dhūpamālyaiśca baliṃ dadyānniśāgame || 26 ||
[Analyze grammar]
apakrāmantu bhūtāni yāni vṛkṣāśritāni hi |
kalpanaṃ vartayiṣyāmi kriyatāṃ vāsaparyayaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
dhanyaḥ śivaḥ puṣṭhikaraḥ prajāvṛddhikaro bhava |
svasti candrā nilayamāḥ sūryarudrā nalāstathā || 28 ||
[Analyze grammar]
diśo nadyastathā śailāḥ pāntu tvāmṛṣibhiḥ saha |
jalpedyo mānuṣagirā kampate vābhimantritaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
sa tyājyaḥ syāttathā mlānapravālakusumaśca yaḥ |
tato bhāskaramālokya vṛkṣaṃ kṛtvā pradakṣiṇam || 30 ||
[Analyze grammar]
svastivākyena viprāṇāṃ chettā sthitvodagānanaḥ |
prāṅmukho vā taruṃ chindyācchastraiḥ kṣaudrā rditānanaiḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
śākhinacchidyamānasya jāyate yadyasṛksrutiḥ |
kampanaṃ vā dhvanirvā'pi mṛtyuḥ syādgṛhiṇastadā || 32 ||
[Analyze grammar]
yadvā dadhimadhukṣīraghṛtāni sravati drumaḥ |
chidyamānastadā vidyādbandhavyādhinkuṭumbinaḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
atīva yasya sravati śyāmaḥ snehānvito rasaḥ |
sugandhiḥ svalpamadhuraḥ kaṣāyaḥ sa praśasyate || 34 ||
[Analyze grammar]
prācyāṃ śubhastaroḥ pāta udīcyāṃ karmasādhakaḥ |
yāmyapratyaṅnipāte tu śāntiṃ kṛtvā drumaṃ tyajet || 35 ||
[Analyze grammar]
jñātitaḥ syāttadā bhītiryadānyaṃ mardayet patan |
dūraṃ dalati yo mūlaṃ chinno vā dharaṇīruhaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
kūjatyatīva vāyuśca smṛtaḥ so'tha śubhapradaḥ |
kharoṣṭrayoḥ śṛgālānāṃ darśanaṃ bhujagasya vā || 37 ||
[Analyze grammar]
chede syātkarmavighnāya nigaḍairbandhanāya vā |
halacakrapatākābjadhvajacchatrādidarśanam || 38 ||
[Analyze grammar]
śrīvṛkṣavardhamānādidarśanaṃ vā śubhapradam |
utkṣipyate yadi cchedāttadarddhiḥ syātkuṭumbinaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
sarvataḥ parihāniḥ syācchinnaścākṣipyate yadi |
ekavṛkṣe yathoddiṣṭalakṣaṇotkṣepadarśane || 40 ||
[Analyze grammar]
śeṣān doṣavinirmuktān pādapānupalakṣayet |
dhīrastaṃ kalpayet samyaganulomārjavaṃ tarum || 41 ||
[Analyze grammar]
chindyācca śubhabhāgārdhadaśabhāgādhikaṃ kṛtam |
tuṅgīsādyavamadhyaśca sagarbho dharaṇīruhaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
jñeyāni maṇḍalānyasya tatkṣaṇocchedane'pi ca |
mañjiṣṭhābhe vidurbhekaṃ kapilābhe ca mūṣakam || 43 ||
[Analyze grammar]
pītabhāsi tathā godhāṃ sarpaṃ dīrghasitāyate |
guḍacchāye madhu bhavet kṛkalāsastathāruṇe || 44 ||
[Analyze grammar]
gṛhagodhā kapotābhe gaudhero ghṛtamaṇḍabhe |
rasāñjanābhe śastrābhe kamalotpalabhāsi ca || 45 ||
[Analyze grammar]
dhautāsiyaṣṭivarne ca maṇḍale jalamādiśet |
ākāro yasya sarpasya varṇo vā saṃpradṛśyate || 46 ||
[Analyze grammar]
taṃ sarpagarbhitaṃ vṛkṣamādiśedavicārayan |
taskarebhyo bhayaṃ kṣaudre salile salilādbhayam || 47 ||
[Analyze grammar]
vidyātsarpe viṣādbhītiṃ pāṣāṇe bhayamagnitaḥ |
ajāvigomahiṣyuṣṭrarāsabhādinipīḍitam || 48 ||
[Analyze grammar]
godhāgaudheramaṇḍūkakṛkalāsaiśca garbhite |
mūṣake punaricchanti maraṇaṃ vāstuvedinaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
amunaiva vadantyanye gṛhapīḍāṃ manīṣiṇaḥ |
kṣemeṇa yadyavighnaḥ syādasaṅgaścāgamo yadi || 50 ||
[Analyze grammar]
vanāntare tadā kṣemaṃ subhikṣaṃ ca samādiśet |
arghadānavidhinā vidhānaviddravyamāgatamihārcayedgṛhī |
pratyupetakuliśāyudhadhvajaṃ dra vyamujjvalamutāvanīpatiḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 16: vanapraveśa
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!