Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 15: rājaniveśa
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha rājaniveśo nāma pañcadaśo'dhyāyaḥ |
kṛte puraniveśe'tha catuḥṣaṣṭipadāśraye |
niyuktaparikhāsālagopurāṭṭālake'pi ca || 1 ||
[Analyze grammar]
vibhaktarathye paritaḥ pravibhājitacatvare |
kramādantarbahiḥ kḷptadevatāyatanasthitau || 2 ||
[Analyze grammar]
prāgudakpravaṇe deśe prāgdvārābhyunnate'thavā |
yaśaḥ śrīvijayādhāyi maitraṃ padamadhiṣṭhitam || 3 ||
[Analyze grammar]
yathāvarṇakramāyātaṃ caturaśraṃ samaṃ śubham |
puramadhyādaparatodiksthaṃ kuryānnṛpālayam || 4 ||
[Analyze grammar]
durgeṣu bhūvaśātkāryaṃ yadvā dikṣvaparāsvapi |
vivasvadbhūdharāryamṇāṃ kāryamanyatame pade || 5 ||
[Analyze grammar]
tricatvāriṃśatā yukte jyeṣṭhaṃ syāddve dhanuḥśate |
madhyaṃ śataṃ tu dvāṣaṣṭiḥ śataṃ sāṣṭakamantimam || 6 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhe pure vidhātavyaṃ jyeṣṭhaṃ rājaniveśanam |
madhyame madhyamaṃ kāryaṃ kāniṣṭhaṃ ca kanīyasi || 7 ||
[Analyze grammar]
prākāraparikhāguptaṃ cārukānti samantataḥ |
tamaṅgabhramaniryūhasudṛḍhāṭṭālakānvitam || 8 ||
[Analyze grammar]
ekāśītyā padairbhaktaṃ vidheyaṃ nṛpamandiram |
rājamārgaṃ samāśritya vāstudvāramudaṅmukham || 9 ||
[Analyze grammar]
yuktyānayaiva kartavyamanyadiksaṃśraye'pi ca |
bhallāṭapadavartyasya gopuradvāramiṣyate || 10 ||
[Analyze grammar]
tatpuradvāravistārocchrāyasammitamiṣṭadam |
mahendraṃ dvāramicchanti niviṣṭasya mahīdhare || 11 ||
[Analyze grammar]
vaivasvate puṣpadantamaryaṇi ca gṛhakṣatam |
anyeṣveṣāmaparataḥ pradakṣiṇapadeṣvatha || 12 ||
[Analyze grammar]
anyānyapi svāsu dikṣu dvārāṇyevaṃ prakalpayet |
ābhimukhye ca sarveṣāṃ śasyante gopurāṇi ca || 13 ||
[Analyze grammar]
tadīyanagaradvārādviṃśatyaṃśojjhitāni vā |
pakṣadvārāṇi sugrīve jayante mukhyanāmni ca || 14 ||
[Analyze grammar]
vitathe'tha bhramāṃstadvadvidadhīta pradakṣiṇān |
vāstau vibhakte puravatkḷpte'marapadavrajaiḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
tatra maitrapadasthāne niveśāyāvanīpateḥ |
prāsādaḥ prāṅmukhaḥ kāryo yathāvatpṛthivīñjayaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
śrīvṛkṣaṃ sarvatobhadraṃ muktakoṇamathāparam |
yamicchennṛpatiḥ kuryātprāsādaṃ śubhalakṣaṇam || 17 ||
[Analyze grammar]
śālāparikramopetakarmāntairapi cānvitam |
tatra prācyāṃ bhavedgehamādityapadasaṃśritam || 18 ||
[Analyze grammar]
dharmādhikaraṇaṃ satye vyavahārekṣaṇāya ca |
bhṛśe ca koṣṭhāgāraṃ syādambare mṛgapakṣiṇām || 19 ||
[Analyze grammar]
agneḥ kakubhamāśritya kāryaṃ vāyormahānasam |
sabhājanāśrayaṃ pūṣṇi vidadhyādbhojanāspadam || 20 ||
[Analyze grammar]
sāvitre vādyaśālā syātsavitṛsthāśca vandinaḥ |
carmāṇi vitathe kuryāttadyogyānyāyudhāni ca || 21 ||
[Analyze grammar]
svarṇarūpyādikarmāntānvidadhīta gṛhakṣate |
yāmye dakṣiṇato guptiṃ koṣṭhāgāraṃ ca kalpayet || 22 ||
[Analyze grammar]
prekṣāsaṅgītakāni syurgandharve vāsaveśma ca |
kāryā vaivasvate śālā rathānāṃ dantināṃ tathā || 23 ||
[Analyze grammar]
paścimottarabhāgasthāṃ vāpīmapi ca kārayet |
vāyau sugrīvapadayorgandharvasya ca bāhyataḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
kuryādantaḥpurasthānaṃ prākāravalayāvṛtam |
kuryāttadgopuradvāramudagāsyaṃ jayābhidhe || 25 ||
[Analyze grammar]
kāryaḥ sthapatinā caiva prāsādaścāparāṅmukhaḥ |
krīḍādolālayānbhṛṅge kumārībhavanaṃ tathā || 26 ||
[Analyze grammar]
nṛpāntaḥpuramicchanti mṛge pitrye tvavaskaram |
nṛpastrīṇāmupasthānagṛhamindra pade viduḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
sugrīvapadasaṃsaktamariṣṭāramiṣṭadam |
dvāsthasugrīvapitryaṃ śapaścādbhāge manoharā || 28 ||
[Analyze grammar]
vigheyāśokavanikā snānadhārāgṛhāṇi ca |
latāmaṇḍapasaṃyuktāḥ syuratraiva latāgṛhāḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
dāruśailāśca vāpyaśca puṣpavīthyaḥ sukalpitāḥ |
puṣpadante bhavedyantrakarmāntaḥ puṣpaveśma ca || 30 ||
[Analyze grammar]
varuṇasya pade kuryādvāpīpānagṛhāṇi ca |
syātkoṣṭhāgāramasure śoṣe tvāyudhamandiram || 31 ||
[Analyze grammar]
bhāṇḍāgāraṃ tu raudrā khye vidadhyātsthapatiḥ śriye |
ulūkhalaśilāyantrabhavanaṃ pāpayakṣmaṇi || 32 ||
[Analyze grammar]
dārukarmāntamapyāhuḥ śreyase rājayakṣmaṇi |
syādoṣadheradhiṣṭhānaṃ roge diśi nabhasvataḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
nāgānāṃ śasyate sthānaṃ pade nāgasya sūribhiḥ |
bhavanti mukhye vyāyāmanāṭyacitragṛhāṇi ca || 34 ||
[Analyze grammar]
gavāṃ sthānaṃ tathā kṣīragṛhaṃ bhallāṭanāmani |
udakpradeśe saumyasya purodhaḥsthānamiṣyate || 35 ||
[Analyze grammar]
rājño'bhiṣecanaṃ cātra dānādhyayanaśāntayaḥ |
cāmaracchatradhāma syānmantraveśma ca bhūdhare || 36 ||
[Analyze grammar]
kāryiṇāṃ cātra kāryāṇi sthitaḥ paśyennarādhipaḥ |
vidheyā mandurāśvānāmuttaraṃ pārśvamāśritā || 37 ||
[Analyze grammar]
mahīdharapadasyaiva yathāvaddakṣiṇāmukhī |
kāryā sarvatra cāśvānāṃ śālā rājño yathāgṛham || 38 ||
[Analyze grammar]
viśato dakṣiṇena syādvāmena ca viṣāṇinām |
veśmāni rājaputrāṇāṃ vidadhyāccarakābhidhe || 39 ||
[Analyze grammar]
atraiva vidyādhigamaśālāścaiṣāṃ niveśayet |
nṛpasya māturaditisthāne kuryānniveśanam || 40 ||
[Analyze grammar]
pṛthagatraiva śibikāśayyāsanagṛhaṃ viduḥ |
nṛpadvipānāṃ śastā syādāpe sadanakalpanā || 41 ||
[Analyze grammar]
abhiṣecanakaṃ sthānamihaiva syādviṣāṇinām |
āpavatsapade haṃsakrauñcasārasanāditāḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
syuḥ phullābjavanāḥ svacchasalilāḥ salilāśayāḥ |
pitṛvyamātulādīnāṃ kāryaṃ ditipade gṛham || 43 ||
[Analyze grammar]
anyeṣāmapi cātraiva sāmantānāṃ mahīpateḥ |
aiśānyāmanalasthāne vocchritastambhavedikam || 44 ||
[Analyze grammar]
kāryaṃ devakulaṃ cāru suśliṣṭamaṇikuṭṭimam |
parjanyasya pade horājyotirvidgṛhamiṣyate || 45 ||
[Analyze grammar]
jaye senāpaterveśma vidheyaṃ vijayapradam |
dvāraṃ prākāramāśritya pade'ryamṇaḥ praśasyate || 46 ||
[Analyze grammar]
prāgdakṣiṇāśritaṃ śastrakarmāntaṃ śastramatra ca |
vibhuñcedbrahmaṇaḥ sthānamindra dhvajayutaṃ nṛṇām || 47 ||
[Analyze grammar]
tatrāśubhāni veśmāni niveśāścāsukhāvahāḥ |
gavākṣastambhaśobhinyo vidheyāścānukāmataḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
sabhā yathādikprabhavā nṛpaveśmābhiguptaye |
sarvatra nṛpateḥ saudhānnṛpasaudhasya sammukhā || 49 ||
[Analyze grammar]
paścādbhāgāśritā yadvā śālā kāryā viṣāṇinām |
ityāspadaṃ surapadāspadakalpamādya- |
metadyathāvadanutiṣṭhati yaḥ sadaiva |
sa kṣmāmimāṃ bhujabalakṣapitāripakṣaḥ |
saptāmburāśiraśanāṃ nṛpatiḥ praśāsti || 50 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 15: rājaniveśa
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!