Moksopaya [sanskrit]
192,019 words | ISBN-10: 8120831470 | ISBN-13: 9788120831476
This Sanskrit edition of the Moksopaya. It is a large philosophical text dealing with “the science of liberation”. Similar to the Yoga-vasistha in content, the Mokshopaya-shastra was likely its predecessor, said to contain 30,000 shlokas (metrical verses). One of the core philosophies of the texts teaches the non-existence of cognitive objects; while holding such a view leads to an attitude of dispassion towards worldly matters.
Chapter 4
vijñānavādo nāma sargaḥ |
caturthaḥ sargaḥ |
vasiṣṭhaḥ |
jantoḥ kṛtavicārasya vigaladvṛtticetasaḥ |
mananaṃ tyajato jñatvātkiñcitparigatātmanaḥ || 1 ||
dṛśyaṃ santyajato heyamupādeyamupeyuṣaḥ |
draṣṭāraṃ paśyato dṛśyamadraṣṭāramapaśyataḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
asuptasya pare tattve jāgarūkasya jīvataḥ |
suptasya ghanasammohamaye saṃsāravartmani || 3 ||
[Analyze grammar]
paryantātyantavairasyādarasasya raseṣvapi |
bhogeṣvābhogaramyeṣu nīrasasya nirāśiṣaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
vrajatyātmāmbhasaikatvaṃ jīrṇajāḍye manasyalam |
galatyapagatāsaṅge himāpūra ivātape || 5 ||
[Analyze grammar]
taraṅgitāsu kallolajālalolāntarāsu ca |
śāmyantīṣvatha tṛṣṇāsu nadīṣviva ghanātyaye || 6 ||
[Analyze grammar]
saṃsāravāsanājāle khagajāla ivākhunā |
troṭite cādṛḍhagranthiślathe vairasyaraṃhasā || 7 ||
[Analyze grammar]
katakaṃ phalamāsādya yathā vāri prasīdati |
tathā vijñānavaśataḥ svabhāvaḥ samprasīdati || 8 ||
[Analyze grammar]
nīrāgaṃ nirupāsaṅgaṃ nirdvandvaṃ nirupāśrayam |
viniryāti mano mohādvihagaḥ pañjarādiva || 9 ||
[Analyze grammar]
śāntasandehadaurātmyaṃ gatakautukavibhramam |
paripūrṇāntaraṃ cetaḥ pūrṇenduriva rājate || 10 ||
[Analyze grammar]
janitottamasaundaryā dūrodastanatonnatā |
samatodeti sarvatra śāntavāta ivārṇave || 11 ||
[Analyze grammar]
andhakāramayī mūḍhā jāḍyajarjaritāntarā |
tanutāmeti saṃsāravāsaneva prage kṣapā || 12 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭacidbhāskarā prajñāpadminī puṇyapallavā |
vikasatyamaloddyotā prātardyauriva rūpiṇī || 13 ||
[Analyze grammar]
prajñā hṛdayahāriṇyo bhuvanāhlādanakṣamāḥ |
sattvalakṣmyaḥ pravartante sakalendorivāṃśavaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
bahunātra kimuktena jñātajñeyo mahāmatiḥ |
nodeti naiva yātyastamabhūtākāśakośavat || 15 ||
[Analyze grammar]
vicāraṇāparijñātasvabhāvasyoditātmanaḥ |
anukampyā bhavantyete brahmaviṣṇvindraśaṅkarāḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
prakaṭākāramapyantarnirahaṅkāracetasam |
nāpnuvanti vikalpāstaṃ mṛgatṛṣṇāmbvivaiṇakāḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
taraṅgavadamī lokāḥ prayāntyāyānti cābhitaḥ |
kroḍīkuruta ātmotthe na jñaṃ maraṇajanmanī || 18 ||
[Analyze grammar]
āvirbhāvatirobhāvau saṃsāro netaraḥ kramaḥ |
iti tābhyāṃ samāloke ramate na sa khidyate || 19 ||
[Analyze grammar]
na jāyate na mriyate kumbhe kumbhanabho yathā |
bhūṣite dūṣite vāpi dehe tadvadihātmavān || 20 ||
[Analyze grammar]
viveka udite śīte mithyābhramabharoditā |
kṣīyate vāsanā sābhre mṛgatṛṣṇā marāviva || 21 ||
[Analyze grammar]
ko'haṃ kathamidaṃ veti yāvanna pravicāritam |
saṃsārāḍambaraṃ tāvadandhakāropamaṃ sthitam || 22 ||
[Analyze grammar]
mithyābhramabharodbhūtaṃ śarīraṃ padamāpadām |
ātmabhāvanayā nedaṃ yaḥ paśyati sa paśyati || 23 ||
[Analyze grammar]
deśakālavaśotthāni na mameti gatabhramam |
śarīrasukhaduḥkhāni yaḥ paśyati sa paśyati || 24 ||
[Analyze grammar]
ātmānamitaraccaiva dṛśā nityāvibhinnayā |
sarvaṃ cijjyotireveti yaḥ paśyati sa paśyati || 25 ||
[Analyze grammar]
apāraparyantanabho dikkālādikriyānvitam |
ahameveti sarvatra yaḥ paśyati sa paśyati || 26 ||
[Analyze grammar]
vālāgralakṣabhāgāttu koṭiśaḥ parikalpitaḥ |
ahaṃ sūkṣma iti vyāpī yaḥ paśyati sa paśyati || 27 ||
[Analyze grammar]
sarvaśaktiranantātmā sarvabhāvāntarasthitaḥ |
advitīyaścidityantaryaḥ paśyati sa paśyati || 28 ||
[Analyze grammar]
ādhivyādhibhayodvigno jarāmaraṇajanmavān |
deho'hamiti na prājño yaḥ paśyati sa paśyati || 29 ||
[Analyze grammar]
tiryagūrdhvamadhastācca vyāpako mahimā mama |
na dvitīyo mamāstīti yaḥ paśyati sa paśyati || 30 ||
[Analyze grammar]
mayi sarvamidaṃ protaṃ sūtre maṇigaṇā iva |
cittanturahameveti yaḥ paśyati sa paśyati || 31 ||
[Analyze grammar]
nāhaṃ na cānyadastīha brahmaivāsti na cāsti tat |
itthaṃ sadasatormadhyaṃ yaḥ paśyati sa paśyati || 32 ||
[Analyze grammar]
yannāma kiñcittrailokye sa eko'vayavo mama |
taraṅgo'bdhāvivetyantaryaḥ paśyati sa paśyati || 33 ||
[Analyze grammar]
ātmatāparate tvattāmatte yasya mahātmanaḥ |
bhāvāduparate syātāṃ sa paśyati sulocanaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
śocyā pālyā mayaiveyaṃ svaseyaṃ me kanīyasī |
trilokī pelavetyuccairyaḥ paśyati sa paśyati || 35 ||
[Analyze grammar]
cetyānupātarahitaṃ cidbhairavamayaṃ vapuḥ |
āpūritajagajjālaṃ yaḥ paśyati sa paśyati || 36 ||
[Analyze grammar]
sukhaṃ duḥkhaṃ bhavo'bhāvo'vivekakalanāśca yāḥ |
ahaṃ na veti vā nūnaṃ paśyanna parihīyate || 37 ||
[Analyze grammar]
svātmasattāparāpūrṇe jagatyanyena varjite |
kiṃ me heyaṃ kimādeyamiti paśyan sadṛṅ naraḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
apratarkyamanābhāsaṃ sanmātramidamityalam |
heyopādeyakalanā yasya kṣīṇā namāmi tam || 39 ||
[Analyze grammar]
ya ākāśavadekātmā sarvabhāvagato'pi san |
na bhāvarañjanāmeti sa mahātmā maheśvaraḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
tamaḥprakāśakalanāmuktaḥ kālātmatāṃ gataḥ |
yaḥ somyaḥ susamaḥ svasthastaṃ naumi padamāgatam || 41 ||
[Analyze grammar]
yasyodayāstamayasaṅkalanākalāsu citrāsu cāruvibhavāsu jagadgatāsu |
vṛttiḥ samaiva sakalaikagateranantā tasmai namaḥ paramabodhavate śivāya || 42 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Moksopaya Chapter 4
The Yogavasistha of Valmiki
by Vasudeva Laxmana Sharma Pansikar (2008)
With the Commentary Vasistha Maharamayana Tatparyaprakasa (Volume I and II): Sanskrit Only; [Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd.]
Buy now!