Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 3
tatastriviṣṭapaṃ prāpya sa śakraḥ paryaveṣṭayat |
harānugrahasotsāhair labdhakālabalair balaiḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
taddṛṣṭvā niryayau vidyuddhvajaḥ saṃnaddhasainikaḥ |
prāvartantānimittāni tasya nirgacchatastadā || 2 ||
[Analyze grammar]
dhvajeṣu vidyutaḥ petur bhremur gṛdhrās tathopari |
abhajyanta mahācchattrāṇyaśivaṃ cāruvañ śivāḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
tānyariṣṭānyagaṇayanniragādeva so 'suraḥ |
devāsurāṇaṃ ca tataḥ prāvartata mahāhavaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
sa muktāphalaketuḥ kiṃ nādyāpyetīti vajriṇā |
pṛṣṭo 'tha candraketustaṃ khecarendro vyajijñapat || 5 ||
[Analyze grammar]
vismṛtya tvarayā tasya noktamāgacchatā mayā |
sa tu buddhvā dhruvaṃ paścādāgacchatyeva satvaram || 6 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sa devendraścaturaṃ vāyusārathim |
śrīmuktāphalaketuṃ tamānetuṃ prāhiṇodratham || 7 ||
[Analyze grammar]
pitā ca tatsamaṃ tasya candraketuḥ sasainikam |
āhvānāya pratīhāraṃ visasarja rathānugam || 8 ||
[Analyze grammar]
sa muktāphalaketuś ca buddhvā daityāhave gatam |
pitaraṃ sānugo gantuṃ tatraivābhyudyato 'bhavat || 9 ||
[Analyze grammar]
tato jayagajārūḍhojananīkṛtamaṅgalaḥ |
vāyulokād udacalat sa bibhratkhaḍgam aiśvaram || 10 ||
[Analyze grammar]
prasthitasyāpatattasya puṣpavṛṣṭirnabhastalāt |
devāś ca dundubhīñjaghnurvāyavaś ca vavuḥ śivāḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
militvā parivavruś ca te taṃ devagaṇās tataḥ |
āsan palāyya pracchannā ye vidyuddhvajabhītitaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
tena sainyena mahatā saha gacchandadarśa saḥ |
mārge meghavanaṃ nāma pārvatyāyatanaṃ mahat || 13 ||
[Analyze grammar]
tadanullaṅghayan bhaktyā gajād atrāvatīrya saḥ |
āhṛtya divyapuṣpāṇi devīṃ prāvartatārcitum || 14 ||
[Analyze grammar]
atrāntare ca gandharvapateḥ sa prāptayauvanā |
padmāvatī sutā padmaśekharasya sakhīvṛtā || 15 ||
[Analyze grammar]
bhartuḥ saṅgrāmayātasya śreyorthaṃ tapasi sthitām |
mātaraṃ svāmanujñāpya vimānenendulokataḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
śivārthinī pituḥ saṃkhye varasyābhīpsitasya ca |
tadeva tapase divyaṃ gauryāyatanamāyayau || 17 ||
[Analyze grammar]
varo nādyāpi te kaścinniścito yo yudhi sthitaḥ |
pituḥ śreyonimittaṃ ca mātā te saṃśritā tapaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ tu kanyā tapaḥ kasya kṛte sakhi cikīrṣasi |
ity uktā pathi sakhyā sā padmāvatyabravīdidam || 19 ||
[Analyze grammar]
pitaiva sakhi kanyānāṃ daivataṃ sarvasiddhikṛt |
varo 'py ananyasāmanyaguṇo niścita eva me || 20 ||
[Analyze grammar]
vidyuddhvajaṃ nihantuṃ yo jāto vidyādharendrataḥ |
sa muktāphalaketurme vyādiṣṭaḥ śaṃbhunā patiḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
etan mayāmbāpṛṣṭasya tātasyaiva mukhāc chrutam |
sa ca yāsyati yāto vā saṅgrāme me varo dhruvam || 22 ||
[Analyze grammar]
ato bhagavatīṃ gaurīṃ tapasāradhayāmy aham |
vijayākāṅkṣiṇī tasya patyus tātasya cobhayoḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadantīṃ tāṃ rājaputrīmāha sma sā sakhī |
bhāvinyarthe 'pi tarhyeṣa vyavasāyastavocitaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
tatte 'bhilaṣitaṃ sidhyatviti sakhyā tayoditā |
sā gauryāyatanābhyarṇaṃ bhavyaṃ prāpa mahatsaraḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
utphullaiḥ svarṇakamalaiḥ praticchannaṃ prabhāsvaraiḥ |
tanmukhāmbhoruhotsarpatkāntivicchuritair iva || 26 ||
[Analyze grammar]
tatrāvatīrya kamalānyambikābhyarcanāya sā |
uccitya gandahrvasutā snānaṃ yāvadvidhitsati || 27 ||
[Analyze grammar]
tāvaddevāsuraraṇaṃ rakṣaḥsvāmiṣagardhiṣu |
abhidhāvatsu tena dve rākṣasyāvāgate pathā || 28 ||
[Analyze grammar]
daṃṣṭrāghoramukhodvāntajvālāpiṅgordhvamūrdhaje |
dhūmaśyāmamahākāye lambodarapayodhare || 29 ||
[Analyze grammar]
tābhyāṃ dṛṣṭvaiva gandharvarājaputrī nipatya sā |
naktaṃcarībhyāṃ jagṛhe ninye ca gaganonmukham || 30 ||
[Analyze grammar]
tadvimānādhidevaś ca rākṣasyau yāvadeva te |
ruṇaddhi yavadārtaś ca krandatyasyāḥ paricchadaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
tāvaddevīgṛhānmuktāphalaketuḥ kṛtārcanaḥ |
sa nirgataḥ śrutākrandastam evoddeśamāgamat || 32 ||
[Analyze grammar]
sa dṛṣṭvā rākṣasīyugmagṛhītāṃ tāṃ lasaddyutim |
kālameghāvalīmadhyagatāṃ saudāmanīmiva || 33 ||
[Analyze grammar]
padmāvatīṃ pradhāvyaiva mahāvīro vyamocayat |
kṣiptvā vicetane bhūmau rākṣasyau te talāhate || 34 ||
[Analyze grammar]
dadarśa tāṃ ca lāvaṇyarasanirjharavāhinīm |
trivalīlaharīhārimadhyabhāgopaśobhinīm || 35 ||
[Analyze grammar]
svarvadhūsargasaṃprāptakauśalotkarṣaśālinā |
dhātrā samagrasaundaryasārasaṃpāditām iva || 36 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā ca tāṃ sa kaṃdarpamohamantharitendriyaḥ |
dhīro 'py atra kṣaṇaṃ tasthau citrastha iva niścalaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
rākṣasīsaṃbhrame śānte samāśvasya kṣaṇādiva |
padmāvaty api taṃ muktāphalaketuṃ dadarśa sā || 38 ||
[Analyze grammar]
jagannetrotsavākāraṃ strījanonmādadāyinam |
ekīkṛtyendukaṃdarpau vidhineva vinirmitam || 39 ||
[Analyze grammar]
tato lajānatamukhī sakhīṃ svair am abhāṣata |
bhadramasyāstu yāmītaḥ parapūruṣapārśvataḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadantyāṃ tasyāṃ ca sā muktāphalaketunā |
bālā kimiyamāheti tenāpṛcchyata tatsakhī || 41 ||
[Analyze grammar]
sāpy uvāca sukanyeyaṃ dattāśīḥ prāṇadasya te |
ehyanyapuruṣopāntādvrajāva iti vakti mām || 42 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā saṃbhramānmuktāphalaketur uvāca tām |
keyaṃ kasya sutā dattā kasmai vā śubhakarmaṇe || 43 ||
[Analyze grammar]
iti pṛṣṭā ca sā tena tadvayasyā tam abravīt |
iyaṃ padmāvatī nāma kanyā subhaga naḥ sakhī || 44 ||
[Analyze grammar]
gandharvādhipateḥ padmaśekharasyātmasaṃbhavā |
ādiṣṭo 'syāḥ patirmuktāphalaketuś ca śaṃbhunā || 45 ||
[Analyze grammar]
putro vidyādharendrasya candraketorjagatpriyaḥ |
sahāyo devarājasya vidyuddhvajavināśakṛt || 46 ||
[Analyze grammar]
ākāṅkṣantī jayaṃ tasya bhartuḥ saṃkhye pitus tathā |
gauryāyatanamadyaitattaporthamiyamāgatā || 47 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitadrājaputrīṃ tāṃ candraketusutānugāḥ |
diṣṭyā devi sa evāyaṃ tava bhartetyanandayan || 48 ||
[Analyze grammar]
tato 'nyonyaparijñānaharṣapūrṇe nijātmani |
yuktaṃ tadyanna mātaḥ sma tau kumārīvarāvubhau || 49 ||
[Analyze grammar]
yāvacānyonyasaprematiryagardhāvalokitaiḥ |
tiṣṭhatas tatra tau tāvac chuśruve tūryaniḥsvanaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tataś ca dadṛśe sainyaṃ vāyuyukto rathas tataḥ |
candraketupratīhāras tathā ca tvaritāgatau || 51 ||
[Analyze grammar]
tau ca vāyupratīhārau vinayojjhitavāhanau |
upagamyaiva taṃ muktāphalaketumavocatām || 52 ||
[Analyze grammar]
tvamāhvayati devendraḥ pitā cāhavabhūmitaḥ |
tadimaṃ rathamāruhya śīghramāgamyatāmiti || 53 ||
[Analyze grammar]
tataḥ padmāvatīpremabaddho 'pi gurukāryataḥ |
sa taṃ tābhyāṃ sahādhyāsta khecarendrasuto ratham || 54 ||
[Analyze grammar]
baddhvā ca śakraprahitaṃ divyaṃ kavacam āśu saḥ |
pratasthe valitagrīvaṃ paśyan padmāvatīṃ muhuḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
padmāvatī ca nirvarṇya sā tamādṛṣṭigocaram |
ekapāṇitalāghātahatanaktaṃcarīdvayam || 56 ||
[Analyze grammar]
tam eva cintayantī ca snātvābhyarcyāmbikāharau |
tadāprabhṛti tatraiva tepe tacchreyase tapaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
so 'pi taddarśanaṃ muktāphalaketurvicintayan |
maṅgalyaṃ vijayāśaṃsi prāpa devāsurāvaham || 58 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā ca taṃ susaṃnaddhaṃ sasainyaṃ vīramāgatam |
tam eva prati sarve 'pi te 'bhyadhāvanmahāsurāḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ sa śaravarṣeṇa śirobhiḥ śakalīkṛtaiḥ |
śūro raṇotsavārambhe cakre digdevatābalim || 60 ||
[Analyze grammar]
hanyamānaṃ balaṃ tena tanmuktāphalaketunā |
dṛṣṭvā vidyuddhvajaḥ krodhādadhāvattaṃ prati svayam || 61 ||
[Analyze grammar]
sa cāpatanneva śarair daityo yattena tāḍitaḥ |
tattam evābhyadhāvattatsarvataḥ sainyamāsuram || 62 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā siddhagandharvavidyādharasurānvitaḥ |
abhidudrāva taddaityasainyam sapadi vāsavaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
tataḥ patadiṣuprāsaśakitomarapaṭṭiśam |
udabhūttūmulaṃ yuddhaṃ nihatāsaṃkhyasainikam || 64 ||
[Analyze grammar]
gajāśvakāyamakarā dantimauktikavālukāḥ |
pravīramuṇḍapāṣāṇāḥ prāvahanrudhirāpagāḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
śoṇitāsavamattānāṃ bhūtānāmāmiṣārthinām |
so 'bhūdraṇotsavaḥ prītyai kabandhaiḥ saha nṛtyatām || 66 ||
[Analyze grammar]
tasmiñ jayaśrīr daityānāṃ devānāṃ cāhavārṇave |
mahormicapalā prāyāditaḥ kṣaṇam itaḥ kṣanam || 67 ||
[Analyze grammar]
caturviṃśatimevaṃ tu yuddhamāsīddināni tat |
prekṣyamāṇaṃ vimānasthaiḥ śarvaśauripitāmahaiḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
pañcaviṃśe dine kṣīṇaprāyayoḥ sainyayor dvayoḥ |
pradhānadvandvayuddheṣu pravṛtteṣv atra saṃgare || 69 ||
[Analyze grammar]
śrīmuktāphalaketoś ca tasya vidyuddhvajasya ca |
dvandvayuddhaṃ pravavṛte rathasthadviradasthayoḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
tamostraṃ bhāskarāstreṇa graiṣmāstreṇa ca śaiśiram |
kuliśāstreṇa śailāstraṃ nāgāstraṃ gāruḍena ca || 71 ||
[Analyze grammar]
nivārya tasya yantāraṃ vāraṇaṃ cāsurasya saḥ |
ekaikeneṣuṇā muktāphalaketurapātayat || 72 ||
[Analyze grammar]
ārūḍhasya rathaṃ tasya sārathiṃ turagāṃś ca yat |
so 'vadhīttadasau vidyuddhvajo māyāmaśiśriyast || 73 ||
[Analyze grammar]
adṛśyaḥ sarvasainyena dyāmāruhya vavarṣa saḥ |
śilāścāstrāṇi vividhānyabhitaḥ suravāhinīm || 74 ||
[Analyze grammar]
abhedyaṃ śarajālaṃ ca yanmuktāphalaketunā |
arudhyata sa tadaityo dadāhānalavṛṣṭibhiḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
athābhimantrya brahmāstraṃ sānugaṃ tamariṃ prati |
viśvakṣayakṣamaṃ muktāphalaketurmumoca saḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
tenāstreṇa sasainyo 'pi nihato gatajīvitaḥ |
nipapāta nabhomadhyādvidyuddhvajamahāsuraḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
śeṣāḥ palāyya jagmuś ca vidyuddhvajasutādayaḥ |
vajradaṃṣṭrādisahitā rasātalatalaṃ bhayāt || 78 ||
[Analyze grammar]
devāś ca nādānupadaṃ jagaduḥ sādhu sādhviti |
śrīmuktāphalaketuṃ ca puṣpavarṣair apūjayan || 79 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śatrau hate śakraḥ prāptarājyastriviṣṭapam |
prāviśattriṣu lokeṣu babhūva ca mahotsavaḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
āgācchacīṃ puraskṛtya svayaṃ cātra prajāpatiḥ |
cūḍāratnottamaṃ muktāphalaketorbabandha ca || 81 ||
[Analyze grammar]
indro 'pi rājaputrasya tasya rājyapradāyinaḥ |
hāraṃ svakaṇṭhataḥ kaṇṭhe nyadhādvijayaśobhinaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
sam upāveśayattaṃ ca nijāsanasamāsane |
ānandapūrṇagīrvāṇavitīrṇavividhāśiṣam || 83 ||
[Analyze grammar]
vidyuddhvajāsurapuraṃ pratīhāraṃ visṛjya ca |
tasmai dāsyannavasare svīcakre svapurādhikam || 84 ||
[Analyze grammar]
tato 'smai rājaputrāya gandharvaḥ padmaśekharaḥ |
ditsuḥ padmāvatīṃ dhātuḥ sākūtaṃ mukhamaikṣata || 85 ||
[Analyze grammar]
sa ca jñātāśayo dhātā gandharvendram uvāca tam |
kāryaśeṣo 'sti kaś cittadviṣahasva manāgiti || 86 ||
[Analyze grammar]
tato hāhāhuhūgītaiḥ svaninādānunāditaiḥ |
rambhādinṛtyais tatrābhud indrasya vijayotsavaḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭotsavapramode ca yāte dhātari vṛtrahā |
saṃmānya lokapālādīnsvaṃ svaṃ sthānaṃ visṛṣṭavān || 88 ||
[Analyze grammar]
visasarja ca gandharvarājaṃ taṃ padmaśekharam |
nijaṃ gandharvanagaraṃ saṃmānya saparicchadam || 89 ||
[Analyze grammar]
śrīmuktāphalaketuṃ ca candraketuṃ ca satkṛtau |
prāhiṇodutsavāya svaṃ vidyādharapuraṃ hariḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
sa ca saṃhṛtaviśvakaṇṭakastāṃ bahuvidyādhararājakānuyātaḥ |
janakānugataḥ sa rājadhānīm atha muktāphalaketurājagāma || 91 ||
[Analyze grammar]
vararatnacitā ca sā tadānīṃ dhvajapaṭṭāṃśukamālinī praviṣṭe |
vibabhau nagarī cirāgate 'smin pitṛyukte jayabhāji rājaputre || 92 ||
[Analyze grammar]
sa ca sapadi pitāsya candraketuḥ puri paritoṣitabandhubhṛtyavargaḥ |
jalam iva jalado vasu pravarṣan sutavijayotsavamūrjitaṃ tatāna || 93 ||
[Analyze grammar]
sa ca muktāphalaketurvidyuddhvajadamanakīrtim apilabdhvā |
padmāvatīṃ vinā tāṃ na ratiṃ lebhe nijeṣu bhogeṣu || 94 ||
[Analyze grammar]
saṃyatakākhyena punaḥ śarvādeśādi śaṃsinā sakhyā |
āśvāsyamānacittaḥ kṛcchreṇa sa tānyahānyanayat || 95 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 3
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!