Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 4
atrāntare sa gandharvarājaḥ svanagaraṃ punaḥ |
praviṣṭo vitatasphūrjadutsavaḥ padmaśekharaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
tajjayāśaṃsayā taptatapasaṃ girijāśrame |
buddhvā bhāryāmukhātpadmāvatīmānāyayatsutām || 2 ||
[Analyze grammar]
upāgatāṃ ca tapasā viraheṇa ca tāṃ kṛśām |
tanayāṃ pādapatitāṃ sa jagādāśiṣaṃ dadat || 3 ||
[Analyze grammar]
vatse madarthaṃ vihitastapaḥkleśo mahāṃstvayā |
tadidyādhararājendrasutaṃ vidyuddhvajāntakam || 4 ||
[Analyze grammar]
jagaccharaṇyaṃ jayinaṃ vyādiṣṭaṃ śaṃbhunā svayam |
śrīmuktāphalaketuṃ taṃ śīghraṃ patimavāpnuhi || 5 ||
[Analyze grammar]
iti pitrodite yāvadāste sā vinatānanā |
rājānamāha tanmātā tāvatkuvalayāvalī || 6 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ sa tādṛgasurastrilokābhayadāyinā |
tenāryaputra nihato rājaputreṇa saṃyuge || 7 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā varṇayām āsa sa rājā tasya vikramam |
rājaputrasya taṃ tasyai sadevāsurasaṃgaram || 8 ||
[Analyze grammar]
tataḥ padmāvatīsakhyā sā manohārikākhyayā |
tadīyā rākṣasīyugmavadhalīlāpyakathyata || 9 ||
[Analyze grammar]
tatas tasya sutāyāś ca vṛttamanyonyadarśanam |
prītiṃ ca buddhvā tau toṣaṃ rājā rājñī ca jagmatuḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
ūcatuś ca nigīrṇaś ca yenāsuracamūcayaḥ |
agastyeneva jaladhī rākṣasyau tasya ke iti || 11 ||
[Analyze grammar]
tayā tatpauruṣotkarṣavarṇanāvātyayā ca saḥ |
padmāvatyāḥ prajajvāla sutarāṃ madanānalaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pitroḥ sakāśātsā nirgatā rājakanyakā |
śuddhāntaratnaprāsādam ārohat sotsukā kṣaṇāt || 13 ||
[Analyze grammar]
tatra ratnombhitastambhabaddhamauktikajālake |
manikuṭṭimavinyastasukhaśayyāvarāsane || 14 ||
[Analyze grammar]
cintitopasnamaddivyanānābhogamanorame |
sthitā sābhyadhikaṃ tepe preyovirahavahninā || 15 ||
[Analyze grammar]
dadarśa ca tataḥ pṛṣṭhād dhemadrumalatācitam |
ratnavāpīśatākīrṇaṃ divyamudyānamṛddhimat || 16 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā cācintayaccitram idamasmapurottamam |
majjanmabhūmerbhuvanādaindavādapi sundaram || 17 ||
[Analyze grammar]
himādrimaulimāṇikyaṃ na ca dṛṣṭamidaṃ mayā |
nandanābhyadhikaṃ yatra puropavanamīdṛśam || 18 ||
[Analyze grammar]
tad atra gatvā sacchāyaśītale vijane varam |
virahānalasaṃtāpaṃ śamayāmi manāg imam || 19 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya sā bālā śanair ekākinī tataḥ |
yuktyāvaruhya gantuṃ tatpurodyānaṃ pracakrame || 20 ||
[Analyze grammar]
padbhyāṃ gantumaśaktā sā svavibhūterupasthitaiḥ |
pakṣibhir vāhanībhūya tadudyānamanīyata || 21 ||
[Analyze grammar]
tatrāntaḥ kadalīkhaṇḍagṛhe puṣpāstaropari |
upāviśac chrūyamāṇe divyageyādiniḥsvane || 22 ||
[Analyze grammar]
na ca sātra ratiṃ lebhe na tasyāḥ śāmyati smaraḥ |
vinā priyeṇa kāmāgniḥ pratyutāvardhatādhikam || 23 ||
[Analyze grammar]
tato didṛkṣuś citrastham api taṃ priyam utsukā |
sāgrahīc citraphalakaṃ varṇavartīś ca siddhitaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
sraṣṭuṃ dvitīyaṃ dhātāpi neṣṭe yatsadṛśaṃ punaḥ |
tamālikheyaṃ sotkaṇṭhā sannapāṇirahaṃ katham || 25 ||
[Analyze grammar]
tathāpyātmavinodārthamālikhāmi yathā tathā |
iti saṃcintya phalake sā tu yāvattamālikhat || 26 ||
[Analyze grammar]
tāvattasyāstamuddeśamāyayau cinvatī sakhī |
sā manohārikā nāma tadadarśanavihvalā || 27 ||
[Analyze grammar]
sā tāmekākinīṃ tatra rājaputrīṃ latāgṛhe |
sacitraphalakāmutkāmapaśyatpṛṣṭhataḥ sthitā || 28 ||
[Analyze grammar]
paśyāmi tāvatkimiyaṃ karotyevamihaikikā |
iti saṃcintya tasthau ca channā sā tatra tatsakhī || 29 ||
[Analyze grammar]
tāvat sāpi tamuddiśya citrābhilikhitaṃ priyam |
padmāvatī jagādaivamudaśrunayanotpalā || 30 ||
[Analyze grammar]
drujayān asurān hatvā yenendro rakṣitas tvayā |
ālāpamātreṇa sa māṃ kathaṃ mārān na rakṣasi || 31 ||
[Analyze grammar]
kalpadrumo 'py adātṛtvaṃ sugato 'py adayālutām |
āyāti mandapuṇyasya suvarṇam apicāśmatām || 32 ||
[Analyze grammar]
smarajvarānabhijñaś ca nūnaṃ vetsi na madvyathām |
daityājitasya puṣpeṣuḥ kiṃ tapasvī karoti te || 33 ||
[Analyze grammar]
kiṃ vā vacmi vidhirvāmo mama yenāśruṇā dṛśau |
pidadhannecchati prāyāścitre 'pi tava darśanam || 34 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā rājatanayā sā prāvartata roditum |
chinnahāragalatsthūlamuktābhair aśrubindubhiḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ tām upāsarpat sā manohārikā sakhī |
sāpy āchādyaiva taccittraṃ rājaputrī jagāda tām || 36 ||
[Analyze grammar]
iyacciraṃ na dṛṣṭā tvaṃ sakhi kutra sthitāsyaho |
tac chrutvā vihasantī tāṃ sā manohārikābravīt || 37 ||
[Analyze grammar]
tvām eva sakhi cinvānā ciraṃ bhrāntāsmi tattvayā |
citraṃ kiṃ chādyate dṛṣṭaṃ mayā citramatha śrutam || 38 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayoktā sakhyā sā padmāvatyaśrugadgadam |
lajjānatamukhī has te gṛhītvā tām abhāṣata || 39 ||
[Analyze grammar]
sakhi prāg eva viditaṃ sarvam te kiṃ nigūhyate |
rājaputreṇa tenāhaṃ tasmin gauryāśrame tadā || 40 ||
[Analyze grammar]
uddhṛtāpi mahāghorarākṣasīvahnimadhyataḥ |
durvāravirahajvāle nikṣiptā madanāsnale || 41 ||
[Analyze grammar]
tan na jāne kva gacchāmi kasmai vacmi karomi kim |
āśraye kam upāyaṃ vā durlabhāsaktamānasā || 42 ||
[Analyze grammar]
iti bruvāṇāṃ tāṃ rājaputrīm āha sma sā sakhī |
abhiṣvaṅgo 'nurūpo 'yaṃ sthāne te manasaḥ sakhi || 43 ||
[Analyze grammar]
itaretaraśobhāyai saṃyogo yuvayoḥ kila |
navacandrakalāśārvajaṭāmukuṭayor iva || 44 ||
[Analyze grammar]
adhṛtiścātra mā bhūtte dhruvaṃ sa bhavatīṃ vinā |
na sthāsyati tvayā kiṃ sa tathābhūto na lakṣitaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
striyo 'pīcchanti puṃbhāvaṃ yāṃ dṛṣṭvā rūpalolubhāḥ |
tasyāste ko bhavennārthī tulyarūpaḥ sa kiṃ punaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
śarvo 'py alīkavādī kiṃ yenoktau daṃpatī yuvām |
adūrage 'py abhīṣṭe 'rthe ko vārto bhajate dhṛtim || 47 ||
[Analyze grammar]
tadāśvasihi bhāvī te sa eva nacirāt patiḥ |
na tvayā durlabhaḥ kaścit tvaṃ tu sarveṇa durlabhā || 48 ||
[Analyze grammar]
ity uktā sā tayā sakhyā rājaputrī jagāda tām |
sakhī yady api jānāmi tathāpi karavāṇi kim || 49 ||
[Analyze grammar]
idaṃ tu me tadāsaktaṃ ceto notsahate kṣaṇam |
sthātuṃ vinā taṃ prāṇeśaṃ kṣamate na ca manmathaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tam eva hi smarantyā me mano nirvāti na kṣaṇam |
dahyante 'ṅgāni saṃtāpenotkrāmantīva cāsavaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadantī mohena mohitā puṣpapelavā |
aṅke tasya vayasyāyā rājaputrī papāta sā || 52 ||
[Analyze grammar]
athāmbusekakadalīpallavānilavījanaiḥ |
sāśrur āśvāsayām āsa sā vayasyā krameṇa tām || 53 ||
[Analyze grammar]
mṛṇālahāravalayaṃ śrīkhaṇḍārdravilepanam |
nalinīdalaśayyāṃ ca yāni sā vidadhe sakhī || 54 ||
[Analyze grammar]
tasyās tāny api saṃtāpasamāsaktāni saṃgataḥ |
saṃtapya samaduḥkhatvam iva śuṣyanti bhejire || 55 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sā vihvalā padmāvatī tāmavadatsakhīm |
kliśnāsi kiṃ vṛthātmānaṃ naivaṃ śāmyati me vyathā || 56 ||
[Analyze grammar]
yena śāmyati taccettvaṃ kuruṣe tacchivaṃ bhavet |
evam uktavatīmāsrtāṃ vayasyā tām abhāṣata || 57 ||
[Analyze grammar]
kuryāṃ kiṃ yanna nāmāhaṃ tavārthe brūhi tatsakhi |
tac chrutvā sā hriyā kiṃcid iva rājasutābravīt || 58 ||
[Analyze grammar]
tamihānaya me kantaṃ gatvā priyasakhi drutam |
nānyathopaśamo me syāttātaścaiva na kupyati || 59 ||
[Analyze grammar]
pratyutehāgatāyaiva māmeṣo 'smai pradāsyati |
evaṃ tayoktā sotsāhaṃ vayasyā sāpy uvāca tāsm || 60 ||
[Analyze grammar]
yady evaṃ tadgṛhāṇa tvaṃ dhair yaṃ kāryamidaṃ kiyat |
eṣāhaṃ sakhi yāmyeva tvatpriyānayanāya yat || 61 ||
[Analyze grammar]
tatpituḥ khecarendrasya candraketoḥ purottamam |
khyātaṃ candrapuraṃ nāma nirvṛtā bhava kiṃ śucā || 62 ||
[Analyze grammar]
iti sāśvāsitā sakhyā tayā rājasutābhyadhāt |
taduttiṣṭha śivaḥ panthā astu te vraja satvaram || 63 ||
[Analyze grammar]
trātā trayāṇāṃ lokānāṃ sa ca sapraṇayaṃ tvayā |
madgirā sakhi vaktavyo vīraḥ prāṇeśvaro mama || 64 ||
[Analyze grammar]
tasmin gauryāyatane tathā paritrāya rākṣasībhayataḥ |
strīghnena hanyamānāṃ rakṣasi māṃ makaraketunā na katham || 65 ||
[Analyze grammar]
bhuvanoddharaṇasahānāṃ bhavādṛśāmeṣa nātha ko dharmaḥ |
āpadyupekṣyate yatpūrvatrāsto jano 'nuvṛtto 'pi || 66 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadestaṃ kalyāṇi yathā jānāsi vā svayam |
iti vyāhṛtya sā padmāvatī tāṃ vyasṛjatsakhīm || 67 ||
[Analyze grammar]
sā ca svasiddhyupanataṃ pakṣivāhanamāsthitā |
tanmanohārikā prāyādvidyādharapuraṃ prati || 68 ||
[Analyze grammar]
sā ca padmāvatī kiṃcidāśālabdhadhṛtis tataḥ |
gṛhītacitraphalakā mandiraṃ prāviśatpituḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
tatra dāsīparivṛtā praviśya nijavāsakam |
snātvā gauripatiṃ bhaktyā pūjayitvā vyajijñapat || 70 ||
[Analyze grammar]
bhagavaṃstriṣu lokeṣu tvadicchānugrahaṃ vinā |
na siddhyatīha kasyāpi bahvalpaṃ vāpi vāñchitam || 71 ||
[Analyze grammar]
tadvidyādharasaccakravartiputraṃ tamīpsitam |
na dāsyasi patiṃ cenme dehaṃ tyakṣyāmi te 'grataḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vihitavijñaptiṃ śaśāṅkamukuṭasya tām |
śrutvā sakhedaḥ sāścaryaḥ parivārajano 'vadat || 73 ||
[Analyze grammar]
svadehanirapekṣaiva kimevaṃ devi bhāṣase |
tavāpi kimasuprāpyaṃ nāmāstyatra jagattraye || 74 ||
[Analyze grammar]
tvadarthyamāno muñceddhi sugato 'pi sa saṃyamam |
tadekaḥ so 'tra sukṛtī yastvayāpyevamarthyate || 75 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā guṇākṛṣṭā rājaputrī jagāda sā |
samāśrayaḥ saśakrāṇāṃ devānāmeka eva yaḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
arkeṇeva tamo dhvastaṃ yenaikenāsuraṃ balam |
prāṇadātā ca yo 'smākaṃ prārthanīyaḥ kathaṃ na saḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
ityādi bruvatī sotkā tayaiva kathayā tataḥ |
atiṣṭhatsamamāptena tatra dāsījanena sā || 78 ||
[Analyze grammar]
atrāntare candrapuraṃ sā manohārikāpi tat |
vidyādharendranagaraṃ satvaraṃ prāpa tatsakhī || 79 ||
[Analyze grammar]
gīrvāṇanagaraṃ kṛtvāpyasaṃtoṣādivādbhutam |
nirmame viśvakarmā yadasāmānyavibhūtikam || 80 ||
[Analyze grammar]
tatrāsaṃprāpya aṃ muktāphalaketuṃ vicinvatī |
khagasthā tatpurodyānaṃ sā manohārikāgamat || 81 ||
[Analyze grammar]
atarkyasiddhivibhavaṃ bhāsvanmaṇimayadrumam |
ekavṛkṣodgatānekajātīyakusumotkaram || 82 ||
[Analyze grammar]
divyagītaravonmiśraśakuntarutasundaram |
paśyantī tac ca sā reme nānāratnaśilātalam || 83 ||
[Analyze grammar]
udyānapālair dṛṣṭvā ca vicitraiḥ pakṣirūpibhiḥ |
upetyābhyarthya suvyaktavacanaiḥ priyavādibhiḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
pārijātatarormūle tārkṣyaratnaśilāsane |
upaveśyocitair bhogaistasyāḥ pūjā vyadhīyata || 85 ||
[Analyze grammar]
abhinandya ca tāṃ pūjāṃ cintayāmasa tatra sā |
aho vidyādharendrāṇāṃ citrāḥ siddhivibhūtayaḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
acintyopanamadbhogaṃ yeṣāmudyānamīdṛśam |
surastrībaddhasaṃgītaṃ patattriparicārakam || 87 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya pṛṣṭvā ca tānevodyanapālakān |
cinvatī pārijātāditarukhaṇḍamavāpa sā || 88 ||
[Analyze grammar]
tatrāntaścandanāsiktakusumāstaraśāyinam |
sā muktāphalaketuṃ taṃ sa kalpakamivaikṣata || 89 ||
[Analyze grammar]
gauryāśrame dṛṣṭacaraṃ pratyabhijñāya sā ca tam |
paśyāmyasya kimasvāsthyaṃ channasthaivetyacintayat || 90 ||
[Analyze grammar]
tāvadāśvāsayantaṃ taṃ himacandanamārutaiḥ |
mittraṃ saṃyatakaṃ muktāphalaketur uvāca saḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
aṅgārāstuhine nyastāḥ kakūlāgniś ca candane |
mārute dāvavahniś ca smareṇa mama niścitam || 92 ||
[Analyze grammar]
virahārtasya saṃtāpaṃ samantātsṛjatāmunā |
tatkimāyāsayasyevamātmānaṃ niṣphalaṃ sakhe || 93 ||
[Analyze grammar]
surastrīnṛttagītādivinodair api dūyate |
nandanābhyadhike 'muṣminn udyāne hi mano mama || 94 ||
[Analyze grammar]
vinā padmāvatīṃ tāṃ tu padmaśekharasaṃbhavām |
padmānanāṃ na me śāmyatyayaṃ smaraśarajvaraḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
na caitadutsahe vaktuṃ kasyacin na labhe dhṛtim |
eka eva tu tatprāptāv upāyo vidyate mama || 96 ||
[Analyze grammar]
gacchāmi gauryāyatanaṃ dṛṣṭayā yatra me tayā |
kaṭākṣeṣubhir utkhāya hṛdayaṃ priyayā hṛtam || 97 ||
[Analyze grammar]
tatrādirājatanayāsaṃgatastatsamāgame |
tapasārādhitaḥ śaṃbhurupāyaṃ me vidhāsyati || 98 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā yāvadutthātuṃ rājaputraḥ sa icchati |
sa manohārikā tāvattuṣṭātmānamadarśayat || 99 ||
[Analyze grammar]
vayasya vardhase diṣṭyā siddhaṃ tava samīhitam |
paśyeyamāgatā tasyāḥ priyāyāste 'ntikaṃ sakhī || 100 ||
[Analyze grammar]
vatpārśvasthena dṛṣṭā hi mayāsāv ambikāśrame |
iti harṣāc ca taṃ rājaputraṃ saṃyatako 'bravīt || 101 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa sphūrjadānandavismayautsukyasaṃkulām |
kāṃcidrājasuto 'vasthāṃ dadhre dṛṣṭvā priyāsakhīm || 102 ||
[Analyze grammar]
netrapīyūṣavṛṣṭiṃ tāṃ paprachopāgatāṃ ca saḥ |
upaveśyāntike kāntāśarīrakuśalaṃ tadā || 103 ||
[Analyze grammar]
atha sā nijagādaivaṃ matsakhyāḥ kuśalaṃ prabho |
tvayi nāthe dhruvaṃ bhāvi sāṃprataṃ duḥkhitā tu sā || 104 ||
[Analyze grammar]
yadāprabhṛti dṛṣṭena hṛtaṃ tasyāstvayā manaḥ |
tata ārabhya vimanā na śṛṇoti na paśyati || 105 ||
[Analyze grammar]
mṛṇālahāraṃ dadhatī bālāhāraṃ vimucya sā |
luṭhatyambujinīpattraśayane śayanojjhitā || 106 ||
[Analyze grammar]
asahiṣṭa na yā pūrvaṃ hriyā varakathāmapi |
imāmavasthāṃ saiṣādya prāptā priyatamaṃ vinā || 107 ||
[Analyze grammar]
iti tasyā hasantīva svānyevāṅgāni saṃprati |
saṃtāpaśuṣyacchrīkhaṇḍasitāni kṛtināṃ vara || 108 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ca sā bravīti tvāmity udīrya papāṭha te |
sā manohārikā padmāvatīsaṃdeśagītake || 109 ||
[Analyze grammar]
sa tac chrutvākhilaṃ muktāphalaketurgatavyathaḥ |
tāṃ manohārikāṃ harṣādabhinandyābhyabhāṣata || 110 ||
[Analyze grammar]
amṛteneva vacasā tava siktam idaṃ mama |
caitanyam āsīc chvasitaṃ dhṛtir jātā gataḥ klamaḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
phalitaṃ cādya me pūrvasukṛtair yadaho mayi |
gandharvarājatanayā sāpy evaṃ pakṣapātinī || 112 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tv ahaṃ śaknuyāṃ soḍhuṃ kathaṃcidvirahavyathām |
śirīṣasukumārāṅgī viṣaheta kathaṃ tu sā || 113 ||
[Analyze grammar]
tasmādaham upaiṣyeṣa tam eva girijāśramam |
tatra tvamānaya sakhīṃ yena syātsaṃgamo 'dya nau || 114 ||
[Analyze grammar]
āśvāsaya ca tāṃ gatvā kalyāṇi tvaritaṃ sakhīm |
imaṃ ca parituṣṭena vitīrṇaṃ me svayaṃbhuvā || 115 ||
[Analyze grammar]
dehi cūḍāmaṇiṃ tasyai sarvaduḥkhanibarhaṇam |
śakrāt prāpto mayā cāyaṃ hāras te pāritoṣikaḥ || 116 ||
[Analyze grammar]
ity utkvā śirasaś cūḍāmaṇiṃ tasyai samarpayat |
hāraṃ ca kaṇṭhāt tatkaṇṭhe taṃ sa rājasuto vyadhāt || 117 ||
[Analyze grammar]
atha praṇamya taṃ prītā sā manohārikā tataḥ |
pratasthe vihagārūḍhā sakhīṃ padmāvatīṃ prati || 118 ||
[Analyze grammar]
sa muktāphalaketuś ca praharṣāpahṛtaklamaḥ |
saha saṃyatakena svaṃ tvaritaṃ rpāviśatpuram || 119 ||
[Analyze grammar]
sāpi padmāvatīpārśvaṃ prāpya tasyai yathepsitam |
taṃ manohārikācakhyau tatpriyasmarasaṃjvaram || 120 ||
[Analyze grammar]
praṇayasnigdhamadhuraṃ tadvacaśva yathāśrutam |
taṃ ca saṃgamasaṃketaṃ taduktaṃ girijāśrame || 121 ||
[Analyze grammar]
dadau tatprahitaṃ taṃ ca tasyai cūḍāmaṇiṃ tataḥ |
pāritoṣikahāraṃ ca taddattaṃ tamadarśayat || 122 ||
[Analyze grammar]
tataḥ padmāvatī sā tām āśliṣya kṛtinīṃ sakhīm |
apūjayadvisasmāra smarānalarujaṃ ca tām || 123 ||
[Analyze grammar]
baddhvā śikhāyām ānandam iva cūḍāmaṇiṃ ca tam |
cakre parikaraṃ gaurīkānanāgamanāya sā || 124 ||
[Analyze grammar]
atrāntare munirdaivāttadgaurīvanamāgamat |
dṛḍhavratena śiṣyeṇa saha nāmnā tapodhanaḥ || 125 ||
[Analyze grammar]
sa cātra tam uvācaivaṃ muniḥ śiṣyaṃ dṛḍhavratam |
divyodyāne 'hametasminsamādhiṃ vidadhe kṣaṇam || 126 ||
[Analyze grammar]
dvāri sthitvā praveśo 'tra na deyaḥ kasyacittvayā |
samāpitasamādhiś ca pūjayiṣyāmi pārvatīm || 127 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā munirudyānadvāre śiṣyaṃ niveśya tam |
adhastātpārijātasya sa samādhimasevata || 128 ||
[Analyze grammar]
samādherutthitaścāntarviveśārcitumambikām |
na ca tattasya śiṣyasya jagāda dvāravartinaḥ || 129 ||
[Analyze grammar]
tāvac cātrāyayau muktāphalaketuḥ prasādhitaḥ |
āruhya divyakarabhaṃ saha saṃyatakena saḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
praviśaṃś ca tadudyānaṃ muniśiṣyeṇa tena saḥ |
mā mā guruḥ samādhau me sthito 'treti nyaṣidhyata || 131 ||
[Analyze grammar]
vistīrṇābhyantare jātu priyā sā syādihāgatā |
muniścātraikadeśastha ityālocya sa sotsukaḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
rājaputro vyatītyāsya muniputrasya dṛkpatham |
viveśa vyomamārgeṇa tadudyānaṃ suhṛdyutaḥ || 133 ||
[Analyze grammar]
yāvac ca vīkṣate tat sa tāvat tatra viveśa saḥ |
guroḥ samādhiniṣpattiṃ muniśiṣyo nirīkṣitum || 134 ||
[Analyze grammar]
sa dadarśa guruṃ nātra dadarśa savayasyakam |
śrīmuktāphalaketuṃ tu praviṣṭamapathena tam || 135 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājaputraṃ taṃ muniśiṣyo 'śapatkrudhā |
savayasyo 'pi mānuṣyamasmādavinayādvraja || 136 ||
[Analyze grammar]
itaḥ samādhiṃ bhaṅktvā yadgururme 'pāsitastvayā |
evaṃ sa dattaśāpastaṃ svamevānvasaradgurum || 137 ||
[Analyze grammar]
sa muktāphalaketuś ca siddhaprāye manorathe |
śāpāśaninipātena viṣādam agamat param || 138 ||
[Analyze grammar]
tāvat padmāvatī sātra priyasaṃgamasotsukā |
āgād vihaṃgamārūḍhā samanohārikādikā || 139 ||
[Analyze grammar]
svayaṃvarāgatāṃ dṛṣṭvā tāṃ śāpāntaritāṃ ca saḥ |
sukhaduḥkhamayīṃ kaṣṭāṃ daśāṃ rājasuto dadhau || 140 ||
[Analyze grammar]
padmāvatyāś ca tatkālamadākṣiṇyaṃ pradarśayat |
paspande dakṣiṇaṃ cakṣurakampata ca mānasam || 141 ||
[Analyze grammar]
tato 'tra sā rājasutā kāntaṃ vignaṃ vilokya tam |
kiṃ pūrvānāgatatvānme khinnaḥ syādityacintayat || 142 ||
[Analyze grammar]
praśrayopāgatāṃ tāṃ ca rājaputro jagāda saḥ |
priye manoratho bhagnaḥ siddho 'pi vidhināvayoḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā hā kathaṃ bhagna iti tasyai sasaṃbhramam |
pṛcchantyai sa svaśāpaṃ taṃ rājasūnuravarṇayat || 144 ||
[Analyze grammar]
tato vivignā jagmus te śapadātur guruṃ munim |
devīgṛhasthitaṃ sarve śāpāntāyānunāthitum || 145 ||
[Analyze grammar]
upāgatāṃs tān praṇatān dṛṣṭvā jñānī mahāmuniḥ |
sa muktāphalaketuṃ taṃ prītipūrvam abhāṣata || 146 ||
[Analyze grammar]
mūrkheṇānena śaptastvamaprekṣāpūrvakāriṇā |
na tvayā me kṛtaṃ kiṃcidutthito 'haṃ svatas tataḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
hetumātramayaṃ cātra bhavitavyamidaṃ tava |
mānuṣye 'vaśyakāryaṃ te devakāryaṃ hi vidyate || 148 ||
[Analyze grammar]
etāṃ padmāvatīm eva daivāddṛṣṭvā smarāturaḥ |
tyaktvā martyaśarīraṃ tvaṃ śīghraṃ śāpādvimokṣyase || 149 ||
[Analyze grammar]
anenaiva ca dehena punaḥ prāṇeśvarīm imām |
trātāsi viśvatrātā tvaṃ ciraṃ śāpaṃ hi nārhasi || 150 ||
[Analyze grammar]
brahmāstreṇa hatā daityā bālavṛddhādayo 'pi yat |
tvatprayuktena so 'dharmaleśo hetustavātra ca || 151 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tam ṛṣiṃ padmāvatī sāsrā vyajijñapat |
bhagavan yāryaputrasya gatiḥ saivāstu me 'dhunā || 152 ||
[Analyze grammar]
naitadvirahitā sthātum apiśakṣyāmyahaṃ kṣaṇam |
ityarthitavatīṃ padmāvatīṃ sa munirabhyadhāt || 153 ||
[Analyze grammar]
naitadasti tapasyanti tvaṃ tiṣṭhehaiva saṃprati |
yenācirān muktaśāpas tvām ayaṃ pariṇeṣyati || 154 ||
[Analyze grammar]
tataś cānena sahitā tvaṃ muktāphalaketunā |
khecarāsurasāmrājyaṃ daśakalpān kariṣyasi || 155 ||
[Analyze grammar]
etaddattaṃ śikhāratnaṃ tapaḥsthāṃ tvāṃ ca pāsyati |
mahāprabhāvamutpannaṃ dhāturetatkamaṇḍaloḥ || 156 ||
[Analyze grammar]
iti padmāvatīmuktavantaṃ divyadṛśaṃ munim |
sa muktāphalaketustam evaṃ prārthayatānataḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
mānuṣye bhagavanme 'stu bhave bhaktirabhaṅgurā |
padmāvatī taṃ tacchiṣyaṃ śapati smāparādhinam || 158 ||
[Analyze grammar]
evam astv iti tenokte muninā sātiduḥkhitā |
padmāvatī taṃ tacchiṣyaṃ śapati smāparādhinam || 159 ||
[Analyze grammar]
āryaputras tvayā maurkhyāc chapto yat tad bhaviṣyasi |
kāmarūpaṃ kāmacaraṃ mānuṣye 'syaiva vāhanam || 160 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayābhiśaptena viṣaṇṇenātha tena saḥ |
tapodhanaḥ svaśiṣyeṇa sākamantardadhe muniḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
tataḥ padmāvatīṃ muktāphalaketurabhāṣata |
svapuraṃ yāmi paśyāmi tāvatkiṃ tatra me bhavet || 162 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā virahatrastā vātarugṇā lateva sā |
padmāvatī papātāśu sapuṣpābharaṇā bhuvi || 163 ||
[Analyze grammar]
āśvāsya ca kathaṃcittāṃ krandantīṃ sa suhṛdyutaḥ |
muhurvalitadṛṅmuktāphalaketuragāttataḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
padmāvatī ca yāte 'sminvilapantī suduḥkhitā |
āśvāsayantīm avadat tāṃ manohārikāṃ sakhīm || 165 ||
[Analyze grammar]
sakhi jāne mayā svapne devī dṛṣṭādya pārvatī |
sā codyatāpi me kaṇṭhe kṣeptumutpaladāmakam || 166 ||
[Analyze grammar]
āstāṃ dāsyāmi me bhūya ity uktvā viratābhavat |
tad ayaṃ sa priyāvāptivighno me sūcitas tayā || 167 ||
[Analyze grammar]
iti tām anuśocantīṃ sakhī vakti sma sā tadā |
āśvāsanāya devyā te svapnastarhyeṣa darśitaḥ || 168 ||
[Analyze grammar]
muninā ca tathaivoktaṃ devādeśas tathaiva ca |
tadāśvasihi bhāvī te nacirāt priyasaṃgamaḥ || 169 ||
[Analyze grammar]
ityādibhiḥ sakhīvākyaiś cūḍāmaṇivaśena ca |
padmāvatī dhṛtiṃ baddhvā tasthau gauryāśrame tadā || 170 ||
[Analyze grammar]
vidadhe ca tapastrisaṃdhyamīśaṃ girijāsaṃgatamatra pūjayantī |
priyacitrapaṭaṃ ca sā tathaiva svapurānāyitamāttadevabuddhiḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
ayi niścitabhāvinīpsite 'rthe vitathaṃ mā sma kṛthāstapaḥśramaṃ tvam |
iti sāsram upetya vārayantau viditārthau pitarau ca saivamāha || 172 ||
[Analyze grammar]
navabhartari devanirmite me sahasā saṃprati śāpaduḥkham āpte |
ahamatra sukhaṃ kathaṃ vaseyaṃ paramātmā hi patiḥ kulāṅganānām || 173 ||
[Analyze grammar]
tapasā ca parikṣayaṃ gate 'smin vṛjine toṣam upāgate ca śaṃbhau |
acirāt priyasaṃgamo bhaven me na hi kiṃcit tapasām asādhyam asti || 174 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ dṛḍhaniścayayā padmāvatyā tayā tadā gadite |
tanmātā tatpitaraṃ rājānaṃ kuvalayāvalī smāha || 175 ||
[Analyze grammar]
deva tapaḥ kaṣṭamidaṃ kurutāṃ kiṃ khedyate 'dhikaṃ mithyā |
bhavitavyametadasyāḥ kāraṇamatrāsti vacmi tac ca śṛṇu || 176 ||
[Analyze grammar]
devaprabhābhidhānā siddhādhipakanyakā tapo 'timahat |
abhimatabhartṛprāptyai kurvāṇā śivapure purātiṣṭhat || 177 ||
[Analyze grammar]
tatra mayā sahitaiṣa draṣṭuṃ padmāvatī gatā devam |
na trapase patihetostapasā kathamity upetya tāmahasat || 178 ||
[Analyze grammar]
mūḍhe hasasi śiśutvāt tvam api tapaḥ kleśadāyi patihetoḥ |
kartāsyalam ity etāṃ sātha ruṣā siddhakanyakābhyaśapat || 179 ||
[Analyze grammar]
tadavaśyaṃ bhoktavyaṃ siddhasutāśāpakṛcchramanayā yat |
tatko 'nyathā vidhātuṃ kṣamate tadiyaṃ karotu yatkurute || 180 ||
[Analyze grammar]
iti rājñyā sa tayoktas tadyuktas tāṃ kathaṃcid āmantrya |
tanayāṃ caraṇāvanatāṃ gandharvapatir yayau nijāṃ nagarīm || 181 ||
[Analyze grammar]
sāpy arcayantyanudinaṃ gaganena gatvā siddhīśvaraṃ kamalajādiniṣevitaṃ tam |
svapne hareṇa gaditaṃ girijāśrame 'tra padmāvatī niyamajapyaparāvatasthe || 182 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 4
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!