Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 7
tataḥ sa ratnaprabhayā samaṃ tadvāsaveśmani |
sthito 'nyedyuḥ kathāḥ kurvaṃstāstāḥ sa sacivaiḥ saha || 1 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'tra mandiraprāṅgaṇe bahiḥ |
akasmātpuruṣasyeva śuśrāvākranditadhvanim || 2 ||
[Analyze grammar]
kim evam iti kasmiṃścit pṛcchatyāgatya ceṭikāḥ |
abruvan kañcukī krandaty eṣa dharmagiriḥ prabho || 3 ||
[Analyze grammar]
ihāgatya hi mūrkheṇa mittreṇa kathito 'dhunā |
tīrthayātrāgato 'muṣya bhrātā deśāntare mṛtaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tena rājakulastho 'smīty asmarañ śokamohitaḥ |
sākrandaḥ san gṛhaṃ nītaḥ saṃpraty eṣa bahir janaiḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā yuvarāje 'smiñ jātaduḥkhe 'nukampayā |
rājñī ratnaprabhā tatra viṣaṇṇeva jagāda sā || 6 ||
[Analyze grammar]
priyabandhuviyogotthamaho duḥkhaṃ durutsaham |
kaṣṭaṃ kiṃ na kṛto dhātrā jano 'yamajarāmaraḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
iti rājñīvacaḥ śrutvā marubhūtiruvāca tām |
martyeṣvetatkuto devi tathāhīmāṃ kathāṃ śṛṇu || 8 ||
[Analyze grammar]
cirāyurnāmni nagare cirāyurnāma bhūpatiḥ |
pūrvaṃ cirāyurevāsītketanaṃ sarvasaṃpadām || 9 ||
[Analyze grammar]
tasya nāgārjuno nāma bodhisattvāṃśasaṃbhavaḥ |
dayālurdānaśīlaś ca mantrī vijñānavānabhūt || 10 ||
[Analyze grammar]
yaḥ sarvauṣadhiyuktijñaścakre siddharasāyanaḥ |
ātmānaṃ taṃ ca rājānaṃ vijaraṃ cirajīvitam || 11 ||
[Analyze grammar]
kadācinmantriṇas tasya bālaḥ pañcatvamāyayau |
nāgārjunasya putreṣu sarveṣu dayitaḥ sutaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
sa tena dṛṣṭasaṃtāpo martyānāṃ mṛtyuśāntaye |
amṛtaṃ saṃdadhe dravyaistapodānaprabhāvataḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
śeṣauṣadhasya tvekasya kālayogaṃ sa melane |
yāvatpratīkṣate tāvadindreṇa tadabudhyata || 14 ||
[Analyze grammar]
indraḥ sam āmantrya surairaśvināvevamādiśat |
gatvā nāgārjunaṃ brūtamidaṃ madvacanādbhuvi || 15 ||
[Analyze grammar]
ko 'yaṃ kartum ihārabdho mantriṇāpyanayastvayā |
kiṃ tvaṃ prajāpatiṃ jetumudyato bata sāṃpratam || 16 ||
[Analyze grammar]
martyā maraṇadharmāṇas tena ye kila nirmitāḥ |
sādhayitvāmṛtaṃ yat tān amarān kartum icchasi || 17 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛte viśeṣo hi kaḥ syād devamanuṣyayoḥ |
yaṣṭavyayājakābhāvādbhajyate ca jagatsthitiḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
tadasmadvacanādetatsaṃharāmṛtasādhanam |
anyathā kupitā devāḥ śāpaṃ dāsyanti te dhruvam || 19 ||
[Analyze grammar]
yacchokādeṣa yatnaste sa svarge tvatsutaḥ sthitaḥ |
iti saṃdiśya śakrastau prajighāyāśvināvubhau || 20 ||
[Analyze grammar]
tau cāgatya gṛhītārghau tadāgamanatoṣiṇe |
ūcatuḥ śakrasaṃdeśaṃ tasmai nāgārjunāya tam || 21 ||
[Analyze grammar]
putraṃ jagadatuścāsya divi devaiḥ samaṃ sthitam |
tato nāgārjunaḥ so 'tra viṣaṇṇaḥ sannacintayat || 22 ||
[Analyze grammar]
na karomīndravakyaṃ ceddevāstattāvadāsatām |
imāveva na kiṃ śāpamaśvinau me prayacchataḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
tadetadāstām amṛtaṃ na siddho me manorathaḥ |
putraś ca me prāksukṛtairaśocyāṃ sa gato gatim || 24 ||
[Analyze grammar]
ity ālocyāśvinau devau so 'tra nāgārjuno 'bravīt |
anuṣṭhitā mayendrājñā saṃharāmyamṛtakriyām || 25 ||
[Analyze grammar]
pañcāhenāmṛte siddhe kṛtaivaiṣājarāmarā |
mayābhaviṣyatpṛthivī yuvāṃ cennāgamiṣyatam || 26 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tatsamakṣaṃ tattadvākhyānnicakhāna saḥ |
dharaṇyāmamṛtaṃ siddhaprāyaṃ nāgārjunastadā || 27 ||
[Analyze grammar]
tato 'śvinau tam āpṛcchya gatvā śakrāya taddivi |
ācakhyatuḥ kṛtaṃ kāryaṃ nanandātha ca devarāṭ || 28 ||
[Analyze grammar]
tāvaccāra cirāyuḥ sa rājā nāgārjunaprabhuḥ |
putraṃ jīvaharaṃ nāma yauvarājye 'bhiṣiktavān || 29 ||
[Analyze grammar]
abhiṣiktaṃ ca taṃ mātā prāṇāmārthamupāgatam |
rājñī dhanaparā nāma hṛṣṭaṃ dṛṣṭvābravītsutam || 30 ||
[Analyze grammar]
yauvarājyamidaṃ prāpya putra hṛṣyasi kiṃ mṛṣā |
rājyaprāptyai kramo hy eṣa tapasā ca na vidyate || 31 ||
[Analyze grammar]
yuvarājā hi bahavo gatāḥ putrāḥ pitustava |
na rājyaṃ kenacitprāptaṃ prāptaṃ sarvair viḍambanam || 32 ||
[Analyze grammar]
nāgārjunena dattaṃ hi tadrājñe 'smai rasāyanam |
vayo varṣaśataṃ yena prāptamasyedamaṣṭamam || 33 ||
[Analyze grammar]
ko jānāti kiyantyanyānyapi prāpsyanti ca kramāt |
yuvarājānnṛpasyāsya kurvato 'lpāyuṣaḥ sutān || 34 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā viṣaṇṇaṃ taṃ putraṃ sā punarabravīt |
yadi rājyena te kṛtyaṃ tadupāyamimaṃ kuru || 35 ||
[Analyze grammar]
eṣa nāgārjuno mantrī pratyahaṃ vihitāhnikaḥ |
āhārasamaye dātā karotyudghoṣaṇāmimām || 36 ||
[Analyze grammar]
ko 'rthī prārthayate kaḥ kiṃ tasmai kiṃ dīyatāmiti |
svaśiro me prayaccheti tatkālaṃ bruhi gaccha tam || 37 ||
[Analyze grammar]
satyavāci tatas tasmiṃśchinnamūrdhni mṛte nṛpaḥ |
tacchokātpañcatāṃ yāyādvanaṃ vaiṣa samāśrayet || 38 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prāpsyasi rājyaṃ tvamupāyo 'nyo 'tra nāsti te |
iti māturvacaḥ śrutvā rājaputrastutoṣa saḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
tatheti tadvidhātuṃ ca cakār aiva sa niścayam |
kaṣṭo hi bāndhavasnehaṃ rājyalobho 'tivartate || 40 ||
[Analyze grammar]
atha rājasuto 'nyedyuḥ svairaṃ jīvaharo yayau |
tasya bhojanavelāyāṃ gṛhaṃ nāgārjunasya saḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
kaḥ kiṃ yācata ityādi tadā tatra ca mantriṇam |
vadantaṃ taṃ praviśy aiva sa mūrdhānamayācata || 42 ||
[Analyze grammar]
āścaryaṃ vatsa śirasā kiṃ karoṣi mamāmunā |
māṃsāsthikeśasaṃgho hi kvopayujyata eṣa te || 43 ||
[Analyze grammar]
tathāpyarthastavānena yadi cchittvā gṛhāṇa tat |
ity uktvopānayattasmai sa ca mantrī śirodharām || 44 ||
[Analyze grammar]
rasāyanadṛḍhāyāṃ ca tasyāṃ praharataściram |
rājasūnoryayuḥ khaḍgā bahavas tasya khaṇḍaśaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
tāvadbuddhvaitadāyāntaṃ rājānaṃ taṃ cirāyuṣam |
vārayantaṃ śirodānātso 'tra nāgārjuno 'bravīt || 46 ||
[Analyze grammar]
jātismaro 'haṃ nṛpate navatiṃ ca navādhikām |
janmāni svaśiro dattaṃ mayā janmani janmani || 47 ||
[Analyze grammar]
idaṃ śatatamaṃ janma śirodānāya me prabho |
tanmā sma vocaḥ kiṃcittvaṃ vimukho 'rthī na yāti me || 48 ||
[Analyze grammar]
tadidānīṃ dadāmyasyai tvatputrāya nijaṃ śiraḥ |
tvanmukhālokanāyaiṣa kṛpāṇaṃ tena tasya saḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
ityuktvāśliṣya taṃ bhūpaṃ cūrṇamānāyya koṣataḥ |
alipadrājaputrasya kṛpāṇaṃ tena tasya saḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tatkṛpāṇaprahāreṇa so 'tha tasya nṛpātmajaḥ |
nāgārjunasya ciccheda śiro nālādivāmbujam || 51 ||
[Analyze grammar]
athotthite mahākrande prāṇatyāgonmukhe nṛpe |
ity uccacāra gaganādaśarīrātra bhāratī || 52 ||
[Analyze grammar]
akāryaṃ mā kṛthā rājannaśocyo hy eṣa te sakhā |
nāgārjuno 'punarjanmā gato buddhasamāṃ gatim || 53 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sa virataścirāyurmaraṇānnṛpaḥ |
dattadānaḥ śucā tyaktarājyo vanamaśiśriyat || 54 ||
[Analyze grammar]
tatra kālena tapasā sa prāpa paramāṃ gatim |
tatputro 'py adhitasthau tadrājyaṃ jīvaharo 'tra saḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
prāptarājyaś ca nacirādrāṣṭrabhedaṃ vidhāya saḥ |
hato nāgārjunasutaiḥ smaradbhistadvadhaṃ pituḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
tacchokād atha tanmātus tasyā hṛdayamasphuṭat |
anāryajuṣṭena pahā pravṛttānāṃ śivaṃ kutaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
rājye ca rājñyām anyasyāṃ jātas tasya cirāyuṣaḥ |
śatāyur nāma putras tair mantrimukhyair nyaveśyata || 58 ||
[Analyze grammar]
evaṃ nāgārjunārabdhaṃ martyānāṃ mṛtyunāśanam |
na soḍhuṃ daivatairyāvatso 'pi mṛtyuvaśaṃ gataḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
tasmādvidhātṛvihito 'yamanitya eva durvāraduḥkhabahulo nanu jīvalokaḥ |
śakyaṃ na kartum api yatnaśatais tadatra kenāpi kiṃcid api necchati yadvidhātā || 60 ||
[Analyze grammar]
ityākhyāya kathāṃ kila virate marubhūtike samaṃ sacivaiḥ |
naravāhanadatto nijamutthāya cakāra divasakartavyam || 61 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 7
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!