Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 22
prāgdakṣiṇaṃ kumārasya bhiṣagvāmaṃ tu yoṣitaḥ||29||
dakṣiṇena dadhatsūcīṃ pālimanyena pāṇinā||30||
madhyataḥ karṇapīṭhasya kiñcidgaṇḍāśrayaṃ prati||30||
jarāyumātrapracchanne raviraśmyavabhāsite||31||
dhṛtasya niścalaṃ samyagalaktakarasāṅkite||31||
vidhyeddaivakṛte chidre sakṛdevarju lāghavāt||32||
nordhvaṃ na pārśvato nādhaḥ————————-||32||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
kumārasya prāk-pūrvaṃ, dakṣiṇaṃ karṇaṃ yoṣitastu vāmaṃ vaidyo vidhyet| kiṃ kurvan? dakṣiṇena hastena sūcīṃ dadhat, vāmena pāṇinā pāliṃ dadhat| kva vidhyet?
karṇapīṭhasya madhya bhāge kiñcit-manāk, gaṇḍasthānābhimukham| kīdṛśasya bālasya? samyaṅ niścalaṃ dhṛtasya| kva vidhyet? daivakṛte chidre| kimbhūte? jarāyumātreṇa pracchanne-sthagite| tathā raviraśmibhiravabhāsiteudyotite| tathā'laktakarasenāṅkite-cinhite| kathaṃ vidhyet? lāghavāt sakṛt-ekavārameva, tathā ṛju-saralaṃ kṛtvā nopariṣṭānnādhastānna pārśvato vidhyet|